MUŞ BİTKİSEL YAĞ ÜRETİM TESİSİ YATIRIM FİZİBİLİTESİ FUAT ÖZKAN SEKTÖREL/EKONOMİK DEĞERLENDİRME Sektör ve Ürünün Tanımı Sektörün Tanımı ve Sınıflandırması Rafine bitkisel sıvı yağ üretimi, DPT sektör sınıflandırmasına göre İmalat Sanayi alt sektörlerinden Gıda Sanayi sektörü içerisinde, Bitkisel Yağ ve Mamulleri Sanayi alt başlığı altında yer almaktadır. Ayçiçek Yağı; yağ oranı % 39-45 arasında değişen Helianthus annuus bitkisinin tohumlarından elde edilen bir yağdır. Ayçiçek yağı % 15 doymuş, % 85 doymamış yağ asidi içermekte; doymamış yağ asitlerinin % 14-43 ünü oleik asit, % 44-75 ini de linoleik asit oluşturmaktadır. Ayçiçeği Yağı, rafine edilmek suretiyle likit olarak tüketilebildiği gibi, margarin üretiminde hammadde olarak da yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Ayçiçeği, dünyada soya ve yerfıstığından sonra üçüncü sırayı alan önemli bir yağ bitkisidir. Dünyada ayçiçeği ekimi yapılan başlıca ülkeler; Rusya, Ukrayna, Arjantin, Macaristan, Fransa, İspanya, Hindistan ve Türkiye dir. Ülkemizde özellikle Trakya ve Marmara bölgelerimizde ayçiçeği bitkisinin tarımı önemli bir yer(% 70 den fazlası) tutmaktadır. 1,5-3 m. Kadar boylanabilen bu yıllık otsu bitkinin sert bir sapı; parçasız, üçgen biçimli, tüylü, yeşil renkli, sert ve büyük yaprakları vardır. Açık sarı renkli olan ayçiçeği yağının üretiminde
çözgen ekstraksiyonu işleminden sonra elde edilen yağsız küspe, yan ürün olarak hayvan yemi üretiminde kullanılmaktadır. Yüksek protein(potasyum)(% 20) içeriği nedeniyle ayçiçeği küspesi oldukça değerli bir yan üründür. Bilhassa sığır ve süt inekleri için değerli bir besindir. Ayçiçek yağı Kullanım alanları; Ayçiçek yağı yemeklerde, salata, kızartma ve balık konservelerinde; sanayide ise boya ve sabun yapımında kullanılır. İçerdiği çinko ve fosfor kemik ve dişlerin oluşumu ve algı gelişimi için gereklidir. Teşvik Durumu: 2012/3305 sayılı Yeni Teşvik Sistemi nin diğer teşvik sistemlerinden farkı hem destek unsurlarının artması hem de bu destek unsurları oran ve sürelerinin artmasıdır. Bölgelerin sınıflandırılmasında sosyo-ekonomik ve gelişmişlik düzeyleri dikkate alınmış, bölgesel olarak geri kalmış yörelerin yatırım desteklerinden daha fazla yararlandırılması ilkesi konulmuştur. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırmasında Düzey 2 bölgeleri ilgili Bakanlar Kurulu Kararı gereği sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyeleri dikkate alınarak 6 (altı) dört gruba ayrılmıştır. Muş 6.bölgede yer almakta olup destek unsurlarından azami ölçüde yararlanmaktadır. Bu desteklerden faydalanmak için de sadece asgari yatırım tutarının 500.000 TL ya da bazı yatırımlarda 500 m 2, 5 dekar olma şartları aranmaktadır. Yeni Teşvik Sisteminin bölgeler açısından karlılığını(faydasını) değerlendirmek için bir örnekle somutlaştırabiliriz. Örneğin; 1.,2.,3.,4. ve 5. Bölgede kağıt ve kağıt ürünleri imalatını gerçekleştirenlerin destek unsurlarından faydalanabilmesi için 10 milyon TL lik bir yatırım yapmaları gerekirken 6.bölgede asgari sabit yatırım tutar ının sadece 500 bin TL olma şartı aranmaktadır.
