YURTTAŞLIK EĞİTİMİ haftal. ders say. 1, yıll. Topl. 37 ders saati GİRİŞ Yurttaşlık eğitimi dersi, öğrencilere yurttaş lık alanı için çok önemli olan bazı esas kavram ve içeriklerin tanınmalarını sağlar. Bu derse ait plan ve program hazırlanırken, önceki sınıflarda bu eğitim dersinden elde edilenler gözönünde bulundurulmuştur. Ancak bu durumda bu yaştaki çocuklarda ergenlik çağı denen yeni bir yaşam döneminde önemi unutulmamalıdır. Bu yeni yaşam döneminde çocuklarda gözlenen fiziki ve psiş ik değişmeler yanıs ıra, aile ve toplumdaki davranışlarında da önemli değişmeler gözlenmeye baş lar. Bu derse ait malzeme, bir taraftan yaş, diğer taraftan da davranış ve sorumluluk ile yaşam için değerli olan bilgi, yetenek ve beceriler arasındaki çok önemli bağları ortaya koyar. Bu yaş taki çocuklar arasında sosyal bağların geniş lemesi, toplumsal kanunların tanınması ve uygulanması gereğini olduğu gibi, onların haklarının, kültürel değerlerinin, yaş am çevresinin ve insanlık sorumluluğun kurulmasını sağlar. HEDEFLER Çocuklarda özgüven, bireysel ve sosyal sorumluluk duygularının geliştirilmesi. Çocuklarda etkin bir yurttaşlık seferberliği ve demokratik bir yaşam doğrultusundaki sorumluluk duygularının geliştirilmesi. Çocukların şimdiki ve gelecek yaşamlarında bireysel, sağlık ve sosyal boyutlara bağlı yararlı ve uygun kararlar almakta ve seçme kabiliyetlerinin geliştirilmesi. İnsanlık soykırımının hiç bir şeklini kabul etmemek ve ona karşı gelmek ereğiyle, toplumsal kanunların, insan haklarının ve çocuk haklarının, alışkanlıklarının kurulmasını kavrayabilmek. Çocukların, insani ve kültürel farklılıkları tanıyıp saygı göstermeleri için yetiştirilmeleri ve yaşam ile dünya arasındaki bağımlılığı değerlendirip kavrayabilmeleri. 155
Ortamların değiştiğine dair bilgilenmeleri ve yaşam çevresinin korunmasına dair alışkanlıkların oluşturulması. İÇERİKLERİN PROGRAM DAĞILIMI Yurttaşlık Eğitimi 37 eğitim dersi sayesinde gerçekleştirilir. BİREYSEL GELİŞME VE KİMLİK.( 9 saat) YÖNETİM VE YURTTAŞLIK ( 8 saat) HAKLAR VE SORUMLULUKLAR. (10 saat) KÜLTÜR (10 saat) BİREYSEL GELİŞME VE KİMLİK Genel amaçlar Ergenlik çağı dönemindeki fizyolojik ve psişik değişmeleri kavrayabilmesi ve yaşadığı ortama ait kural ve normlara göre, kendi davranışlarını uyumlaştırması Arkadaşlarıyla ve yaşadığı ortamla devamlılık içeren ilişkiler kurması ve onları koruması Kendi sağlığını korumayı bilmesi ve kendi davranışlarıyla başkasının da sağlığını ihlal etmemesi. 156 Özel amaçlar Başkalarıyla bağların olması gerektiğine bilinçleşmesi ve arkadaşlarıyla arkadaşlık yapma gereğini bilmesi Kendi yaşıt gruplarıyla arkadaşlığın olduğu gibi, farklı cinsiyetler ve değişik sosyal ve kültürel şahıslarla arkadaşlığın özelliğini fark edebilmeyi kavrayabilmesi Başkalarıyla olan bağlılık ve arkadaşlıkta ilgi ve iyi davranışın uygulanması Tütün (sigara), alkol, esrar v.b. gibi bağımlılık yaratan ve sağlığı ihlal eden değişik maddelerin kullanımından korunması.
