T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MUHASEBE VE FİNANSMAN ALANI MUHASEBE İÇİ ENVANTER ANKARA,2007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...3 1.MUHASEBE İÇİ ENVANTER...3 1.1. Sayım Listelerine Göre Farklılıkların Tespiti...4 1.1.1. Ay Sonu Genel Geçici Mizanın Elde Edilmesi...4 1.1.2. Envanter Sonuçlarının Elde Edilmesi...5 1.2. Varlık ve Kaynak Hesaplarının Karşılaştırılarak Denkleştirilmesi...6 1.2.1. Hazır Değerlerin Karşılaştırılması...7 1.2.2. Menkul Kıymetlerin Karşılaştırılması...15 1.2.3. Alacak ve Borçların Karşılaştırılması...17 1.2.4. Stokların Denkleştirilmesi...20 1.2.5. Maddi Duran Varlıkların Denkleştirilmesi...23 1.2.6. Maddi Olmayan Duran Varliklarin Denkleştirilmesi...23 1.2.7. Kaynak Hesaplarının Denkleştirilmesi...28 1.2.8. Unutulan Kayıtların ve Varsa Hataların Düzeltme Kayıtları...34 UYGULAMA FAALİYETİ...40 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ...41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...42 ÖĞRENME FAALİYETİ 2...44 2. GELİR TABLOSUNUN HAZIRLANMASI...44 2.1.Giderlerin Yansıtılması...45 UYGULAMA FAALİYETİ...51 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ...52 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...53 ÖĞRENME FAALİYETİ 3...55 3. KESİN MİZANIN DÜZENLENMESİ...55 UYGULAMA FAALİYETİ...64 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ...65 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...66 MODÜL DEĞERLENDİRME...69 MODÜL PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)...70 CEVAP ANAHTARLARI...72 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...85 KAYNAKÇA...86 i
AÇIKLAMALAR KOD ALAN AÇIKLAMALAR 344MV0026 Muhasebe ve Finansman DAL/MESLEK Bilgisayarlı Muhasebe Elemanı MODÜLÜN ADI Muhasebe İçi Envanter MODÜLÜN TANIMI Bilanço esasına göre tutulan defterlerde uygulanan muhasebe içi envanter işlemlerinin tanıtıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Bu modülden önce, Yevmiye Defteri, Büyük Defter, Mizan, Muhasebe Dışı Envanter modülleri alınmış olmak YETERLİK Tekdüzen muhasebe sistemine göre muhasebe içi envanter işlemlerini yapabilmek MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile, tekdüzen muhasebe sistemine göre muhasebe içi envanter işlemlerini yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Envanter işlemlerini kaydedebileceksiniz. 2. Gelir tablosu düzenleyebileceksiniz. 3. Kesin mizan düzenleyebileceksiniz. 4. Kapanış bilançosunu düzenleyebileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bilgisayar, bilgisayar masası, yazıcı, kâğıt, CD, form belgeler, bilanço, hesap makinesi Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen; modül sonunda sizin üzerinizde ölçme aracı uygulayacak, modül ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Muhasebe işlemlerinden sonra tutulan kayıtların doğruluğunu ve faaliyetin sonucunu belirlemek vergi yasalarına göre bir zorunluluktur. Yıl sonunda elde edilen kâr ya da zararın hesaplanması en az muhasebe işlemleri kadar önemlidir. İşletmelerin maliye ve diğer çevrelere karşı tutarlılığını ortaya koyan vergisini doğru hesaplamak ve ödemek, hazırladığı mali tabloları doğru hazırlamaktır. Bu sebeple envanter işlemlerinin ve onun sonucunda çıkarılan tablo ve belgelerin hatasız olması gereklidir. Başarılı muhasebe servislerinin de bu konuda yeterli bilgiye sahip olması gerekir. Daha önce Muhasebe Dışı Envanter modülünü tanıdınız. Muhasebe dışı envanterin devamı niteliğinde olan muhasebe dışı envanter çalışmalarını birlikte göreceğiz. Bu modül sizlere muhasebe dışı envanter çalışmalarının nasıl yapılacağını, nasıl değerlendirileceğini ve nasıl kaydedileceğini öğretecektir. 