Levent BAŞAK Vergi Başmüfettişi (E. Gelirler Başkontrolörü) YABANCI BANKALAR VE TÜRKİYE 1. BASKI
II Yay n No : 2676 flletme-ekonomi : 561 1. Baskı Nisan 2012 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-699 - 4 Cop yright Bu ki ta b n bu ba s s n n Tür ki ye de ki ya y n hak la r BE TA Ba s m Ya y m Da - t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da - t la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Baskı - Cilt : Net K rtasiye tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ STANBUL (Seltifika No: 13723) Tel: (0-212 249 40 60) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarpık Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
Aileme
IV
V ÖNSÖZ Bir ülkedeki piyasaları para ve sermaye piyasası ile reel piyasa olmak üzere ikiye ayırdığımızda para ve sermaye piyasasının en önemli kurumu olarak banka işletmeleri karşımıza çıkmaktadır. Reel piyasa ise üretim ekonomisi içerisinde birçok sektörü bünyesinde barındırmaktadır. Para ve sermaye piyasasının en önemli kurumu olan banka işletmeleri yerli ve/veya yabancı gerçek ve tüzel kişilerin tasarruflarını korumak ve tasarrufların ekonomik kalkınmanın gereklerine göre kullanılmasını sağlamak üzere para ticareti yapan şirketlerdir. Türkiye de faaliyet gösteren bankalarının en önemli faaliyet alanı mevduat toplama ve kredi verme işlemidir. Kredi işlemi yerli ve yabancı bankaların gerek öz kaynaklarının gerekse atıl fonlarından doğan likit kaynakların, başka kişi, kurum ve kuruluşlara faiz, kâr payı, kira ve benzeri irat karşılığında plase edilmesinden oluşmaktadır. Gerçek kişi ve kurumlardan toplanan paralar ise mevduat terimi ile ifade edilmektedir. Günümüzde bankalar bir ticarî işletmenin sınırlarını aşarak bir çok sosyal ve kültürel projeye de imza atmaktadırlar. Bu faaliyetler sosyal sorumluluk ilkesi gereğince yerine getirilmektedir. Sosyal sorumluluk ilkesi bankaların ticarî faaliyetlerden elde etmiş oldukları kârların bir kısmını faaliyette bulunduğu ülkede bazı sosyal projelere ayırmasını gerektirmektedir. Para ve sermaye piyasasında faaliyet gösteren banka işletmelerini Türkiye de kurulan bankalar ve kanunî ve iş merkezi yurt dışında bulunan bankalarca Türkiye de açılan yabancı banka şubeleri olmak üzere iki kategoriye ayırabiliriz. Türkiye de kurulan bankalar; tamamı yerli sermaye ile kurulan bankalar, bir kısmı yerli sermaye bir kısmı yabancı sermaye ile kurulan bankalar, tamamı yabancı sermaye ile kurulan bankalardan oluşmaktadır. Yerli ve/veya yabancı yatırımcılar tarafından Türkiye de kurulacak olan bankalar 6762 sayılı T.T.K. hükümlerine göre kurulmaktadır. Ve doğal olarak bu işletmelerin kanunî veya iş merkezi Türkiye de bulunacaktır. Türkiye de kurulan ve kanunî veya iş merkezi Türkiye de bulunan bankalar Türk bankasıdır. Bu bankaların tamamının yabancı sermaye ile kurulması durumda dahi bu bankalar Türk bankası hüviyetine sahip olacaklardır.
VI Yabancı yatırımcıların ortaklığıyla Türkiye de kurulan bankalar kurucuların sermaye yapılarına, uyruklarına, ikamet ettiği yere ve kanunî merkezinin bulunduğu ülkeye bakılmaksızın Türk bankaları olarak adlandırılmaktadır. Kanunlarının yerselliği ilkesinden hareketle bu bankaların kuruluşunda T.T.K. dışında 5411 sayılı B.K. hükümleri uygulanacaktır. T.T.K. ve 5411 sayılı B.K. hükümlerine göre Türkiye de faaliyette bulunan bankaları çeşitli şekillerde tasnif etmek mümkündür. En temel tasnif şekli yerli veya yabancı banka şeklindedir. Yabancı banka işletmeleri tarafından Türkiye de kurulan bankalar niteliklerine göre tasnif edildiklerinde ise Türk bankaları ve yabancı bankaların Türkiye bulunan şubeleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar. Ve bu son tasnif Türkiye de en çok kullanılan sınıflandırmadır. Yabancı bankalar yani kanunî ve iş merkezi yurt dışında bulunan bankalar tarafından Türkiye de açılan şubelere de literatürde ve uygulamada yabancı banka adı verilmektedir. Bu kapsamda olmak üzere yabancı banka terimi kullanıldığı zaman bu terimin hangi örgütlenme modeline karşılık geldiğinin açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Yabancı kurumlarca Türkiye de açılan şubeler Türkiye nin herhangi bir yerinde açılabileceği gibi bazı vergi ve diğer teşvikler dolayısıyla serbest bölgelerde de açılabilmektedir. Bankacılık literatüründe banka işletmeleri ile ilgili olarak yapılan tanım denemelerinde Türkiye de tamamı ve/veya bir kısmı yabancı sermaye ile kurulan bankalar da yabancı banka terimi ile ifade edilmektedir. Bu noktadan hareketle yerli banka ve yabancı banka teriminin anlamlarının açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Yerli banka tamamı Türk sermayesi ile Türkiye de kurulan banka anlamına gelecektir. Nitekim, milli (yerli) banka terimi 23.06.1958 tarihinde kabul edilen 7129 sayılı B.K. nun 2 nci maddesinde kullanılmış olup, madde hükmünde Türk kanunlarına göre teşekkül etmiş ve sermayesi Türk parası olarak konulmuş ve sermayesinin ekseriyeti ve idare ve murakabesi Türklere ait olan bankalar milli banka olarak tanımlanmıştır. Türkiye de tamamı ve/veya bir kısmı yabancı sermaye ile kurulan yabancı bankalar ile tamamen Türk sermayesi ile kurulan bankalar, Türk bankasıdır. Çünkü bu bankalar Türkiye de T.T.K. hükümlerine göre kurulmaktadır. Bu nedenle Türkiye de kurulan her şirket Türk şirketi olduğu için bu bankalar da Türk bankası olarak nitelendirilmelidir. Türkiye de kurulan bankaların ortaklık yapısına bakıldığında Türkiye de kurulan bankanın ortakları arasında yabancı gerçek veya tüzel kişi olması halinde banka yabancı sermayeli Türk bankası; ortaklarının tamamının Türk vatandaşı ve tüzel kişisi olması halinde ise, yerli sermayeli Türk bankasıdır.
