Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi

Transkript

1 Andolu Trım Bilimleri Dergisi Andolu Journl of Agriculturl Sciences Arştırm/Reserch Andolu Trım Bilim. Derg./Andolu J Agr Sci, 3 (215) 6-67 ISSN: (Print) (Online) doi: /njs Trky yöresinde frklı kullnım geçmişine ship merlrın florstik kompozisyonlrının zı özellikleri 1 Mustf Gür **, Murt Altın Trım ve Kırsl Klkınmyı Destekleme Kurumu,Yıldız, Çnky, Ankr, Nmık Keml Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trl Bitkileri Bölümü, Tekirdğ *Sorumlu yzr/corresponding uthor: gurmustf@hotmil.com Geliş/Received 11/7/214 Kul/Accepted 29/1/215 ÖZET Bu rştırm, 211 ve 212 yıllrınd, Tekirdğ Krhisr köyünde, otltıln, korunn ve sürülüp terk edilen merlrd yürütülmüştür. Merlrın her irinde elirlenen 4 er örneklik lnd 4 er ht üzerinde ölçümler ypılmıştır. Arştırmd her üç merd ulunn fmilylrdki türlerin ornlrı, itki türlerinin fmilylrı, ömür uzunluklrı ve doruk tür özellikleri; u türlere it itki ile kplı ln ve otnik kompozisyon ktılım ornlrı ile merlrın enzerlik ornlrı ve klite dereceleri elirlenmiştir. Merlrd iririnden frklı 26 tür tnımlnmıştır. Bu tür syılrının fmilylr dğılımı; Pocee 59 (det), Fcee 55 ve Astercee 22 ve Lmicee 1, Brssiccee 6, Roscee 5, Cryophyllcee 4, Apicee 4, ve diğer fmilylrdn 41 det olmuştur. Otltıln merd tnımlnn 149 türün 83 ü çok yıllık (ÇY), 7 si iki yıllık (İY) ve 59 u ir yıllık (BY), 26 sı zlıcı (AZ), 25 i çoğlıcı (ÇĞ) ve 98 i istilcı (İST) olrk ulunmuştur. Korunn merd tnımlnn 177 türün 96 sı çok yıllık, 5.5 i iki yıllık ve 75.5 i tek yıllık, 3.5 i zlıcı, 31 i çoğlıcı ve i istil edici olrk ulunmuştur. Sürülüp terkedilen merd tnımlnn 13 türün 39.5 i çok yıllık, 14.5 i iki yıllık ve 73 ü tek yıllık, 14 ü zlıcı, 22.5 i çoğlıcı ve 9.5 i istil edici olrk ulunmuştur. Otltıln korunn ve sürülüp terkedilen merlrın itki ile kplı ln ornlrı sırsıyl % 79.6, % ve % ornınd ulunmuştur. Merlrın enzerlik indeksleri % , mer klite dereceleri (MKD) % rsınd değişmiştir. Arştırm sonuçlrı ile Trky merlrının diğer yöremiz merlrın göre zı klittif özelliklerinin dh yüksek olduğu sonucun vrılmıştır. Anhtr Sözcükler: Mer Doruk tür Hyt formu Mer klite derecesi Some fetures of floristik composition of diffrent using history of nturl pstures in Thrce Region ABSTRACT This reserch ws crried out on protected nd grzing nd driven to ndoned pstures with story of different uses in Krhisr villge of Tekirdğ in 211 nd 212 yers. The mesurements were tken on four line in ech of four designted smpling res on the pstures. In the study, In ll three pstures, fmilies of plnt species, kind of longevity nd pek properties of species, climx species chrcteristics, these species plnt covered re nd otnicl composition prticiption rtes with the similrity coefficients mong the pstures qulity, grde of pstures ws determined. 26different specieshve een identifiedin pstures. The most species hve een found in these fmilies s 59 of Pocee, 55 of Fcee, 22 of Asterceeve, 1 of Lmicee, 6 of Brssicceeve, 5 of Roscee, 4 of Apicee nd Cryophyllcee nd 41 of other fmilies. On grzing, protected nd driven to ndoned pstures species hve een found in 149, 177 nd 13, respectively. In the grzing pstures, 83 of 149 species re perennil, 7 ones re iennil, 59 re nnul nd 26 of 149 species re decresing, 25 ones re incresing Keywords: Climx chrcteristic Life form Pstures Rnge qulity score 1 *Doktor tezinden üretilmiştir

