Ö retmen E itiminde Sorumluluk ve Akreditasyon

Ö retmen E itiminde Sorumluluk ve Akreditasyon Muhsin Hesapç o lu*, Ayflen Bakio lu**, Resul Baltac *** Özet Ö retmen E itiminde Akreditasyon son y llarda Yüksek Ö retim Kurulunun gündemindeki ana konulardan biridir. Üniversitede akreditasyon; vergi ve harç ödemek suretiyle üniversiteye katk da bulunan halka karfl bir sorumluluk belirtisi olarak kabul edilebilir. Akreditasyon, bir kurum veya program n önceden belirlenmifl kriter ve standartlara uyup uymad n belirlemek sürecidir. Bu çal flmada, kuramsal olarak sorumluluk, iç denetim, akreditasyon kavramlar n n birbirleri ile ba lant lar ve iliflkileri incelenirken, uygulamada, akreditasyonun bafllang ç standartlar n n durumu ile olas problemler üzerinde durulmakta ve bu deneyimi yaflam fl bir ülkeden örnekler verilmektedir. Ayr ca bu sürecin ö rencinin niteli- ini yükseltmek vizyonuyla uyumlu hale gelmesi için öngörülen öneriler üzerinde durulmufltur. Anahtar Kelimeler Ö retmen E itimi, Akreditasyon, Sorumluluk, Abstract Accreditation in Teacher Education has been one of the major subjects in the Higher Education Board s agenda in the last few years. Accreditation could be seen as an accountability towards the community who pay taxes and school fees regularly. Accreditation is a process beginning with setting standards and certain criteria, and comparing those with real situation, and giving feedback about their development and following it. In this study, accountability, internal assesment and accreditation concepts are reviewed and their relationships and links are tried to report. Finally, some suggestions have been made for accreditation to be compatible to the vision about high standards in student achievement. Keywords Teacher Education, Accreditation, Accountability. *Prof. Dr., Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Ö retim Üyesi **Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Ö retim Üyesi ***Yüksek Lisans Ö rencisi, Marmara Üniversitesi E itim Bilimleri Enstitüsü Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri Dergisi 1/1 Haziran 2001 143 160

MUHS N HESAPÇIO LU Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Göztepe 81040 stanbul Elektronik Posta: mhesapcioglu@hotmail.com Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Bir K sm Okula liflkin Uygunsuz Metaforlar, ABC Dergisi, 2000, 16-18. Özel Ö retim Kurumlar n n Ö renci Çekme Politikalar - Bir Ön Araflt rma, Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 10, 1998, 139-162 (A. Durmufl, G. Baflaran la). Postmodern Ça da E itim Yönetimi ve E itim Örgütü, H. Taymaz, / M. Hesapç o lu (Ed.), Prof.Dr. Ziya Bursal o lu na Arma an: Türkiye de E itim Yönetimi (Kültür Koleji E itim Vakf Yay nlar, stanbul, 1998) içinde: 97-104. E itimde Özgürlükçü Paradigma, Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 8, 1996, 1-13 (M. Akba la). Hekim Adaylar n n Sürekli E itimlerine Yeni Bir Yaklafl m (Hekim E iticilerin E itimi - Bir Proje Denemesi), Toplum ve Hekim, 11 (71), 1996, 63-64 (L. Deniz le). Türkiye de E itim Planlamas Çal flmalar ve Yedinci Befl Y ll k Kalk nma Plan n nda E itim Planlamas, Çerçeve Dergisi, 5 (16), 1996, 135-137. Bilgi Toplumunda E itimin ve Okulun Gelece ine liflkin Düflünceler, Yeni Türkiye Dergisi, 2 (7), 1996, 21-28. nsan Kaynaklar Yönetimi ve Ekonomisi, Beta Yay nlar, stanbul, 1994. E itim Planlamas nda Yeni Geliflmeler, Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 1992, 4: 133-144. E itim Kuponlar : E itim Finansman nda Alternatif Bir Yaklafl m, Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 3, 1991, 157-169. Ö retmen Rollerinin Geliflimi ve Ö retmenli in Sayg nl, Ça dafl E itim, 152, 1990, 7-12. E itim Planlamas ve Yönetim, Marmara Ü., stanbul, 1989. Türkiye de Ö retmen Yetifltirme ve Ö retmen Adaylar n n Meslek Seçimi, Türklük Araflt rmalar Dergisi, 4, 1988, 47-52. Ö retim lke ve Yöntemleri - E itim Programlar ve Ö retim, Beta Yay nlar, stanbul, 1988; 2. Bask /1992; Geniflletilmifl 3. Bask / 1994; 4. Bask / 1997; 5. Bask / 1998. Geliflmekte Olan Ülkelerde stihdam ve flsizlik, A. Ü. E itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 19 (1-2), 1987, 161-183. Einige Überlegungen zur Bildungs-und Beschaeftigungsplanung in der Türkei-Ein Diskussionspapier, Ankara, 1985. Berufs-und Beschaeftigungssystem sowie Berufs-ausbildung in der Türkei-Einige Überlegungen, Ankara, 1983. Wachstumstherie und Curriculumrevision - Untersuchungen zu den Auswirkungen auf die Bildungsplanung, Philosohischen Fakultaet der Universitaet Münster, Yay mlanmam fl Doktora Tezi, 1976.

AYfiEN BAKIO LU Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Göztepe 81040 stanbul Elektronik Posta: abakioglu@hotmail.com Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Bir K sm Bat Ülkelerinde E itim Gündeminin Ana Konusu: Etkin Okul, Etkin Müdür, Ça dafl E itim, 198. Ders De erlendirme: M.Ü. AEF Ö rencileri ve Ö retim Elemanlar Üzerinde Yap lan Bir Araflt rma, II. Ulusal E itim Sempozyumuna Sunulan Bildiri: Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi. Development in Thinking and Practice of Principals, The International Study Association on Teacher Thinking Conference, Goteborg. Earthquake Anxiety, STAR Conference, 22 nd International Conference STAR, Palma de Mallorca. Headteacher Career Phases: Influencess on Effectiveness, International Council on Education for Teaching Congress, stanbul. Hopefulness and Hopelessness for Schools: Principals Career Phases and Its Implications for Policy Making, Biennial Conference, University of Algarve Faro, Portekiz. Lider Ö retmen, M. Ü. A. E. F. E itim Bilimleri Dergisi, 10. Okul Yöneticisinin Kariyer Basamaklar : ngiliz E itim Sisteminde Yöneticilerin Etkililikleri Üzerindeki Faktörler, Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 6. Okulda Depremin Neden Oldu u Krizin Yönetimi, Öneri - Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (C. Savafl la). Ö renci Say s n n Okul Yönetimine Etkisi ve Okul Kalitesi (Araflt rma, Öneriler), Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Dergisi, 11. Total Quality Management and Self-Evaluation at The Universities: Teacher Educators, Biritish Educational Research Association Conference: Lancester University. RESUL BALTACI Marmara Üniversitesi Atatürk E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Göztepe 81040 stanbul Elektronik Posta: rbaltaci@hotmail.com Yay n ve Di er Çal flmalar Üniversitede Akreditasyon ve Düflünceler, Öneri - Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (A. Bakio lu yla).