BÖLGESEL TEŞVİK UYGULAMASI DESTEK UNSURLARI I II III IV V VI KDV Ġstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi Ġndirimi Yatırıma Katkı Oranı (%) OSB Dışı OSB Ġçi 15 20 25 30 40 50 20 25 30 40 50 55 Sigorta Primi OSB Dışı Ġşveren His. Desteği (Destek Süresi) OSB Ġçi 2 yıl 3 yıl 5 yıl 6 yıl 7 yıl 10 yıl 3 yıl 5 yıl 6 yıl 7 yıl 10 yıl 12 yıl Yatırım Yeri Tahsisi Faiz Desteği YOK YOK Gelir Vergisi Stopajı Desteği YOK YOK YOK YOK YOK 10 yıl Sigorta Primi Ġşçi Hissesi Desteği (Destek Süresi) YOK YOK YOK YOK YOK 10 yıl
Kurumlar Vergisi İndirimi Yukarıdaki tablolarda 31.12.2013 tarihine kadar başlanan yatırımlar için geçerli yatırıma katkı oranları ve yatırımlardan elde edilecek kazançlara uygulanacak indirimli kurumlar vergisi oranları yer almaktadır. Bu tabloya göre örneğin; 2. Bölgede yapılacak ve bölgesel teşviklerden yararlanabilecek 10 milyon tutarındaki bir yatırımda, bu yatırım tutarının % 20 si, yani 2 milyon liralık kısmı devletçe karşılanacaktır. Oysa ki bu yatırımın 6. Bölge de olması halinde, yatırım tutarının % 50 si, yani 5 milyon liralık kısmı devletçe karşılanacaktır. İndirimli kurumlar vergisi oranı kural olarak sadece yapılan yatırımdan elde edilen kazançlara uygulanabilir; ancak 3305 sayılı yeni teşvik kanunu yatırıma başlanan tarihten itibaren, yatırım tutarına mahsuben, belli ölçüde yatırım döneminde yatırımcının diğer faaliyetlerden elde edilen kazancına indirimli oran uygulama olanağı vermiştir. (6. Bölge % 80) Sigorta Primi Desteği:
Daha önceki teşvik uygulamalarında yatırım teşvikleri içinde sadece sigorta primi işveren desteği varken, yeni uygulamada sigorta primi işçi desteği de sisteme dahil edilmiştir. 10 yıl boyunca sigorta priminin asgari ücrete tekabül eden kısmı devlet tarafından karşılanır. Sigorta primi işveren hissesi desteği, komple yeni yatırımlarda belge kapsamında gerçekleştirilen yatırımla sağlanan istihdam, diğer yatırım cinslerinde ise mevcuda ilave edilen istihdam için uygulanır. Ġstihdam Edilen Personel Sayısı 31.12.2013 Tarihine Kadar BaĢlanılan Yatırımlardaki Kazanç 01.01.2014 Tarihinden Sonra BaĢlanılan Yatırımlardaki Kazanç I. Bölge 50 172 TL *50*24 = 206.400 TL - II.Bölge 50 172 TL*50*36 = 309.600 TL - III.Bölge 50 172 TL*50*60 = 516.000 TL 172 TL*50*36 = 309.600 TL IV.Bölge 50 172*50*72 =619.200 TL 172 TL*50*60 = 516.000 TL V. Bölge 50 172x50x84_ = 722.400 172x50x72 = 619.200
VI.Bölge 50 400 x120x50 = 2.400.000 (Önceki teģvik sisteminde bu rakam: 714.000 TL idi) 400x50x84 = 1.680.000 (Önceki teģvik sisteminde bu rakam: 510.000 TL idi) Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere; VI. Bölgede 31.12.2013 tarihine kadar yatırım yapan ve ortalama 50 kişi istihdam eden bir yatırımcının ilgili destekten yararlanacağı 10 yıllık priyod sonundaki kazancı 2.400.000 TL dir. VI. Bölgede 31.12.2013 tarihinden sonra yatırım yapan ve ortalama 50 kişi istihdam eden bir yatırımcının ilgili destekten 7 yıllık periyod sonundaki kazancı 1.680.000 TL dir. Yatırım Yeri Tahsisi: Bakanlıkça teşvik belgesi düzenlenmiş büyük ölçekli yatırımlar, stratejik yatırımlar ve bölgesel desteklerden yararlanacak yatırımlar için, 29/6/2001 tarihli ve 4706 sayılı kanunun ek 3 üncü maddesi çerçevesinde Maliye Bakanlığınca belirlenen usuller çerçevesinde yatırım yeri tahsis edilebilir. Faiz Desteği III. Bölge IV. Bölge V.Bölge VI.Bölge Ar-Ge ve Çevre Yatırımları TL Döviz TL Döviz TL Döviz TL Döviz TL Döviz Kredi Kredileri 3 Puan 1 Puan 4 Puan 1Puan 5 Puan 2 Puan 7 2 5 Puan 2 Puan Puan Puan Azami destek Azami destek tutarı Azami destek Az.destek Azami destek tutarı 500.000 TL 600.000 TL tutarı 700.000 TL tutar 900.000 TL tutarı 500.000 TL Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere; Bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında yapılacak yatırımlarda proje bazında sağlanacak faiz desteği tutarları 3 üncü bölgede 500.000 TL, 4 üncü bölgede 600.000 TL, 5 inci bölgede 700.000 TL ve 6 ıncı bölgede is 900.000 TL dir. Arz Analizi: VIII. Kalkınma Planında bitkisel ürünlerin üretim, verim, kalite ve ihracatının artırılması temel amaç olarak kabul edilmiştir.