2 Gür ve Altın / Andolu Trım Bilim. Derg. /Andolu J Agr Sci 3 (215) 6-67 nd 98 ones invders species. In the protected pstures, 96 of 177 species re perennil, 5.5 ones re iennil, 75.5 re nnul nd 3.5 of 177 species re decresing, 31 ones re incresing nd ones invders species. In driven to ndoned pstures, 39.5 of 13 species re perennil, 14.5 ones re iennil, 73 re nnul nd 14 of 13 species re decresing, 22.5 ones re incresing nd 9.5 ones invders species. On grzing, protected nd driven to ndoned pstures, plnt cover percentges re hve een found in 79.6%, 84.48% nd 65.85%, respectively. Community similrity coefficients nd qulity scores vried etween 39.65% nd % nd 37.65% % s depending on the pstures respectively. According to the qulity scores, on protected nd grzing pstures were in good nd helthy nd driven to ndoned pstures were in middle nd helthy. According to reserch results, it ws concluded tht some qulittive fetures of Thrce pstures hve higher thn our other regions of higher psture. OMU ANAJAS Giriş Türkiye de çyır mer lnlrının Cumhuriyetin ilk yıllrın göre % 75, son 6 yıl göre ise % 62 ornınd zlmıştır. Bu lnlrın zlmsın rğmen hl k yem ihtiycımızın 1/3 ü u lnlrdn krşılnmktdır. Gelişmiş ülkelerde k yemin hem çyır mer lnlrındn hem de yem itkilerinden krşılnn ornı oldukç yüksektir. Btı Avrup'd süt sığırlrının enerji ihtiyçlrının % 5'si çyır ve merlrdn, % 25'i kuru ot ve siljdn, % 25'i de kesif yemlerden krşılnmktdır. Ayrıc ABD süt sığırlrının eslenmesinde çyır mer otlrının pyı % 61.2, koyun ve keçilerin eslenmesinde ise % 91.1 dir (Açıkgöz, 21). Bu ornlr sğlıklı, ekonomik ve sürdürüleilir ir hyvncılıkt çyır ve merlrın vz geçilmez kynklr olduğunu orty koymktdır. Çyır merlrdn fydlnırken gereken özen gösterilmemiştir. Bu lnlr; erken, ğır ve düzensiz otltılrk verim potnsiyellerini kyettikleri gii florstik kompozisyonlrı d değişime uğrmıştır. Bununun sonucund, ot kliteleri düştüğü gii toprk özellikleri değişime uğrmıştır. Ülkemizin değişik yörelerinde merlrın kuru ot verimleri kg/d (Bkır ve Açıkgöz, 1976; Türk ve rk., 23) itki ile kplı lnlrı % rsınd değiştiği (Tekeli ve Mengül 1991; Altın ve rk., 27: Altın ve rk., 21; Mut ve Ayn, 211, Gür ve Altın, 211; Tun ve rk., 213) tespit edilmiştir. Bu veriler, mevcut yem çığının kpnmsınd çyır ve merlrın, yeniden ol ve kliteli k yem üretir durum getirilmelerinin ne kdr önemli olduğunu orty koymktdır. Bunun için merlrın verim güçlerinin rtırılmsı ve u gücün sürekliliği için uygun yöntemlerle ıslh edilmeleri gerekmektedir. Mer ıslh çlışmlrınd hedeflenen şrıy ulşilmek; merlrın itki örtülerinin mevcut özelliklerinin ilinmesine ve uygun yöntemlerin kullnılmsın ğlıdır. Frklı iklim ve toprk şrtlrınd ulunn merlrın klittif ve kntittif özelliklerinin orty konmsı u çlışmlrdki şrıyı rtırcktır. Çyır ve mer itki örtülerinin durumlrını elirleyen rştırıcılr (Gökkuş, 1994; Tun 2; Çomklı ve rk., 212), türleri ömür uzunluğun göre tek yıllık, iki yıllık ve çok yıllık, yem değeri, üreme ve çoğlm yeteneklerine göre de istilcı, çoğlıcı ve zlıcı şeklinde sınıflndırmışlrdır. Merlrd zlıcı itkilerden çok çoğlıcı ve istilcı türlere rstlnmktdır (Blık, 28; Altın ve rk., 211). Çoğlıcı ve istilcı itkilerin ornlrının fzl olmsı merlrın kötü kullnıldığının ir göstergesidir (Holechek ve rk., 24). Yem değerleri düşük oln klgiller ve uğdygiller ile yncı ot olrk nitelendirilen diğer fmilylr it türler çoğlıcı ve istilcı türleri oluştururlr. Çoğlıcı ve istilcı itkiler kötü kullnıln merlrd iyi klitedeki türlerin yerini lmktdır (Holechek ve rk., 24; Çomklı ve rk., 212). Merlrın terk edilerek otltılmmsı, itki örtüsünde rekete dynıklılığı z oln türlerin kyolmsın neden olmktdır. Ülkemiz merlrınd olduğu gii, Tekirdğ dki merlrdn fydlnmd menjmn ilkelerine uyulmmktdır. Kontrolsüz ve ilinçsiz otltm olduğu gii hiç kullnmyrk d u lnlrın itki örtüsünün ozulmsın seep olunmuştur. Dolyısıyl u rştırmd Tekirdğ Krhisr köyünde ulunn otltıln, korunn ve sürülüp terkedilen merlrın itki örtüleri ve mevcut durumlrı ile mer