Ö retmen E itiminde Sorumluluk ve Akreditasyon Muhsin Hesapç o lu, Ayflen Bakio lu, Resul Baltac en mühim, en esasl nokta; e itim meselesidir. E itimdir ki bir milleti ya hür, müstakil, flanl, yüksek bir cemiyet halinde yaflat r ya da bir milleti esaret ve sefalete terkeder Atatürk 1. Girifl E itimde sorumluluk teriminin ça dafl anlam nda üç kriter önemle ortaya ç kmaktad r. Bunlar; a. içerik standartlar n n rolü, b. bütün ö renciler için yüksek ve normal baflar standartlar ve standart hedefleri ve c. sorumluluk modelinin geçerlili idir (Linn, 2000). Günümüzdeki reform gayretlerinin ana özelli i, standart yaratmakt r. çerik standartlar alanlara göre de iflmekte ve ilgili alan n kapsam - n n a rl bak m ndan farkl laflmaktad r. çerik standartlar belirlenirken ana kriter, bunlar n ölçülebilir olmas d r. Performans standartlar nda ana kriter ise Ne derece iyi olmak yeterlidir? sorusudur. Baflar standartlar n n dört önemli gereklili i vard r. Bunlar; a. kesin olmas, b. dünya çap nda yüksek seviyede olmas, c. oldukça az say da düzeyi olmas ve d. belirli bir gruba de il her ö renciye yüksek standart uygulanmas olarak özetlenebilir. Sorumluluk modelinin geçerli inde flu soru sorulmaktad r: De erlendirme temelli sorumluluk anlay fl modeli e itimi gelifltiriyor mu?. Bu basit soruya k sa bir cevap vermek mümkün görünmemektedir. Bunu yapabilmek için e itim kurumlar n n bünyesindeki belirsizlik derecesini tespit etmek, bunu de erlendirmek ve ortaya koymak gerekmektedir.

HESAPÇIO LU, BAK O LU, BALTACI / Ö retmen E itiminde Sorumluluk 147 K saca ö rencinin de erlendirilmesine dayal sorumluluk anlay fl n n olumsuz etkilerini kald rmak, olumlu etkide bulunmas n sa lamak için; a. Tek bir s nav ile de erlendirme yapmamak, çoklu de erlendirme göstergeleri kullanmak, b. Okuldan okula baflar oranlar na de il, y ldan y la gösterilen baflar oranlar üzerine odaklanmak gerekir. Bu, her bir ö renciyi gelifltirmeye çal fl rken onlar n nereden bafllay p nereye geldiklerini görmek bak m ndan yararl olur. Ö rencinin ö renmesindeki sorumlulu u üstlenen üniversite bunu nitelikli bir flekilde sa lamak için akreditasyona ihtiyaç duymaktad r. Çünkü üniversite ö renme üretmektedir ve bunun güvence alt na al nmas için akreditasyon gerekli görünmektedir. Serbest pazarlar n, demokrasinin ve bireyselli in dünya çap nda geliflmesi ile, daha önceleri yüksek ö retim politikalar n merkezî yönetimin do rudan kontrolü ve yönlendirmesi alt nda belirleyen pek çok ülke, sistemlerini daha rekabetçi bir anlay fla dayanan Amerikan modeline göre yeniden yap land rmak yoluna gitmifllerdir. Yukar da belirtilen ö renci de erlendirilmesine dayanan sorumluluk anlay fl n ve örgütü gelifltirmenin önemli bir k sm n ise akreditasyon çal flmalar oluflturmaktad r. Günümüzde akreditasyon, e itim kurumlar aç s ndan halka ve ö rencilere karfl sorumlu olma, hesap verme, fleffafl k ve akademik kaliteyi yükseltme çabalar n n önemli bir unsurudur (I). Sorumluluk olgusunu, taraflar n, belirli hedeflere ulafl l p ulafl lmad n n kontrolü için yap lacak de erlendirmeye dayanarak, önceden anlaflt klar, belirli ödül ve yapt r mlar kabul ettikleri bir müzakere iliflkisi olarak tan mlayabiliriz (Alkin, 1973). Tan mda görüldü ü gibi, sorumluluk de erlendirmeyi de kapsayan bir olgudur. De erlendirme, sorumlu olman n bir parças d r. Sorumluluk daha genifl kapsaml d r. Baflka bir deyiflle, sorumluluk olmadan de erlendirme olabilir; ancak, de erlendirme olmaks z n sorumluluk olmaz. Ayr ca sorumluluk ve de erlendirme bir standartlar seti veya kalite anlay fl olmaks z n gerçeklefltirilemez (Hattie, 1990). 2. E itimde Sorumluluk E itim ile ilgili en az befl çeflit sorumluluk türü vard r (II): 1. Politik sorumluluk: Seçimler, örne in parlementerlerin ve yönetim kurulu üyelerinin seçimi düzenli aral klarla yenilenmelidir.