Ders içerikleri Bu kategorinin ders içerikleri şu birimler altında incelenecektir: Şahsi kimlik Grup kimliği Fiziki ve duygusal değişmeler Sosyal değişmeler Fiziki ve zihni sağlık İnsan davranışları ve sağlık Davranışlar Ergenlik çağına ait önemli olan fizyolojik ve duygusal değişiklikleri açıklar ve analiz eder, ayrıca aile, okul, topluluk ve toplumdaki davranışa dair kural ve normları uygular. Şahsi kimliğin şahsi gelişmeyle ve ayrıca da yaşamla ve aile ile topluluktaki etkinliklerle çok sıkı bağlı olduğunu açıklar. Başkalarından farklı olduğunu gösteren yetenek ve becerilerini kullanır. Şahsi (bireysel) ve grup kimliğinin gelişmesinde sosyal bağların şekil ve fonksiyonlarını, onların önemini açıklar ve analiz eder. Grup ya da kolektif sorumluluklardan şahsi (bireysel) sorumlulukları fark eder. Sağlıklı bir yaşam için şart olarak sağlığın korunmasına dair alışkanlıklar kurar. Çağdaş toplumdaki olumsuz davranışları belirler ve bu tür davranışların toplumdaki neden ve sonuçlarını analiz eder. YÖNETİM VE YURTTAŞLIK Genel amaçlar Değişik yönetim şekillerini bilmesi ve demokratik yönetimin önemini kavraması Şu kavramları tanır: kanun, anayasa, kanun sistemi v.b. Yerel topluluktaki değişik sosyal eşitsizlikler konusunda bilinçleşmesi ve şu konularda tartışma yürütebilir: fakirlik, maddi ihtiyaçlar, önyargılar, soykırımın değişik şekilleri v.b. 157
Bir ülkedeki tüm yurttaşlar için, kanun eşitliği gerekliliği konusunda bilinçli olur Özel amaçlar Grupta ve topluluktaki ilişkilerin düzenlenmesi için, kural ve kanun normların rolünü kavrayabilir ve demokratik kararların alınmasında katkıda bulunabilir Kararlar alabilir, sorunları çözebilir ve değişik sosyal durumlarda uygun etkinliklerde bulunabilir. Kanunları ve toplumdaki davranış normlara saygı gösterebilir Ders içeriği Bu kategorinin ders içerikleri şu bütünlükler sayesinde incelenecektir: Kanun nedir? Kanun çeşitleri ve fonksiyonları Anayasa Kanunların hazırlanması ve çıkarılması Adliye organları Kanun sistemleri ve çeşitleri Totaliter ve demokratik devletlerde kanunlar 158 Davranışlar Öğrenci, yönetimin değişik şekil ve düzeylerini olduğu gibi, toplumun tüm düzeylerindeki demokratik fonksiyonel bir yönetim konusunda yardımcı olabilmek için, yurttaşlık sorumluluğunu açıklar. Öğrenci, kanunların, kuralların, geleneklerin ve göreneklerin ne olduğunu açıklar. Ardından, kanunların çeşitleri hangileridir, anayasa nedir v.b. Öğrenci, kanunların çıkarılış sürecini ve kanun koyucunun düzeyini betimler, kanunların ihlal edilme sonuçlarını analiz eder ve kanunların saygı gösterilmemesini cezalandıran sorumlu organları belirler.