kliteleri elirlenerek, enzer ekolojik ölgelerimizde ulunn merlrın ıslhınd temel oluşturck ilgilerin elde edilmesi mçlnmıştır 2. Mteryl ve Yöntem Arştırm, Tekirdğ il merkezine 15 km uzklıkt ulunn Krhisrlı köyü sınırlrı içinde otltıln, korunn ve sürülüp terk edilen merlrd 211 ve 212 yıllrınd yürütülmüştür. Arştırm shsı, Türkiye grid sistemine göre A1 Kresi içerisinde yer lmktdır (Anonim, 212). Tekirdğ ın uzun yıllr ( ) ortlm sıcklığı 14.3 ºC, yğışı 589,8 mm ve ğıl nemi % 78.2 dir. Arştırmnın ypıldığı yıllrın ortlm sıcklığı 14.9 ºC, yğışı mm ve ğıl nemi % 78.4 dür. Arştırm yılrınd yıllık sıcklık ortlmlrı ve yıllık yğış miktrlrı uzun yıllr ortlmlrının üzerinde olmuştur. Bu veri uzun yıllr ortlmsındn % 24.5 dh fzldır (Anonim, 214). Mer toprklrının orgnik mdde içerikleri, P, K, C, Mg, N ve ph lrı Çizelge 1'de gösterilmiştir. Toprklrın tekstürü otltıln merd killi, korunn merd tınlı ve sürülüp terk edilen merd killi-tınlı özelliktedir. Otltıln mer toprklrının orgnik mdde içeriği, N, K, Fe ve Zn içerikleri diğer merlrdn yüksek, N C(OH) 2 içeriği düşük olmuştur. Bu durum ph değerini etkilemiştir. Otltıln mer toprklrı sidik krkterli, korunn ve sürülüp tek edilen merlrın toprklrı zik krkterli ulunmuştur. Mer kesimleri Akdeniz vejetsyonu ile Andolu step vejetsyonu özelliklerini tşıyn sh içindedir (Tun, 2). Arştırm lnı, 21 yılı Ock ve Şut ylrınd ypıln etüt çlışmlrıyl elirlenmiştir. Mer kesimlerinde ulunn türlerin toprğı kplm ornını 61

3 Gür ve Altın / Andolu Trım Bilim. Derg. /Andolu J Agr Sci 3 (215) 6-67 Sıcklık ºC Yğış (mm) Uzun yıllr sıcklık Uzun yıllr yğış Şekil 1. Tekirdğ ilinin sıcklık ºC ve yğış (mm) verileri Çizelge 1. Mer toprklrının zı özellikleri Merlr Orgnik P K N C(OH) 2 Fe Zn mdde % ppm ppm % % ppm ppm ph Otltıln Korunn Sürülüp terk edilen (zl), ülkemizde vejetsyon ölçüm çlışmlrınd tercih edilen şerit (trnsekt) yöntemi (Tosun, 1968; Bkır, 197; Gür ve Altın, 211) ile elirlenmiştir. Merlrın itki örtülerini incelemek ve mevcut itki türlerinin yüzde olrk kpldıklrı lnı ulmk mcıyl, her üç mer kesiminde oluşturuln örneklik prsellerin (3 x 2 m) her irinde 4örneklik ln ve u lnlrd 4 ht elirlenmiştir. Her htt dörder ölçüm ypılrk ir örneklik prselde toplm 16 şerit (trnsekt), ir mer kesiminde 64 şerit (trnsekt) httı ile 64 cm 2 lik lnd itkilerin dip kplm lnı ölçülmüştür. Ölçümler yörede hâkim türlerin çiçeklenme döneminin sonu oln myıs son ve hzirnın ilk hftsınd ypılmıştır. Türlerin teşhisi, Türkçe isimleri ve zı özellikleri elirlenirken, Türkiye nin Çyır ve Mer Bitkileri (Anonim, 28) kılvuz kitındn fydlnılmıştır. Türlerin toprğı kplm ile otnik kompozisyon ktılımlrı Tosun ve Altın (1981) ın önerdiği, mer klite derecesi ile durumu ve sğlık sınıfı Koç ve rk. (23) ün, enzerlik ornlrı Oktn (1987) ın kullndığı formüllerden fydlnılmıştır. İsttistik nliz işlemleri SPSS pket (versiyon 2.) (Anonim, 21) progrmınd ypılmış ve ortlmlrın krşılştırılmsınd Duncn Çoklu Krşılştırm Testi kullnılmıştır. 3. Bulgulr ve Trtışm 3.1.Bitki tür syılrı, itki ile kplı ln (BKA) ve otnik kompozisyon (BK) ornlrı Merlrd tespit edilen türlerin it olduğu fmilylrın ornlrı Şekil 2 de, itkilerin ömür uzunluğun ve doruk tür özelliğine göre; BKA ornlrı Şekil 3. de ve BK ornlrı Şekil 4 de verilmiştir. Mer kesimlerinden otltıln merd 149, korunn merd 177 ve sürülüp terkedilen merd 13 tür olmk üzere iririnden frklı 26 tür tnımlnmıştır. Anonim (212) ye göre Tekirdğ d 7 fmilydn 445 tkson elirlenmiştir. Merlrd en fzl tür korunn merd, en z tür ise sürülüp terk edilen merd ulunmuştur. Bu türlerin fmilylr dğılımı; Pocee 59, Fcee 55 ve Astercee 22 ve Lmicee 1, Brssiccee 6, Cryophyllcee 4, Roscee 5 ve diğer fmilylrdn 45 det olmuştur. Ülkemizde tkson syısı