VII Bu çalışmamızda bir bütün olarak yabancı banka işletmelerinin hukukî durumu yukarıda belirtmiş olduğumuz örgütlenme modelleri çerçevesinde analiz edilecektir. Diğer yandan bu çalışmamızda Türkiye de faaliyet gösteren yabancı bankaların elde ettiği kazançların vergilendirilmesi de ayrıntılı bir şekilde analiz edilecektir. Çünkü vergi mevzuatı son derece karmaşık bir yapı arz ettiği için banka işletmelerinin vergi kanunları karşısındaki durumunun somut olarak belirlenmesi bir zorunluluktur. Türkiye de faaliyet gösteren yabancı banka işletmeleri (şubeler) esas itibariyle, dar mükellefiyete tâbi kurumlarca elde edilen şube kazançları ve menkul sermaye iratlarının vergilendirilmesi esasları cari olacaktır. Bu kapsamda olmak üzere yabancı bankalar açısından bir vergi hukuk terimi olan dar mükellefiyet rejimi de bu çalışmamızda ayrıntılı bir şekilde analiz edilecektir. Türkiye de Türk hukuk kurallarına göre kurulan yabancı bankaların vergilendirilmesi ise, tam mükellefiyet tâbi kurumların vergilendirilmesi esaslarına göre yapılacaktır. Çalışmamızda tam mükellefiyet rejimi de vergi hukuku kuralları bakımından irdelenecektir. Bu çalışmamız Türkiye de bankacılık faaliyetinde bulunan yabancı bankaların faaliyet esaslarının bir bütün halinde analiz edilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu nedenle, yabancı bankaların hukukî düzeni hususunda bir çok mevzuat metninden yararlanılmıştır. Bu haliyle bu eser bankacılık hukukunda önemli bir boşluğun doldurulması amacıyla kaleme alınmış olup, konu ile ilgilenen bütün akademik personel ve uygulamacıların ve özellikle vergilendirme boyutu açısından yabancı bankaların başucu kitabı olacak şekilde dizayn edilmeye çalışılmıştır. Kitabımızın bu baskısında yabancı banka hukukunu ilgilendiren temel müesseseler açısından 7129, 3182, 4389 ve 5411 sayılı B.K. hükümleri birlikte değerlendirilmiştir. Böylece karşılaştırmalı olarak konular analiz edilmiştir. Kitabımızda yabancı banka hukukunu ilgilendiren konularda değerlendirmeler yapılırken Türkiye de faaliyette bulunan yabancı bankalar ve Türkiye de şube şeklinde bankacılık faaliyetinde bulunacak yabancı bankaların Türkiye deki şubelerinin T.T.K. hükümleri karşısındaki durumu da ayrıca analiz edilmeye çalışılmıştır. Türkiye de faaliyet gösteren yabancı sermayeli şirketlerin ve dar mükellefiyete tâbi kurumların vergilendirilmesi Türkiye nin Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde günümüzde önemli bir konu haline geldiği için Kitabımızda yabancı bankaların vergi kanunları karşısındaki durumu geniş bir çerçevede ele alınmıştır.
