Tüketim artışı aheste, kapasite fazlası sürüyor Yılın ilk yarısında elektrik tüketimi 2013 yılının aynı dönemine kıyasla %3,6 artış gösterdi. Yıllık tüketim artış hızı ilk çeyrekte %3 olarak gerçekleşirken, ikinci çeyrekte özellikle Nisan ve Mayıs aylarında artarak %4,2 ye yükselmiştir. Kışın 2012 ye kıyasla ılıman geçtiği 2013 ve 2014 yıllarında elektrik tüketimindeki değişim ısıtma talebinden değil, ağırlıkla sanayi talebinden kaynaklanmıştır. Yılın ilk beş ayında TÜİK imalat sanayi üretim endeksi (arındırılmamış endeks) %4,0, elektrik tüketimi %3,9 artmıştır. Diğer taraftan Haziran ayında elektrik tüketimi artışının önceki yıldan gelen zayıf baz etkisine rağmen %2,3 e gerilemesi altı aylık artış oranını %3,6 ya düşürmüştür. Haziran ayında elektrik tüketimi artış hızındaki yavaşlama sanayi üretimindeki artışın da hız kesmeye başladığını düşündürüyor. Yılın ilk yarısında elektrik tüketimi artış oranlarının sanayi üretimindeki artışa kıyasla düşük olması sanayi üretimindeki artışların elektrik tüketimine geçmiştekine kıyasla daha az yansıdığını gösteriyor. Bu olgu bir yandan enerji yoğun sektörlerdeki enerji verimliliği yatırımlarından, diğer yandan tüketimde önemli payı olan ark ocaklı demirçelik tesislerinin üretimindeki azalmadan kaynaklandı. Çelik üreticileri Derneği verilerine göre 2014 yılının ilk dört ayında elektrikli ark ocaklarının üretimi geçen yılın aynı dönemine kıyasla %1 oranında gerilemiştir. Diğer taraftan Mayıs ayında geçen yıla kıyasla üretimin artmaya başlaması elektrik tüketimini de artırmıştır. Elektrik tüketimi-imalat sanayi üretimi ilişkisinin geçmişe kıyasla daha zayıf görünmesinin diğer bir nedeni 2013 başında değişen TÜİK sanayi üretim endeksindeki ağırlıklardır. 2010 yılını baz alan yeni seride enerji yoğunluğu yüksek olan tekstil ve ana metal sanayinin ağırlığı azalırken, enerji yoğunluğu düşük olan gıda, plastik, fabrikasyon metal ürünlerinin ağırlığı artmıştır. Sanayideki tüketimin yanı sıra hizmet sektörlerinden ve konutlardan gelen ısıtma ve soğutma talebinin elektrik tüketimindeki önemi giderek artmaktadır. Özellikle ısıtmasoğutmada elektrik kullanımının arttığı hizmet sektörlerinde ve kısmen de konutlarda enerjinin verimsiz kullanımının yaygın olması elektrikte dönemsel olarak aşırı tüketime ve mevsimsel dalgalanmalara yol açmaktadır. Elektrik tüketiminde ısıtma ve soğutma ile birlikte hizmet sektörlerinin payındaki artış talep tahminlerindeki yanılma payını artırmaktadır. Kapasite fazlasında artış var 2013 yılında elektrik talebindeki artış yavaşlarken, üretim kapasitesindeki artış hız kazandı ve sektörde önemli miktarda kapasite fazlası oluştu. Kapasite fazlası 2014 yılının ilk yarısında artarak sürmektedir. 2013 ilk yarısında 60,1 bin MW olan toplam kurulu güç 2014 ilk yarısında %10,8 oranında artarak 66,6 bin MW a ulaştı. En fazla kurulu güç artışı 3,2 bin MW ile doğal gaz santrallerinde, ardından 2,7 bin MW ile hidroelektrik santrallerde oldu. Petrol bazlı sıvı yakıtlarla çalışan santrallerin kurulu gücü 0,6 bin MW azalırken, rüzgar santrallerinin kurulu gücünde 0,6 bin MW, diğer yenilenebilir kaynakların (biyokütle ve jeotermal) kurulu gücünde 0,2 bin MW artış oldu. Kurulu güçteki değişim sonucunda altı aylık tahmini proje (ortalama) üretim kapasitesinin 177,8 milyar KWh ten 195,5 milyar KWh e, güvenilir üretim kapasitesinin 152,8 milyar KWh ten, 167,1 milyar KWh e ulaştığı tahmin ediliyor. Puant talep, yani en yüksek güç çekişi 2014 ilk yarıda %4,7 artarak 38,657 MW olarak gerçekleşmiştir. Santrallerin tabela gücü ile değerlendirildiğinde puant talebi karşılayacak yeterli kapasite görünmekle birlikte dönemsel ve bölgesel sorunlar yaşanabilmektedir. 1