1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu modül ile; Vergi Usul Kanunu, Tekdüzen Hesap Planı ve Türk Ticaret Kanunu na göre dönem sonu muhasebe içi envanter işlemlerini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde aşağıdaki araştırmaları yapınız. 1. İnternetteki muhasebe sitelerine girerek envanter işlemlerinin aşamalarını indiriniz. 2. Tanıdığınız bir iş yerinden kazancını nasıl tespit ettiğini öğrenerek sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız. 1.MUHASEBE İÇİ ENVANTER İşletmelerde dönem sonunda yapılan envanter işlemleri çeşitli olduğundan bazı aşamaları gerçekleştirmek gerekir. Envanterin birinci aşaması, varlık ve kaynakların sayımı, ikinci aşaması sayım farklılıklarının giderilmesidir. Sayım işlemini ve değerlemeyi Muhasebe Dışı Envanter İşlemleri modülünde tanıdık. Envanter sürecini özetlersek; Muhasebe dışı envanter işlemleri: Varlık ve kaynakları saymak, Sayım sonuçlarını değerlemek, Envanter defterine yazmak, 3
Muhasebe içi envanter işlemleri: Sayım sonuçları ile geçici mizanı karşılaştırarak farklılıkları bulmak, Farklılıkların giderilmesi için gerekli kayıtları yapmak, Yansıtma maliyet hesaplarını açmak, Gelir tablosunu düzenlemek, Gelir ve gider hesaplarını kapatmak, Kesin mizanı düzenlemek, Kapanış bilançosunu hazırlamak, Kapanış kaydını yapmak gerekmektedir. Gördüğünüz gibi envanter işlemlerinin tamamlanabilmesi için iki modülde verilen işlemlerin sırası ile yerine getirilmesi gerekmektedir. İlk aşamamız sayım farklarının tespitidir. 1.1. Sayım Listelerine Göre Farklılıkların Tespiti Muhasebe Dışı Envanter modülünde öğrendiğimiz sayım ve değerleme sonuçlarınını genel geçici mizan ile karşılaştırılarak aradaki farklılıkların belirlenmesi gerekmektedir. Kısacası gerçek listelerdeki sonuçların yevmiye ve büyük deftere uyarlanması gerekmektedir. Varlık ve kaynaklardaki değişikliklerin defterlere yansıtılması muhasebe içi envanterin ilk aşamasıdır. Yapılması gereken ilk iş; Aralık ayının son gününe ait genel geçici mizanı, Sayım sonuçlarının listesini veya envanter defterini temin etmemiz gerekmektedir. 1.1.1. Ay Sonu Genel Geçici Mizanın Elde Edilmesi Yevmiye defterinin borç ve alacak toplamları 31.12.2006 günü akşamı son kayıt yapıldıktan sonra toplanır. Kayıtlar daha önce öğrendiğiniz gibi büyük defterlere aktarıldıktan sonra büyük defterlerin de tek tek borç ve alacakları toplanarak hazır hale getirilir. Bundan sonra büyük defterlerin borç alacak toplamları ve hesapların kalanları bir listeye yazılarak mizan oluşturulur. Mizanın borç ve alacak toplamları ile yevmiye defterinin borç ve alacak toplamları aynı olmalıdır. Mizanın borç ve alacak kalanları toplamlarının da biribirine denk olmasına dikkat edilmelidir. Örneğin; 4
XXX Işletmesinin 31.12.2006 Tarihli Genel Geçici Mizanı S.N HESAP ADI TOPLAM KALAN BORÇ ALACAK BORÇ ALACAK 1 100-KASA H. 4.000 1.000 3.000-2 102-BANKALAR H. 50.000 20.000 30.000-3 121-ALACAK SEN. H. 9.000 2.000 7.000-4 153-TİC. MALLAR H. 440.000 20.000 420.000-5 255-DEMİRBAŞLAR 500.000-500.000 - H. 6 321-BORÇ SENT. H. 7.000 1.000 6.000-7 191-İNDİRİL. KDV H. 2.000 500 1.500-8 391-HESAP. KDV H. 300 4.000-3.700 9 500- SERMAYE H. 613.800-613.800 10 600-Y.İ.SATIŞLAR H. - 350.000-350.000 TOPLAM 1.012.300 1.012.300 967.500 967.500 1.1.2. Envanter Sonuçlarının Elde Edilmesi 1 KASA 1.660 10 Adet 100 1.000 10 Adet 50 500 9 Adet 20 160 BANKALAR 1.400.000 Zıraat Bankası 500.000 Vakıflar Bankası 900.000 ALICILAR 5.000 Ayşe Ak 4.000 Ayfer Can 1.000 ALACAK SENETLERİ 8.000 1.2.2006 Vadeli Sen. 9.612 A.S. REESKONTU 1.612 TİCARİ MALLAR 15.700 A Buzdolabı 5 tane 600 3.000 B Buzdolabı 4 tane 550 2.200 C Buzdolabı 10 tane 1.200 12.000 DURAN VAR. 60.600 53.880 Bilgisayar 600 5