VIII Bu kitabımızın yazımı aşmasında bütün gayretlerime rağmen olabilecek eksik ve hataların sorumluluğu, sadece tarafımıza aittir. Kitabı bu ilk baskısının yabancılar hukukuna ilgi duyan bütün okuyuculara yararlı olması temennisiyle baskının gerçekleştirilmesinde emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilirim. 15 Temmuz 2010, İSTANBUL Levent BAŞAK
KISALTMALAR A.g.e. : Adı Geçen Eser A.g.r. : Adı Geçen Rapor B.K. : (Bankalar) Bankacılık Kanunu B.K. : Borçlar Kanunu B.K.K. : Bakanlar Kurulu Kararı B.S.M.V. : Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi D.K. : Dernekler Kanunu F.K.K. : Finansal Kiralama Kanunu G.K. : Gümrük Kanunu G.V.K. : Gelir Vergisi Kanunu G.Y. : Gümrük Yönetmeliği İ.İ.K. : İcra ve İflas Kanunu K.D.V.K. : Katma Değer Vergisi Kanunu KURUL : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (B.D.D.K.) KURUM : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (B.D.D.K.) K.V.K. : Kurumlar Vergisi Kanunu Mad. : Madde M.B.K. : Merkez Bankası Kanunu S.B.K. : Serbest Bölgeler Kanunu S.B.U.Y. : Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği Sh. : Sayfa S.P.K. : Sermaye Piyasası Kanunu T.M.K. : Türk Medenî Kanunu T.T.K. : Türk Ticaret Kanunu T.P.K.K.K. : Türk Parası Kıymetini Koruma Kanunu V.İ.V.K. : Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu V.U.K. : Vergi Usul Kanunu YTL : Yeni Türk Lirası
İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM BANKA HUKUKU VE YABANCI BANKALAR 1. GENEL OLARAK TARİHTE BANKACILIK VE BANKACILIK FAALİYETLERİ... 1 2. TÜRKİYE DE BANKACILIK UYGULAMALARI... 5 3. KANUNİ VE İŞ MERKEZİ YURT DIŞINDA BULUNAN YABANCI BANKALAR TARAFINDAN TÜRKİYE DE DAİMİ TEMSİLCİ VASITASI İLE YÜRÜTÜLEN BANKACILIK FAALİYETLERİ... 7 3.1. G.V.K. na Göre Daimi Temsilcilik Müessesesi... 7 3.2. Daimi Temsilcilik Müessesesinin Bankacılık Hukukundaki Yeri... 8 4. TÜRKİYE DE AÇILAN ŞUBELERDE YAPILACAK BANKACILIK İŞLEMLERİ... 12 5. YABANCI BANKALARIN KIYMETLİ MADENLERLE İLGİLİ İŞLEMLERİ... 14 6. YABANCI BANKA ŞUBELERİNCE GERÇEKLEŞTİRİLEBİLECEK MENKUL KIYMET ALIM-SATIMI İŞLEMLERİ... 15 7. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN DAİMİ TEMSİLCİ NİTELİĞİ... 16 İKİNCİ KISIM TÜRKİYE DE ŞUBE ŞEKLİNDE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNACAK YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ ŞUBELERİNİN T.T.K. HÜKÜMLERİ KARŞISINDAKİ DURUMU 1. GENEL ESASLAR... 19 2. YABANCI BANKALAR AÇISINDAN T.T.T. NUN UYGULAMA ALANI... 20
XII 3. ŞUBELERİN AÇILIŞ İŞLEMLERİ İLE İLGİLİ OLARAK T.T.K. HÜKÜMLERİNE GÖRE YABANCI BANKA YETKİLİLERİNİN YAPMAK ZORUNDA OLDUKLARI İŞLEMLER... 20 4. ŞUBELERİN AÇILMASINDAN SONRA ŞUBE YETKİLİLERİNİN T.T.K. HÜKÜMLERİNE GÖRE YAPMAK ZORUNDA OLDUKLARI İŞLEMLER... 23 5. YURT DIŞINDA MUKİM BANKALARIN YERLEŞİK OLDUĞU ÜLKEDE BAŞKA BİR BANKAYA DEVROLMASI DURUMUNDA TÜRKİYE DEKİ ŞUBELERİN DURUMU... 24 6. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN TÜRKİYE DE KURABİLECEĞİ VEYA ORTAK OLARAK YER ALABİLECEKLERİ ŞİRKETLER... 24 ÜÇÜNCÜ KISIM TÜRKİYE DE ŞUBE ŞEKLİNDE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNACAK YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ ŞUBELERİNCE GERÇEKLEŞTİRİLECEK YATIRIMLARIN DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR KANUNU HÜKÜMLERİ KARŞISINDAKİ DURUMU 1. GENEL ESASLAR... 25 2. 4875 SAYILI KANUNA GÖRE YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN TÜRKİYE DEKİ YATIRIMLARI... 26 3. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN YURT DIŞINA KÂR TRANSFERİ... 27 4. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN TAŞINMAZ MAL TASARRUFLARI... 27 5. YABANCI BANKA ŞUBELERİNDE YABANCI UYRUKLU PERSONEL İSTİHDAMI... 29 6. DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR KANUNU UYGULAMA YÖNETMELİĞİNE GÖRE YABANCI BANKA ŞUBELERİNCE GÖNDERİLMESİ ZORUNLU OLAN BİLGİLER... 29 7. TÜRKİYE DEKİ DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI İLE YABANCI BANKALAR ARASINDAKİ İLİŞKİ... 30 8. ÖZELLEŞTİRME UYGULAMALARININ BANKACILIK SEKTÖRÜNDEKİ YABANCILARIN PAYINA ETKİSİ... 31