Not: Türkiye nin AB üyeliğinden en olumsuz etkilenecek sektörlerden biri de yağlı tohumlar sektörünün lokomotifi olan ayçiçeği üretimidir. Özellikle ham yağ ve ayçiçeği tohumu ithalat tarife oranlarında yapılacak düşüş, Türkiye ayçiçeği üretici fiyatlarında büyük düşmeye yol açacaktır. TÜRKĠYE YAĞLI TOHUM EKĠM ALANLARI (AYÇĠÇEĞĠ) (HEKTAR) 2006/07 585.400 2007/08 554.678 2008/09 580.000 2009/10 584.000 2010/11 641.400 2011/12 655.700 AYÇĠÇEĞĠ ÜRETĠM MĠKTARI (TON) 1980 750.000 1985 800.000 1990 860.000 1995 900.000 2000 800.000 2001 650.000 2002 850.000 2003 800.000 2004 900.000 2005 950.000 Kaynak: TÜİK
TÜRKĠYE AYÇĠÇEĞĠ ÜRETĠM MĠKTARI (TON) 2007/08 700.000 2008/09 850.000 2009/10 800.000 2010/11 1.025.000 2011/12 900.000. YILLAR BAZINDA AYÇĠÇEĞĠ VERĠMĠ(kg/da) Yıllar AYÇİÇEĞİ Ş.PANCARI TÜTÜN 1980 130 2.512 102 1985 124 3.144 96 1990 120 3.682 92 1995 154 3.577 97 2000 148 4.590 85 2001 127 3.521 74 2002 155 4.436 80 2003 147 4.003 90 2004 164 4.159 83 Kaynak: TÜİK
Muş ve Çevre İllerinde Ayçiçeği Üretimi Muş Berce de (Merkez)20.000, Muş (Malazgirt) te 50 çiftçi tarafından 9.000 ve Muş (Bulanık) ta ise 18 çiftçi tarafından 10.000 dekarlık alanda ayçiçeği üretimi gerçekleştirilmektedir. Erzurum (Pasinler) de 2.000 dekarlık alanda yağlık ayçiçeği üretimi gerçekleştirilmektedir. Toplam üretim miktarı 350 ton olup dekar başına verim 175 kg dır. Yine Erzurum (Pasinler) de 14.000 dekar, Erzurum(Köprüköyü) da 650 dekar ve Erzurum (Horasan) da 65 dekar olmak üzere toplam 14.715 dekarlık alanda çerezlik ayçiçeği üretimi gerçekleştirilmektedir. Çerezlik ayçiçeği dekar başına verim 140 kg civarındadır. Çiftçi Açısından Ayçiçeği Üretim Maliyeti, Gelir-Gider Durumu ve Net Kâr ı AYÇİÇEĞİNİN KURU VE SULU ÜRETİMİNDE MAKİNE VE ARAZİNİN ÇİFTÇİNİN KENDİSİNE AİT OLMASI DURUMUNDA OLUŞAN TOPLAM MALİYET TABLOSU 1 GİDER UNSURLARI KURU ÜRETİM DEKAR/FİYAT SULU ÜRETİM DEKAR/FİYAT 2 TOHUM BEDELİ 20.00 20.00 3 TABAN GÜBRE UYGULAMASI 35.70 58.00 4 BİRLEME(SOKLU PULLUK)) 9.00 9.00 5 İKİLEME 4,50 4,50 6 ÜÇLEME 4,50 4,50 7 EKİM 3,50 3,50 8 YABANCI OT 3,00 İLAÇLAMASI(HERBİSİT) 2,70 9 BÖCEK İLAÇLAMASI 2,70 3,00 10 TOPLAM İLAÇ BEDELİ 6,00 6,00 11 ARA ÇAPALAMA, 10.00 15.00 12 GÜBRELEME(AZOTLU GÜBRELEME) 2,25 2,25 13 SULAMA 130.00 14 KİRA*ARAZİ 40.00 70 15 HASAT 12,50 12,50 16 HER TÜRLÜ TAŞIMA GİDERLERİ 15.00 15.00 17 MUHTELİF İŞÇİLİK GİDERLERİ 25.00 25.00 18 AMORTİSMAN SİGORTA 15.00 15.00 19 GİDER TOPLAMI 208.35 396.25 20 BİR DEKARDAN ALINAN ÜRÜN 200.00 350.00 MİKTARI(VERİM/KG) 21 ÜRÜN SATIŞ FİYATI/KG(ÜRÜN 1,74 1,74 DESTEĞİ DAHİL) 22 TOPLAM ÜRÜN GELİRİ 348.00 609.00
Yukarıdaki tablo; çiftçinin kuru ve sulu ayçiçeği üretiminde kullanacağı her türlü alet ve makinenin kendisine ait olduğu varsayımından hareketle toplam maliyet, gelir ve kazancı göstermektedir. Sulu üretimde gelirin fazla olmasına karşın kazancın az olmasının sebebi; yakıt fiyatlarının yüksek olmasından kaynaklanan yüksek sulama maliyetleri ve arazi fiyatının göreceli olarak yüksek olmasıdır. Çiftçinin Kâr a geçebilmesi için dekar başına 119 kg ayçiçeği üretmesi gerekmektedir. (Başabaş Nokta:119 kg) AYÇİÇEĞİNİN KURU VE SULU ÜRETİMİNDE MAKİNE VE ARAZİNİN KİRALANMASI DURUMUNDA OLUŞAN TOPLAM MALİYET TABLOSU 1 MASRAF UNSURLARI KİRALAMA(KURU) DEKAR/FİYAT KİRALAMA(SULU) DEKAR/FİYAT 2 TOHUM BEDELİ 20.00 20.00 3 TABAN GÜBRE UYGULAMA 44.00 58.00 4 BİRLEME(SOKLU PULLUK) 18.00 18.00 5 İKİLEME 10.00 10.00 6 ÜÇLEME 10.00 10.00 7 EKİM 10.00 10.00 8 YABANCI OT İLAÇLAMASI(HERBİSİT) 5.00 3,00 9 BÖCEK İLAÇLAMASI(İNSECTİSİT(ÇEKİRGE 5.00 3,00 YEŞİLKURT) 10 TOPLAM İLAÇ BEDELİ 6,00 6,00 11 ARA ÇAPALAMA, 14.00 15.00 12 GÜBRELEME(AZOTLU GÜBRELEME) 5.00 5.00 13 SULAMA - 260.00 14 KİRA*ARAZİ 40.00 70.00 15 HASAT 12,50 12,50 16 HER TÜRLÜ TAŞIMA GİDERLERİ 15.00 15.00 17 İŞÇİLİK GİDERLERİ 25.00 25.00 18 AMORTİSMAN-SİGORTA 15.00 15.00 19 GİDER TOPLAMI 263,50 555,50 20 BİR DEKARDAN ALINAN ÜRÜN 200 350 MİKTARI(VERİM/KG) 21 ÜRÜN SATIŞ FİYATI/KG(ÜRÜN DESTEĞİ 1,74 1,74 DAHİL) 22 TOPLAM ÜRÜN GELİRİ 348.00 609.00 23 BİR DEKARDAN ELDE EDİLEN NET KAR 84,50 53,50