kımındn en fzl ulunn fmilylr Astercee (1348), Fcee (1145), Lmicee (725) ve Pocee (623) fmilylrınd ulunmuştur (Uynık ve rk., 213). Merlrd ulunn türlerin % ornlrı Şekil 2. de verilmiştir. Bun göre; Fcee, Astercee ve Lmicee otltıln merd; Pocee ve Apicee korunn merd; Brssiccee, Roscee ve Cryophyllcee sürülüp terk edilen merd en yüksek ornd ulunmuştur. Türkiye de diğer fmilylrdn en fzl tür Astercee fmilysınd ulunmuştur (Andiç, 1985). Bu fmilyy it türler genellikle serin iklimlere uyum sğlmsı, çok syıd tohum oluşturmlrı ve tohumlrının yyılm yeteneklerinin fzllığı u sonuçlrı doğurilir. Merlrın, BKA ornlrı otltıln merd % 79.6, korunn merd % ve sürülüp terk edilen merd % 62

4 Gür ve Altın / Andolu Trım Bilim. Derg. /Andolu J Agr Sci 3 (215) Otlnn Korunn Sürülüp terk edilen % orn Fcee Pocee Astercee Lmicee Apicee Fmilylr Brssiccee Roscee Cryophyllcee Diğer fmiylrın diğerleri Şekil 2. Merlrd teşhis edilen tür syılrının fmilylr göre ornlrı (%) c ÇY İY BY AZ ÇĞ İST BKA Otlnn Korunn Sürülüp terk edilen ÇY: Çok yıllık, İY: İki yıllık, BY: Bir yıllık; AZ: Azlıcı, ÇĞ: Çoğlıcı, İST: İstilcı, BKA: Bitki ile kplı ln Şekil 3. Merlrd tnımlnn türlerin ömür uzunluğun ve doruk tür özelliğine göre BKA ornlrı (%) ornınd elirlenmiştir. Otltıln ve korunn merlrın BKA ornlrı rsındki isttistiksel frk önemsizdir. Anck u merlr ile sürülüp terk edilen merlr rsındki frk önemlidir (P<.1). Otltıln ve korunn merlrın itki ile kplı ln sonuçlrı, zı rştırmcılrın elde ettikleri (Koç ve Gökkuş, 1996; Blık, 28) ornlrdn dh yüksek ulunmuştur. Trky yöresinde ypıln rştırmlrd (Tekeli ve Mengül 1991; Altın ve rk., 27; Altın ve rk., 21; Gür ve Altın, 28; Byrktr, 212; Tun ve rk., 213) merlrın itki ile kplı ln ornlrı diğer yörelerimizdekilerden dh yüksek olduğu kydedilmiştir. Merlrın itki örtülerinde türler hyt formlrın ve doruk tür özelliklerine göre incelenmiştir. Türlerden çok yıllık (ÇY), ir yıllık (BY) ve iki yıllık (İY) türlerin BKA ornlrı, otltıln merd % 45.79, % ve % 1.11; korunn merd % 47.48, % 36.6 ve %.59; sürülüp terk edilen merd % 24., % ve % 1.28 ornınd ulunmuştur. Doruk tür özelliğine göre, otltıln merd zlıcı türler (AZ) % 25.8, çoğlıcı türler (ÇĞ) % 28.8 ve istilcı türler (İST) % 24.78; korunn merd AZ % 26.67, ÇĞ % 3.43 ve İST % 27.37; sürülüp terk edilen merd AZ % 11.8, ÇĞ % ve İST % ornınd kydedilmiştir (Şekil 3). Merlrd BK ktıln ÇY, BY ve İY türlerin ornlrı sırsıyl; otltıln merd % 57.92, % 4.68 ve % 1.4; korunn merd % 56.62, % ve %.7; sürülüp terk edilen merd % 38.19, % ve % 2.3 olmuştur. Doruk tür özelliğine göre; AZ, ÇĞ ve istilcı İST türlerin otnik kompozisyon ktılım ornlrı sırsıyl; otltıln merd % 32.64, % 36.4 ve % 3.96; korunn merd % 31.57, % 36.2 ve % 32.41; sürülüp terk edilen merd % 17.63, % ve % 47. olmuştur (Şekil 4). Botnik 63

5 Gür ve Altın / Andolu Trım Bilim. Derg. /Andolu J Agr Sci 3 (215) 6-67 kompozisyond ÇY türler en yüksek ornd otltıln, en z ornd sürülüp terkedilen merd, BY ve İY en yüksek ornd otltıln, en z ise sürülüp terkedilen merd ulunmuştur. Otltıln merd BY itkilerin z ulunmsı otltmnın olumlu etkisinden kynklnmış olilir. Serinnemli kış ve sıck-kvurucu yz ship Akdeniz iklimi etkisinde ulunn yerlerde, ir yıllık türler ve kurklığ dynıklı çok yıllık türler dh çok görülürler (Türker, 25). Çok yıllık uğdygiller doğl itki örtüsü özelliği devm eden merlrd dh çok rstlnmkt (Wester, 1981), ir yıllıklr ise reketin dh z şiddetli olduğu sığ toprklı dh fkir yerler (Edwrds ve rk., 1996) ile doğl itki örtüsü ozulmuş tekrr oluşn lnlrd (Gökkuş, 1994) yygın olrk ulunmktdır. Otltıln ve korunn merd en fzl çoğlıcı türler, sürülüp terk edilen merd istilcı türler ulunurken zlıcı türler otltıln ve korunn merd irirlerine ykın ornd, sürülüp