XIII DÖRDÜNCÜ KISIM YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ FAALİYETLERİNİN İKTİSADİ ANALİZİ 1. GENEL ESASLAR... 33 2. YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE EKONOMİSİNE FAYDALARI... 34 3. YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ZARARLARI... 40 BEŞİNCİ KISIM TÜRKİYE DE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNAN YABANCI BANKALARIN FAALİYETLERİ VE BANKA KURMA ESASLARI 1. TÜRKİYE DE FAALİYETTE BULUNAN YABANCI BANKALARIN ÖRGÜTLENME MODELLERİ... 45 2. YABANCI GERÇEK VE TÜZEL KİŞİLERCE TÜRKİYE DE BANKA KURMA ESASLARI... 46 2.1. 4389 Sayılı B.K. na Göre Türkiye de Banka Kurulması Esasları... 46 2.2. 5411 Sayılı B.K. na Göre Türkiye de Banka Kurulması Esasları... 56 3. TÜRKİYE DE KURULAN BANKALARI VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI... 67 ALTINCI KISIM ŞUBE ŞEKLİNDE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNACAK YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DE ŞUBE AÇMA ESASLARI 1. GENEL ESASLAR... 69 2. YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DE ŞUBE AÇMA ESASLARI... 72 2.1 4389 Sayılı B.K. na Göre Türkiye de Şube Açma Esasları... 73 2.1.1. Türkiye nin Herhangi Bir Yerinde Şube Açma Esasları... 73 2.1.2. Serbest Bölgelerde Şube Açma Esasları... 74 2.2. 5411 Sayılı B.K. na Göre Türkiye de Şube Açma Esasları... 74 2.2.1. Türkiye nin Herhangi Bir Yerinde Şube Açma Esasları... 77 2.2.2. Serbest Bölgelerde Şube Açma Esasları... 82 3. KURULUN ŞUBE AÇILIŞINDA İSTEDİĞİ BELGELER... 82
XIV 3.1 4389 Sayılı Kanun Uygulamasında İstenecek Belgeler... 82 3.2. 5411 Sayılı Kanun Uygulamasında İstenecek Belgeler... 83 4. İLK ŞUBE DIŞINDAKİ ŞUBELERDE AÇILIŞ PROSEDÜRÜ... 84 4.1. 4389 Sayılı B.K. na Göre Şube Açma Prosedürü... 84 4.2. 5411 Sayılı B.K. na Göre Şube Açma Prosedürü... 84 5. İLK ŞUBE DIŞINDAKİ ŞUBELERİN AÇILIŞ ESASLARI... 84 5.1. Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik Hükümlerine Göre Şube Açılış Esasları... 85 5.2. Bankaların İzne Tâbi İşlemleri ile Dolaylı Pay Sahipliğine İlişkin Yönetmelik Hükümlerine Göre Şube Açılış Esasları... 86 6. ŞUBE AÇMA İLE İLGİLİ OLARAK ÖNCEDEN İZİN ALINMASINA GEREK BULUNMAYAN HALLER... 87 7. YABANCI BANKALARCA TÜRKİYE DE AÇILAN ŞUBELERİN VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI... 88 YEDİNCİ KISIM TÜRKİYE DE FAALİYET GÖSTEREN YERLİ BANKALARIN HİSSELERİNİN (DEVRİNE) SATIŞINA İLİŞKİN ESASLAR 1. GENEL ESASLAR... 93 2. TÜRK BANKALARININ HİSSELERİNİN SATIŞINDA İZİN VE ONAY SİSTEMİ... 94 2.1. 4389 Sayılı Kanun Kapsamında Hisse Devrinde İzin ve Onay Sistemi... 94 2.2. 5411 Sayılı Kanun Kapsamında Hisse Devrinde İzin ve Onay Sistemi... 96 3. HİSSE DEVİRLERİ İÇİN VERİLECEK BAŞVURU DİLEKÇELERİNE EKLENECEK BELGELER... 98 3.1. Bankaların Kuruluşu ve Hisse Devirleri İçin Yapılacak İzin Başvurularının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Hükümlerine Göre Hisse Devri için Gerekli Belgeler... 98 3.2. Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik Hükümlerine Göre Hisse Devri için Gerekli Belgeler... 99 3.3. Bankaların İzne Tâbi İşlemleri ile Dolaylı Pay Sahipliğine İlişkin Yönetmelik Hükümlerine Göre Hisse Devri için Gerekli Belgeler... 100