Talep Analizi Kullanım Alanları; Ayçiçeği en kaliteli ve lezzetli yağlardandır. Bu yağ yemeklerde, salata, kızartma ve balık konservelerinde; sanayide ise boya ve sabun yapımında kullanılır. Ayçiçeği küspesinde önemli oranda (yaklaşık % 20) protein ve bir miktar yağ (yüzde 1-7) bulunduğu için çok besleyici bir hayvan yemidir. Bilhassa sığır ve süt inekleri için çok değerli bir besindir. Türkiye yurtiçi likit bitkisel yağ tüketimi 1 milyon ton civarındadır ve ayçiçeği yağı % 85 payı ile en fazla tüketilen likit bitkisel yağdır. Tüketim miktarı son yıllarda kademeli olarak artış yönündedir. Türkiye yurt içi ayçiçeği yağı tüketimi 800-850 bin ton seviyelerindedir ve bu miktarın en fazla yarısı yurt içi yağlık ayçiçeğinden elde edilen yağla karşılanmaktadır. 800-850 bin ton civarında yurt içi ve 200-300 bin ton civarında ihraç talebini karşılamak için, Türkiye yağlık ayçiçeği üretiminin en az 2,5 milyon ton olması gerekmektedir. Bu açık yağlık ayçiçeği ve/veya ham ayçiçeği yağı ithalatı ile karşılanmaya çalışılmaktadır. TÜRKĠYE AYÇĠÇEĞĠ TÜKETĠMĠ (TON) 2007/08 635.000 2008/09 650.000 2009/10 720.000 2010/11 800.000 2011/12 850.000 Kaynak: BSYD
TÜRKİYE AYÇİÇEK YAĞI İTHALAT VE İHRACATI YILLAR İTHALAT Miktar(ton) Değer(bin&) İHRAC Miktar(Ton) Değer(bin&) 2002 93.142 52.103 10.852 8.280 2003 92.548 54.047 28.428 22.471 2004 78.303 50.604 17.869 15.715 2005 203.519 134.930 23.120 21.495 2006 236.605 159.149 98.942 85.297 2007 163.115 138.039 31.906 36.002 2008 411.660 647.095 98.714 164.582 2009 323.596 468.305 101.432 110.618 2010 271.676 171.220 75.836 100.440 2011 421.119 568.105 178.593 299.040 Türkiye yağlık ayçiçeği tohumu ithalatının yaklaşık yarısını Bulgaristan dan, diğer bölümün büyük bir kısmını ise Ukrayna, Romanya, Rusya ve Moldova dan, ayçiçeği yağı ithalatı nın yine yaklaşık yarısını Ukrayna dan, diğer bölümün büyük bir kısmını ise Rusya, Arjantin, Romanya ve Bulgaristan dan yapmaktadır. Ayçiçek yağını en fazla ihraç ettiğimiz ülkeler ise Irak, İsrail, Yemen, Suriye ve KKTC dir. 2011/2012 Arz -Talep Denge Durumu Türkiye Yağlık Ayçiçeği Üretimi: 875-925 Bin Ton Ülke Mahsulünden Ayçiçeği Yağı Üretimi: 370-395 Bin Ton Türkiye Ayçiçeği Yağı Tüketimi: 825-850 Bin Ton Türkiye Ayçiçeği Yağı İhracatı: 250-300 Bin Ton Toplam Ayçiçeği Yağı İhtiyacı: 1.075-1.150 Bin Ton
Ayçiçeği Yağı Bazında Açık: 725-775.000 Ton 5. REKABET YAPISI VE RAKİPLER Firma Adı Kırıcı Rafinatör Margarin Abalıoğlu Yem Soya Tekstil Sanayi Aġ AltaĢ Yağ Su ve Tarım Ürünleri Gıda ĠnĢ. Otomotiv Nak. Sanayi ve Tic. A.ġ. Altınyağ Kombinaları A.ġ. Ana Gıda ve Ġhtiyaç Mad. San. ve Tic. A.ġ. Antalya Yağ Sanayi A.ġ. Arı Rafine ve Yağ Sanayi A.ġ. Aymar Yağ ve Gıda Sanayi Ticaret A.ġ. Bağ Yağları Sanayi ve Ticaret A.ġ. Besler Gıda ve Kimya Sanayi A.ġ. BeĢler Gıda ve Kimya A.ġ. Bunge Gıda Ticaret A.ġ. Cargill Gıda Hizmetleri Ltd. ġti. Çukobirlik Merkez Yağ Fabrikası Doğa Gıda A.ġ. Edirne Yağ Sanayi ve Ticaret A.ġ. Elita Gıda Yağ Tarım Sanayi ve Tic. A.ġ. Emek Yağ Sanayi A.ġ. EskiĢehir Yağ Sanayi Gıda Pazarlama Tic. Ltd. ġti. Felda-Iffco Gıda San. Ve Tic. A.ġ. GitaĢ Gıda ve Ġhtiyaç Maddeleri Tic. ve San. A.ġ. GüneĢ Yağ ve Gıda Sanayi Ticaret Ltd. ġti. Helvacızade Gıda ve Ġht. Mad. San. ve Tic. A.ġ. Kadooğlu Yağ San. ve Tic. A.ġ. Karadeniz Yağlı Tohumlar Tarım SatıĢ Kooperatifleri Birliği -Doğan Erdil Yağ Fabrikası Kula Yağ ve Emek Yem Sanayi Ticaret A.ġ. Küçükbay Yağ ve Deterjan Sanayi A.ġ. MaraĢ Yağ Sanayi Ticaret A.ġ. Marmara Tarımsal Ürünler Depolama San.ve Tic.Aġ Marsan Gıda Sanayi ve Ticaret A.ġ. MAYKĠM Yağ ve Kimya San. Tic. Ltd. ġti Mehmetler Yağ Sanayi ve Ticaret A.ġ. Noble Gıda Ticaret Aġ
