Türkiye VI. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi * HRÜ Zirt Fkültesi * Bhçe Bitkileri Bölümü * 04-08 Ekim 2011 * Şnlıurf Seçilmiş Bzı Zerdli Genotiplerinin Polen Performnslrının Belirlenmesi Melike ÇETİNBAŞ 1, Keml ÇUKADAR 2, Sinn BUTAR 1 1 Meyveilik Arştırm İstsyonu Müdürlüğü, 32500 Eğirdir / Isprt, 2 Erzinn Bhçe Kültürleri Arştırm İstsyonu Müdürlüğü, Erzinn e-mil: melikeetins@gmil.om Özet Bu çlışm, Erzinn yöresinde seleksiyon sonuu elde edilmiş oln ümitvr genotiplerin zı polen performnslrının elirlenmesi için ypılmıştır. Zerdli genotiplerinin çiçek tozu nlılık ornlrı, çiçek tozlrının çimlenme ornlrı ve çim orusu uzunluklrı elirlenmiştir. Ortlm çiçek tozu nlılık değerleri %66.13 (158) ile %88.63 (Eğri Çiğit) rsınd değişmiştir. Çiçek tozu çimlenme ornı inküsyon süresi oyun prlel olrk rtış göstermiş ve mksimum çimlenme ornın 48 st sonund ulşılmıştır. En uzun çim orulrı 158 nolu genotipte (419.00 µm) ölçülürken, en kıs çim orusun ship oln genotip Eğri Çiğit (217.71 µm) olrk elirlenmiştir. Anhtr Kelimeler: zerdli, kyısı, çiçek tozu, TTC, IKI, çim orusu Determintion on Polen Performnes s of Seleted Some Apriot Genotypes Astrt This reserh ws rried out to determine some of promising priot genotypes whih were seleted in Erzinn provine. The priot genotypes pollen viility, germintion tests nd pollen tue s lengths were determined. Averge pollen viility vlues were vried etween 66.13% (158) nd 88.63% (Eğri Çiğit). In vitro pollen germintion inresed with inresing inution period, nd the mximum germintion ws otined fter 48 hours for ll genotypes. The longest pollen tue ws determined in 158 numer s genotype (419.00 µm). The smllest pollen tue ws determined in Eğri Çiğit genotype (217.71 µm). Key Words: Apriot, pollen, TTC, IKI, pollen tue Giriş Kyısı, ülkemizde ekonomik nlmd yetiştirilen önemli meyve türlerinden irisidir. Türkiye, düny yş ve kuru kyısı üretiminde lider ülke konumunddır. Ülkemizde, yklşık 14 milyon kyısı ğındn 661 in ton yş kyısı üretimi ypılmktdır (Anonim, 2010). Birçok meyve türünde olduğu gii kyısıd d ol miktrd ve kliteli ürün elde etmenin ilk şrtı tozlnm ve döllenme olyının iyi ir şekilde gerçekleşmesine ğlıdır. Tozlnm ve döllenmenin şrılı olmsı, kım işlerinin iyi ypılmsı ynınd verim ve klitesi yüksek n çeşitler ile unlr uygun tozlyıı çeşitlerin seçilmesi ve polen performnslrı yüksek çeşitlerin kullnılmsıyl mümkündür. Tozlnm ve döllenme şrtlrının uygun oluşu ylnız meyve tutumlrı kımındn değil, meyvelerin kliteli olmlrı kımındn d önemlidir (Özçğırn, 1965; Dokuzoğuz ve rk, 1973). Doğl koşullrd gerçekleşen tozlnm ve döllenme olylrınd, çiçek tozlrının nlılık düzeyi, dış ortm koşullrının çimlenme için uygunluğu ve tozlyıı çeşit ile tozlnn çeşitlerin krşılıklı uyum sğlmlrı önem kznmktdır. Bu nedenle, herhngi ir çeşidin gerçek nlmd tozlyıı olrk uygunluğu, doğl koşullrd ypılk tozlm çlışmlrı ile elirleneilmektedir. Ank u çlışmlr uzun ve yrıntılı inelemeler gerektirmektedir. Bu nedenle lortuvr koşullrınd ypılk çiçek tozu çimlendirme ve nlılık testleri ile sonuç lınmy çlışılmktdır (Eti, 1991). Bzı kyısı çeşitlerinde döllenme ile ilgili sorunlr nedeniyle son zmnlrd iyoloji konusundki rştırmlrın yoğunluk kzndığı görülmekte ve çlışmlrdn elde edilen ulgulr mikroskoik inelemelerle desteklenmektedir (Engin ve rk, 2007). Döllenme iyolojisi çlışmlrınd, çiçek tozu oluşumu