XV SEKİZİNCİ KISIM YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ FAALİYETLERİ VE BANKA HUKUKUNA İLİŞKİN BAZI HUSUSLAR 1. GENEL ESASLAR... 103 2. TÜRKİYE DE ŞUBE ŞEKLİNDE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNAN YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ ŞUBELERİNİN NAKLEDİLMESİ... 104 3. TÜRKİYE DE ŞUBE ŞEKLİNDE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNACAK YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ ŞUBELERİNİN BİRLEŞTİRİLMESİ... 106 4. TÜRKİYE DE ŞUBE ŞEKLİNDE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNAN YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ ŞUBELERİNİN FAALİYETİNİ GEÇİCİ BİR SÜRE İÇİN TATİL ETMESİ (DURDURMASI)... 107 5. YURT DIŞINDA KURULU BANKALARIN TÜRKİYE DE TEMSİLCİLİK AÇMA ESASLARI... 108 6. YURT DIŞINDA KURULU BANKALARIN TÜRKİYE DE İRTİBAT BÜROSU AÇMA ESASLARI... 120 7. TÜRKİYE DE AÇILAN TEMSİLCİLİKLERİN FAALİYETLERİ... 120 7.1. Temsilciliklerde İfa Edilecek Olan Faaliyetlerin Kapsamı... 121 7.2. Temsilciliklerin Bildirim Mükellefiyeti... 122 7.3. Temsilciliklerde Çalıştırılacak Personel... 122 7.4. Faaliyet Giderlerinin Karşılanması... 122 7.5. Belgelerin Saklanması... 123 7.6. Temsilciliklerde Yasak Faaliyetler... 123 7.7. Bu Tebliğ Hükümlerine İntibak... 124 8. 5411 SAYILI KANUN KAPSAMINDAKİ MEVZUAT UYARINCA TÜRKİYE DEKİ TEMSİLCİLİKLERİN VE İRTİBAT BÜROLARININ DENETİMİ... 124 9. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN TÜRKİYE DE YAPAMAYACAĞI İŞLEMLER... 125 10. YABANCI BANKA ŞUBELERİNDE KREDİ KOMİTESİNİN OLUŞTURULMASI... 126
XVI 11. YABANCI BANKA ŞUBELERİNCE YURT DIŞINDAN TEMİN EDİLECEK BELGELER... 126 12. BANKALARIN HESAP VE KAYIT DÜZENİ, MALİ TABLOLARININ YAYIMLANMASI VE İLGİLİ MERCİLERE GÖNDERİLMESİ... 127 12.1. Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Yer Alan Düzenlemeler... 127 12.2. Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Yer Alan Düzenlemeler... 128 13. FİNANSAL RAPORLARIN BAĞIMSIZ DENETİM KURULUŞLARI NCA ONAYLANMASI... 129 14. BANKALARIN BASILI VE KÜLÇE ALTIN DIŞINDA ALIM VE SATIMINI YAPABİLECEKLERİ KIYMETLİ MADENLER... 130 14.1. Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik Hükümlerine Göre Kıymetli Maden Alım Satımı İşlemleri... 130 14.2. Bankaların Kıymetli Maden Alım Satımına ve Alacaklarından Dolayı Edindikleri Emtia ve Gayrimenkullerin Elden Çıkarılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik Hükümlerine Göre Bankaların Kıymetli Maden Alım Satımı İşlemleri... 130 15. M.B.K. NUN 43 ÜNCÜ MADDESİNİN YABANCI BANKALARI İLGİLENDİREN HÜKÜMLERİ... 131 15.1. Yıllık Bilançolar ile Kâr ve Zarar Hesaplarının Merkez Bankasına Gönderilmesi... 131 15.2. Merkez Bankası nca Bilgi ve Belge İstenmesine İlişkin Hükümler... 131 15.3. Yabancı Bankaları Düzenleme ve Denetlemeye Yetkili Kuruluşlardan Bilgi İsteme... 132 15.4. Merkez Bankası nın İstatistiğî Bilgi Toplama Yetkisi... 132 16. M.B.K NDA DÜZENLENEN CEZAİ MÜEYYİDELER VE YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN CEZAYA MUHATAP OLABİLECEKLERİ DURUMLAR... 133 17. BANKALARIN SINIR ÖTESİ FAALİYETLERİ... 134 18. BANKALARCA YAPILACAK BAĞIŞ SINIRLARI... 134 19. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN DENETİMİ... 135 20. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN UYMASI GEREK ETİK İLKELER... 136
XVII 21. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN GÖZETMELERİ GEREKEN MÜŞTERİ HAKLARI... 136 22. YABANCI BANKA ŞUBELERİ TÜRKİYE DE VARLIK YÖNETİM ŞİRKETİ KURABİLİR Mİ?... 137 23. YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DEKİ SOSYAL VE KÜLTÜREL YAPI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE BU KURULUŞLAR YOLUYLA TÜRKİYE NİN TANITIMI... 137 23.1. Yabancı Bankalar Türkiye de İrtibat Bürosu Açabilirler... 138 23.2. Yabancı Ülkelerde Kurulu Şirketlerce ve Yabancı Banka Şubelerince Türkiye de Kurulacak Dernek ve Vakıflar... 138 23.3. Yabancı Bankalarca Yurt Dışında Kurulacak Kürsüler... 140 24. YABANCI BANKALARIN TÜRKİYE DE SOSYAL SORUMLULUK İLKESİ GEREĞİNCE YAPTIĞI FAALİYETLER... 141 DOKUZUNCU KISIM TÜRKİYE DE AÇILACAK ŞUBE İÇİN GEREKLİ OLAN MENKUL VE GAYRİMENKULLERİN TEMİNİ VE BU MALLAR ÜZERİNDEKİ TASARRUFLAR 1. GENEL ESASLAR... 143 2. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN GAYRİMENKUL TASARRUFLARI... 144 3. TÜRKİYE DEKİ ŞUBENİN TASFİYESİ HALİNDE AKTİFTE YER ALAN GAYRİMENKULLERİN DURUMU... 145 4. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN İHTİYACI OLAN MENKUL MALLARIN TEMİNİ... 146