terk edilen merd ise diğer merlrın yrısın ykın ulunmuştur. Otltıln ve korunn merlr it sonuçlr, Tun ve rk. (213) yörede ulduğu sonuçlr ykındır. Merlrd zlıcı itkilerden çok çoğlıcı ve istilcı türlere rstlnmıştır. Merlrd otnik kompozisyond yer ln ÇĞ türlerin ornlrı irirlerine ykın kydedilmiştir. Otltıln ve korunn merlrın zlıcı türleri yine iririne ykın ulunurken sürülüp terk edilen merd zlıcı türler diğer merlrdki ornın yrısın ykın olmuştur (Şekil 4). Bşrılı ir otltm için merdki hyvn yoğunluğu ile itki üyüme ornı rsındki uyum dikkt edilmelidir (Nöserger ve Boerfeld, 1986). Otltıln merlrın z syıd hyvnl kıs süreli otltılmsı itki örtüsünün yeniden çoğlm gücünü muhfz etmesine ve çoğlıcı türlerin ynınd zlıcı türlerinde kompozisyon ktılım ornlrının yüksek olmsın neden olmuş olilir. Bitki örtüsünde çoğlıcı ve istilcı türlerin fzl olmsı merlrın kötü kullnıldığının ir göstergesidir (Holechek ve rk., 24). Merlrd erken ve ğır otltmnın sonucund öncelikle zlıcı itkiler ortmı terk ederler. Bunlrın yerine ortm öncelikle çoğlıcı türler ktılır, kötü kullnım devm ederse çoğlıcı türlerde ortmdn uzklşrk yerlerini istilcı türlere terk ederler (Gökkuş, 1994; Holechek ve rk., 24; Altın ve rk., 211; Çomklı ve rk., 212). Ekseriyetle hyvn esleme çısındn düşük öneme ship oln uğdygiller ve klgiller ile diğer fmilylr it türler genellikle çoğlıcı ve istilcı sınıf girmektedirler (Gökkuş, 1994). Merlrd doruk itki örtüsünde zlıcı itkilerin klimksın doğl üyesi olduklrı, çoğlıcılrın en fzl 2 ornınd temsil edileileceği, istilcılrın ise itki örtüsünde yer lmycğı kul edilmektedir (Altın ve rk., 211) Mer klite dereceleri (MKD) ile mer sğlık ve durum sınıflrı Merlrın, iki yıllık ortlmlrın it zlıcı ve çoğlıcı türlerin otnik kompozisyon ktılım ornlrı ile elirlenen mer klite dereceleri(mkd) Şekil 5 de verilmiştir. Mer klite dereceleri rsındki frk otltıln ve korunn merlrd, sürülüp terk edilen merd önemli olmuştur (P<.1). Merlrd yıllr göre klite derecelerinde görülen frk önemsiz düzeydedir. Merlrd en yüksek klite derecesi % ile otltıln merd, en z ise % ile sürülüp terk edilen merd kydedilmiştir. Korunn mernın klite derecesi % 51.6 olmuştur (Şekil 5). Elde edilen sonuçlr, ülkemizde dh önce ypıln (Bkır, 197; Uluock, 1978; Oktn, 1987; Şılır ve Polt, 1996; Bkoğlu, 1999; Erkovn, 2) ypıln çlışmlrl enzerlik göstermiştir. Çomklı ve rk. (212) otltıln mernın klite derecesini % 39.6, korunn mernın % 46.9 ve sürülüp terk edilen mernın ise % 36. ildirmiştir. Koç (1995), mer klite derecelerinde frklılığının, kompozisyond yer ln türlerin klite derecelerindeki frklılıktn kynklndığını ifde etmiştir. Merlrın klitesi şırı otltm ile zldığı gii hiç otltılmmsındn d zlmktdır (Tosun ve Altın, 1981). Nitekim korunn merd tür syısının fzl olmsın krşılık otltıln merd, klite derecesi dh yüksek elirlenmiştir. Mer durumunun elirlenmesinde zlıcı ve çoğlıcı itkilerin otnik kompozisyon ktılım ornlrı ve sğlık sınıfının elirlenmesinde ise itki ile kplı ln ornı etkili olmktdır. Otltıln merd zlıcı türler % 32.66, çoğlıcı türler 36.33, korunnd zlıcı türler % 31.6, çoğlıcı türler % 36.1 ve sürülüp terk edilen merd ise zlıcı türler % 17.65, çoğlıcı türler ornınd ulunmuştur (Şekil 4). Merlrd ÇĞ tür ornlrı irirlerine ykın ornddır. Otltıln ve korunn merlrın zlıcı türleri yine iririne ykın ulunurken sürülüp terk edilen merd zlıcı türler diğer merlrdki ornın yrısın ykın olmuştur. Bşrılı ir otltm için merlrın tşım kpsitesi ile otlyck hyvn syısı rsındki ilişki dikkte lınmlıdır. Otltıln merlrın z syıd hyvnl kıs süreli otltılmsı itki örtüsünün yeniden çoğlm gücünü muhfz etmesine neden ve çoğlıcı türlerin ynınd zlıcı türlerinde kompozisyon ktılım ornlrının yüksek olmsın neden olmuş olilir. Otltıln