elirlenmekte, çimlendirme testleri ypılmkt ve çiçek tozu üretim miktrlrı elirlenmektedir. Çiçek tozu nlılığı, çiçek yozu morfolojik homojenliği ve çiçek tozu çim orusu gelişimi diğer türlerde olduğu gii kyısı döllenme iyolojisi için de önemli kriterler olup u kriterler uygun tozlyıı seçilirken göz önüne lınmlıdır (Asr, 1996; Kester, 1996; Soylu, 2003). Uzun yıllrdn eri seleksiyon çlışmlrındn elde edilen genotiplerde döllenme iyolojisi ve çiçek morfolojisi üzerine çeşitli rştırmlr yürütülmüştür (Dokuzoğuz ve Güln, 1973; Ünl ve rk., 1981; Tosun ve rk., 2007). Bu rştırm Çukdr ve rk, (2007) trfındn selekte edilen ümitvr zı zerdli genotiplerinin çiçek tozu nlılıklrın, çiçek tozlrının çimlenme güüne ve çim orusu uzunluklrının elirlenmesine yönelik olrk ypılmıştır. Mteryl ve Metot Çlışmd mteryl olrk 1991-1993 yıllrınd Erzinn yöresinde ypıln seleksiyon çlışmsı ile seçilmiş ve 1996-2004 yıllrı rsınd hçe performnslrın kılrk ön pln çıkmış zı zerdli genotiplerinin (158, Güz Eriği, Mhmudun Eriği, Eğri Çiğit) çiçek tozlrı kullnılmıştır. Güz Eriği genotipi 06.04.2010 trihinde tesil ettirilmiş ve ismi Mihrliey kyısısı olrk litertüre geçmiştir. Genotiplerin çiçek tozlrını elde etmek mıyl eyz tomuruk döneminde her genotipten ve ğın değişik kısımlrındn 100 er det tomuruk toplnmış ve hemen lortur getirilmiştir. Tomuruklrdn nterler eyz kğıtlr üzerine yıklnmış, dh sonr eş çeşide it nterler petri kplrın konulrk 75 W lik lm ltind ir gee ekletilerek ptlmlrı sğlnmıştır. Petri kplrındki çiçek tozlrı küçük şişelere ktrılmış ve şişeler sllnrk çiçek tozlrının nterlerden çıkmsı sğlnmıştır. Bu şişeler, içinde nem çekii mddelerin ulunduğu desiktörler içinde kullnılıny kdr uzdolınd sklnmıştır. Çiçek tozu nlılığını elirlemek mıyl IKI (İyotlu potsyum iyodür) ve %1 lik TTC (2,3,5 trifenil tetrzolium klorid) kullnılmıştır. Çiçek tozlrı oyndıktn sonr TTC için 2 st, IKI için 5 dkik ve sonr syım işlemine geçilmiştir. Çiçek tozu nlılığını elirlemek mıyl lmd iki ölgeye ekim ypılmış ve her ölge 4 e yrılrk syımlr gerçekleştirilmiştir. Çiçek tozu çimlendirme denemelerinde petride gr yöntemi uygulnmıştır (Aşkın, 1989; Koyunu, 2000; Tosun ve rk, 2007). Bunun için, %15 skkroz + %1 gr içeren esi ortmı kullnılmıştır. Çiçek tozu ekimi ypıln petriler, 25 C de etüv içerisine yerleştirilmiştir. Ekimden 2, 6, 12, 24, 48 st sonr çimlenen çiçek tozlrı syılmıştır. Çiçek tozu çim orusu uzunluklr ise çiçek tozu ekiminden 24 st sonr, Zeiss mrk ışık mikroskou ltınd oküler mikrometre kullnrk 40 üyütme ile ölçülmüştür. In vitro çimlendirme denemelerinde her genotip için 2 petri, 4 ölgeye yrılrk kullnılmış ve toplm 400 det çiçek tozu syılmıştır. Denemeler 4 tekerrürlü olrk ypılmıştır. İsttistik değerlendirmede SPSS 16,0 pket progrmı kullnılrk, çiçek tozu çimlenme sonuçlrın it ortlmlr rsındki frklr çoklu krşılştırm testi (P<0.05) ile nlizlenmiştir. Bulgulr ve Trtışm Çlışmd kullnıln genotiplerde çiçek tozu nlılık ornlrı IKI ve TTC oym testleri kullnılrk elirlenmiş ve lınn sonuçlr Çizelge 1. de verilmiştir. Ortlm çiçek tozu nlılık değerinin %66.13 (158) ile %88.63 (Eğri Çiğit) rsınd değiştiği sptnmıştır. Tüm genotiplerde IKI oym testi, TTC oym testine göre dh yüksek sonuçlr göstermiştir (Çizelge 1). 