Or-Ģan DıĢ Ticaret Ltd.ġti. Oruçoğlu Yağ Sanayi ve Ticaret A.ġ. Öden Gıda Sanayi ve Ticaret Ltd. ġti. Pakyağ Endüstriyel Ürünler San. ve Tic. Aġ Pekmezler Yağ Sabun ve Pamuk San.Tic.Aġ Reka Bitkisel Yağlar San. ve Tic. A.ġ. Sam Yağcılık Pazarlama A.ġ. Sayınlar Gıda Maddeleri San.ve Tic. A.ġ. Soyyiğit Yağlı Tohumlar Yağ ve Süt San. Ltd. ġti. TariĢ Pamukyağ Kombinası Ticaret ve Sanayi Kontuvarı T.A.ġ. Kristal Yağları Torunlar Gıda Sanayi ve Tic. A.ġ. Trakya Yağlı Tohumlar Tarım SatıĢ Koop. Birliği Trakya Yem ve Yağ Sanayi ve Tic. A.ġ. Turyag Gıda San. ve Tic. A.ġ. Tügmad Türkkan Gıda Maddeleri San. ve Tic. Aġ Unat Yağ Gıda Sanayi ve Ticaret Limited ġirketi Unilever Sanayi ve Ticaret T.A.ġ. Yonca Gıda Sanayi A.ġ. Yudum Gıda Sanayi ve Ticaret A.ġ. Zer Yağ Sanayi ve Ticaret A.ġ. Kaynak: BYSD ŞEKERPANCARI: SON 7 YILA AİT İSTATİSTİKÎ BİLGİLER(MUŞ) Bilgiler 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ortalama 0,990 0,0960 0,1071 0,1180 0,1270 0,1169 0,1330 Pancar Fiyatı TL/Kg Taahhüt 320000 300000 300000 334000 335000 392000 518000 Dekar(ton) Ekim Dekar 101570 93491 82660 84200 83000 106600 119000 Ürün Taşıyan Alan Dekar 101570 93491 75124 81900 83000 106600 119000
Teslim 335159 245691 207933 280190 319855 399572 355936 Edilen Ton Bedeli 309485 224681 193580 259450 294785 399572 355936 Ödenen Ton İşlenen Ton 293600 197500 180000 237000 271800 362500 293400 Dekara Panc. Verimi Bedeli 3047 2403 2577 3168 3552 3748 2991 Ödenene Göre Kg. İşlenene 2891 2113 2396 2894 3275 3401 2466 Göre Kg Dekara Şeker Verimi Polar Şekere 544,80 413,32 464,89 554,08 626,57 603,80 508,77 Göre Kg Randımana 433,94 301,10 350,29 432,36 480,77 467,98 338,58 Göre KG Fire % : Teslim Ed.- 7,66 9,49 6,90 7,40 7,84 7,50 8,91 Bed.Öd.Ara.fark- Bed.Öd- 5,13 12,10 7,02 8,11 7,80 9,28 17,57 İşlenen Ara Fark Üretilen 44070 28150 26760 35400 39900 43000 35510 Şeker Ton Üretilen Yaş Küspe Ton 89200 56252 55152 68013 8300 88643 81289 TABLO: MAKİNE VE ARAZİNİN ÇİFTÇİNİN KENDİSİNE AİT OLMASI DURUMUNDA OLUŞAN TOPLAM MALİYET TABLOSU GİDER UNSURLARI DEKAR/FİYAT 1 GÜBRE BEDELİ 60.00 2 KİRA BEDELİ 80.00 3 İŞÇİLİK GİDERLERİ 120.00 4 SÖKÜM İŞLEMLERİ 220.00 5 DİĞER GİDERLER 100.00 6 TOPLAM GİDER 580.00 7 ÜRÜN VERİMİ(MİKTAR/KG) 4000 8 ÜRÜN SATIŞ FİYATI 0.1350 9 ÜRÜN GELİRİ 540.00 10 NAKLİYE DESTEĞİ 32.00 11 KÜSPE BEDELİ 20.00 12 TOPLAM GELİR 592.00
TABLO: MAKİNE VE ARAZİNİN KİRALANMASI DURUMUNDA OLUŞAN TOPLAM MALİYET TABLOSU GİDER UNSURLARI DEKAR/FİYAT 1 GÜBRE BEDELİ 60.00 2 KİRA BEDELİ 80.00 3 İŞÇİLİK GİDERLERİ 120.00 4 SÖKÜM İŞLEMLERİ 120.00 5 DİĞER GİDERLER 100.00 6 TOPLAM GİDER 480.00 7 ÜRÜN VERİMİ(MİKTAR/KG) 4000 8 ÜRÜN SATIŞ FİYATI 0.1350 9 ÜRÜN GELİRİ 540.00 10 NAKLİYE DESTEĞİ 32.00 11 KÜSPE BEDELİ 20.00 12 TOPLAM GELİR 592.00 Tablodan da anlaşıldığı üzere toplam gelir ile toplam gider arasında 12,00 TL lik bir fark vardır. Bu farkın bu kadar az olmasının sebebi ekim-söküm vb. işlemlerin kiralanan makine ve aletlerle yapılması sonucunda oluşan maliyetlerin fazla olmasıdır. Çiftçinin 1 dekardan elde ettiği ürünlerin satışından sadece 12,00 TL kazanç elde ettiği düşünülmektedir. Bu kimi çiftçiler için gerçek rakamı yansıtırken; makine kiralamayıp kendi makinesiyle ekim ve söküm yapan çiftçi dönüm başına 150 TL ye yakın gelir elde etmektedir. Dekar başına ortalama 4000 kg ürün elde edildiği gerçeğinden hareketle yukarıdaki hesaplamayı yaptık; ancak diğer tarım ürünlerinde ve hayvancılıkta olduğu gibi şeker pancarı da çok ciddi bir bakım gerektirmektedir. Sulamanın iyi yapılması, ilaçlamanın düzenli yapılması, çapa ve yabancı otların iyi bir şekilde temizlenmesi durumunda 1 dekardan 8.000 kg şekerpancarı elde edilebilmektedir. Bu durumda; 8000*0,1350= 1080 TL gelir elde eden çiftçinin kazancı 1080,00TL-580,00TL=500,00TL olabilmektedir.(bu rakamı tutturan çiftçi oranının % 5-10 civarında olduğu tahmin edilmektedir.)