İş yeri 1 adet 60.000 B.AMORTİSMANLAR 6.120 Bilgisayar 120 İş yeri 6.000 ENVANTER VE BİLANÇO DEFTERİ 2 SATICILAR 5.760 CAN ANONİM.Şti. 760 KARDEŞLER AŞ 5.000 BORÇ SENETLERİ 10.000 10.5.2.2006 Vadeli Sen. 10.000 SERMAYE 1.500.000 Aydin Kumaş 1.000 pay X 500 YTL 500.000 Kemal Güler 2.000 pay X 500 YTL 1.000.000 GEÇMİŞ DÖNEM ZARARLARI 31.520 2005 Yılı Zararı 31.520 Envanter defterindeki sayım sonuçları ya defterden ya da sayım listelerinden elde edilebilir. Yandaki envanter defterini muhasebe defterlerine bakarak bulmak mümkün olacaktır. Büyük şirketlerde envanter defterindeki bilgiler özet listelerde izlenmektedir. Yandaki defter konumuza bir örnektir. 1.2. Varlık ve Kaynak Hesaplarının Karşılaştırılarak Denkleştirilmesi 6
İşletmenin en son çıkarılan genel geçici mizanındaki hesapların kalanları hesap sırasına göre envanter ve bilanço defterinden (veya listelerden ) takip edilerek kontrol edilir. Arada farklılıklar varsa bunların düzeltilmek veya araştırılmak üzere bir kâğıda not edilmesi faydalı olacaktır. Alınan notlar muhasebecinin takip edeceği haritasıdır. Böylece hatalar engellenmiş olur. Envanter işlemlerinde hesapların veya sayım sonuçlarının unutulması, atlanması daha büyük hatalara neden olabilir. Aksi halde hesaplanan gelir tablosu, bilanço, mizan ve kâr hatalı hesaplanabilir. Vergi yasalarına göre kâr üzerinden vergi ödenmesini zorunlu kıldığından ödenen verginin hatalı olması vergi suçlarını beraberinde getirir. İyi bir muhasebecinin temel özelliklerinden birisi de dikkatli olmasıdır. Bundan sonra hazırlayacağımız notlar için hesapları tek tek nasıl karşılaştırabiliriz onu görelim. 1.2.1. Hazır Değerlerin Karşılaştırılması Mizandaki hesapların sıralaması hesap planına göre yapılır. Bu nedenle mizanda öncelikle hazır değerlere ilişkin hesaplar yer alır. Hazır değerler nakit ve nakite çevrilebilme imkânı hemen olan değerlerdir (kasa, banka, alınan çekler vb.). Her hesabın genel geçici mizandaki borç kalanı ile envanter sonucuna ayrı ayrı bakılmalıdır. Fiili sayım sonucu ile hesap kalanı karşılaştırılır. Kalan aynı ise problem yoktur. Farklı ise sayım toplamından mizandaki kalan toplamı çıkarılarak fark hesaplanır. Farklılığın sebebi defterlerde ve belgelerde araştırılır. Sebebi bulunamayan farklılıklar; Fiili sonuç defterdekinden fazla ise sayım fazlası, Fiili sonuç defterdekinden az ise sayım noksanı olarak nitelendirilir. Hesaplanan noksanlık 197. Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabı na karşılığında ilgili hesap alacaklı yazılır. borçlu, Fazlalıklar ise 397. Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları Hesabı na alacaklı, karşılığında ilgili hesap borçlu yazılır. 1.2.1.1. Kasa Hesabının Denekleştirilmesi Fiili Sayım Sonucunun Tutarı = Kasa Hesabının Borç Kalanı formülümüz olmalıdır. Kasa hesabının borç kalanı mizandan alınır. Kasadaki nakdin sayım toplamı envanter defterinden alınır. Her iki rakam karşılaştırılır. Mizandaki kasa hesabının kalanı (>) büyükse, sayım sonucundan, kasa noksanı vardır. Mizandaki kasa hesabının kalını (<) küçükse, sayım sonucundan, kasa fazlası vardır. 1.2.1.1.1. Kasa Sayım Noksanında Yapılacak İşlemler 7
Sayım sonucu kasada mizandaki görünen tutardan az toplam tespit edilmiş ise kasa noksandır. Noksanlığın sebebinin araştırılmak üzere ilgili hesaplara alınması gerekir. Sebebi bulunamayan noksanlıklar Vergi Usul Kanunu na göre gider kabul edilmemektedir. Bu nedenle noksanlık miktarı vergi matrahına eklenir. Olağanüstü durumlarda (hırsızlık, yangın vb.) şirket, Maliye Bakanlığından bu konuda görüş isteyerek hareket etmelidir. Faturalar fazla veya hatalı ödenmiş olabilir. Ödemeler defterlere işlenmemiş olabilir. Malzeme alış faturası gelmemiş olabilir. Örneğin; yapılan kasa sayımında toplam 1.100 YTL nakit olduğu, kasa hesabının mizandaki borç kalanının 1.150 YTL olduğu belirlenmiştir. Yapılan tespite göre kasa farkını hesaplayalım. Kasa Noksanı = Fiili Kasa Sayım Sonucu Kasa Hesabı Borç Kalını Kasa hesabında 1.100 YTL- l.l50 YTL = - 50 YTL noksan olan tutar. Tespit edilen kasa noksanı araştırılmak üzere deftere kaydedilir. 