Güvenilir ve proje üretim kapasiteleri 2014 ilk yarısında gerçekleşen elektrik tüketimi ile karşılaştırıldığında güvenilir üretim yedeğinin %35, proje üretim yedeğinin %58 seviyesinde olduğu görülmektedir. 2013 ilk yarısında güvenilir üretim yedeği %28, proje üretim yedeği %49 seviyesindeydi. Özellikle güvenilir üretim yedeğindeki yüksek artış doğal gaz santrallerinin kurulu gücündeki artıştan kaynaklanmaktadır. 2014 ün ilk altı ayında elektrik üretimi % 4,2 oranında artarak 121,4 milyar KWh seviyesinde gerçekleşti. Üretimin kaynak kompozisyonu incelendiğinde geçen yıla kıyasla önemli farklılaşma gözlenmektedir. Doğal gaz %47,2 lik payla ilk sırayı alırken, ikinci sırada %17,7 yle hidroelektrik, ardından %16,1 le yerli kömür ve %12,7 yle ithal kömür geldi. Kaynak kompozisyonunda 2013 e kıyasla en belirgin değişiklik kuraklık nedeniyle hidroelektrik üretimin payındaki gerilemedir. Hidroelektrik üretimin payı %28,1 den %17,7 ye düşerken, doğal gazın payı %42,1 den %47,2 ye çıkmıştır. Soma daki maden kazasına rağmen Afşin-Elbistan daki bakım çalışmalarının sona ermesi nedeniyle yerli kömürün üretimdeki payında 3 puan artış oldu. Dikkat çeken diğer bir gelişme de jeotermal kapasitesindeki artış sonucu diğer kaynaklardan üretimdeki artıştır. 2014 ilk yarısında ithal kaynakların üretim içindeki payı %55 ten %62 ye ulaştı.. 2
Kapasite fazlasına karşın fiyatların artmasının başlıca nedeni kuraklık nedeniyle hidroelektrik santrallerin üretimindeki azalma ve kış aylarında doğal gaz temininde yaşanan sorunlar nedeniyle oluşan arz kısıtıdır. İran da Şubat ta ağır kış koşulları nedeniyle artan doğal gaz talebi ve iletim sorunları Türkiye ye doğal gaz sevkiyatında sorunlara yol açmış, ayrıca kış ve bahar aylarında barajlı hidroelektrik santralleri yaz aylarındaki talebi karşılayabilmek için üretimlerini azaltıp rezervuardaki suyu tutmuşlardır. Fiyatlarda yükselişe neden olan diğer bir etken görevli perakende şirketlerinin özel üreticilerle ikili anlaşma yoluyla alımlara yönelmesi ve spot piyasaya arz edilen elektrik miktarının azalmasıdır. 2014 başında PMUM fiyatlarıyla ilgili tahminlerimizde kuraklığın ve doğal gaz tarifelerine yerel seçim sonrası toplam %18 civarında artış olasılığını dikkate almıştık. Doğal gaz tarifelerine artış yapılmamasına rağmen altı aylık ortalama fiyat öngörümüze çok yakın seviyede gerçekleşmiştir. PMUM daki elektrik fiyatının doğal gaz fiyatına oranlanmasıyla oluşturulan katsayının 2007 yılından bu yana düştüğü, yani doğal gaz maliyetlerinin elektrik fiyatına yansıma oranının azaldığı gözlenmektedir. Katsayıdaki düşüş kısmen 2010 yılından bu yana doğal gazdan elektrik üretiminin payı azalırken hidroelektrik üretimin payının artmasından kaynaklanmaktadır. 2013 yılında tüketimdeki durgunlukla birlikte oluşan arz fazlasının maliyetle ilgili faktörlerin önüne geçtiği, bu nedenle PMUM/Doğal Gaz katsayısının 2,3 ten 2,1 e gerilediği görülmektedir. 2014 ün ilk altı ayında kuraklık nedeniyle doğal gazın üretimdeki payının artması PMUM fiyatlarında artışa yol açmış, PMUM/Doğal Gaz katsayısı 2,2 ye yükselmiştir. Kuraklık ve Doğal Gaz Teminindeki Sorunlar Fiyatları Artırdı 2014 yılı ilk yarısında PMUM da ortalama elektrik fiyatları 2013 ün aynı dönemine kıyasla %12,1, 2013 yılı ortalamasına kıyasla %5,2 oranında artmıştır. 2014 yılı ilk yarısında ortalama PMUM fiyatı 157,0 TL/MWh olarak gerçekleşmiştir. Doğal gaz teminindeki sorunlara ve kuraklığa rağmen katsayıdaki, yani fiyatlardaki yükselişin kısıtlı olması talepteki yavaş artıştan ve yedek kapasitenin yüksekliğinden kaynaklanmaktadır. 2013 sonundan itibaren yükselen kurla birlikte ilk altı ayda dolar bazında ortalama fiyat 77 USD/MWh ten 72 USD/MWh e geriledi. 3