ve korunn merlrın mer durumlrı iyi, sürülüp terk edilen mernın ise ort ulunmuştur. Merlrın sğlık sınıflrı ise her üç merd d sğlıklı ulunmuştur (Şekil 6). Sğlıklı merlr toprk ve diğer ekolojik fktörlerin iririni tmmldığı ve üretimde devmlılığın olduğu merlrdır (Altın ve rk., 211). Arştırm ile mer itki örtülerinin, potnsiyelini en çok kyettiği merlrın, sürülüp terk edilen merlr olduğu nlşılmıştır. Korunn ve otltıln merlrd durum sınıfının iyi olmsı zlıcı ve çoğlıcı türlerin ornının yüksek olmsındn, sürülüp terk edilen merd ise ort olmsı zlıcı tür ornının düşük olmsındn kynklnmıştır. Korunn merd yrıc korumnın etkisi de u durumd rol oynmış olilir (Bkoğlu ve Koç, 22). Otltıln merd durum ve sğlık sınıfı, ülkemizde dh önce ypıln çlışmlrdn (Gökkuş ve Altın, 1986; Koç ve Gökkuş, 1996; Çomklı ve rk., 212) dh yüksek ulunmuştur. Sürülüp terk edilen merd durum sınıfının ort ve sğlık sınıfının d sğlıklı olmsı işlemeli trımdn sonr geçen 12 yıllık sürede itki örtüsünün hızl geliştiğini göstermektedir. Bitki örtüsündeki u hızlı gelişim Trky yöresinin ekolojik özelliğinden kynklnmış olilir. Tekirdğ d ilkhrlr ılımn ve yğışlı geçmektedir. Yni serin iklim itkilerin hkim olduğu merlr kurklık yşmmktdırlr. Nitekim, Trky yöresinde ypıln rştırmlrd merlrın (Altın ve rk., 27; Tun, 21; 64

6 Gür ve Altın / Andolu Trım Bilim. Derg. /Andolu J Agr Sci 3 (215) 6-67 Gür ve Altın, 21; Byrktr, 212; Tun ve rk., 213) itki ile kplı ln ornlrı yüksek ulunduğundn, yöre merlrı genel olrk sğlıklı sınıft yer lmktdırlr Merlrın enzerlik indeksleri Merlrın 211 ve 212 yılı ve u yıllr ortlmsı enzerlik indeksi ornlrı Şekil 6 d verilmiştir. Merlrın otnik kompozisyonun göre enzerlik indeksleri Merlrın itki örtülerinin enzerlik ornı iki yıllık ortlmlr göre sırsıyl otltıln - korunn merlr rsınd % 67.67, otltıln sürülüp terk edilen merlr rsınd % 58.2, korunn - sürülüp terk edilen merlr rsınd ise % olmuştur. Merlr rsınd en yüksek enzerlik indeksi 212 yılınd otltıln-korunn (% 72.41), en z ise 211 yılınd korunn-sürülüp terk edilenler rsınd (% 38.84) tespit edilmiştir (Şekil 7.). Benzerlik indeksi, frklı mer kesimlerinin iririne enzeme ornını ifde etmektedir. Mer kesimleri rsınd orty çıkn frklılık merlrın kullnım frkı, fydlnm içimi ve otltm yoğunluğu ile otnik 1 c ÇY İY BY AZ ÇĞ İST Otlnn Korunn Sürülüp terk edilen Şekil 4. Merlrd tnımlnn türlerin ömür uzunluğun ve doruk tür özelliğine göre otnik kompozisyon (%) Ort Ort Ort. Otlnn Korunn Sürülüp terk edilen Az. Çğ. MKD Şekil 5. Merlrd zlıcı ve çoğlıcı türler ornı ile klite dereceleri (%) İyi İyi Ort İyi İyi Ort Sğlıklı Sğlıklı Sğlıklı Sğlıklı Sğlıklı Sğlıklı Durum Sınıfı Otltıln Korunn Sürülüp terk edilen Şekil 6. Merlrın durum ve sğlık sınıflrı 65

7 Gür ve Altın / Andolu Trım Bilim. Derg. /Andolu J Agr Sci 3 (215) Ortlm Otlnn - Korunn Otlnn - Sürülüp terk edilen Korunn - Sürülüp terk edilen Şekil 7. Merlrın enzerlik ornlrı (%) kompozisyonlrındn kynklnmktdır. Botnik kompozisyon etki eden ütün fktör enzerliğe de doğrudn etki etmektedir (Hofmn ve Stnley, 1978). Benzerlik indeksi % 1 e yklştıkç krşılştırıln lnlrın ynı, u değer küçüldükçe krşılştırıln lnlrın frklı itki toplumlrın it olduklrı nlşılmktdır (Oktn, 1987). Bun göre doğl itki örtüleri rsındki enzerlik, doğl itki örtüleriyle sekonder oluşn itki örtüleri rsındki enzerlikten dh fzl olduğu elirlenmiştir. Nitekim ülkemizin değişik yörelerinde ypıln çlışmlrd (Koç 1995; Bkoğlu 1999; Koç ve rk., 23) d enzer sonuçlr lınmış ve frklılığın temel seei olrk kullnım ve sh fktörleri rsındki frklılığ dikkt çekilmiştir. 