XVIII ONUNCU KISIM YABANCI BANKALARIN VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE DAR MÜKELLEFİYET ESASINDA VERGİLENDİRİLECEK OLAN YABANCI BANKALARIN VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI BİRİNCİ AYRIM GENEL OLARAK YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN HUKUKİ DURUMU VE VERGİLENDİRME ESASLARI 1. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN VERGİLENDİRİLMESİNİN GENEL ESASLARI... 147 2. TÜRKİYE DE ŞUBESİ BULUNAN YABANCI BANKALARIN G.V.K. NUN 75/4 MADDESİ KARŞISINDAKİ DURUMU ve VERGİ ANLAŞMALARI ÇERÇEVESİNDE GELİR VERGİSİ TEVKİFATINDA UYGULANACAK STOPAJ ORANI... 152 3. TÜRKİYE DE ŞUBE AÇAN YABANCI BANKALARIN MENKUL KIYMET ALIM-SATIM KAZANÇLARININ VERGİLENDİRİLMESİ... 156 3.1. Genel Esaslar... 156 3.2. Menkul Kıymet Gelirlerinde Vergilendirme Esasları... 156 4. TÜRKİYE DE ŞUBE AÇAN YABANCI BANKALARIN REPO GELİRLERİNİN VERGİLENDİRİLMESİ... 158 4.1. Genel Esaslar... 158 4.2. Repo Gelirlerinde Vergilendirme Esasları... 159 5. TÜRKİYE DE AÇILAN ŞUBELERDE ELDE EDİLEN KAZANÇLARIN GELİR VE KURUMLAR VERGİSİ STOPAJI KARŞISINDAKİ DURUMU... 167 6. TÜRKİYE DE ŞUBESİ BULUNAN DAR MÜKELLEFİYETE TÂBİ BANKALARIN BANKALARARASI PARA PİYASASI İŞLEMLERİNDEN VE BAŞKA BANKALARDAKİ FONLARINDAN ELDE ETTİKLERİ FAİZ GELİRLERİ... 169
XIX İKİNCİ AYRIM ŞUBE KAZANÇLARININ VERGİLENDİRİLMESİNDE ÇEŞİTLİ HUSUSLAR 1. DAR MÜKELLEFİYETE TÂBİ KURUMLARIN YILLIK BEYANNAME İLE BEYAN EDİLECEK BANKACILIK FAALİYETLERİNDEN ELDE ETTİKLERİ KAZANÇ YANINDA ÖZEL BEYANNAME İLE BEYAN EDİLECEK KAZANÇ VE İRAT ELDE ETMELERİ DURUMUNDA VERGİLENDİRME... 177 2. DAR MÜKELLEFİYETE TÂBİ KURUMLARIN YILLIK BEYANNAME İLE BEYAN EDİLECEK BANKACILIK FAALİYETLERİNDEN ELDE ETTİKLERİ KAZANÇ YANINDA K.V.K. NUN 30 UNCU MADDESİ UYARINCA TEVKİF SURETİYLE VERGİLENDİRİLMESİ GEREKEN KAZANÇ VE İRAT ELDE ETMELERİ DURUMUNDA VERGİLENDİRME... 178 3. TÜRKİYE DE DAR MÜKELLEFİYET ESASINDA VERGİLENDİRİLECEK OLAN VE ŞUBE ŞEKLİNDE ÖRGÜTLENEN BANKALARIN DAR MÜKELLEFİYETE TÂBİ BAŞKA KURUMLARA YAPTIĞI ÖDEMELERİN K.V.K. NUN 30 UNCU MADDESİ KARŞISINDAKİ DURUMU... 179 4. TÜRKİYE DE ŞUBE AÇAN BANKALARIN G.V.K. NUN 94 ÜNCÜ MADDESİ KARŞISINDAKİ DURUMU... 181 5. BANKALAR KANUNU NDA VE DİĞER MEVZUAT HÜKÜMLERİNDE K.V.K. İLE İLGİLİ OLARAK YER ALAN DÜZENLEMELER... 182 6. ÇİFTE VERGİLENDİRMEYİ ÖNLEME ANLAŞMALARI AÇISINDAN TÜRKİYE DE ŞUBE AÇAN YABANCI BANKALAR TÜRKİYE DE MUKİM KABUL EDİLEBİLİR Mİ?... 184 7. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN TÜRKİYE DE ELDE ETTİKLERİ KAZANÇ VE/VEYA İRATLARDA TARHİYATIN MUHATABI... 185
XX İKİNCİ BÖLÜM YABANCI BANKALARCA TÜRKİYE DE ELDE EDİLEN MENKUL SERMAYE İRATLARININ VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI VE ÖZELLİK ARZ EDEN BAZI HUSUSLARIN ANALİZİ BİRİNCİ AYRIM GENEL OLARAK MENKUL SERMAYE İRATLARINDA VERGİLENDİRME REJİMİ 1. MENKUL SERMAYE İRADI GELİRİ VE GENEL VERGİLENDİRME ESASLARI... 187 2. YABANCI BANKALARCA TÜRKİYE DE ELDE EDİLEN MENKUL SERMAYE İRATLARININ MAHİYETİ VE VERGİLENDİRME ESASLARI... 188 İKİNCİ AYRIM TÜRKİYE DE ELDE EDİLEN FAİZ GELİRLERİNDE VERGİLENDİRME ESASLARI 1. TÜRKİYE DE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNAN DAR MÜKELLEFİYETE TÂBİ YABANCI BANKALARIN ELDE ETTİKLERİ FAİZ GELİRLERİ... 191 1.1. Genel Olarak Faiz Gelirlerinde Vergilendirme Rejimi... 191 1.2. Türkiye de Şubesi Bulunmayan Dar Mükellefiyete Tâbi Yabancı Bankaların Elde Ettikleri Faiz Gelirleri... 192 1.3. Türkiye de Şubesi Bulunan Dar Mükellefiyete Tâbi Yabancı Bankaların Elde Ettikleri Faiz Gelirleri... 197 1.3.1. Türkiye de Bulunan Şubede İcra Edilen Ticarî Faaliyetler Dolayısıyla Elde Edilen Kazançlar... 197 1.3.2. Yabancı Banka Şubelerince Ticarî Faaliyet Kapsamı Dışındaki Faaliyetler Neticesinde Elde Edilen Kazançlar... 198 1.3.3. Türkiye de Açılan Şubede Ticarî Faaliyet İcra Edilmediği Hallerde Elde Edilen Faiz Gelirlerinin Vergilendirilmesi... 205 2. FAİZ GELİRLERİNİN YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLERCE ELDE EDİLMESİ HALİNDE VERGİLENDİRME... 205