KURULUŞ YERİ SEÇİMİ, ÇEVRESEL ETKİLER MUŞ İLİ GENEL TANITIMI Coğrafi konumu: Muş ili Doğu Anadolu Bölgesindedir. Ağrı, Bitlis, Bingöl, Erzurum, Diyarbakır ve Batman olmak üzere 6 il e sınırdır ve bu yönüyle Doğu Anadolu da önemli bir ulaşım noktasıdır. Toplam Nüfus: 414.706 kişidir.(tüik, 2011, ADNKS) Toplam yerleşim Yeri Sayısı: 6 ilçe, 22 belde, 359 köy ve 186 mezra bulunmaktadır. Toplam Arazi miktarı: 819 551 hektardır. Arazi Kullanım Durumu: % 42 si tarım alanı, % 46 sı çayır-mera, % 7 si orman, % 52i tarım dışı Temel tarımsal ürünler: Yem bitkileri, tütün, şeker pancarı, lahana, kavun-karpuz, sebze, üzüm, patates, canlı hayvan ve hayvansal ürünler. Temel Sanayi Alanları: Madencilik (çimento, barit, mermer, tuğla, doğal yapı taşları), Gıda, Mobilya, Tekstil, İnşaat, Metal sektörleridir. İl de Muş Organize sanayi Bölgesi, Muş Sanayi Merkezi, Malazgirt Tarım Makineleri İhtisas Sanayi Sitesi ve 4 adet Küçük Sanayi Sitesi
bulunmaktadır. 57 parselden oluşan Muş OSB nin 37 parseli tahsis edilmiştir. 17 parsel boş bulunmakta ve arsaların yatırımcılara tahsis edilmesinde büyük kolaylık sağlanmaktadır. 1 Ġlin Tarım ve Hayvancılık Potansiyeli Tarım ve hayvancılık il ekonomisinin temel sektörüdür. Muş, özellikle hayvancılıkta Türkiye de önemli bir yere sahiptir, Kişi başına canlı hayvanlar değeri bakımından Muş ili 1451 TL ile 5. sırada bulunurken, Türkiye ortalaması 357 TL'dir. Kişi başına hayvansal ürünler bakımından ilimiz 624 TL ile 18. sırada bulunurken Türkiye ortalaması 333 TL'dir. Buna karşılık az sayıda süt ve süt ürünleri imalathanesi dışında İl de et sanayi, gübre sanayi, süt sağım sistemleri sanayi, entegre süt sanayi gibi hayvancılık yatırımları mevcut değildir. İl de 2009 yılsonu itibariyle 1.371.029 küçükbaş, 210.414 büyükbaş, 665.917 kümes hayvanı bulunmaktadır. Büyükbaş hayvanların % 29.37 si yerli ırk, % 45.31 i melez, % 23.29 u da kültür ırkından oluşmaktadır. 2009 yılı içinde il dışına 122.314 adet küçükbaş, 42.924 büyükbaş hayvan, 130.319 arılı kovan ve 207 adet tek tırnaklı hayvan sevkiyatı yapılmıştır. Muş taki küçükbaş hayvan varlığı Türkiye deki küçükbaş hayvanların % 4,7 sini oluşturmaktadır. Çayır-mera alanının oranı yüzde 46 ile Türkiye ortalamasının (%26) oldukça üstündedir. Muş Türkiye koyun varlığının % 5 ine, Türkiye sığır varlığının %2,5 ine sahiptir. Muş ta toplam arazi miktarı 819.551 ha. olup, bunun yüzde 42 si tarım arazisidir. Bu tarım arazisinin yüzde 46 sı yani 158 215 ha sulanabilir tarım arazisidir bunun 61.334 ha sulanmaktadır. 2012 yılında faaliyete geçmesi beklenen Alparslan 2 Barajı ile 78 bin hektarlık tarım arazisi sulanabilecektir. I-IV. Sınıf tarım arazilerinin toplamı 365.703 ha dır. Muş Türkiye nin en büyük ovalarından birisi olmasına ve yeterli su kaynaklarına sahip olmasına rağmen ovadan yeterince faydalanılamamıştır. İl in su kaynakları (akarsu, gölet, baraj gölleri v.b) Türkiye ortalamasının üzerindedir. Yerüstü su potansiyeli 4.505,93 Hm3 / yıl ve yer altı su potansiyeli 117,0 hm3/yıl olmak üzere toplam su potansiyeli 4.622,93 hm3 / yıl dır. Toplam 246.245 ha ekilen tarım arazisinin %84 ünde hububat (buğday-arpa), %10 unda yem bitkileri (yonca), %3 ünde endüstri bitkileri (şeker pancarı, tütün, ayçiçeği) ve geriye kalan %3 lük gibi küçük bir bölümünde sebze, meyve ve baklagiller ekimi yapılmaktadır. Hayvan varlığına ve ekilecek alan varlığına kıyasla kaba yem ekimi oldukça düşüktür. Yem bitkileri, endüstri bitkileri ve sebze-meyve üretimi için yapılacak yatırımlara elverişli konumdadır. 1 http://www.daka.org.tr/?cmd=page&id=mus