4. Sonuç Sonuç olrk; Tekirdğ iline ğlı Krhisr köyünde ulunn otltıln, korunn ve sürülüp terk edilen merlrd ypıln vejetsyon etütlerine göre; en fzl tür korunn en z sürülüp terk edilen merd ulunmuştur. Korunn ve otltıln mernın itki ile kplı lnı iririne ykın ve sürülüp terk edilen mernın ise dh z ornd ulunmuştur. Çok yıllık itkiler en yüksek ornd korunn merd, ir yıllık ve iki yıllık itkiler en yüksek ornd sürülüp terk edilen merlrd elirlenmiştir. Otltıln ve korunn merd en fzl çoğlıcı türler, sürülüp terk edilen merd istilcı türler ulunurken zlıcı türler otltıln ve korunn merd irirlerine ykın ornd, sürülüp terk edilen merd ise diğer merlrın yrısı ornın ykın ulunmuştur. İncelenen merlrdn otltıln ve korunn merd iyi, sürülüp terk edilen mer ort mer durumu sınıfınd olduğu, merlrın sğlık sınıflrı ise sğlıklı olduğu, u merlrın ıslh edileilmesi için uygun ıslh yöntemlerinin sptnmsı mcıyl yeni rştırmlrın yürütülmesi gerektiği söyleneilir. Teşekkür Arştırmmız ekonomik destek veren Nmık Keml Üniversitesi Bilimsel Arştırm Komisyonu ile çlışmlr süresince yrdımlrını esirgemeyen Tez dnışmnı Prof. Dr. Murt ALTIN teşekkür ederim (Proje No: 21/1). Kynklr Açıkgöz, E. 21. Yem Bitkileri. Uludğ Üniversitesi Güçlendirme Vkfı Yyın No: 182, Burs. Altın, M., Tun, C., Gür, M. 27. Bir ıslh çlışmsının doğl mer ekosisteminin vejetsyonu üzerindeki zı etkileri. Türkiye VII. Trl Bit. Kongresi, Hzirn 27, Erzurum. Altın, M., Tun C., Gür, M. 21. Tekirdğ tn ve kırç merlrının verim ve otnik kompozisyonun gürelemenin etkisi.tekirdğ Zirt Fkültesi Derg., 2: Altın, M., Gökkuş, A., Koç, A Çyır ve Mer Yönetimi 2. Cilt (Genel İlkeler). Trım ve Köyişleri Bknlığı TÜGEM yyınlrı s, Ankr. Andiç, C Erzurum yöresi doğl çyır mer ve yyl vejetsyonlrınd mevcut itki türleri, unlrın hyt formlrı ve çiçeklenme periyotlrı. Attürk Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi, 16: Anonim, 28. Türkiye nin Çyır ve Mer Bitkileri. T.C. Trım ve Köyişleri Bknlığı TÜGEM, Çyır, Mer, Yem Bitkileri ve Hvz Geliştirme Dire Bşknlığı, Nisn-28, Ankr. Anonim, 21. SPSS (Sttisticl Pckge For Socil Sciences) for Windows copyright spss,inc. Anonim, syf=3erişim trihi: Anonim, 214. Tekirdğ Meteoroloji Müdürlüğü Kyıtlrı Blık, A.A. 28. Isprt yöresi merlrının vejetsyon ypısı ile toprk özellikleri ve topoğrfik fktörler rsındki ilişkiler. Doktor Tezi. S. D. Ü. Fen Bil. Enst., Isprt. Bkır, Ö Ort Doğu Teknik Üniversitesi Arzisinde Bir Mer Etüdü. Ankr Ün. Zirt Fk. Yyınlrı No: 382, 123s., Ankr. Bkır, Ö., Açıkgöz, E Yurdumuzd Yemitkileri Çyır Mer Trımının Bugünkü Durumu, Geliştirme Olnklrı ve Bu Konud Ypıln Çlışmlr. Ankr Çyır Mer ve Zootekni Arştırm Enstitüsü Yy. No: 61. Bkoğlu, A Otltıln ve korunn iki frklı mer kesiminin zı toprk ve itki örtüsü özelliklerinin krşılştırılmsı. Doktor Tezi (yyınlnmmış), Attürk Ün. Fen. Bil. Enst., Erzurum. Bkoğlu, A., Koç, A. 22. Otltıln ve korunn iki frklı mer kesiminin zı toprk ve itki örtüsü özelliklerinin krşılştırılmsı, itki örtüsü özelliklerinin krşılştırılmsı. Fırt Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 14 (1): Byrktr, E Tn ve Ormn İçi Merlrd Bitki Örtülerinin Verimleri Tür Bileşimi ve Önemli Türlerin Bzı 66

8 Gür ve Altın / Andolu Trım Bilim. Derg. /Andolu J Agr Sci 3 (215) 6-67 Özellikleri Üzerinde Bir Arştırm. Doktor Tezi, Nmık Keml Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trl Bitkileri Anilim Dlı, Tekirdğ. Çomklı, B., Öner, T., Dşcı, M. 212 Frklı kullnım geçmişine ship mer lnlrınd itki örtüsünün değişimi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enst. Der., 2(2): Dşcı, M. 22. Şekerli Beldesi (Nrmn-Erzurum) Yyl Vejetsyonunun Mevcut Durumu. Yüksek Lisns Tezi (Yyımlnmmış), Attürk Üniversitesi Fen Bil. Enst. Erzurum. Edwrds, G.R., Prsons, A.J.. Newmn, J.A., Wright, I.A The sptil pttern of vegettion in cut nd grzed grss/ white clover pstures. Grss nd Forge Science, 51: Erkovn, H.