1 31.12.2006 197-SAYIM TESELLÜM NOKSANLARI HS. 100- KASA HESABI Kasadaki sayım noksanının hesaba alınması 50 50 B. 100-KASA HESABI A B 197 SAY.TES.NOKSAN.HS A XXX XXX 50 XXX XXX 11.000 9.850 50 9.900 11.000 den 9.900 ü çıkardığımızda kalan= 1.100 YTL olacaktır. Böylece kasa hesabının borç kalanı 1.100 YTL olarak denkleştirilmiştir. 50 liralık noksanlığın personelden kaynaklandığı tespit edilirse, aşağıdaki kayıt yapılır. 8
1 Farklı bir tarih; 135-PERSONELDEN ALACAKLAR (Başka bir hesap ta olabilir.) 197-SAYIM TESELLÜM NOKSANLARI HS. Kasadaki noksanlığın sebebinin bulunması 50 50 Noksanlığın sebebi bulunduğunda: Sebebi bulunamayan kasa noksanları 690 Dönem Kâr Zararı Hesabı na ertesi yıl sonunda devredilir. Ancak yasal olarak gider kabul edilmeyen bu miktarlar daha sonra matraha ilave edilmek üzere karşılık ayrılır. 1 2 31.12.2007 690-DÖNEM K. VEYA ZAR. HS. 197-SAYIMTESELLÜM NOKSANLARI HS. Kasadaki sayım noksanının nedeninin bulunamaması 31.12.2007 950-MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR HS. 01.Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 951-MATRAHA EKL. UNSUR. KARŞILIĞI HS. Kabul edilmeyen giderlere karşılık ayrılması 50 50 50 50 1.2.1.1.2. Kasa Sayım Fazlasında Yapılacak İşlemler Yapılan sayım sonucu mizanda görünen nakit, kalanından fazla ise kasada fazla var demektir. Fazla sayılan nakitin de birçok nedeni olabilir. Kasa Fazlalığının Nedenleri 9
Faturalar fazla tahisl edilmiş, Yapılan tahsilatlar defterlere işlenmemiş, Malzeme satış faturası kesilmemiş veya işlenmemiş olabilir. Kasa fazlalarında da araştırılmak üzere noksanlıkta olduğu gibi denkleştirme işlemi yapılır. Fazlalıklar için 397-Sayım Tesellüm Fazlaları Hesabı kullanılır. Sebebi bulunamayan kasa fazlaları T.C. Merkez Bankası adına açılan 436-Diğer Çeşitli Borçlar Hesabı na alacak yazılarak 10 yıl bekletilir. Bekletilen fazlalık, 10 yıl içinde sahibi çıkar ise ona, çıkmaz ise T.C. Merkez Bankası na ödenerek kapatılır. Örneğin: Envanter defterinde sayılan nakit miktarı 5.600 YTL olan, mizanda kasa hesabının borç kalanı 5.000 YTL olan işletmenin kasası aşağıdaki şekilde denkleştirilir. Kasa Fazlası = Fiili Kasa Sayım Sonucu Kasa Hesabı Borç Kalanı Kasa hesabında 5.600 YTL 5.000 YTL = 600 YTL kasadaki fazla nakit Tespit edilen kasa fazlası araştırılmak üzere deftere kaydedilir. 1 31.12.2006 100- KASA HESABI 397-SAYIM TS.FZL.HS. Kasadaki fazlalığın araştırılmak üzere hesaba alınması 600 600 Böylece kasa hesabının borç kalanı 5.000 YTL olarak denkleştirilmiştir. 100-KASA HESABI 397 SAY.TES.FAZLA.HS. 600 Toplam 20.000 15.000 600 Büyük defterimizde kasa hesabının borcunu toplayıp alacak tarafında çıkardığımızda; 20.600-15.000= 5.600 YTL kalıyor. Mizandaki kalan ile sayım sonucu biribirini tutuyor. Yaptığımız denkleştirme işlemi ve kaydımız doğru yapılmıştır. Fazlalığın sebebi bulunduğunda; 10
1 Bulunma günü 397-SAYIM TESELLÜM FAZL. HS. (Noksanlığı sebep olan hesap ismi yazılır.) 600-YURT İÇİ SATIŞ Kasadaki fazlalılığın sebebinin bulunması 600 600 Sebebi bulunamayan kasa fazlasının miktarı küçük ise hesap 679 Olağan Dışı Gelir ve Kârlar Hesabı na devredilerek kapatılır. Fazlalılığın tutarı büyük ise 436 Diğer Çeşitli Borçları Hesabı na aktarılır. 1 31.12.2007 397-SAYIM TESELLÜM FAZLALIKLARI HS. 679 OL.DIŞI GELİR VE KÂR.HS. Az olan fazlalığın devri 600 600 Fazlalık yüklü ise o zaman; Örneğin; kasada olması gereken nakit : 1.700 550 = 1.150 YTL, sayım sonucu 1.160 YTL ise kasada 10 YTL fazlalık vardır. Fazlalığın sebebi kayıtlara ve belgelere bakılmış bulunamamıştır. İleride bulunmak üzere muhasebe kayıtlarına alınmalıdır. 1 31.12.2007 397-SAYIM TESELLÜM FAZLALIKLARI HS. 679 OL.DIŞI GELİR VE KÂR.HS. Çok fazla olan fazlalığın devri 2.000 2.000 1 31.12.2007 397-SAYIM TESELLÜM FAZLALIKLARI HS. 436-DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR 01.T.C. Merkez Bankası fazlalığın 10 yıl içinde ödenmek üzere hesaba alınması 11 2.000 2.000