148 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER 2. Yasal sorumluluk: Vatandafllar, yasalar n ihlal edilmesi halinde, örne- in ayr mc l k yap lmas veya f rsat eflitli ine ayk r davran lmas durumlar nda, okullara karfl haklar n mahkemede arayabilirler. 3. Bürokratik sorumluluk: Yerel ve merkezî hükûmet birimleri, e itimin önceden belirlenmifl standartlara göre yürütülmesini sa lamak amac yla, çeflitli kurallar ve düzenlemeleri uygulamaya koyabilirler. 4. Profesyonel sorumluluk: Ö retmenler ve di er okul çal flanlar gerekli bilgileri haiz, sertifika s navlar nda baflar l olmufl ve ifllerini profesyonel standartlara uygun yapan kifliler olmal d rlar. 5. Pazar sorumlulu u: Anne baba ve çocuklar kendilerine en uygun oldu unu düflündükleri ders veya üniversiteleri seçebilirler. Bunun yan s ra okulun karar sürecine daha do rudan yöntemler ile de kat labilirler. Yukar daki sorumluluk türleri tek bafl na uyguland nda pek anlaml olmaz, çünkü herbirinin kendine özgü s n rl l klar bulunmaktad r. Ortaya ç kan problemlere ve sosyal amaçlardaki de iflikliklere uygun sorumluluk araçlar seçilmelidir. E itim sisteminde sorumluluk ayr ca iki aç dan incelenebilir: çsel ve d flsal sorumluluk. çsel sorumluluk öncelikle akademik konulara e ilir ve kampüs merkezlidir. Oysa d flsal sorumluluk ço unlukla kurumun d fl nda olanlara, ilgili kurumda ifllerin yolunda gitti ine dair kan t ve güvenceler sunar (III). Ancak, hangi aç dan bak l rsa bak ls n yüksek ö retimde sorumluluk konusunda flu prensipler ak ldan ç kar lmamal d r: D flsal sorumluluk içsel sorumlulu u desteklemelidir. Zarar verilmemelidir. Farkl l a sayg gösterilmelidir. Aslolan akademik sorumluluktur. Sorumluluk ileriye dönük bir faktördür. Sorumluluk olgusu sonuçlara önem verir. Do rudan do ruya kurumun ç kt lar na bakar, girdilerine de il. Ö renme gerçekleflmemiflse ö retme iflinin de gerçekleflmedi ini savunur. Bu olguya göre, ö rencilerin ve okullar n bireysel veya toplu baflar ya da baflar s zl nda sorumluluk okula aittir, ö renciye de il (Mortimer, 1973). E itim Bakanl veya Yüksekö retim Kurulunun okul ve üniversitelere finansal katk s artt kça uygulamalara olan müdahalesi de artmaktad r. Bu müdahale, ö renci kabulündeki kriterlerden ö retim

HESAPÇIO LU, BAK O LU, BALTACI / Ö retmen E itiminde Sorumluluk 149 eleman n n atanmas ve terfi etmesine kadar genifl bir yelpazede olabilmektedir. Bu durum, kamuoyunun yüksek ö renim kurumlar n n gerçeklefltirdikleri faaliyetleri art k daha yak ndan takip etti i gerçe- ine de örnek teflkil etmektedir. Merkezî yönetimler yan nda yerel yönetimler de e itimden daha çok fley beklemekte, beklentileri gerçekleflmezse elefltirilerde bulunmakta, isteklerini daha yüksek sesle dile getirmektedir. Dolay s yla kamu kurumlar art k yapt klar n n da yapmad klar n n da cevab n vermek durumunda kalacaklard r. Üniversiteler birtak m gerekçelerle kamunun elefltirilerine kap lar n kapatamayacaklard r. Yapt klar n daha fazla aç klamak, verdikleri hizmetin yap lan harcamaya de di ini göstermek durumunda kalacaklard r (Berdahl ve Mc Connell, 1994). K saca söylemek gerekirse; sorumluluk sistemi bir taahhütler, politikalar ve uygulamalar bütünüdür ve bu bütün; ö rencilerin destekleyici bir ö renme ortam nda iyi ö renim görece i inanc n artt rmaya, zararl uygulamalar n gerçeklefltirilmesi olas l n n azalt lmas na, zararl ve etkisiz uygulamalar n tespiti ve düzeltilmesi için gerekli içsel öz düzenlemelerin yap lmas n sa lamaya yönelik faaliyetler olarak tasarlanm flt r (II). Ba ms z olarak hareket eden ve çeflitli yollarla birbirlerine üstün gelmeye çal flan iki ya da daha çok taraf n gösterdikleri çabaya rekabet ad verilmektedir. Tüketiciler veya bir hizmetten yararlananlar çeflitli mal veya hizmetler aras nda seçim yapma olana na sahiptirler. Rekabete giriflme yollar flöyle örneklenebilir: Ayn mal veya hizmeti daha ucuz fiyatla pazara sunmak. Pazara benzerlerine göre farkl olan mal veya hizmet sürmek. Pazara yeni olanaklar getiren yeni mal veya hizmetler sunmak (Karalar, 1999). Akreditasyon, üniversiteler aras nda rekabet yaratarak ö renci ve ailelerine daha nitelikli ö renim imkan sunmay hedeflemektedir. Yani üniversiteler, kalite göstergelerine ulaflt n ileri sürüp, bunu akreditasyon belgesi alarak gerçeklefltirmekte, ö rencilerin seçimini etkilemeye çal flmaktad rlar. Ülkemizde ilk ve ortaö retim kurumlar n n ISO belgesi alma yolunda baz düzenlemeler yapmas bir bafllang ç standard oluflturmaya yönelik olup, kalite belgesi almak veya akredite olmak anlam na gelmemektedir. ISO belgesi almaya yönelik çal flmalar okul ve s n f çevresinin fiziksel ve yönetsel düzenlemelerini içermekte, ama ö renme sürecine do rudan etki edecek olan s n f

150 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER içindeki ö retmen ö renci etkileflimi, s n f yönetimi, dersin organizasyonu, ders içeri i, ödev ve s nav de erlendirme yöntemlerini kapsamamaktad r. Ö renme ve ö retimin niteli i ile mezun ö rencilerin standard n n belirli bir düzeye çekilmesini hedefleyen çal flma, akreditasyondur. Yüksek ö retim, sorumluluk hissetti ini göstermek, topluma yararl oldu unu ve etkilili ini belirtmek için dört mekanizmadan yararlan r: Üniversite içi denetim mekanizmas, merkezî yönetimin uygulamalar, akademik pazar ve akreditasyon. ç denetim, örgütün geliflimine katk sa lamak için örgüt faaliyetlerinin kendi içinde incelenme ve de erlendirilmesini amaçlayan ba ms z bir de erlendirme faaliyetidir. Amac, örgüt üyelerinin sorumluluklar n etkili bir flekilde yerine getirmelerine yard mc olmakt r. Bu amaçla, iç denetim, analiz, de erlendirme, tavsiye, dan flma ve bilgi al flverifli faaliyetlerini yürütür. Uygun bir maliyet ile etkili kontrol sa lamak da iç denetimin amaçlar ndand r (IV). ç denetim tüm üniversite çal flanlar n n kat ld bir süreçtir. lgili birim yönetimlerine, karar süreci ve raporlarda kullan lan verilerin güvenilir, do ru ve zaman nda oldu u, üniversite kaynaklar n n uygun kullan ld ve kay plar n önlendi- i, uygulamalar n etkili ve verimli oldu u, yürürlükteki kanun ve tüzüklerle uyumlu aktiviteler gerçekleflti i konular nda güvence sa lar. ç denetim ayr ca, hatalar önlemeyi ve riski azaltmay, ifller yolunda gitmedi i zaman problemleri ve istenmeyen sonuçlar tespit etmeyi, istenmeyen sonuçlar n olumsuz etkilerini giderici önlemlerin al nmas n ya da ayn yanl fl n tekrarlanmas n önlemeyi de amaçlar (V, VI). Denetim, kalite yönetim sisteminin standartlar ile uygunluk derecesini tespit eden sistematik ve ba ms z bir araflt rmad r (Tübitak Mam, 2000). Üniversiteler kendi içlerinde düzenli ve sürekli bir denetim mekanizmas oluflturmak zorundad rlar. Bu mekanizma arac l yla üniversite birimleri bir program dahilinde sürekli gözden geçirilmelidir. Örne in llinois üniversitesi iç denetim ofisi, y lda yaklafl k yüz denetim gerçeklefltirmifltir. Hangi birimlerin de erlendirilece i, önce-

HESAPÇIO LU, BAK O LU, BALTACI / Ö retmen E itiminde Sorumluluk 151 ki iç ve d fl denetimler sonucu özel istekler ve yöneticilerden gelen di- er isteklere göre belirlenir. Di er yandan, bir birimin etkililik ve verimlili inin ba ms z bir de erlendirmeye tabi tutulmas, o birim aç - s ndan da oldukça faydal oldu u için, birimlerin kendileri de de erlendirilme isteyebilirler. Bu durumda en uygun zamanlama, yeni idarî görevin al nd zamanlard r. Bir birimin denetlenmesine karar verildi i zaman, öncelikle denetim ofisi temsilcisi ilgili birimin yöneticisi ile bir toplant yapar. Bu ilk toplant da denetim amac ve kapsam n ilgilendiren ve denetim için gerekebilecek di er organizasyonlar yap l r (VII). Denetlenecek birim, bu aflamada konu ile ilgili tüm soru ve endiflelerini, denetçilerin yo unlaflmas n istedikleri alanlar belirtir ve bu denetimden nas l yararlanaca n tespit eder. Daha sonra denetim gerçekleflir. Kalite güvencesi için di er bir mekanizma ise pazard r. E itim sa layan üniversiteler aras ndaki yar flma giderek artmaktad r. Ürünün kabul edilmesi, kullan ma uygunlu u ve rekabet avantaj sa lay p sa lamad yüksek ö retimin hem içindeki hem de d fl ndakiler için yeni bir bak fl aç s olarak belirmektedir. Ülkemizde ÖSYM s nav nda öncelikle tercih edilen üniversite ve bölümlerin bu pazarda önemli bir yer kapt klar n söyleyebiliz. 3. Akreditasyon Akreditasyon, bir kurum veya program n önceden belirlenmifl kriter ve standartlara uyup uymad n belirleme sürecidir (Adelman, 1994). Topluma sunulan program ve hizmetlerin niteli inin sistematik bir yaklafl mla güvence alt na al nmas için gelifltirilen bir yöntemdir (YÖK/Dünya Bankas, 1999). Sanayi kesiminde akreditasyon yetkilendirme anlam nda kullan lmaktad r. Günümüzde ürün ve hizmetler h zla gelifltirilmekte ve piyasaya sürülmektedir. Bunlar alan tüketicilerin belirli yöntemlerle korunmas gerekli görülmektedir. Tüketicilerin korunmas ; tedarikçilerin gerekli testleri, muayeneleri ve ürün sertifikasyonlar n yapmalar ile ve /veya ürünlerinin üretimini belgelendirilmifl kalite yönetim sistemleri arac l yla gerçeklefltirmeleri ile sa lanabilir. Kan tlama, ulusal bir akreditasyon kurulu taraf ndan akredite edilerek sa lanabilir (Tübitak Mam, 2000). Akredite edilen bir kurum, akreditasyonu muhafaza etti i sürece, bu standard n ve akreditasyon kurulunun verdi i gereksinimleri yerine getirmek, sadece akredite oldu u konularda akreditasyonu kullan-

152 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER mak ve tan tmak; akreditasyon, üyelik, tetkik, takip ve di er hizmetler için ücretlerini ödemek; akreditasyon kapsam n etkileyebilecek her türlü de iflikli i en k sa sürede akreditasyon kuruluna bildirmek vb. ile sorumlu ve yükümlüdür (Tübitak Mam, 2000). E itimde akreditasyon ise, akademik geliflme ve toplumsal sorumlulu un karfl lanmas için özde erlendirme ve ayn ifli yapanlardan oluflan bir ekibin de erlendirmesinden oluflan meslektafllar n kontrolünü amaçlayan bir süreçtir (VIII). Akredite edilmifl olmak, kurumun ö retim program, ö retim üyelerinin özellikleri ve araçlar konusunda en az ndan minimum standartlar sa lad n n tan nmas d r. Standartlar n oluflturulmas ve gelifltirilmesi, ö retim program n n ve ö retimin kalitesinin sa lanmas için yollar gelifltirilmesi üzerine odaklanmaktad r. Ayr ca faaliyetler, tecrübeli meslektafllardan kurulu komitelerce belirlenen hedeflere, standartlara ulaflmal d r (Adelman, 1994). Yüksek ö retimde akreditasyon sürecinde alt temel unsur bulundu- u görülmektedir: 1. Programlar hakk nda yarg ya varmada kullan lan bir standartlar kümesi. 2. Fakülte taraf ndan haz rlanan, kendilerinin standartlar karfl lamak üzere nas l çal flt klar n aç klayan ve standartlar karfl lamakta ne kadar baflar l olduklar ile ilgili kendi de erlendirmelerini içeren bir özde erlendirme. 3. Özde erlendirme raporunun ve di er belgelerin incelenmesi; derslerin gözlenmesi; ö retim elemanlar, ö renciler ve ilgili kimselerle görüflmelerin yap lmas ; konular nda uzman meslektafllardan oluflan bir ekip taraf ndan yap lan ziyaretler. 4. Ziyareti gerçeklefltiren ekip taraf ndan haz rlanan, fakültenin akreditasyon ile ilgili standartlar ne ölçüde karfl lad hakk ndaki ekip de erlendirmeleri ve programlar n akreditasyon durumu hakk ndaki önerilerini içeren, bir rapor. 5. Ekibin raporunda önemli bir bilgiyi dikkate almamas ya da ziyaretin ard ndan ortaya önemli bir bilgi ç kmas halinde ziyaret edilen fakülte dekan taraf ndan yaz lan bir cevap. 6. Fakülteden ve ziyareti gerçeklefltiren ekipten elde edilen kan tlara dayal olarak yetkili merciin verdi i karar (YÖK/Dünya Bankas, 1999). Ö retmen e itiminde akreditasyonu 80 li y llarda yaflayan ngiltere nin deneyimine de inmek konuya biraz daha aç kl k getirebilir:

HESAPÇIO LU, BAK O LU, BALTACI / Ö retmen E itiminde Sorumluluk 153 1983/84 y l nda ( ngiliz) E itim ve Bilim Bakan, Ö retmen E itimi Akreditasyon Konseyini (The Council for the Accreditation of Teacher Education CATE ) kurmufl ve komisyon 1985 Ocak ay nda faaliyetlerine bafllam flt r. Ancak 1986 Eylül ay na gelindi inde E itim Özel htisas Komisyonu, görev süresi o y l dolacak olan Akreditasyon Konseyinin çal flmas n bitirmesini tavsiye etmifltir. Times Dergisi E itim Eki ne göre, Konseyin çal flma yöntemleri ö retmen yetifltiren kurumlarda gerginlik ve kar fl kl a yol açm flt. Akreditasyon Konseyinin görevi; Bakana, hizmet öncesi ö retmen e itimi derslerinde tavsiyelerde bulunmak olarak belirlenmiflti. Bunun için mevcut tüm derslerin gözden geçirilmesi ve yeni önerilerin incelenmesi gerekmiflti. Akreditasyon, belirli derslerin ulusal e itim hedeflerinin fl nda yürütülmesinin yan s ra, derslerin, ö retmenlerin profesyonel olarak haz rlanmas na uygunlu unun de erlendirilmesini de kapsamaktayd. Konseyin as l sorumlulu u bu ikinci görevi idi. Belirli bir ders konusunda tavsiyede bulunmak için, Akreditasyon Konseyi bir tak m kan tlar istemektedir (Rudduck, 1989): Dersin içeri i ve yap s, ö retim eleman n n niteli i ve tecrübesi ile ilgili yaz l bilgi. Bu bilgi, dersi incelenen personel taraf ndan derlenir. lgili kurumdan küçük bir ö retim eleman grubuyla yüz yüze görüflen konsey alt komisyonunun verece i ek bilgi. Yeni akreditasyon sürecinin gere i olarak kurulan yerel komitenin, dersi tüm yönleri ile incelemesi sonucu haz rlad rapor. Bir grup Yüksek Denetçinin ders ile ilgili olarak haz rlad raporun, de erlendirmesi yap lan ilgili kurumun önemli gördü ü hususlar belirtti i bir ek ile birlikte Konseye verilmesi. Akreditasyon Konseyinin çal flmalar n yönlendiren kriterler flöyle özetlenebilir : 1. E itimde pedagojik formasyon kazand ran lisansüstü dersleri en az otuz alt hafta olmal d r. 2. Kurumlar, hizmet öncesi ö retmen e itimi derslerini halen çal flan deneyimli okul ö retmenleri ile yak n bir koordinasyon içinde planlamal ve sürdürmelidir. 3. Ö retmen e iticileri düzenli ve s k aral klarla s n flarda bulunmal ve buna müsaade edilmeli. 4. Lisansüstü derslerde, ö retmenlik ve okul tecrübesi on befl haftadan, lisans düzeyinde veya halihaz rda mevcut derslerde ise yirmi haftadan az olmamal d r. 5. Birlikte ele al nd nda ö retmenlerin yüksek ö renimi veya bafl-

154 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER lang ç aflamas ndaki e itimi en az iki tam y l yüksek ö renim düzeyinde iki alan derslerine ayr lmal ve bu dersler seçilen alan n nas l ö retilebilece ini de (metodoloji) kapsamal d r. 6. Dersleri alanlar, lise bitirme s navlar ndan matematik ve ngilizceden (ana dil) en az C notu almal ; orta dereceli kurumlarda ö retmenlik yapacak ö renciler ise hedefledikleri ana daldan A almal - d rlar. 7. Ö retmen adaylar s radan bir okulda karfl laflabilecekleri, yetenek, davran fl, sosyal geçmifli ve etnik kültürel kökeni farkl, her düzeydeki ö renciye ö retmenlik yapmaya haz r olarak yetiflmelidirler. 8. Kurumlar adaylar n kiflisel ve entellektüel niteliklerini dikkatlice de erlendirmeli ve ö renci seçiminde halihaz rda ö retmenlik yapanlar n da yard m n almal d rlar. 4. Akreditasyonun Problemleri ngiltere de Akreditasyon Konseyi yo un elefltirilere sebep olmufltur. Elefltirilen bafll ca hususlar flunlard r: Konseyin hepsi de bakanl kça atanan on sekiz üyesinin sadece ikisi ö retmen e itiminden sorumlu kurumlardan gelmekte idiler. Üyelerin kökenleri, ö retmen e itimi konusunda kimlerin profesyonel kararlar verme hakk ve yetene inin oldu u sorusuna cevap olmas aç s ndan önemlidir. E er akreditasyon salt kesin olarak önceden belirlenmifl gerçeklerin tespit edilmesi süreci de il de biraz yoruma ve yarat c yeniden yap lanmaya izin veren bir süreç ise, karar verenlerin tecrübeleri ve ortak anlay fllar çok büyük önem kazanmaktad r. Halihaz rda çal flan ö retmenlerin de ö retmen yetifltirmeye kat lmak istemesi, ö retmenlerin bu konuda iflbirli i yapmaya istekli olduklar gibi bir anlama gelmektedir. Ayr ca çabalar n n s n ftan (dershaneden) ö retmen yetifltirmeye yönelece i gerçe i ortadad r. Bu durumda, ö retmen aday olan ö rencilerin daha iyi e itim almas için ortaya at lan bu fikir, çal flan ö retmenin kendi s n f na ay raca zaman n bir k sm n da almaktad r. Lisansüstü derslerin süresine eklenen dört alt haftal k ek sürede ne yap laca n n belirsizli inin yan s ra, ö retmen e itimi dersleri alacak ö rencilerin seçimine halihaz rda ö retmenlik yapanlar n da kat lmas görüflü ayr bir tart flma konusu olmufltur. Kiflisel niteliklerin ne oldu unun belirsizli i, bu niteliklerin nas l ölçülebilece i bafll ca itiraz noktalar d r. Ö retmenlere veya belirli bir baflka gruba kimlerin ö retmen olabilece i konusunda bu denli söz hakk verilmesi durumunda, okul sisteminin daha muhafazakâr olabilece i kayg s da vard r.