Öğrenci, değişik kanun sistemlerini betimler ve analiz eder, Totaliter ve demokratik toplumlardaki kanun özelliklerini kıyaslar. Öğrenci, kendinin kanun hakkının ihlali ya da herhangi bir soykırımı durumunda yetkili şahıs ve organlar karşısında hakkını savunur ve fikrini sunar. HAKLAR VE SORUMLULUKLAR Genel amaçlar Hakkın ve sorumluluğun ne olduğunu kavrayabilmeli Kendi hak ve sorumlulukları konusunda bilinçli olmalı Kendi haklarını kanuni bir şekilde koruma durumunda olmalı ve diğerlerinin haklarına saygı gösterebilmeli Kendisinde sorumluluk duygusunu dener Şu konuları belirleyebilmeli: yurttaşların, yetkililerin, tüketicilerin hak ve sorumlulukları. Özel amaçlar İnsan haklarına dair uluslararası sözleşmeleri tanımalı Çocuk haklarına dair uluslararsı sözleşmeleri tanımalı Çocuk haklarının korunmasıyla görevli olan kuruluşların hangileri olduğunu ve bunlardan hangilerinin Kosova`da faal olduklarını bilmeli Ailede, toplulukta ya da toplumda çocuk haklarının olası ihlallerini hatırlayıp belirleyebilme durumunda olmalı Demokratik toplumda, yurttaş sorumluluklarının neler olduğunu açıklayabilmesi Özgürlük ve sorumluluk arasındaki bağı açıklamayı bilmeli Ders içerikleri Bu kategori ders içerikleri şu başlıklar altında incelenecektir: İnsan hakları nedir? İnsan haklarına dair uluslararası sözleşmeler Çocuk hakları nedir? 159
Çocuk haklarına dair uluslararsı sözleşmeler Soykırım ve önyargılar Yurttaşın görev ve sorumlulukları Sorumluluk duygusu Özgürlük ve sorumluluk DAVRANIŞLAR İnsan ve çocuklara ait esas hakları açıklar Toplulukta ve toplumda insan haklarının ihlal durumlarını belirler Ailede, okulda, toplulukta ve toplumda olası çocuk haklarının ihlal durumlarını belirler Kosova`da ki insan ve çocuk haklarının korunmasıyla görevli derneklerden ve onların çalışma sonuçlarından bahseder. İnsan hakları ve çocuk hakları ihlallerine karşı olduğu gibi, cinsiyet, nesil, sosyal, etnik, dini, ırk v.b. esaslar üzere yapılan her çeşit insani soykırımlara karşı gelir. Kendi haklarının ihlalleri ya da yetişkinlerden veya onların arkadaşlarından yapılabilecek her çeşit soykırımlara karşı hakkını savunur ve fikrini sunar. 160 KÜLTÜR Genel amaçlar İnsanlık kültürünü oluşturan esas elementleri bilmeli İnsani ve kültürel farklılıkları ile insanlar arası, toplumsal gruplar, yaşam çevresi ve genelde dünyadaki bağımlılıkları değerlendirip saygı göstermeli. Çevrenin kanuni korunması önemini ve doğadaki ekolojik farklılıkları kavrayıp anlayabilmeli Özel amaçlar Kültürel farklılıkların kurulduğu etmenler üzerine belirleme yapabilmeli (cinsiyet, nesil, din, etnik, yöresel v.b.)