XXI ÜÇÜNCÜ AYRIM DAR MÜKELLEFİYETE TÂBİ YABANCI BANKALARIN NAKDİ SERMAYESİNİN VEYA PARA İLE TEMSİL EDİLEN İKTİSADİ KIYMETLERİNİN TÜRKİYE DE TİCARİ, ZİRAİ VEYA MESLEKİ FAALİYETLERİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ 1. GENEL ESASLAR... 207 2. NAKDİ SERMAYE VEYA PARA İLE TEMSİL EDİLEN KIYMETLERİN KULLANIMI NETİCESİNDE ELDE EDİLEN KAZANÇLARDA VERGİLENDİRME ESASLARI... 207 3. TÜRKİYE DE İŞYERİ BULUNMADAN ELDE EDİLEN NAKDİ SERMAYE YATIRIMLARINDA VERGİLENDİRME ESASLARI... 208 DÖRDÜNCÜ AYRIM TÜRKİYE DE FAALİYET GÖSTEREN KİŞİ, KURUM ve KURULUŞLARIN YURT DIŞINDA MUKİM BANKALARDAN ALDIKLARI KREDİLERİN VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI 1. GENEL ESASLAR... 209 2. YABANCI BANKALARDAN ALINAN KREDİLERİN VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI... 210 3. SERBEST BÖLGELERDE FAALİYET GÖSTEREN BANKALARDAN SAĞLANAN KREDİLERİN VERGİ KANUNLARI KARŞISINDAKİ DURUMU... 220 3.1. Serbest Bölgelerdeki Bankalardan Sağlanan Kredilerin 90/999 Sayılı B.K.K. na Göre Vergilendirme Esasları... 221 3.2. 5411 Sayılı B.K. na Göre Serbest Bölgelerden Alınan Kredilerin Vergilendirilmesi Esasları... 222 3.3. 5520 Sayılı K.V.K. na Göre Serbest Bölgelerden Alınan Kredilerin Vergilendirilmesi Esasları... 222 3.4. Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Bankalardan Alınan Kredilerin Faiz Ödemelerinin 5520 sayılı K.V.K. nun 30 uncu Maddesi Karşısındaki Durumu... 224 3.5. Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Bankalardan Alınan Kredilerin Faiz Ödemelerinin K.D.V.K. Karşısındaki Durumu... 226
XXII ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE FAALİYET GÖSTEREN YABANCI SERMAYELİ BANKALARIN VERGİLENDİRİLMESİ ESASLARI 1. GENEL ESASLAR... 229 2. TÜRKİYE DE TAMAMI VE/VEYA BİR KISMI YABANCI SERMAYE İLE KURULAN ŞİRKETLERİN VERGİLENDİRİLMESİ... 231 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE DE KURULMUŞ OLAN BANKALARIN HİSSE DEVRİ SURETİYLE YABANCI SERMAYELİ TÜRK BANKASI HALİNE GELMESİ HALİNDE VERGİLENDİRME ESASLARI 1. GENEL ESASLAR... 233 2. HİSSE DEVİRLERİNİN VERGİ KANUNLARI KARŞISINDAKİ DURUMU... 235 3. TÜRKİYE DE KURULAN BANKALARIN HİSSE DEVRİ SURETİYLE YABANCI SERMAYELİ OLMASI HALİNDE BU KURUMLARIN VERGİLENDİRİLMESİ... 236 ONBİRİNCİ KISIM SERBEST BÖLGE BANKACILIĞI VE SERBEST BÖLGELERDE BANKACILIK FAALİYETİNDE BULUNAN YABANCI BANKALARIN VERGİLENDİRİLMESİ 1. SERBEST BÖLGELERDE BANKACILIK UYGULAMALARI... 239 2. S.B.K. VE S.B.U.Y. NE GÖRE SERBEST BÖLGELERDE İFA EDİLEN BANKACILIK FAALİYETLERİNİN TEMEL ESASLARI... 241 3. 90-999 SAYILI B.K.K. VE BU KARARA İLİŞKİN 1 NUMARALI TEBLİĞE GÖRE SERBEST BÖLGELERDE İCRA EDİLEN BANKACILIK FAALİYETLERİNİN TEMEL ESASLARI... 245 3.1. Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Bankaların Hukukî Statüsü... 246 3.2. Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Bankalar ile ilgili Çeşitli Hükümler... 247
XXIII 3.3. Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Bankalar Açısından Hesap ve Kayıt Düzeni... 249 4. 90/999 SAYILI B.K.K. HAKKINDA 1 NUMARALI TEBLİĞE GÖRE SERBEST BÖLGELERDE İFA EDİLEBİLECEK BANKACILIK FAALİYETLERİNİN TEMEL ESASLARI... 250 4.1. Serbest Bölgelerde Münhasıran Kıyı (Off-Shore) Bankacılığı Faaliyetinde Bulunmak Üzere Banka Kurulması Esasları... 251 4.2. Türkiye de Fiilen Bankacılık Faaliyetinde Bulunmayan Yabancı Bankaların Serbest Bölgelerde Şube Açması ve Başvuru Esasları... 252 4.3. Bankaların Faaliyete Geçmesi... 253 4.4. Bankaların Faaliyet Esasları... 254 4.5. Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Bankaların Hesap ve Kayıt Düzeni... 255 4.6. Serbest Bölgelerde Münhasıran Kıyı Bankacılığı Faaliyetinde Bulunmak Üzere Kurulan veya Yabancı Bankalarca Açılan Şubelerin Denetimi... 