Acil Serviste Sedasyon ve Analjezi Journal of Clinical and Analytical Medicine Acil Tıp El Kitabı Güçlü Aydın, Ümit Kaldırım Opioidler Analjezi bilinç değişikliği yaratmadan ağrının azaltılmasıdır. Akut şiddetli ağrının tedavisinde ilk tercih opioidlerdir. Faydalı etkilerinin yanında toksik etkilerini iyi bilmek gerekir. Ayrıca bağımlılık ve madde kötüye kullanımı da söz konusudur. Analjezik ve antitusif etkileri vardır. Toksik etkileri Respiratuar depresyon; genellikle sözlü ve taktil uyaranlara cevap verir. Diğer sedatif ajanlar (benzodiazepinler vb.) ile kombinasyonunda solunum depresyonu riski artar. Hastaların monitörizasyonu önerilir. Kemoreseptör triger zone aktivasyonu; bulantı ve kusmaya neden olur. Gerektiğinde antiemetik ilaçlar kullanılabilir. Düz kas fonksiyonlarında azalma; bağırsak hareketlerinde azalma, kabızlık, üriner retansiyon Mast hücrelerinden histamin salınımı; ürtiker, kaşıntı, ortostatik hipotansiyon ve reaktif hava yolu olanlarda bronkospazm. Opioidlerin antagonisti NALOKSAN dır. 0.2 mg IV nda toksik etkiler düzelinceye kadar tekrarlanabilir. Etki süresi 45 dakikadır. Çoğu opioidin etki süresi 45 dakikadan uzun olduğu için toksik etkilerin geri dönme riski açısından hasta monitörizasyonuna devam edilmelidir. Fentanil yan etkisi olarak gelişebilen toraks rijiditesi naloksan ile geri döndürülemez. Ayrıca opioidlere bağlı gelişen kabızlığı da tedavi etmez. Naloksan IV, IM, SC yollardan veya endotrakeal tüpten uygulanabilir. MORFİN Yetişkin 0.1 mg/kg IV, 10 mg IM Çocuk 0.1 mg/kg IV Etki başlangıcı 1-2 dk. IV, 10-15 dk. IM Etki süresi 1-4 sa. IV, 3-4 sa. IM Naloksan 0.2 mg IV ( düzelinceye kadar tekrar dozları yapılır.) Solunum depresyonu. Histamin salınımına bağlı transient hipotansiyon, ürtiker ve kaşıntı. Öksürük refleksi inhibisyonu (antitüsif etki). Kemoreseptör triger bölge aktivasyonuna bağlı bulantı ve kusma. Düz kas aktivitesinde azalma; üriner retansiyon, kabızlık. 122 1
Yaşlılarda, karaciğer ve böbrek yetmezliği olanlarda yarı ömrü uzayabilir. İlaç nu titre ederek vermek daha güvenlidir. Ağrı kesilinceye kadar 15 dk. da bir 0.05 mg/kg IV ek doz verilebilir. Solunum depresyonu genellikle sözlü ve taktil stimülasyona cevap verir. FENTANİL Yetişkin 1 mikrogram/kg IV Çocuk 1-2 mikrogram/kg IV Etki başlangıcı 1 dk. dan kısa Etki süresi 30-60 dk. Nalokson 0.2 mg IV ( düzelinceye kadar tekrar dozları yapılır.) Solunum depresyonu riski morfinden daha fazladır (puls oksimetre). Göğüs duvarı rijiditesi (5 mikrogram/kg IV daha yüksek veya tekrarlayan dozlarda, nöromusküler blokörler kullanılabilir) Histamin salınımı morfine oranla daha az, bronkospazm riski olan hastalarda tercih nedeni. Etki süresi kısa olduğu için titrasyonu kolaydır. Uzamış infüzyon durumunda dokularda birikerek toksik etkileri gelişebilir. MİDAZOLAM (kısa etkili benzodiazepin) Yetişkin 0.05 mg/kg IV, 0.1 mg/kg IM Çocuk 0.1 mg/kg IV-IM Etki başlangıcı 1 dk. IV, 5-10 dk. IM Etki süresi 1 sa. Flumazenil 0.2 mg IV (max: 3 mg) İstenilen etkiye ulaşıncaya kadar dakikada bir tekrarlanabilir. Yarı ömrü 45 dakika (uzun etkili benzodiazepinlerde monitörizasyon önemli) Epilepsi hastalarında dikkatli kullanılmalı; status epileptikusa yol açabilir. Kafa travmalarında kontrendike (Serebral hemodinamiyi etkiler) 1232
Hipoventilasyon, hipoksemi (doz bağımlı) Respiratuar depresyon (daha çok opioid gibi diğer SSS depresanları ile kombinasyonu) Hipotansiyon (hipovolemiklerde dikkat) Baş ağrısı, bulantı, kusma, öksürük, hıçkırık 5 yaş altı çocuklarda nadiren paradoksal ajitasyon yapabilir. Hasta monitörize edilmelidir. Analjezik etkisi yoktur (radyolojik tetkikler) Analjezi için fentanil ile kombine edilebilir.(sedasyon derinliği artar) Yaşlılarda daha düşük dozlar tercih edilmeli. Karaciğer yetmezliğinde ve obezlerde etki süresi uzar. Kronik alkoliklerde saha yüksek dozlar gerekebilir. KETAMİN Yetişkin Etki başlangıcı Etkileri 1 mg/kg IV, 2-4 mg/kg IM Çocuk 1-3 dk. IV, 5-20 dk. IM Etki süresi 1 mg/kg IV-IM 10-20 dk. IV, 30-60 dk. IM Disosiasyon, sedasyon, analjezi, amnezi, katalepsi Analjezik etkisi vardır. Solunum depresyonu yapmaz. Yutma, öksürük gibi havayolu refleksleri korunur. Kan basıncını düşürmez. Bronşiyal düz kasları gevşetir (reaktif hava yolu olan hastalarda kullanılabilir) Emergence fenomeni (halüsinasyon, kabus, ajitasyon); midazolam 0.05 mg/kg IV verilebilir. Geçici apne, laringospazm ve kusma. Trakeobronşiyal ve tükrük salgısında artış. 3 aydan küçük bebeklerde ve ÜSYE olan çocuklarda laringospazm. Hipertansiyon ve taşikardi (ciddi kardiyovasküler ve koroner hastalığı olanlarda kaçınılmalıdır.) 124 3
Diğer hususlar Hipersekresyondan korunmak için glikopirolat (0.004 mg/kg) veya atropin (0.01 mg/kg) ile 10 dakika önce pretreatment yapılabilir. Bulantı ve kusma için ondansetron ile pretreatment yapılabilir. Gerektiğinde balon valf maske ile pozitif basınçlı ventilasyon ve sekresyonların aspirasyonu yapılmalıdır. Ağız içi prosedürler için tercih edilmez (laringospazm, hipersekresyon). İntrakranial basınç artışı? Kafa travmalarında dikkatli kullanılmalı. Göz yaralanması ve glokomda kullanılmamalıdır. Yetişkin ETOMİDAT 0.15 mg/kg IV + (gerektiğinde 0.1 mg/kg 2 dk. da bir tekrar ) Çocuk 0.1 0.3 mg/kg IV Etki başlangıcı 30-60 sn IV Etki süresi 5-10 dakika Etki süresi kısadır. Diğer sedatiflere oranla daha az kardiyovasküler depresyon hemodinamik olarak stabil olmayan hastalarda kullanılabilir. Serebroprotektiftir; kafa içi basıncın arttığı durumlarda kullanılabilir. Solunum depresyonu (genelde geçici ve hafiftir) Myoklonik jerkler (daha çok serebral palsili hastalarda) Adrenal supresyon Bulantı, kusma Analjezik etkisi yoktur. Analjezikler ile kombinasyonunda daha düşük dozlar seçilmelidir. Yaşlılarda daha düşük dozlar seçilmelidir. Yetişkin PROPOFOL 1mg/Kg IV + (gerektiğinde 0.5 mg/kg 3 dk. da bir tekrar) Çocuk 1-2 mg/kg IV Etki başlangıcı 1-2 dk. IV Etki süresi 5-10 dakika Etki süresi kısadır. Kafa içi basıncını azaltır. Antiemetiktir. Ani solunum depresyonu Kardiyovasküler depresyon; hipotansiyon 125 4
Analjezik etkisi yoktur. Propofol uygulanmadan önce hipovolemi düzeltilmelidir. Yumurta ve soya alerjisi olanlarda kontrendikedir. Uygulama esnasında ağrılıdır; lidokainle (0.05 mg/kg) karıştırılabilir. Yaşlılarda ve analjezik kombinasyonlarında daha düşük dozlar tercih edilmelidir. Kaynaklar 1. Judith Tintinalli JS, O. John Ma, David Cline, Rita Cydulka, Garth Meckle (ed): Tintinalli s Emergency Medicine A Comprehensive Study Guide (7 Ed.), 2011. 2. Marx ja (ed): Rosen s Emergency Medicine Concepts And Clinical Practise (7 Ed.), 2010. 126 5