Kültürlerarası işbirlik ve iletişim gereksinimi ile farklılıkların önemini kavrayabilmeli Kendi topluluğunda olduğu gibi, diğer topluluklardaki değer ve inançları saygı ile karşılamalı Yaşadıkları ortamlarda ve genelde doğada insanların bağlarını ve bağımlılıklarını kavrayabilmeli Ekolojik bilinç ve davranışa sahip olmalı Ders içerikleri Bu kategori ders içerikleri şu başlıklar altında incelenecektir: Kültürel değerler ve onların çeşitleri İnançlar ve çeşitleri Kültürel farklılık nedir? Ekolojik farklılık nedir? Çevrenin yasal korunması Davranışlar Öğrenci, bir kültürün diğer bir kültürden farklı olmasını etkileyen temel elementlerin neler olduğunu belirler (dil, inanç, folklor, sanat, yaşam sitili, gelenekler, görenekler v.b.) Öğrenci, geçmişin ve güncel olan kültür modellerini kıyaslar ve topluluk ile toplumda yaşanan yeni kültürel değişmeleri belirler. Öğrenci, ailede, sokakta (yolda), okulda ve toplulukta davranışa ait kural ve normları uygular. Öğrenci, kültürel çok çeşitliliği (farklılığı) betimler ve analiz eder. Kültürel farklılıkların saygı ile karşılanmasının öneminin ne olduğunu açıklar. Öğrenci, ekolojik çok çeşitliliği (farklılığı) betimler ve analiz eder. Ekolojik (çevre) farklılıkların korunmasının öneminin ne olduğunu açıklar. Öğrenci, çevre korunmasına dair kanuni normları uygular DERSLERARASI İLİŞKİ Altıncı sınıfta Yurttaş eğitimi şu derslerle ilişkilidir: Ana dili, Yabancı dil, Tarih, Coğrafya, Beden eğitimi, Resim, Müzik v.b. 161
Şahsi (bireysel) gelişme ve kimlik Bu kategorinin ele alınması için derslerarası bir yaklaşım gerekir. Fiziki ve psikomotor yeteneklerin ve becerilerin geliştirilmesi anlamında beden eğitimi, Şahsi gelişmeyi ve kimliği son derece değerli bir şekilde ortaya atabilir. Bu durumda ayrıca müzik, resim, ana dili bu kategorinin içeriğiyle bağlı olan derslerdir. Müzik yapmak, resim çizmek şiir yazmak v.b. gibi yeteneklerin geliştirilmesi, şahsi kimlik için çok önemli ve değerli açılardır. Yönetim ve yurttaşlık Bu kategorinin tarih ve coğrafya dersleriyle sıkı ilişkisi vardır. Bu kategorinin sözün tam anlamıyla kavranabilmesi için,yönetim ve kanun sistem şekillerinin tarihi gelişmeye dair bazı açıları çok önemlidir. Bu durumda ayrıca, söz bölgesel örgütlemedeki iktidar yönetimine bağlı iken, coğrafya dersi de yurttaş eğitimiyle oldukça yüksek bir seviyede bağımlılık sağlar. Haklar ve sorumluluklar Bu kategorinin daha iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için, hakların ve sorumlulukların tarihi önemi, insan haklarına ve çocuk haklarına ait tanınmış uluslararsı sözleşmelerin çıkarılmasını etkileyen süreç ve nedenlerin ortaya atılması da gereklidir. Bu olgu yurttaş eğitiminin tarihle bağlı olmasını etkiler. 162 Kültür Bu kategorinin incelenmesi, yurttaş eğitiminin ana dili, yabancı dil, tarih, coğrafya, resim, müzik, beden eğitimi v.b. gibi derslerle sıkı bir bağlılığı olduğunu doğrular. Ana dilinden elde edilen bilgiler, bunun yanısıra edebiyattan,yabancı bir dil sayesinde iletişim ile geçmişte ve şimdiki halkların kültür ve inançlarına dair edinilen bilgiler, bu kategorinin incelenmesinde yurttaş eğitimine oldukça büyük yardımlar sunar. Bu durumda ayrıca, müzik ve resim sanatlarındaki yetenek ve beceriler, şiir söyleme, aktörlük v.b. gibi yetenekler, öğrenciye kültürün ve onu oluşturan bölümü olarak kavrayabilmesini büyük bir ölçüde sağlar.
ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ Ders vermenin ve ders öğrenmenin metodolojisi yurttaş eğitimine ait çalışma konusunda son derece büyük önem taşır. Öğrencilerde güçlü bir ilerlemeyi geliştirebilmeleri için, öğretmenlerin bir sürü metodlar kullanmaları gerekir - bu öğrencilerin bu ders çerçevesinde gerçekleştirmeleri gerekli olan ödevlere ve içeriklere bağlıdır. Öğretmenin açıklamaları, literatürün okunması, sınıfta tartışmalar, gruplarda çalışmalar, bireysel çalışma, pratik etkinlikler, internetin kullanılması, sahne etkinlikleri, bütün basın-yayın araçlarının (multimedyaların) kullanımı, toplantı, verilerin işlenmesi ve tanıtılması (sunuşu) yurttaş eğitimine dair ders verme ve ders öğrenme metodlarının kutusunu oluşturur. Şahsi (bireysel) gelişme ve kimlik Öğretmen, bu kategoriye ait konuları açıklayabilmesi için, insan fizyolojisiyle özellikle de çocuklar ve yetişkinlerin psikolojisiyle uğraşan literatürleri kullanması gerekir. Bunun ardından, öğrencilerle yürütülecek ortak konuşmalarla, bireysel kimliğin dayalı olduğu şahsi fiziki, zihinsel ve duygusal özellikler belirlenir. Bu durumda ayrıca, öğrencilerle yürütülecek ortak konuşmalarla, öğrencinin davranışları, etkinlikleri, yetenekleri, tutumları v.b. belirlenebilir. Tabii ki bu olgularda öğrencinin şahsi kimliğini oluştururlar. Grup veya kolektif kimlik için önemli olan konular üzerede sınıfta tartışmaların geliştirilmesi gerekir, mesela: ortak yaşam, ortak tutumlar, etkinlikler, semboller, aramalar v.b. Bu arada sürdürülecek olan tartışmalar, gözetlemeler, (otokontrol)- gözetlemeler sayesinde, insanın şahsi gelişmesi ve büyüme sürecinin sonucu olarak, fiziki, sosyal ve duygusal değişiklikler kavranabilir (anlaşılabilir). Ayrıca somut örneklerin yardımıyla, sigara kullanmak, alkol içmek esrar almak v.b. gibi çeşitli kullanımların sağlığa zararları açıklanıp gösterilir. Yönetim ve yurttaşlık Öğretmen, öğrencilere topluma ait kanunun anlamını ve önemini açıklamalıdır. Bunun ardından kanunların açıklamalarını göstererek ve kanunların değişik bölümlerini okumalı mesela: değişik belgeler, cep defterleri yada Eğitime ait kanunu, Çevre korunmasına ait kanunu v.b. kanunları içeren küçük broşürleri. Bunun ardından kanunların fonksiyonu, kanunların çıkarılması, kanunların ihlalleri (saygı gösterilmemesi), kanu- 163
nların değiştirilmesi v.b. gibi konular üzere, tartışmalar, ortak konuşmalar sürdürülmelidir. Haklar ve sorumluluklar Öğretmen, öğrencilere insan hakları, özgürlükleri ve sorumlulukları hakkında esas kavramları açıklamalıdır. İnsan ve çocuk haklarına dair uluslararası sözleşmeleri içeren malzeme veya broşürlerin olanaklar dahilinde öğrencilere dağıtmalıdır. Bu sözleşmelerden belirli bölümlerin okunumasından sonra sınıfta sürdürülecek tartışmalarda, ailede, okulda, toplulukta ve toplumda bu hakların saygı gösterilmesi veya ihlal edilmeleri ele almalı. Bu kategoriye dair konuların işlenmesinde öğrenciler, bireysel yada grup projeleri üzerinde çalışmalıdır. Tecrübelerinden hareket ederek, her öğrenci değişik soykırımı ya da önyargılamalar hakkında sunum yapmalıdır. Grup projeleri çalışmasında öğrenciler, yaşadıkları toplulukta çocuklara veya kadınlara ait soykırımlarla ya da başka şekil soykırımlarla ilgili bilgiler toplamalıdırlar. Öğretmenin yardımıyla bu bilgiler