HESAPÇIO LU, BAK O LU, BALTACI / Ö retmen E itiminde Sorumluluk 155 Son olarak, Konseyin ö retmenlik mesle inin gelece ine yönelik verdi i ipuçlar na bakmak gerekir. Zira Konsey, ö retmenli i ustalar n yan nda ç rakl k yolu ile ö renilebilecek bir ifl olarak de erlendirmektedir (Bakio lu ve Baltac, 2000). 6. Sonuç Ülkemizde son 20 y ld r e itimin giderek bir sosyal maldan çok, özel yan a r basan bir mal olarak alg lanmaya baflland ve böylece bu özel yönü fazla e itim mal n n üretim, da t m, bölüflüm ve tüketiminin piyasa mekanizmas nca gerçeklefltirilmesi gerekti i konusunda bir görüflün ve böylece planlamaya karfl bir güvensizli in a rl k kazanmaya bafllad görünmektedir (Adem, 1989) Ancak, e itim sürecinin temel gerçeklerinin belirlenmesi ve geliflecek yönlerinin tahmini, e itim planlamas çal flmas ile yap lmal d r (Hesapç o lu, 1998). Temel gerçekler içinde bina, donan m, materyal, ö retim eleman say s ve yetifltirilmesi, ö renci say s, kütüphanelerin durumu yak n ve uzak hedeflerin belirlenmesinde iyice incelenmelidir. Devlet üniversiteleri, özel üniversitelere benzemeli mi? Rekabet ederken ç k fl noktalar ayn m? Yüksek ö retimde bir serbest piyasa modeli geçerli olur mu? gibi sorular cevap beklemektedir. E itim Fakültelerinin akreditasyonunun gündemde oldu u içinde bulundu umuz dönemde, bu çal flmalar n yurt d fl ndaki seyri, sorunlar, reaksiyonlar, çözüm yollar irdelenmelidir. Yukar daki incelemelerin fl nda, üniversitenin halka karfl sorumlulu u anlam nda akreditasyona iliflkin olarak afla daki tablo önümüze ç kmaktad r ayr ca, problemli noktalar aflmak için çeflitli önerilerde bulunulmufltur : 1. Akreditasyon gönüllülük felsefesine dayanan ve devlet d fl, üst düzeyde uzmanlaflm fl bireylerden oluflan ziyaret ekibine sahip bir iflleyifl fleklidir. Akreditasyonu devletin bir üst kurumunun yapmas ortaö retimdeki kontrol amaçl teftifl anlay fl ndan farkl bir anlam tafl mayacakt r. Kontrol, yasaya ve önceki uygulamalara benzerli i sa lamaya yöneliktir; akreditasyon ise yarat c l k ve üretkenlik, farkl l k üzerine geliflen bir olgudur (Do an, 1999). Dolay s ile ziyaret ekibinin gönüllü olarak de il yasal bir zorlamadan do an bu ifllemi fleklî olarak denetleme mant ile yapaca endiflesi de iflin içine girmektedir. Hem ziyaret ekibi hem de ziyaret edilen fakülte, böyle dikte edildi i için bu ifllemleri yap yor olacaklard r. Yani iki taraf için de yasal zorunluluklar esas olacakt r. Ziyaret edilen en iyi yüzünü gösterecek, ziyaret eden ise hata aray c l n s n rl bir zaman dilimi içinde yapacakt r. Çünkü ziyaret edenler, gelifltirmek için öneri yapmak gibi rehber konumda de il, akredite etmemek için neleri eksik mant ile

156 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER bakacakt r. Çünkü ziyaret eden, bir hiyerarflik üst kurumdan gelmektedir, fakülte ile bürokratik bir ba olmayan bir devlet d fl uzmanl k biriminden de il. 2. YÖK ün kalite kültürü anlay fl, say ya endeksli görünümdedir. Her sene artan kontenjanlar ve yeni aç lan üniversite say s ile onur duymaktan, 1924 teki say sal veriler ile bugünü karfl laflt rmaktan vazgeçilmelidir. Bunun yerine kademeli olarak nitelik gelifltirmede basamaklar ilan edip, buna her üniversitenin ulaflmas için destek ve yard mc olunmas gerekli görünmektedir. Akreditasyonun gerçeklefltirilmesi için ülkenin içinde bulundu u sosyal ve ekonomik çerçeve dikkate al nmal d r, ancak olumsuzluklar iyilefltirmeye bafllaman n en iyi yerinin üniversite oldu u da unutulmamal d r. 3. Merkeziyetçilik a rl kl bir yap dan, yarat c l k, kendine özgülük, üretkenlik ve ça dafl yaklafl mlara dayal, nitelikli ö retim de erlendirme felsefesine geçmek, san ld kadar kolay olamayacak görünmektedir. Çünkü kalite yaratmak; özgürlük, kendine özgülük, hür düflünme, bask alt nda olmamak, korku ve tehdit hissetmemek ile gerçekleflebilir. Bu flartlar sürekli merkezden gelen kararlar ile dikte ederek yaralarsak hangi kaliteyi ölçebiliriz? 4. YÖK ün kararlar s k s k de iflmekte ve uygulay c lar bir uygulaman n etkilili ini de erlendirmeden di erine geçmeye zorlanmaktad r. Program ve kitaplar merkezden belirlenmeye bafllanm flt r. Merkeziyetçili in do al sonucu olarak bir uygulamada problem ç k nca hemen bir baflka uygulamaya geçilmekte, mevcut problemlerin araflt r lmas ve sorunlar n n giderilmesi yoluna gidilmemektedir. Oysa, araflt rma yapmak, bunun sonucuna göre karar vermek ve uygulamalar s ras nda do an sorunlar da tekrar sürekli araflt rma mant içinde de erlendirmek gerekmektedir. 5. Kendini gelifltirmek için birey kendini karfl laflt rabilece i bir yüksek standart modeli bilmeli ya da görmelidir. Ayr ca ona f rsat, zaman, imkan ve hedef verilmelidir. 6. Akreditasyon, üniversitenin vergisini veren dürüst vatandafla bir hesap verme tarz d r ve de erlidir. YÖK ün bu denli genifl bir örgüt ve uzman kadrosu ile kendini gelifltirmek için akreditasyona baflvurmas düflünce baz nda iyi ve yerinde bir karar görünmekte, ancak bafllang ç standartlar sa lanmam fl bir fakültede ö retimin etkilili inin nas l sa lanaca sorusu orta yerde durmaktad r. K saca fakültelerimizin durumu flöyledir: Ö retim elemanlar üçer, dörder ya da be-

HESAPÇIO LU, BAK O LU, BALTACI / Ö retmen E itiminde Sorumluluk 157 flerli olarak küçük odalarda oturmakta; dersleri, say lar altm flla seksen aras nda de iflen ö renci gruplar yla yapmakta; ö retim materyali üretmek için kaynak bulma s k nt s yaflamakta; çok say da s nav ka d ve ödev de erlendirmekte; derste kullan lacak araç, gereç bulma s k nt s yaflamaktad r. Otuz befl k rk ö retim eleman na bir bilgisayar düflmekte, kaynaklar n kullan m nda temel düflünce tasarruf olmaktad r. Asgarî kaynak verilen bir meslek grubu ne flekilde azamî verimli ve kaliteli olabilir? Tüm s k nt lara ra men fedakârca araflt rma yapan, ö retimini gelifltirmek için ç rp nan ö retim elemanlar da kimse taraf ndan farkedilmemekte ve azimleri sönmeye zorlanmaktad r. 7. Yetki, merkezde ve tepede toplanm flt r. Bilindi i gibi, uzman bar nd ran kurumlar n demokratik yaklafl m benimseyerek, uzmanl k baz nda otonomiyi bireylere vermesi gerekmektedir. Bölüm baflkanlar, anabilim dal baflkanlar, dekanlar n yetkileri s n rl d r. Sorumluluk alanlar genifl, ancak inisyatifleri dar tutulmufltur. Dolay s ile yapt r m uygulamalar da zor görünmektedir. Merkezin a rl her uygulamada kendini göstermekte, fakülte çap nda faydal görülen bir yenilik izin al nmadan uygulamaya geçirilememektedir. Yönetim kurullar ndaki önemli bir kayg, Bu karar üstler taraf ndan yönetmeli- e uygun olarak yorumlan r m? Ya de ilse, iyi niyetimize ra men bafl m za ifl gelmesin endiflesidir. Endifle ve korkunun oldu u yerde tart flma, fikir al flverifli ve gelifltirme önerisi yoktur. Üniversite hocas, bir bürokrat gibi mevzuata esir de il (daha do rusu, mevzuat n dünkü uygulan fl n n tekrarc s de il), mevzuat, üniversite, fakülte ve bölümünün ilerlemesi için günün flartlar na göre yorumlayabilen ve bunda bir endiflesi, çekincesi olmayan konumda olmal d r. 8. Nitelikli olman n de eri var anlay fl n n yay lmas gerekmektedir. yi niteliklere sahip bireyler farkl bir konuma getirilerek, uluslararas standartlar tan mlan p bu standarda ulafl lmas için kaynaklar bireylere sunulmal d r. Kendini gelifltiren ile durup bekleyen aras nda fark oldu u vurgulanarak, yöneticili e atanmalar yeterlik temeline göre yap lmal d r. Üniversite bilim yuvas olmal, araflt rma desteklenmeli, tüm yükselmelerde nitelikli araflt rma yapm fl olmak, geliflmifl ülkelerde varl k göstermifl olmak ölçüt al nmal. Sürekli, geliflmifl ülke standartlar n görmemiz sa lanmal, iyi araflt rmalar n tercümesi yap larak örnek oluflturmas sa lanmal d r. Akreditasyondan önce fiziksel s k nt lar giderilip, kütüphaneler azamî flekilde zenginlefltirilmelidir. Kütüphaneler bilgisayarla kodlama sistemine geçirilip ödünç kitap almalar, sistemli hale getirilmelidir. Üniversitelerin problem içinde sanc lanmas yerine araflt rma komiteleri kurulup problem