İ. 2. Çiğdemlik Köyü (Byurt) mer vejetsyonlrı mevcut durumu. Yüksek Lisns Tezi, Attürk Ün., Fen Bil. Ens. Erzurum. Gökkuş, A., Altın, M Değişik ıslh yöntemleri uygulnn merlrın kuru ot ve hm protein verimleri ile otnik kompozisyonlrı üzerinde rştırmlr, Doğ Tr. Tr. Or. Derg., 1: Gökkuş, A., Koç, A Alpin merlr: vejetsyon ypısı ve önemi. Trımd Kynk Derg., 2: Gökkuş, A Sürülüp terkedilen lnlrd sekondersüksesyon. Attürk Üniv. No:787, Zir. Fk. No: 321, Ars. No: 197, Erzurum, 61. Gür, M., Altın, M Yörükler köyü doğl mer vejetsyonunun otnik kompozisyonu ve verim potnsiyeli üzerinde ir rştırm. IX. Trl Bitkileri Kongresi, 1(3):28-212, 2-15 Eylül 211, Burs. Hoffmn, G.R.,Stnley, L.D Effects of cttle grzing on shore vegettion of fluctuting wter level reservoirs. J. Rnge Mngement, 31: Holechek, J.L., Pieper, R.D., Herel, C.H. 24. Rnge mngement: Principles nd prcticies. Prentice Hll, New Jersey 67 p. Koç, A Topoğrfy ile toprk nem ve sıcklığının mer itki örtülerinin zı özelliklerine etkileri. Doktor Tezi, Attürk Üniversitesi Fen Bil. Enst. Erzurum. Koç, A., Gökkuş, A Plndöken Dğlrınd Kyk Pisti Olrk Kullnıln ve Nispeten Korunn Mer ile Otltıln Mernın Bitki Örtülerinin Krşılştırılmsı. Türkiye III. Çyır- Mer ve Yem Bitkileri Kongresi, , Hzirn 1996, Erzurum. Koç, A., Gökkuş A., Altın, M. 23. Mer durumu tespitinde dünyd yygın olrk kullnıln yöntemlerin mukyesesi ve Türkiye için ir öneri. Türkiye 5. Trl Bitkileri Kong Ekim 23, Diyrkır. Mut, H., Ayn, İ Effects of Different Improvement Methods on Some Soil Properties in Secondry Succession Rngelnd. J. of Biologicl nd Environmentl Science, 5(13): Nöserger J. Optz von Boerfeld, W Grundfutter produktion. Verlg Pul Prey Berlin und Hmurg. Oktn, A Trzon Meryemn Deresi yğış hvzsı lpin merlrının zı fiziksel ve hidrolojik toprk özellikleri ile vejetsyon ypısı üzerine rştırmlr. Doktor Tezi. T.C. TKB. OGM., Yy. No:664, Ankr. Şılır, Y. Polt, T Şnlıurf İli Tektek Dğlrınd korunn ve otltıln lnlrd lup yöntemine göre itki türleri ve itki kompozisyonlrının elirlenmesi üzerinde ir çlışm. Türkiye 3. Çyır-Mer ve Yem Bitkileri Kong. 9-97, Hzirn 1996, Erzurum. Tekeli, S., Mengül, Z Ormn içi merd topoğrfynın otnik kompozisyon ve verim üzerine etkisi. Türkiye 2. Çyır-Mer ve Yem Bitkileri Kongresi, , Myıs 1991, İzmir. Tosun, F Trnsekt metodu ile ypıln mer vejetsyonu çlışmlrınd optimum numune intensitesinin tespiti üzerinde ir rştırm. Attürk Ün., Zirt Fkültesi Ziri Arştırm Enstitüsü, Arştırm Bülteni No: 27, 4 s. Tosun, F., Altın, A Çyır-Mer-Yyl Kültürü Ve Bunlrdn Fydlnm Yöntemleri. Ondokuz Myıs Üni. Zirt Fk., Yyın No: 1, Ders Kit. No: 1, Smsun, 229s. Tun, C. 2. Trky Yöresi Doğl Mer Vejetsyonlrının Ypısı ve Bzı Çevre Fktörleri İle İlişkisi. Doktor Tezi, Trky Üni. Fen Bil. Enst. Edirne. Tun, C., Gür, M., Altın, M Tekirdğ Yeşilsırt Köyü mer vejetsyonunun zı floristik özellikleri. Ekoloji Sempozyumu 2-3 Myıs 213, Tekirdğ. Tuives Erişim Trihi: Türk, M., Byrm,G., Budklı, E., Çelik, N. 23. Sekonder mer vejetsyonund frklı ölçüm metotlrının krşılştırılmsı ve mer durumunun elirlenmesi. Uludğ Ün. Zir. Fk. Derg., 17(1): Türker, A.H. 25 Akdeniz Merlrının İdresi TheEcologynd Mngement of GrzingSystems 1996 J. Hodgson& A.W. Illios N.G. Seligmn Mngement of Mediterrnen Grsslnds çevirisi. Uluock, N Kırklreli yöresi ormn içi mer vejetsyonunun nitelikleri ve zı kntittif nlizleri. İstnul Üniversitesi, Ormn Fkültesi Yyınlrı, İstnul Üniversitesi Yyın No: 247, Ormn Fkültesi, Yyın No: s, İstnul. Uynık, M., Kr, M.Ş., Gürüz, B., Özgen Y Türkiye de itki çeşitliliği ve endemizm. Ekoloji Sempozyumu 213, Tekirdğ, Erişim Trihi: Wester, L Composition of ntive grsslnds in the Sn JoquinVlley, Cliforni. Mdroño, 28: