İÇİNDEKİLER 1.BÖLÜM SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ VE VATANDAŞLIK BİLGİSİ 1.1. Giriş... 2 1.2. Vatandaşlık Bilgisi Öğretimine Tarihsel Bakış... 4 1.3. Vatandaşlık Eğitimi Gerçekleştirilirken Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler... 5 1.3.1. İdeolojilere Saplanmamak... 5 1.3.2. Değer Öğretimi... 5 1.3.3. Çok Boyutlu Düşünme... 6 1.3.4. Bilgi ve Beceriyi Dengeleme... 6 1.3.5. Ezberden Uzak Durmak... 7 1.3.6. Öğretim İlkelerine Dikkat Etmek... 7 1.4. Sosyal Bilgiler Yaklaşımları... 9 1.5. Öğretim Yöntemleri... 9 1.6. Tartışmalı ve/veya Tabu Konular... 9 1.7.Öğrencilerin İlgi İhtiyaç ve Beklentileri... 10 1.8. Çevresel Koşullar... 10 1.9. Yaparak Yaşayarak Öğrenme... 10 1.10. Duyuşşal Alan... 10 viii
2.BÖLÜM DEMOKRASİ, DEMOKRASİNİN TARİHÇESİ VE DEMOKRASİ TÜRLERİ 2.1. Demokrasi... 14 2.2. Demokrasinin Temel İlkeleri... 15 2.2.1. Egemenlik... 16 2.2.2. Güçler Ayrılığı... 16 2.2.3. Siyasi Partiler... 17 2.2.3.1. Siyasi Partilerin Sınıflandırılması... 17 a) Yapılarına Göre Siyasi Partiler... 17 b) Disiplin Yönünden Siyasi Partiler... 18 c) Türdeşlik Bakımından Siyasi Partiler... 18 2.2.3.2. Siyasi Partilerin İşlevleri... 18 2.2.4. Seçimler... 19 a) Eşit Oy... 19 b) Gizli Oy... 19 c) Genel Oy... 19 d) Tek Dereceli Seçim... 19 e) Açık Sayım ve Döküm... 19 2.2.5. Kamu Özgürlükleri... 20 2.2.6. Hukuk Devleti... 20 2.3. Demokrasinin Tarihçesi... 21 2.4. Demokrasinin Uygulanma Biçimleri... 23 2.4.1. Doğrudan Demokrasi... 23 2.4.2. Yarı Doğrudan Demokrasi... 24 a) Referandum... 25 b) Halk Vetosu... 26 ix
c) Halk Teşebbüsü... 26 d) Temsilcilerin Azli... 27 2.4.3. Temsili Demokrasi... 27 2.5. Demokrasi Türleri... 28 a) Katılımcı Demokrasi... 28 b) Çoğulcu Demokrasi... 29 c) Sosyal Demokrasi... 30 d) Liberal Demokrasi... 30 e) Marksist Demokrasi... 32 2.6. Demokrasi Teorileri... 32 a) Normatif Demokrasi Teorisi... 32 b) Ampirik Demokrasi Teorisi... 33 2.7. Ölçme ve Değerlendirme... 34 3.BÖLÜM DEVLET ŞEKİLLERİ VE HÜKÜMET SİSTEMLERİ 3.1. Devlet Şekilleri... 40 3.1.1. Devlet... 40 3.1.2. Devlet Şekilleri... 41 3.1.2.1. Hukuki Yapılarına Göre Devlet Şekilleri... 41 3.1.2.1.1. Üniter Devletler... 41 3.1.2.1.2. Karma Devletler... 42 a) Federal Devlet... 42 b) Üniter ve Federal Devletlerin Karşılaştırılması... 43 c) Konfederasyon... 44 d) Konfederasyon ve Federasyon Devletlerin Karşılaştırılması... 44 3.1.2.2. Egemenliklerine Göre Devlet Şekilleri... 45 a) Monarşik Devlet... 45 x
b) Meşruti Devlet... 46 c) Oligarşik Devlet... 46 d) Teokratik Devlet... 47 e) Cumhuriyet... 47 3.2. Hükümet Sistemleri... 48 3.2.1. Kuvvetler Birliğine Dayanan Hükümet Sistemleri... 48 3.2.1.1. Meclis Hükümeti Sistemi... 49 3.2.2. Kuvvetler Ayrılığına Dayanan Hükümet Sistemleri... 49 3.2.2.1. Başkanlık Sistemi... 49 3.2.2.1.1. Başkanlık Sisteminin Unsurları... 50 3.2.2.1.2. Başkanlık Sisteminin Avantajları... 51 3.2.2.2. Yarı Başkanlık Sistemi... 51 3.2.2.2.1. Yarı Başkanlık Sisteminin Unsurları... 51 3.2.2.3. Parlamenter Hükümet Sistemi... 52 3.2.2.3.1. Parlamenter Hükümet Sisteminin Unsurları... 53 3.3. Ölçme ve Değerlendirme... 55 4.BÖLÜM TÜRK ANAYASA TARİHİ 4.1. Sened-i İttifak... 60 4.2. Tanzimat Fermanı... 61 4.3. Islahat Fermanı... 63 4.4. Birinci Meşrutiyet in İlanı... 68 4.5. İstibdat Dönemi... 71 4.6. İkinci Meşrutiyet in İlanı... 72 4.6.1. Kanun-i Esasi de Yapılan 1909 Değişiklikleri... 73 4.7. 1921 Anayasası... 74 4.8. 1924 Anayasası... 79 xi
4.9. 1961 Anayasası... 82 4.10. 1982 Anayasası... 89 4.11. 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması... 91 4.12. Türk Tarihi Anayasaları ile İlgili Anlam Çözümleme Tablosu. 92 4.13. Ölçme ve Değerlendirme... 93 5.BÖLÜM TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ NİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER 5.1.Genel Esaslar... 100 5.1.1. Devletin Şekli... 100 5.1.2.Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Temel Nitelikleri... 100 a) Milliyetçilik... 101 b) İnsan Haklarına Saygı... 103 c) Laiklik... 104 d) Hukuk Devleti... 107 e) Demokratik Devlet... 108 5.1.3. Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti... 109 5.1.4. Değiştirilemeyecek Hükümler... 109 5.1.5. Devletin Temel Amaç ve Görevleri... 109 5.1.6. Egemenlik... 110 5.1.7. Yasama Yetkisi... 111 5.1.8. Yürütme Yetkisi... 111 5.1.9. Yargı Yetkisi... 112 5.1.10. Kanun Önünde Eşitlik... 113 5.1.11. Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü... 114 5.2. Kişinin Hakları ve Ödevleri... 114 xii
5.2.1. Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği, Sınırlandırılması ve Kötüye Kullanılamaması... 116 5.2.2. Suçlarla İlişkili Hükümler... 117 5.2.3.Kişinin Hakları ve Ödevleri... 119 5.2.4. Özel Hayatın Gizliliği... 119 5.2.5. Basın Özgürlüğü... 121 5.2.6.Toplantı Hak ve Hürriyeti... 122 5.2.7. Mülkiyet Hakkı... 123 5.2.8. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması... 124 5.3.Ölçme ve Değerlendirme... 125 6.BÖLÜM SİYASİ-SOSYAL-EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER 6.1.Siyasi Haklar ve Ödevler... 132 6.1.1. Türk Vatandaşlığı... 132 6.1.2.Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı... 133 6.1.3.Siyasi Partiler... 134 6.1.4.Kamu Hizmetine Girme Hakkı... 138 6.1.5.Vatan Hizmeti... 139 6.1.6.Vergi Ödevi... 139 6.1.7.Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı... 140 6.2.Sosyal - Ekonomik Haklar ve Ödevler... 141 6.2.1.Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları... 142 6.2.2.Eğitim-Öğretim Hakkı ve Ödevi... 142 6.2.3.Kamu Yararı... 144 6.2.4.Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti... 145 6.2.5.Çalışma ile ilgili Hükümler... 145 6.2.6.Sendika Kurma Hakkı... 146 xiii
6.2.7. Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt... 148 6.2.8. Sağlık, Çevre ve Konut Hakkı... 149 6.2.9. Gençliğin Korunması ve Sporun Geliştirilmesi... 150 6.2.10. Sosyal Güvenlik Hakkı... 151 6.2.11.Tarih Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması... 152 6.2.12. Sanatın ve Sanatçının Korunması... 153 6.3. Ölçme ve Değerlendirme... 154 7.BÖLÜM YASAMA 7.1. Yasama... 162 7.1.1 TBMM nin Kuruluşu ve Milletvekili Seçimi... 163 7.1.2. TBMM nin Oluşturulması... 163 7.1.3. Seçimler... 165 7.2. Üyelikle İlgili Hükümler... 168 7.2.1. Milletin Temsili... 168 7.2.2. And İçme... 168 7.2.3. Üyelikle Bağdaşmayan İşler... 169 7.2.4. Yasama Dokunulmazlığı... 170 7.2.5. Milletvekilliğinin Düşmesi... 173 7.2.6. Ödenek ve Yolluklar... 174 7.3. TBMM nin Görev ve Yetkileri... 175 7.3.1. Kanunların Teklif Edilmesi ve Görüşülmesi... 175 7.3.2. Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayımlanması... 177 7.3.3. Milletlerarası Antlaşmaları Uygun Bulma... 178 7.3.4. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Verme (KHK)... 179 7.3.5. Savaş Hali İlanı ve Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Verme... 180 7.4. TBMM nin İç Yapısı ve Çalışma Düzeni... 181 xiv
7.4.1. Toplanma ve Tatil... 182 7.4.2. Başkanlık Divanı... 183 7.4.3. İçtüzük, Siyasî Parti Grupları ve Kolluk İşleri... 185 7.4.4.Toplantı ve Karar Yeter Sayısı... 186 7.4.5. Görüşmelerin Açıklığı ve Yayımlanması... 187 7. 5. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları... 188 7.5.1.Soru... 189 7.5.2. Meclis Araştırması... 189 7.5.3. Genel Görüşme... 190 7.5.4. Gensoru... 191 7.5.5. Meclis Soruşturması... 192 7.6.Ölçme ve Değerlendirme... 194 8.BÖLÜM YÜRÜTME 8.1. Cumhurbaşkanı... 202 8.1.1. Cumhurbaşkanı Nitelikleri ve Tarafsızlığı... 202 8.1.2. Cumhurbaşkanı Seçimi... 202 8.1.3. Cumhurbaşkanının And İçmesi... 204 8.1.4.Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri... 205 8.1.5. Cumhurbaşkanının Sorumluluk ve Sorumsuzluk Hali... 207 a) Sorumluluk Hali... 207 b) Sorumsuzluk Hali... 207 8.1.6. Cumhurbaşkanına Vekillik Etme... 207 8.1.7. Cumhurbaşkanı Genel Sekreterliği... 208 8.1.8. Cumhurbaşkanı Forsu ve Anlamı... 208 8.1.9. Devlet Denetleme Kurulu... 210 xv
8.2.Bakanlar Kurulu... 210 8.2.1. Kuruluşu... 210 8.2.2. Görev ve Yetkileri... 211 8.2.3. Göreve Başlama ve Güvenoyu... 212 8.2.4. Görev Sırasında Güvenoyu... 212 8.2.5. Görevleri ve Siyasi Sorumluluk... 213 8.2.6. Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlar... 213 8.2.7. Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu... 213 8.2.8.TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi... 214 8.2.9. Milli Savunma... 214 8.2.10. Milli Güvenlik Kurulu... 214 8.2.11. Bakanlar Kurulu nun Düzenleyici İşlemleri... 215 a) Kanun Hükmünde Kararnameler... 215 b) Tüzükler... 216 c) TBMM İç Tüzüğü... 217 d) Yönetmelikler... 217 8.3. Olağanüstü Yönetim Usulleri... 217 8.4. İdare... 219 8.4.1.Merkezden Yönetim... 219 8.4.2.Yerinde Yönetim... 220 a) Merkezi İdare... 220 b) Mahalli İdareler... 220 8.4.3. İdare Fonksiyonunun Özellikleri... 220 8.4.4. Kamu Hizmeti Görevlileri... 221 8.4.5. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları... 221 8.5. Yüksek Öğretim Kurumları... 222 8.6. Yüksek Öğretim Kurulu... 223 8.7. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu... 224 8.8. Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu... 224 8.9. Diyanet İşleri Başkanlığı... 226 8.10.Ölçme ve Değerlendirme... 228 xvi
9.BÖLÜM YARGI 9.1.Genel Hükümler... 235 9.1.1. Mahkemelerin Bağımsızlığı... 235 9.1.2. Hâkimlik ve Savcılık Teminatı... 236 9.1.3. Hâkimlik ve Savcılık Mesleği... 237 9.1.4. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu... 238 9.1.5. Duruşmaların Açık ve Verilen Kararların Gerekçeli Olması... 240 9.1.6. Mahkemelerin Kuruluşu ve Adalet Hizmetlerinin Denetimi... 240 9.1.7. Askeri Yargı... 240 9.2. Yüksek Mahkemeler... 241 9.2.1. Anayasa Mahkemesi... 242 9.2.2. Yargıtay... 246 9.2.3. Danıştay... 247 9.2.4. Askeri Yargıtay... 248 9.2.5.Askeri Yüksek İdare Mahkemesi... 249 9.2.6. Uyuşmazlık Mahkemesi... 250 9.2.7. Sayıştay... 250 9.3.Ölçme ve Değerlendirme... 252 10.BÖLÜM MALİ HÜKÜMLER 10.1.Mali Hükümler... 258 10.1.1. Bütçe... 258 10.1.2. Kesin Hesap... 259 10.2.Ekonomik Hükümler... 260 xvii
10.3.Tabii Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletilmesi... 260 10.3.1. Ormanların Kullanımı... 261 10.4.Kooperatifçilik... 262 10.5. İnkılap Kanunlarının Korunması... 263 10.5.1. Anayasal Güvence Altına Alınan İnkılap Kanunları... 263 10.6. Anayasanın Değiştirilmesi ve Yürürlüğe Girmesi... 263 10.7. Ölçme ve Değerlendirme... 265 xviii