Yukarıdaki kayıtlardan birinin yapılması halinde sayım tesellüm fazlaları hesabı ertesi yıl kapanmış olur. B 397 SAY.TES.FAZLA.HS. A 600 60 1.2.1.2. Kasadaki Yabancı Paraların Denkleştirilmesi Kasada bulunan yabancı paralar yani dövizler değerlemede öğrendiğimiz gibi o günkü T.C. Merkez Bankası nın o gün açıkladığı alış kuru üzerinden yapılmakta idi. Yapılan değerleme ile yabancı paranın değeri düşer ya da azalır. Değer artışı olduğunda; 1 31.12.2006 100- KASA HESABI 01. Dolar Kasası xxx 646-KAMBİYO KARLARI 01.Olumlu kur farkları dolardaki değer artış kaydı XXX XXX Değer düşüşü olduğunda; 12
1 31.12.2006 656-KAMBİYO ZARARLARI 01.Olumsuz Kur Farkları 100- KASA HESABI 01. Dolar Kasası xxx Dolardaki değer düşüş kaydı XXX XXX Örneğin; bir şirketin 31.12.2006 günü yapılan kasa sayımında 10.000 vardır. Avro defterlere kayıt edildiği gün alış kuru 1,6 YTL dır. 31 aralık günü dolar alış kuru 1,9 YTL den kapanmıştır. Deftere kayıt günüdeki değeri = 10.000 X 1,6 YTL = 16.000 Bu günkü değer = 10.000 X 1,9 YTL = 19.000 Aradaki fark 3.000 Avro kasasının 3.000 YTL artırılması için ilgili kayıt aşağıdaki gibi yapılacaktır. 1 31.12.2006 100- KASA HESABI 01. Euro Kasası 3.000 646-KAMBİYO KARLARI 01.Olumlu Kur Farkları Eurodaki değer artış kaydı 3.000 3.000 1.2.1.3. Alınan Çeklerin Denkleştirilmesi İşletmenin başkalarından alacağına karşılık aldığı ticari senetlerden biri de çeklerdir. Çeklerin denkleştirilmesinde dikkat edilmesi tahsili zorlaşmış veya karşılıksız çıkmış olan çeklerdir. Bu şekilde tahsili şüpheli hale gelmiş çekler için (Karşılıksız çıkan çeklerde yasal takip işleminin başlatılması gerekir.) karşılık ayrılması muhasebenin temkinli olma ilkesi gereğidir. Vergi Usul Kanunu bazı durumlardaki alacakların şüpheli hale geldiğini tanımlamıştır. Alınan çek veya alacakların şüpheli hale gelmesi aşağıdaki şartlar ile gerçekleşir. Alacak ticari veya zirai kazancın elde edilmesi ile ilgili bir nedenle ortaya çıkmalıdır. Ödeme gününde ödenmemiş ve noter kanalı ile istenmiş olmalıdır. Şüpheli alacağa karşılık ayrılabilmesi için (Yukarıdaki nedenlere ilave olarak); Alacak dava yolu ile istenmelidir. Alacak için bir teminat olmamalıdır. Alacaklı bilanço usulüne göre defter tutmalıdır. 13
Değerleme gününde (dönem sonunda) tahsilinin zorlaşması gerekir. Ayrılacak karşılığın tutarı alacağın defterdeki değeri kadardır. Yabancı paralı alacakların şüpheli hale gelmesinde karşılık ayrılırken kur farkları da karşılık miktarına ilave edilir. Alınan çekler de bir alacağı ifade ettiğinden tahsilin imkânsız hale gelmesi dönem sonunda karşılık ayrılmasına neden olur. Karşılık ayırma işleminden önce tahsili imkânsız hale gelen çekin niteliği şüpheli alacak konumuna dönüştüğünden alınan çekler hesabından çıkarılarak şüpheli alacaklar hesabına aktarılması gerekir. Örneğin, elimizdeki 9.000 YTL lık bir çek bankada karşılıksız çıkmıştır. 1 1.12.2006 128-ŞÜPHELİ ALACAKLAR HS. 01. Alınan Çekler 101-ALINAN ÇEK.HS. Çekin karşılıksız çıkması 9.000 9.000 Karşılıksız çıkan çek miktarı için takip işlemi başlamış olduğundan dönemin son gününde tahsil edilip edilmeyeceği şüpheli hale gelen alacak için karşılık ayrılması gerekir. Çek bedeli kadar ayrılacak karşılık için aşağıdaki kayıt yapılır. 1 31.12.2006 654-KARŞILIK GİD. HS. 129-ŞÜPHELİ ALACAK.KARŞIĞI HS. Karşılıksız çek için karşılık ayrılması 9.000 9.000 Karşılık gideri hesabı 6 lı gider hesapları ile birlikte 690-Dönem Kâr veya Zararı Hesabı na devir edilecektir. Karşılık hesabı ise alacak hiç alınamaz ise o alacak hesabına karşılık borçlandırılarak kapatılır. Karşılık ayrılan alacak tahsil edildiğinde ise karşılık hesabı 644-Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı na devredilir. 1.2.1.4. Bankalardaki Mevduatların Denkleştirilmesi İşletmeciler fazla nakitlerini bankalara açtırdıkları mevduat hesaplarında tutarlar. Açtırılan mevduatlar 102-Bankalar Hesabı nda izlenir. 14