158 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER çözme oturumlar yap lmak suretiyle, üniversite, kendi sorununu kendi uzman ndan yararlanarak çözme yoluna gitmelidir. 9. Akreditasyon nihai olarak ö rencinin ö renmesi ve nitelikli mezun haline gelmesini hedeflemelidir. Çal flman n bafl na dönersek, üniversite ö retiminde içerik standartlar, geliflmifl ülke standartlar - na yaklaflmal ve bunlar ölçülebilir olmal d r. Bütün ö renciler için yüksek baflar standartlar ve hedefleri konmal d r. Ö rencinin her ö retim y l nda gösterdi i baflar oranlar n dikkate almak gerekmektedir. Akreditasyon, teknik detaylar na, süreçlerine ve bürokrasiye bo ularak esas hedef olan mezun niteli i gözden kaç r l rsa, üniversite halka karfl olan sorumlulu unu net olarak ortaya koyamama s - k nt s na girebilecektir. Amaç geliflmifl ülke konumuna gelmek ise; mezunlar m z ifle alan kurumlar n ve ö retmenlerin ö rettikleri çocuk ve velilerin onlardan memnun olmas gerekmektedir. Ö retmenlerimizin geliflmifl ülke ö retmenleri gibi araflt rmac, lider, ö rencilerinin ö renmesine adanm fl bireyler olmas n istiyorsak, onlar n bu özelliklerini gelifltirecek, finans, çevre, materyal bak m ndan donanm fl hale getirmeliyiz. Üniversiteler, y lg nl k içine düflülen, teslimiyet yaflanan, ac çekilen yerler olmamal. Biz onu denedik olmad, böyle geldi böyle gider, mevzuata uymaz, ödenek yok, ifadeleriyle engelleme ve reform faaliyetlerine ket vurulmamal ; ancak akreditasyon gibi reform faaliyetleri, aç k, fleffaf flekilde bir planlama ve yetifltirme süreci içinde düflünülmelidir. Belirsizli in ve güvensizli in getirdi i direncin yerini gerçekçi bir özde erlemenin alabilmesi için, demokratik ortam oluflturulmas ve çal flma flartlar n n iyilefltirilmesi gerekmektedir. Akreditasyon ile ö retim elemanlar n n kendilerini, denetimin so uklu u ve formalli i ile tehdit edilmifl, sorgulanmaya aday gibi alg lamalar n n önüne geçilmelidir. Akreditasyonun sorgulamak de il, gelifltirmek amac nda oldu u güvencesinin aç k bir mesaj halinde verilmesi gerekmektedir. Ö retimi ve ö retim eleman n gelifltirmek için imkanlar seferber edilmeli. Ümitsizlik yayarak depresyona sürüklenmifl, içsel çöküfl yaflayan insanlar yaratmak, baz okul türlerinde görülmekle birlikte (Hesapç o lu, 2000), bu okul türü üniversite olmamal d r.

HESAPÇIO LU, BAK O LU, BALTACI / Ö retmen E itiminde Sorumluluk 159 Kaynaklar Adelman, C. (1994) Accreditation, Burton G. Clark (Ed.), The Encyclopedia of Higher Education (Pergamon Press) içinde: V.1: 1313 1318. Adem, M. (1989) Yüksekö retimde Planlama ve Koordinasyon, TED (Ed) Yüksekö retimde De iflmeler (Ankara, TED yay nlar ) içinde [içinde geçti i yer: M. Hesapç o lu Cumhuriyet Dönemi Türkiye de E itim Planlamas Çal flmalar : Bir De erlendirme, Yeni Türkiye Dergisi (Cumhuriyet Özel Say s ), 4 (23 24), Eylül Aral k 1998, Ankara, 2133 2145]. Alkin, M. C. (1973) Accountability Defined, R. W. Hostrop, J. A. Mechlenburger ve J. A. Wilson (Ed.), Accountability for Educational Results (Hamden, Linnet Books) içinde: 49 58. Bakio lu, A. ve Baltac, R. (2000) Üniversite de Akreditasyon ve Düflünceler, Öneri: M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (13). Berdahl, R. O. ve T. R. Mc Connell, (1994) Authonomy and Accountability: Some Fundemental Issues, P. G. Altbach, R. O. Berdahl ve P. J. Gumport (Ed.), Higher Education in American Society (3 rd edt., Prometheus Books) içinde: 55 72. Do an,. (1999) E itimde Kalite ve Akreditasyon Sorunu: E itim Fakülteleri Üzerine Bir Deneme, Kuram ve Uygulamada E itim Yönetimi, 5 (20), Pegem, Ankara. Hattie, J. (1990) The Quality of Education and Accountability, J. Chapman (Ed.), School Based Decision Making and Management (The Falmer Press) içinde: 101 107. Hesapç o lu, M. (1998) Cumhuriyet Dönemi Türkiye de E itim Planlamas Çal flmalar : Bir De erlendirme, Yeni Türkiye Dergisi (Cumhuriyet Özel Say s ), 4 (23 24), Ankara, 2133 2145. Hesapç o lu, M. (2000) Okula liflkin Uygunsuz Metaforlar, Abece E itim ve Ekin Dergisi, 169, E it Der Yay. I, Accreditation: Sitting Beside or Standing Over?, http://www.chea.org/chronicle/vol 1/no 4index.html. II, Determining Who is Responsible For What and to Whom, http://www.eric web.tc. columbia.edu/monographs/uds102 determining.html web adresinden al nd tarih: 02.01.1999. III, Accountability of Colleges and Universities: An Executive Summary, http://www.columbia.edu/cu/provost/acu/acu12.html web adresinden al nd tarih: 19.01.2000. IV, Introduction to what?, http://theiia.org/standard/intro.htm web adresinden al nd tarih: 06.02.2000. Karalar, K. (1999) Yönetim Ekonomisi, A. Ü. Aç k Ö retim Fak. Yay., Cilt 2. Linn, R. L.(2000) Assesments and Accountability, Educational Researcher, 29 (2). Mortimer, K. P. (1973) What is Accountability?, R. W. Hostrop, J. A. Mechlenburger ve J. A. Wilson (Ed.), Accountability for Educational Results (Hamden, Linnet Books) içinde: 42 48.

160 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Rudduck, Jean (1989) Accrediting Teacher Education Courses: The New Criteria, A. Hargreaves ve D. Reynolds (Ed.), Education Policies: Controversies and Critiques (Falmer Press) içinde: 178 190. Tübitak Mam (2000) EN 45001 Bilgilendirme E itimi, Tübitak Mam, May s 2000, S & Q Mart Kalite Güvenlik San. ve Tic. A.fi. V, University of Illinois Office of University Audits, http://www.audits.uillinois.edu/dept/welcome.htm web adresinden al nd tarih: 06.02.2000. VI, Questions and Answers, http://www.audits.uillinois.edu/dept/qa.htm 1998 web adresinden al nd tarih: 24.12.1998. VII, University of Illinois Office of University Audits Appendix B, http://www.audits.uillinois.edu/annrpt/fy98/content/annrpt99/appendix bb.htm web adresinden al nd tarih: 24.12.1998. VIII, What is CHEA?, http://www.chea.org/about/index.html#accreditation. YÖK/Dünya Bankas (1999) Türkiye de Ö retmen E itiminde Standartlar ve Akreditasyon, Millî E itimi Gelifltirme Projesi Hizmetöncesi Ö retmen E itimi, Ankara.