256 5. KIYI (OFF-SHORE) BANKACILIĞI FAALİYETİ VE YABANCI BANKALAR... 258 5.1. 4389 ve 5411 Sayılı B.K. na Göre Türkiye de Kıyı (Off-Shore) Bankacılığı Faaliyetinde Bulunmanın Genel Esasları... 262 5.2. 5411 Sayılı B.K. na Göre Bankaların Kurulma ve Şube Açma Esaslarının Kıyı Bankacılığı ve Serbest Bölge Bankacılığı Faaliyetleri Açısından Değerlendirilmesi... 265 6. TAM MÜKELLEFİYETE TÂBİ KURUMLARCA SERBEST BÖLGELERDEN ELDE EDİLEN KAZANÇ VE/VEYA İRATLARIN VERGİLENDİRİLME ESASLARI... 271 6.1. 5084 Sayılı Kanunun Yürürlüğünden Önce Bölgelerde Faaliyet Göstermek İçin Faaliyet Ruhsatı Alan Tam Mükellefiyete Tâbi Kurumların Vergilendirilmesi... 271 6.2. 5084 Sayılı Kanunun Yürürlüğünden Sonra Bölgelerde Faaliyet Göstermek İçin Faaliyet Ruhsatı Alan Tam Mükellefiyete Tâbi Kurumların Vergilendirilmesi... 273 7. SERBEST BÖLGELERDE FAALİYET GÖSTEREN YABANCI BANKALARIN K.V.K. KARŞISINDAKİ DURUMU... 273 7.1. 5084 Sayılı Kanun Öncesinde Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Yabancı Bankaların K.V.K. Karşısındaki Durumu... 273 7.2. 5084 Sayılı Kanun Sonrasında Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Yabancı Bankaların K.V.K. Karşısındaki Durumu... 276
XXIV 8. KANUNİ VE İŞ MERKEZİ YURT DIŞINDA BULUNAN YABANCI BANKALARCA TÜRKİYE NİN DİĞER YERLERİNDE AÇILAN ŞUBELER TARAFINDAN SERBEST BÖLGELERDE AÇILAN ŞUBELERİN KAZANÇLARININ VERGİLENDİRİLMESİ... 280 9. SERBEST BÖLGELERDE FAALİYET GÖSTEREN BANKALARIN GEÇİCİ VERGİ KARŞISINDAKİ DURUMU... 282 10. SERBEST BÖLGELERDE FAALİYET GÖSTEREN BANKALARIN VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ KANUNU KARŞISINDAKİ DURUMU... 283 11. SERBEST BÖLGELERDE FAALİYET GÖSTEREN BANKALARIN K.D.V.K. KARŞISINDAKİ DURUMU... 284 12. SERBEST BÖLGELERDE FAALİYET GÖSTEREN BANKALARIN BANKA VE SİGORTA MUAMELELERİ VERGİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU... 285 13. SERBEST BÖLGELERDE FAALİYET GÖSTEREN BANKALARIN ÖZEL İLETİŞİM VERGİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU... 286 14. YABANCI BANKALARIN SERBEST BÖLGELERDE DEFTER TUTMA ESASLARI... 290 15. SERBEST BÖLGELERDE ELDE EDİLEN KAZANÇ VE İRATLARIN TÜRKİYE NİN DİĞER YERLERİNE GETİRİLDİĞİNİN KAMBİYO MEVZUATINA GÖRE TEVSİKİ ESASLARI... 293 ONİKİNCİ KISIM BİRİNCİ BÖLÜM DAR MÜKELLEFİYETE TÂBİ YABANCI BANKALAR TARAFINDAN TÜRKİYE DE AÇILAN BANKA ŞUBELERİNİN FAALİYETİNİN SONA ERMESİ VE TASFİYEYE İLİŞKİN HÜKÜMLER 1. YABANCI BANKA ŞUBELERİNİN TASFİYESİ... 295 2. YABANCI BANKALARCA TÜRKİYE DE AÇILAN TEMSİLCİLİKLERİN TASFİYESİ... 298 3. YABANCI BANKALARCA TÜRKİYE DE AÇILAN İRTİBAT BÜROLARININ TASFİYESİ... 299
XXV 4. TÜRKİYE DE ŞUBESİ BULUNAN YURT DIŞINDA KURULU BANKALARIN HERHANGİ BİR NEDENLE BANKACILIK İŞLEMLERİ YAPMA VE MEVDUAT KABUL ETME YETKİLERİNİN KALDIRILMASI, FAALİYETLERİNİN DURDURULMASI, İFLAS VEYA TASFİYELERİNE KARAR VERİLMESİ VEYA KONKORDATO İLAN ETMELERİ... 300 5. TÜRKİYE DE ŞUBESİ BULUNAN YABANCI BANKALARIN MUKİM OLDUĞU ÜLKEDE İFLAS ETMESİ DURUMUNDA TÜRKİYE DEKİ ŞUBEDE PARALARI OLAN MUDİLERİN DURUMU... 304 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DE FAALİYET GÖSTEREN YABANCI SERMAYELİ TÜRK BANKALARININ TASFİYE ESASLARI 1. GENEL ESASLAR... 307 2. T.T.K. NA GÖRE TASFİYE İŞLEMLERİ... 307 3. B.K. NA GÖRE TASFİYE İŞLEMLERİ... 309 4. K.V.K. NA GÖRE TASFİYE İŞLEMLERİ... 309 5. TASFİYE HALİNDE İŞLETME SERMAYESİNİN YURT DIŞINA TRANSFERİ... 311 6. DEVİR HALİNDE BORÇLAR KANUNU UYGULAMASI... 311 GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ... 313 EKLER Ek-1: Yabancı Banka Şubelerinin Kurum Kazançlarından Yapılacak Tevkifatlarda Oranlar... 319 Ek-2: Türkiye de Faaliyet Gösteren Yabancı Bankalara İlişkin Tablolar... 323 Ek-3: Yabancı Bankalara İlişkin Olarak Vergi Ve Diğer Mevzuatta Yapılan Değişiklikleri Gösteren Metinler Hakkında Bilgiler... 368 YARARLANILAN KAYNAKLAR... 379
XXVI