Dönem sonunda bankadaki mevduat miktarı alınan dekont ile doğrulandıktan sonra dekonta bağlı olarak şirket defterindeki kontrollerden sonra gerekli düzeltme kayıtları yapılır. Bankanın hesap kalanı ile şirketteki 102-Bankalar Hesabı nın kalanı biribirine denk olmalıdır. Arada farklılık varsa, envanter işlemleri ile giderilmesi gerekir. Hesaplardaki farklılıklar; Unutulan bir kayıt veya işlemden, Hesaba aktarılan faiz gelirinden kaynaklanabilir. Örneğin, 31.12.2006 günü bankadan alınan dekontta hesabımızda 45.400 YTL nakit olduğu görülmektedir. Mizandan banka hesabının borç kalanının 45.000 YTL olduğu görülmüş aradaki farkın hesabımıza aktarılan faizden kaynaklandığı anlaşılmıştır. Mizandaki bankalar hesabının büyük defterdeki durumu şöyledir: B 102-BANKA HESABI A 4.000 5.000 50.000 14.000 10.000 64.000 19.000 1 31.12.2006 102-BANKALAR HS. 642-FAİZ GELİR. HS. Hesabımıza aktarılan faiz gelirinin kaydı. 400 400 B 102-BANKA HESABI A B 642-FAİZ GELİRLERİ HS. A 4.000 5.000 400 50.000 14.000 10.000 400 64.000 19.000 400 64.400 19.000 Banka hesabının borç toplamında alacak toplamı çıkarıldığında 45.400 YTL borç kalanı veriyor. Böylece bankanın kayıtları ile işletmenin kayıtları biribirine denkleştirilmiş olur. Banka hesabının denkleştirilmesine hesap mutabakatının sağlanması da denmektedir. 1.2.2. Menkul Kıymetlerin Karşılaştırılması 15
İşletmenin satın aldığı menkul kıymetler 11 ile başlayan kod numaralı hesaplarda izlenmektedir. Dönem sonunda bu hesaplarda kayıtlı, menkul kıymetler sayılır. Sayım sonucuna göre piyasadaki 31.12. günü alış fiyatından değerlenerek aktifte düzeltme kaydı yapılmalıdır. Alınan hisse senetlerinin değeri sürekli değişeceğinden yılın son günü menkul kıymetin piyasada ifade ettiği değere göre muhasebe kayıtları yapılmalıdır. 1.2.2.1. Menkul Kıymetlerin Değeri Düşmüşse Örneğin, 31.12.2006 günü elimizde bulunan 60.000 liralık hisse senedi 40.000 liraya düşmüştür. Buna göre menkul kıymete aradaki fark kadar karşılık ayrılacaktır. 1 31.12.2006 654-KARŞILIK GİD. HS. 119-MENKUL KIY. D.DÜŞÜK.KARŞ.HS. Değeri düşen hisse senetlerimize ayrılan karşılık 20.000 20.000 1.2.2.2. Çıkarılmış Tahviller Şirketler, bazı durumlarda duydukları nakit ihtiyaçlarını sermaye piyasası kurulundan izin alarak borçlanma senedi (Tahvil) çıkarabilirler. Tahviller karşılığında tahsil edilen nakit aşağıdaki gibi muhasebeleştirilir. Şirketimiz 2005 yılında 3 yıl vadeli tahvilleri çıkarmış ve bunun 100.000 liralık kısmı satılmıştır. 1 2005 100-KASA HS. 405-ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER HS. Çıkarılan tahviller 100.000 100.000 Yıl sonunda ise çıkarılan tahviller ödeme zamanları bir yılın altına indiğinde kısa vadeli hesaba aktarılması gerekir. Örneğimizdeki tahvillerin 50.000 liralık kısmı 2006 yılı için ödenecekse aşağıdaki kayıt 2006 nın sonunda yapılmalıdır. 16