İl de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı na bağlı Toprak, Gübre ve Su Analiz Laboratuarı mevcuttur. İl in tarihinde bağcılık en önemli geçim kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. 1800-1900 lü yıllarda ilde 24.000 bağ bulunduğu ve bu bağlarda yetiştirilen ince kabuklu, sulu, çok şekerli ve ekşimsi Üzüm lerden üretilen şarapların Paris teki mahzenlerde saklandığı tarihi kaynaklarda belirtilmektedir. İl de üzümün işlenmesine yönelik yatırım yok denecek kadar azdır. Tütün, ilde tarihi önemi olan önemli bir tarım ürünüdür. 2009 yılında özel sektörce 4700 da alanda 517 ton tütün üretimi yapılmıştır. 2010 yılında 32 muhtarlıkta 2350 tütün üreticisi ile sözleşme imzalanmıştır. Tarım alanında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından Doğu Anadolu illerine sağlanan hayvancılık destekleri bu alanda İl de yapılacak yatırımları diğer Bölge illerine kıyasla avantajlı hale getirmektedir. Muş ilinin yer aldığı bölgenin özellikle güneyi ayçiçeği üretimine oldukça uygun iklim koşullarına sahip olup hammadde temininde sorunla karşılaşmayacağı öngörülmektedir. Tesis yeri aynı zamanda yüksek ihracat olanaklarına sahiptir. Ayrıca, ilin imalat sanayi açısından oldukça düşük kalan kapasitesini geliştirmek ve bu sektörde istihdamı artırmak da hedeflenmiştir. İlin alt yapı imkanlarına bakıldığında; Muş karayolu, demiryolu (yük taşımacılığı için) ve havayolu ulaşım olanaklarına sahiptir. Sadece İl e yönelik olarak değil çok daha geniş bir pazara göre işletilmesi gereken tesis açısından bu imkanların varlığı olumlu bir faktör olarak yer seçiminde dikkate alınmıştır. Ayrıca, ildeki işgücü maliyetleri de karşılaştırmalı avantaj sağlayacak bir husus olarak değerlendirilmiştir. Tesisin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından sağlanacak izinler ve gerekli yasal mevzuata uygun yönetim sistem belgelerinin alınması sonucunda ulusal ve uluslararası pazarda faaliyet göstermesi mümkün olacaktır. 1.1. HAMMADDE VE DĠĞER GĠRDĠ TEMĠN KOġULLARI Dünyada giderek artan nüfusa paralel olarak gıda maddeleri tüketimi de artmaktadır. Son yıllarda bitkisel yağlar, gıda sektörü dışında biyodizel üretiminde kullanılmasıyla birlikte enerji sektörünün de hammaddesi haline gelmiştir. Böylelikle bitkisel yağlar gıda, enerji ve kimyasal sektörlerde yoğun olarak kullanılan stratejik bir ürün haline gelmiştir. Dünya genelinde bitkisel yağlar temel olarak soya, palm, ayçiçeği ve kanola gibi yağlı tohumlu bitkilerden elde edilmektedir.
Ülkemizde bitkisel yağ tüketimi de son zamanlarda bu eğilime paralel olarak artış göstermekte ve bu alanda bitkisel yağ üretimine hammadde teşkil edecek yağlı tohumlu bitkilerin üretim alanlarını yaygınlaştırabilmek için çalışmalar yapılmaktadır. Ülkemizde tarımı yapılan yağlı tohumlu bitkiler; pamuk, ayçiçeği, susam, kanola, soya fasulyesi, yerfıstığı ve haşhaştır. Ancak bu yağ bitkileri içerisinde tohumundan ortalama %38-50 civarından yağ elde edilen ayçiçeği, ülkemizin bitkisel yağ tüketimindeki ortalama %65-70 lik payı ve yüksek yağ oranı ile en önemli yağlı tohum bitkisidir. Ülkemizde ayçiçeği üretiminin yaklaşık %75 i Trakya bölgesinde yapılmaktadır. Sırasıyla Tekirdağ, Edirne, Kırklareli illeri bölge üretiminde en fazla paya sahip olan illerdir. Trakya bölgesini, Çukurova ve Karadeniz Bölgesi takip etmektedir. Ülkemiz yerli üretim ile en fazla ortalama 400-450 bin ton ham ayçiçeği yağı üretebilmektedir. Bu üretim yıllık ortalama 700 bin ton civarında olan ham ayçiçeği yağı tüketimimizi karşılayamamakta, meydana gelen açık ise ithalatla kapatılmaktadır.bu da ülkemizin ayçiçeği alanında net ithalatçı ülkeler arasında yer almasına sebep olmaktadır.ülkemizde kurulu yağlı tohum kırma ve bitkisel yağ rafinasyon kapasitesi kullanılması için dahilde işleme rejimi kapsamında ayçiçeği ithalatına izin verildiğinden, ayçiçeği yağı ihracatımız da son yıllarda önemli oranda artmıştır. Karadeniz ve Trakya Bölgeleri dışında sırasıyla Çukurova, Ege Bölgesi ve daha çok çerezlik olarak İç Anadolu Bölgesinde ayçiçeği ekimi yapılmaktadır. Ancak ülkemizin hemen her bölgesinde kuru veya sulu şartlarda yetişebilen ayçiçeğinin adaptasyon alanları oldukça geniş olmasına rağmen ekim alanlarımız yıllar boyunca 500 600 bin hektar düzeyinde kalmıştır. Bu veriler dikkate alındığında tüm bölgeler itibariyle Türkiye, yıllık ortalama 900 bin tonluk ayçiçeği üretimi ile son on yıllık ortalaması 31 milyon ton olan dünya ayçiçeği üretiminin yaklaşık %3 ünü gerçekleştirebilmektedir. 2 Ayçiçeği tarımı dünyada en fazla AB, Rusya, Ukrayna ve Arjantin de yapılmakta olup bu ülkeler Dünya üretiminin %53' ünü teşkil etmektedir. Ülkeler itibariyle ekim alanı, üretim ve verim durumu tabloda görülmektedir. Tablo 13: Ülkeler Ġtibariyle Ayçiçek Tohumu Üretimi (Bin Ton) ÜLKELER 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12(*) AB-27 6.410 4.970 6.910 7.000 6.980 8.030 Rusya 6.350 5.500 7.300 6.600 5.720 9.200 2 GTB, Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, 2011 Yılı Ayçiçeği Raporu, 2012