işlenmeli ve analiz edilmeli, ardından da sınıfın önünde tanıtılmalıdırlar. Kültür İlk başta öğretmen, öğrencilere kültürün konseptini ve her kültüre ait esas elementleri açıkladıktan sonra, özel kültürler arasındaki farklılıklar, kültürel farklılıkları etkileyen nedenler değişmelere dair güncel trendler v.b. konular üzere tartışmalar yürütülür. Öğrenciler, gözetleme ve kültürün arkaik elementleri üzere bilgi toplamakla (çalışma araçları, ayakkabılar, şarkılar v.b.) ancak küresel bağlar, sosyal, bilimsel ve teknoloji değişiklikler olarak gelen yeni elementler üzerinde de etkinlikler geliştirecekler. Toplanan veriler (bilgiler) öğretmenin yardımıyla sistematize edilerek, sınıfta ondan sonra da okulda tanıtılır. Öğretmen ayrıca, öğrencilere kültürel ve ekolojik farklılıkların korunması ve saygı gösterilmesinin önemini açıklamış olur. Bunun ardından öğrenciler sürdürecekleri tartışmalar sayesinde bu farklılıkları oluşturan, olanaklaştıran ve geliştiren etmenleri analiz ederek belirlemiş olurlar. 164 DEĞERLENDİRME Değerlendirme, okuldaki çalışma için çok önemli bir an oluşturur. Bu an ayrıca öğrenciler için de, öğretmenler için de, ebeveinler içinde ve topluluk içinde çok önemlidir. Değerlendirme şekli çok yanlı ve devamlı
bir biçimde olmalıdır. Yurttaş eğitiminde öğrencinin ilerlemesi sadece sorma anında asla ölçülemez, bu ancak öğrencinin bütünsel olarak seferberlik süreci esnasında, sınıfta, okulda ve toplulukta yaptığı etkin katılımlarıyla ölçülebilir. Yurttaş eğitimi dersinden öğrencilere yapılan değerlendirme esnasında sadece (teorik) bilgilere dayanılmamalıdır.bu durumda değişik pratik etkinliklerde gösterilen yetenekler, çevreyle olan davranışlar, topluluktaki gözetlemeler,bu ders için öngörülen plan ve programda yer alan konuların açıklanması için önemli bilgi ve delillerin toplanması v.b. gibi nedenlere özen gösterilmelidir. Öğretmenin öğrenciye dair değerlendirmesi şuna dayalı olmalıdır: Öğretmenin gözetlemeleri Ödevler ve testler Projeler Öğretmenin gözetlemeleri, öğrencinin gruptaki çalışmalarına, bağımsız bir şekilde çalışmalarına, çocukların kendileri arasındaki gayri formal ilişkilerine, çocukların yetişkinlerle olan ilişkilerine, çalışmanın tanıtılması kalitesine, özel etkinliklere dair ilginin ifade edilişine, fiziki, duygusal ve zihinsel pişkinliğine yönlenmelidir. Ödevler, öğrencilerin belirli bir karar almalarını gerektiren durumun oluşturulması bir ödevi, belirli görüş ve tutumların delillere dayalı savunulması gereği de diğer bir ödevi oluşturur v.b. Testler, öğrencinin sınıfta veya sınıf dışında edindiği bilgilerinin doğrusu kaydettiği ilerlemenin belirli bir dönemde ölçülmesini sağlayan bir araçtır. Projeler, öğrencilerin belirli bilgileri toplamakla, onları işlemekle, onları tanıtımla v.b. görevli kılan grup ya da bireysel çalışmalardır. Değerlendirmenin sadece tek yönlü (öğretmen - öğrenci) süreç olmaması gerekir, bunun aynı zamanda çok yönlü süreç olması gereklidir. Öğrencilerin, öğretmenin değerlendirmesine dair metodoloji ve içeriğiyle ilgili eleştiri değerlendirme alışkanlıklara sahip olmalarına özen gösterilmelidir. Okulun, topluluğun özelliklede öğrencilerin iyilikleri için, okul tarafından, öğrencilerin sadece değerlendirilmeleri için değil, onların da değerlendirme yapabilmeleri için imkanlar sağlanmalıdır. 165