1 405-ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER HS. 304-TAHVİL, ANA- PARA, BORÇ, TAKSİT VE FAİZLERİ HS. Çıkarılan tahvillerin aktarma kaydı. 50.000 50.000 1.2.3. Alacak ve Borçların Karşılaştırılması Alacaklar envanter defteri ile karşılaştırılırken iki konuda gözden geçirilerek düzeltme kaydı yapılır. 1.2.3.1. Alacaklara Karşılık Ayrılması Alacağın tahsilinin zorlaşması işletmeyi tedbirli olmak zorunda bırakır. Alacağın tahsil edilememesinde hangi kaynaktan bu giderin karşılanacağına karşı tedbir alınır. Alacak miktarı kadar tutar gider yazılarak Şüpheli Alacaklar Karşılığı Hesabı na kaydedilir. Hesap planına baktığınızda birden çok karşılık hesabı görmeniz mümkün, bu alacağın gruplandırılması ile ilgilidir. Alacak hesap planındaki hangi kodlu hesapta ise o kodun bulunduğu bölümdeki karşılık hesabı kullanılarak karşılık ayrılmalıdır. Örneğin; 12.Ticari Alacaklar ın altında yer alan hesaplar için; 129-Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-), 13.Diğer Alacaklar ın altında yer alan hesaplar için; 139-Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-), 22.Ticari Alacaklar ın altında yer alan hesaplar için; 229-Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-), 23.Diğer Alacaklar ın altında yer alan hesaplar için; 239-Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-), kullanılır. Karşılık hesapları birden çok olduğu için dikkat etmemiz gerekmektedir. Karşılık istenildiği zaman değil, alacağın tahsilinin güçleşmesi ile yasal takibe başlanıldığı yılın sonunda ayrılmalıdır. Örneğin; 8.10.2006 günü 50.000 YTL lık 6 ay vadeli, kısa vadeli alacak senedimiz vadesi geldiği halde tahsil edilememiştir. Bu olayın sonunda; Hesap aşağıdaki şekilde 121-Alacak Senetlerinden çıkarılarak Alacaklar Hesabı na borç kaydedilmelidir. 128-Şüpheli Ticari 17
1 8.10.2006 128-ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HS. 121-ALACAK SENETLERİ HS. Alacağın vadesinde tahsil edilememesi. 50.000 50.000 Senedin tahsili için mahkemeye başvurulmuş ve yapılan takip sonucunda tahsil edilmesi zorlaşmıştır. Buna göre yılın sonuda, alacak senedine karşılık ayrılmalıdır. 1 31.12.2006 654-KARŞILIK GİDER. HS. 129-ŞÜPHELİ ALACAK. KARŞIL. HS. Tahsili güçleşen alacağa karşılık ayrılması. 50.000 50.000 1.2.3.2. Alacak ve Borçlara Reeskont Ayrılması Daha önceki Envanter Dışı modülümüzde reeskontun nasıl hesaplandığını açıklamıştık. Bu sefer de hesapladığımız reeskont miktarını muhasebe defterlerine nasıl kaydedeceğimizi göreceğiz. Dönem sonunda alacak ve borçların dökümüne bakılarak reeskont tutarı hesaplanır. Hesap planında sınıflandırılan alacakların reeskontları toplanarak bir defada kayıt altına alınır. Reeskontu hesaplanan her alacağın hesap planındaki grubunda yer alan reeskont hesabı kullanılır: 12.Ticari Alacaklar grubunda yer alan alacak senetleri için; 122-Alacak Senetleri Reeskontu Hs.(-) 13. Diğer Alacaklar grubunda yer alan diğer alacak senetleri için; 137-Diğer Alacak Senetleri Reeskontu Hs.(-) 22. Ticari Alacaklar grubunda yer alan (Uzun Vadeli) alacak senetleri için; 222-Alacak Senetleri Reeskontu Hs.(-) 23. Diğer Alacaklar grubunda yer alan diğer alacak sen. (Uzun Vadeli) için; 237-Diğer Alacak Senetleri Reeskontu Hs.(-) 32.Ticari Borlar grubunda yer alan borç senetleri için; 322-Borç Senetleri Reeskontu Hs.(-) 18
33.Diğer Borçlar grubunda yer alan diğer alacak senetleri için; 337-Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-) hesapları kullanılır. Hesapları birbirinden ayıran dikkat ettiyseniz kodlarıdır. Aynı isimleri kodları ile ayırt etmek mümükündür. Örneğin, işletmenin dönem sonu itibarıyla envanter defterinden alınan dökümlere göre alacaklarına hesaplanan reeskont tutarları şöyledir. 121-Alacak Senetleri 8.000 Senetlerin Reeskontu...1.612 133-Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 10.000 Alacağa Hesaplanan Reeskont...2.000 321-Borç Senetleri 20.000 Borca Hesaplanan Reeskont...1.000 Hesaplanan reeskont muhasebe defterlerine aşağıdaki şekilde kaydedilir. 1 2 31.12.2006 657-REESKONT VE FAİZ GİDER. HES. 121-ALACAK SEN. REESKONTU H. 137-DİĞER ALAC.SN. REESKONTU HS. Alacak senetlerine ayrılan reeskont. 31.12.2006 322-BORÇ SEN.REES.HS. 647-REESKONT VE FAİZ GELİRLERİ HS. Borç senedine ayrılan reeskont 3.612 1.000 Yapılan işlem yeni dönemin birinci günü aşağıdaki gibi iptal edilir. 1.612 2.000 1.000 1 2 01.01.2007 121-ALACAK SEN. REESKONTU HS. 137-DİĞER ALAC.SN. REESKONTU H. 647-REESKONT VE FAİZ GELİRLERİ H. Alacak senetleri reeskontunun iptali 1.01.2007 19 1.612 2.000 1.000 3.612