Ukrayna 5.550 4.880 7.020 7.300 8.000 8.900 Arjantin 3.190 4.620 3.200 2.650 3.670 3.400 ABD 1.000 1.310 1.555 1.380 1.240 950 G. Afr.Cumh. 300 870 800 490 860 700 Çin 1.805 1.670 1.750 1.650 1.710 1.700 Hindistan 1.450 1.460 1.150 1.000 650 630 Türkiye 820 670 850 790 1.020 940 Kaynak: Oil World Monthly (9 Aralık 2011), (*) Tahmini Doğu Anadolu Bölgesi illeri içinde sadece Erzurum, Muş, Iğdır, Elazığ, Kars illerinde ayçiçeği üretimi vardır. Erzurum da 3,048 ha, Muş'ta 2,500 ha ekim alanı ile Bölge nin ayçiçeği ekilişinin % 99'u bu iki ilde yapılmaktadır. Bölge nin toplam 5,603 ha olan ayçiçeği ekim alanından 5,943 ton üretim gerçekleştirilmiş olup, ortalama verim 106 kg/da.'dır. 1.2. HAMMADDE VE DĠĞER GĠRDĠ MĠKTARLARI No Ürün/Hizmet Birim Fiyat TL Miktar Birim Yıllık Maliyeti Tutar TL 1 Ayçiçek Alımı 1,16 1 1,16 13.076.100,00 2 Yardımcı malzemeler 261.522,00 Toplam 1,16 13.337.622,00 Diğer Yardımcı Malzemeler maliyeti, her bir ürün içerisindeki hammaddelerin toplamının %2 si olarak varsayılmış ve toplama dahil edilmiştir. 2. ĠNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI 2.1. PERSONEL YÖNETĠMĠ No Pozisyon Aylık Brüt Ücretler Personel Yıllık Brüt Sayısı Ücretler 1 Genel Müdür 4.000 1 48.000 2 Sekreter ve İdari İşler Sorumlusu 1.700 1 20.400 3 Satış ve Pazarlama Sorumlusu 2.500 1 30.000 4 Ön Muhasebe Sorumlusu 2.000 1 24.000 5 Teknik Müdür 2.500 2 60.000 6 Usta 1.700 4 81.600 7 Düz İşçi 1.331 40 638.880
Toplam 50 902.880 Yönetim ve üretimde üst kademede çalışacak personelin maaşı Muş ilindeki piyasa koşulları ve yapılacak işin niteliği dikkate alınarak belirlenmiştir. Asgari ücret (1.331 TL) belirlenirken 2012 yılı tutarı baz alınmış ve 2014 yılına kadar her yıl %10 artış olacağı varsayılmıştır. Brüt ücretlere işveren payı dâhildir. 2.2. ORGANĠZASYON ġemasi ŞİRKET YÖNETİMİ ÜRETİM BÖLÜMÜ PAZARLAMA BÖLÜMÜ MUHASEBE VE İDARİ İŞLER
3. ÜRETĠM PLANLAMASI 3.1. YATIRIM UYGULAMA PLANI VE SÜRESĠ Aktiviteler/Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Finansal kaynakların temini Arazi belirlenmesi İşletmenin yasal kuruluşu Gerekli izinlerin alınması İnşaat işleri Makine ve donanım alımı Makine ve donanım montajı Hammadde temini Deneme üretimi İdari örgütlenmenin yapılması İşgücünün sağlanması Pazarlama planının yapılması Yatırımın başlangıç tarihi 01.01.2013 olarak kabul edilmiştir.
3.2. KAPASĠTE KULLANIM ORANI Yıllar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kapasite Kullanım Oranı 0% 45% 50% 60% 60% 60% 60% 60% 60% 60% İşletmenin 1. yılı yatırım dönemi olarak kabul edildiğinden üretim 2. yıldan itibaren başlamaktadır. 3.3. ÜRETĠM MĠKTARI 3.3.1. TAM KAPASĠTEDEKĠ ÜRETĠM DÜZEYĠ Ürün/ Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Toplam Bitkisel Rafine Yağ 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 835.000 10.020.000 (Kg) Tam kapasitedeki üretim düzeyi; satın alınan makine ve donanımların kapasiteleri, işyeri büyüklüğü ve personel sayısı göz önüne alınarak %100 kapasite kullanım oranındaki düzeye göre hesaplanmıştır. 3.3.2. ĠLK FAALĠYET YILINDAKĠ ÜRETĠM VE SATIġ DÜZEYĠ Ürün/ Aylar Bitkisel Rafine Yağ (Kg) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Toplam 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 375.750 4.509.000 İlk faaliyet yılındaki üretim ve satış düzeyi ilk yıl için %45 lik kapasite kullanım oranına göre belirlenmiştir. 3.3.3. ĠLK 10 YILDAKĠ ÜRETĠM VE SATIġ DÜZEYĠ Yıllar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kapasite Kullanım Oranları / 0% 45% 50% 60% 60% 60% 60% 60% 60% 60% Ürünler Bitkisel Rafine 0 4.509.000 5.010.000 6.012.000 6.012.000 6.012.000 6.012.000 6.012.000 6.012.000 6.012.000 Yağ (Kg)