Ekonomik belirsizliklerin sürdüğü yılın ikinci altı aylık döneminde özellikle yaz aylarında elektrik tüketiminde hava sıcaklığının belirleyici olacağı düşünülmektedir. İlk altı aylık gerçekleşmeler de dikkate alınarak 2014 yılı elektrik tüketiminin %2,3-3,4 arası artış göstererek 251,0-253,7 milyar KWh düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Arz tarafında ilk çeyrek değerlendirme notunda yer alan kurulu güç beklentimizi muhafaza ediyoruz. 2014 sonu kurulu güç beklentimiz 25,74 GW doğal gaz, 24,29 GW hidroelektrik, 4,86 GW ithal kömür, 8,96 GW yerli kömür, 3,41 GW rüzgar, 1,39 GW sıvı yakıt ve 0,66 diğer kaynaklar olmak üzere 69,31 GW tır. Orta vadeye yayılması beklenen arz fazlası elektrik fiyatlarını baskılamaktadır. Elektrik fiyatlarını yukarı yönlü etkileyebilecek en önemli etken kur artışı nedeniyle doğal gaz tarifelerine yapılması beklenen artıştır. Ayrıca kuraklık nedeniyle özellikle yaz aylarında yaşanabilecek arz sıkıntıları elektrik ithalatına rağmen fiyatlarda dönemsel artış baskısı yaratacaktır. Elektrik ithalatı teknik kısıtlar nedeniyle tüketimin ancak %3 ü seviyelerine ulaşabilmektedir. Diğer taraftan doğal gaz arzı ile ilgili olası sıkıntılar da fiyatları artırabilmektedir. 2014 Beklentileri 2013 son çeyrek değerlendirme notunda 2014 yılı için baz senaryoda elektrik tüketimi büyüme beklentimiz %3,1 olarak saptanmıştı. İlk çeyrek sonunda hem elektrik tüketiminin beklenenin altında gerçekleşmesi, hem de sektörel ve makroekonomik beklentilerde Mart ta yapılan revizyon nedeniyle elektrik tüketimi artış beklentisi %2,4-2.7 seviyesine düşürülmüştü. Döviz kurlarındaki artış Türkiye nin doğal gaz ithalat maliyetlerini artırmasına rağmen BOTAŞ ın doğal gaz tarifesi Ekim 2012 den bu yana artmamıştır. BOTAŞ ın mevcut satış tarifesi ithalat maliyetinin tahmini olarak %18 altındadır. Dünyadaki siyasi gelişmeler nedeniyle kısa dönemde doğalgaz ithal fiyatlarının endeksli olduğu petrol fiyatlarında düşüş olması veya İran, Rusya gibi tedarikçilerin doğal gaz fiyatlarında indirim yapması beklenmemektedir. Dolayısıyla artan maliyetlerin tarifelere yansıması beklenmektedir. Ancak önümüzdeki Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve genel seçimler öncesinde artış eğiliminin düşük olduğu gözlenmektedir. 2014 ortalama PMUM fiyatı tahminimiz 159-163 TL/MWh (74-76 USD/MWh) olarak revize edilmiştir. Orta vadede ise 77-82 USD/MWh fiyat tahminini koruyoruz. 4
Bu doküman Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin uzman kadrosunca güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen verilerle hazırlanmıştır. Notta yer alan görüşler ve öngörüler, not kapsamında belirtilen ve kullanılan yöntemler ile sektör temsilcileriyle yapılan görüşmelerle üretilen sonuçları yansıtmakta olup bu verilerin tamlığı ve doğruluğundan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadı. Notta yer alan sonuçlar, görüşler, düşünceler ve öngörüler, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. tarafından açık ya da gizli olarak bir garanti ve beklenti oluşturmaz. Diğer bir ifadeyle; bu dokümanda yer alan tüm bilgi ve verileri kullanma ve uygulama sorumluluğu, doğrudan veya dolaylı olarak, bu rapora dayanarak yatırım kararı veren ya da finansman sağlayan kişilere ait olup, elde edilen sonuçtan dolayı üçüncü kişilerin doğrudan ya da dolaylı olarak uğradıkları zarardan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Bu döküman ileriye dönük tahminleri de kapsamaktadır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., bu tahminlere ulaşılamaması ya da Doküman daki bilgilerin tam ve doğru olmamasından sorumlu tutulamaz. Bu dokümanın tüm hakları saklıdır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin izni olmadan raporun içeriği herhangi bir şekilde basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, dağıtılamaz. 5