158 nolu genotip her iki oym testinde de en düşük değerleri lmıştır (%80.25-IKI, %52.00-TTC). En yüksek çiçek tozu nlılığı ise yine her iki oym testinde de Eğri Çiğit genotipinde (%95.25-IKI, %83.50-TTC) ulunmuştur (Şekil 1). Gri ve rk. (1990) İspny d 9 kyısı çeşidi üzerinde yptıklrı rştırmd, etokrmindeki çiçek tozu nlılık ornının çeşitlere göre değişmekle irlikte %87.4 99.2 ornınd değiştiğini tespit etmişlerdir. Arştırıılr u değerlerin çiçek tozu çimlenme ornlrındn oldukç yüksek olduğunu elirtmişlerdir. Eti (1991), çiçek tozu nlılığının sptnmsınd zı rmut ve erik çeşitlerinde TTC nin IKI dn dh olumlu sonuçlr verdiğini tespit etmiştir. Çiçek tozu ekiminden 1, 2 st sonr çimlenme ornlrı inelenmiştir ve 1. st sonund hiçir genotipte çimlenme gerçekleşmediği nk 2 st sonr tüm geneotiplerde çimlenmenin şldığı elirlenmiştir. Tüm genotipler için 2, 6, 12, 26 ve 48 st sonr ypıln syımlrd, inküsyon
süresinin rtmsı ile çimlenmenin rttığı tespit edilmiştir (Şekil 2). 48 st sonund her genotipin kendi mksimum çimlenme değerine ulşmış olduğu elirlenmiş ve en yüksek çimlenme ornı Eğri Çiğit genotipinde ulunmuştur. Tosun ve rk. (2007), zı dem genotiplerinin çiçek tozlrı ile çlışmışlr ve inküsyon süresinin çiçek tozu çimlenme ornın etkili olduğunu, izim çlışmmızd olduğu gii rtn inküsyon süresine ğlı olrk çiçek tozu çimlenme ornınd rtmış olduğunu ulmuşlrdır. Çiçek tozu çim orulrı uzunluklrı çiçek tozu ekiminden 24 st sonr ölçülmüştür (Çizelge 2). En uzun çim orulrı 158 nolu genotipte (419.00 µm) ölçülürken, en kıs çim orusun ship oln genotip Eğri Çiğit (217.71 µm) olrk elirlenmiştir (Şekil 3). Çiçek tozu nlılığı ve çiçek tozu çimlenme ornı kımındn en iyi oln Eğri Çiğit genotipinin çim orusu uzunluğu en kıs olrk sptnmıştır. Sonuç Çiçek tozu çimlenmesi ve tüp gelişimi döllenmenin ve meyve tutumunun temel essıdır (Tylor ve Hepler, 1997). Bu rştırmdn elde edilen tüm sonuçlr değerlendirildiğinde, çiçek tozu nlılığı ve çiçek tozu çimlenme ornı yönünden Eğri çiğit ve Mhmudun Eriği genotipleri, çiçek tozu çim orusu uzunluğu kımındn 158 nolu ve Mhmudun Eriği genotipleri en olumlu sonuçlrı vermiştir. 158 nolu genotipin çiçek tozu nlılık ve çiçek tozu çimlenme ornı düşük olmsın rğmen çim orusu uzunluğunun fzl olmsı dölleneilme kiliyetinin yüksek olileeğini ize düşündürmektedir. Çlışmmızd polen performnslrının değerlendirilmesi selekte edilen zerdli genotiplerinin verimlilik durumlrının elirlenmesinde ilk şm olrk önemli ve rksındn geleek oln çlışmlr ön ilgi niteliğindedir. Kynklr Anonim, 2010. Türkiye İsttistik Kurumu. TÜİK. http://www.tuik.gov.tr. Erişim: Arlık 2010. Asr, W. K., Mike, W. C., Kester, D. E., nd Rough, D., 1996. The evlution nd seletion of urrent vrieties. In: Mike W.C. (Ed). Almond (Prodution Mnuel). University of Cliforni. Division of Agriulture nd Nturl Resoures. Pulition:3364, ISBN 1-879906-22-8, Cliforni, pp. 52-60. Aşkın, A., 1989. Ege ölgesinde düzenli meyve vermeyen zı kyısı çeşitleri üzerinde iyolojik çlışmlr (Doktor Tezi). E. Ü. Zir. Fk. Bhçe Bitkileri Bölümü. İzmir. Çukdr, K., Demirel, H., Ünlü, H. M., Asly M. ve Bozek, Ö., 2007. Kyısı çeşit seleksiyon II. V. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi. Cilt: 1 Meyveilik 391-395, Erzurum. Dokuzoğuz, M. ve Güln, R., 1973. Ege ölgesi demlerinin seleksiyon yoluyl ıslhı ve seçilmiş tiplerin dptsyonu üzerinde rştırmlr. Tüitk, TOAG Yyınlrı No:22, Ankr, 28s. Eti, S., 1991. Bzı meyve tür ve çeşitlerinde değişik ın vitro testler yrdımıyl nlılık ve çimlenme yeteneklerinin elirlenmesi. Çukurov Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi 6(1), 69-88, Adn. Engin, H. ve Akçl, A., 2007. Bzı kyısı çeşitlerinde dormex (hydrogen ynmide) in çiçek tozu oluşumu, çiçek tozu üretimi ve çimlenme güüne etkileri. Türkiye V. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi. Cilt 1: Meyveilik, 324-328, Erzurum. Gri, J. E., Ege, J., Ege, L. nd Berenguer, 1990. The florl iolgie of ertin priot ultivrs in Muri. Hort Ast., 60 (12): 9607. Kester, D. E. nd Grdziel, T. M., 1996. Almonds. Fruit Breeding. In: Jnik J., J.N. Moore (Eds). John Wiley&Sons, In. ISB 0-471-12669-1, Volume III, p:1-240. Koyunu, F., Yılmz, H. ve Aşkın, M. A., 2000. Bzı çilek çeşitlerinde çiçek tozu üretim miktrlrı ve çimlenme ornının elirlenmesi üzerinde ir rştırm. Türk. J. Agriulture nd Forestry 24:699-703. Özçğırn, R., 1965. Kemlpş nın önemli kirz çeşitleri üzerinde pomolojik ve iyolojik rştırmlr (Doktor Tezi). E.Ü. Zir. Fk. Meyve-Bğ Yetiştirme ve Islhı Kürsüsü. Bornov-İzmir. Soylu, A., 2003. Ilımn İklim Meyveleri II. Uludğ Üniversitesi Zirt Fkültesi Ders Notlrı No:72, Burs, s:204-220. Tylor L. P. nd Hepler, P. K., 1997. Polen germintion nd tue growth. Ann Rev of Plnt Mol. Biol. 48: 461-491. Tosun, F., Yıldırım, A. ve Koyunu, F., 2007. seçilmiş zı dem genotiplerinin döllenme
iyolojileri üzerine rştırmlr 1. polen performnslrı. Türkiye V. Ulusl Bhçe Bitkileri Kongresi. Cilt 1: Meyveilik 304-308, Erzurum. Tosun, F. nd Koyunu, F., 2007. Investigtions of suitle polintor for 0900 zirt sweet herry Cv: polen Performne Tests, GermintionTests, Germintion Proedures, in vitro nd in vivo Pollintions. Hort. Si. (Prgue) 34, (2):47-53. Ünl, A., Güln, R. nd Dokuzoğuz, M., 1981. Studies on the flower ud differentition nd development of Almond. In GREMPA, 1980, İzmir (Turkey), pp: 125-127. Çizelge 1. Seçilmiş zı zerdli genotiplerinin çiçek tozu nlılık ornlrı (%) Boylr 158 Güz Eriği Mhmudun Eriği Eğri Çiğit IKI 80.25 83.50 86.00 95.25 TTC 52.00 77.75 82.00 83.50 Ortlm 66.13 80.63 84.75 88.63 *Aynı stırd frklı hrflerle gösterilen değerler rsındki frklr isttistik çıdn önemlidir (P<005). Çizelge 2. Çiçek tozu ekiminden 24 st sonr çiçek tozu çim orulrının uzunluğu (µm) Genotipler 158 Güz Eriği Mhmudun Eriği Eğri Çiğit Çim orusu uzunluğu (µm) 419.00 262.75 358.47 217.71 Şekil 1. Eğri Çiğit Genotipinin çiçek tozlrının IKI ve TTC oym testlerindeki mikroskop ltınd görünüşü Çimelneme Ornı (%) 70 60 50 40 30 20 10 2 6 12 24 48 0 158 Güz Eriği Mhmudun Eriği Eğri Çiğit Genotipler *Her ir genotip için frklı hrflerle gösterilen değerler rsındki frklr isttistik çıdn önemlidir (p<0.05). Şekil 2. İnküsyon süresinin çiçek tozu çimlenme ornın etkisi
Şekil 3. Eğri Çiğit ve 158 nolu genotiplerin çim orulrının mikroskop ltınd görünüşü