657-REESKONT VE FAİZ GİDER. HS. 322-BORÇ SEN. REESKONTU HS. Borç senedi reeskontunun iptali 1.000 Yapılan kayıtlar yeni dönemin ilk gününde ters kayıt yapılarak kapatılır. Aklınıza şu soru gelebilir. Bir gün sonra kapatılacak hesaplar neden açılıyor? Nedeni; işletmenin o günkü gerçek değerini tablolara yansıtmak amacıyla bu işlemler yapılmaktadır. Bilançolar işletmenin mali rontgeni gibidir. Varlık ve kaynakları etkileyen işlemlerin tablolara yansıtılması özün önceliği kavramı gereğidir. 1.2.4. Stokların Denkleştirilmesi Stoklar işletmenin satmak üzere satın aldığı veya satmak üzere ürettiği malzemelerin izlendiği hesaplardan oluşur. Üretilen ürünlerin takip ve envanter işlemi maliyet muhasebesi dersi modüllerinde tanıtılacağından biz alım satım yapılan ürünlerin envanter kayıtlarına değineceğiz. Satılmak üzere alınan mallar 153-Ticari Mallar Hesabı nda izlenir. Dönem sonunda yapılan envanter işlemi çeşidi az ürün satan işletmelerde her satış işleminden sonra yapılır. Çok fazla çeşit satan eczacılar gibi işletmeler sayım işini 3 yılda bir yapmaktadırlar. Her yılın sonunda varsayılan miktara göre maliyet belirlenerek kâr/zarara devredilir. Ancak ürün çeşidi fazla olan işletmeler yıl sonlarında depolarında kalan mal tutarını sayarak 153-Ticari Mallar Hesabı nı buna göre denkleştirirler. Yapılacak denkleştirme işlemi şöyledir: Öncelikle envanter defterinden sayım tutarı alınır. Mizandaki ticari malların kalanına bakılır. Ticari mallar hesabı üzerinde satılan mal tutarı hesaplanır. Satılan mal miktarı ticari malların hesabından çıkarılarak ilgili maliyet hesabına devredilir. Örneğin; dönem sonunda sayılan ticari malın mevcudunun envanter defterinde 80.000 YTL lık giysi olduğunu ve bunun 30.000 YTL lık kısmının modası geçtiği için satılamadığını varsayalım. İşletme modası geçen ürünlerin takdir komisyonu tarafından hesaplanması için Maliye Bakanlığı Takdir Komisyonuna başvurmuş ve bu giysilerin 15.000 YTL olduğu belirlenmiştir. Mizanda ticari mallar hesabının borç kalanı...230.000 YTL olsun. Stoklardaki elbise tutarı...80.000 YTL 20
Modası geçen ürünler...30.000 YTL Modası geçen elbiselerin komisyonun hesapladığı bedel...(15.000) YTL Stokların değer düşüşü (30.000 15.000)... 15.000 YTL Verilere göre; 1.Birinci işlemimiz değeri düşen mallar için iki kayıt yapılmalı; Değeri düşen malların tutarı TİCARİ MALLAR hesabından DİĞER STOKLAR hesabına aktarılır. İşletmenin 15.000 YTL lık değeri düşen stoklarına karşılık ayrılır. 1 2 31.12.2007 157-DİĞER STOKLAR HS. 01. Değeri Düşen Mallar 153-TİCARİ MALLAR 01. Değeri Düşen Mal. Değeri düşen malların ticari mallardan diğer stoklar hesabına aktarılması 31.12.2007 654-KARŞILIK GİDERLERİ HS. 01.Değeri Düşen Mallar 158-STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞIL.HS. 01.Değeri Düşen Ml. Değeri düşen mallara karşılık ayrılması 30.000 15.000 30.000 15.000 21
2. Ticari malların borç kalanını envanter defterindeki tutar ile aynı hale getirmeliyiz. B 153-TİCARİ MALLAR HS. A B 157-DİĞER STOKLAR HS. A 140.000 6.000 30.000 85.000 2.000 13.000 30.000 238.000 8.000 30.000 B 158-STOK DEĞ.DÜŞ.KARŞ.HS. A 38.000 15.000 Ticari malların borç toplamı alınan ürünleri, alacak tarafı ise alış iadesi veya değeri düşen mallardan oluşur. Yukarıdaki hesap bilgileri ile satışların maliyeti tablosunu düzenleyelim. SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU A. Dönem başı mal mevcudu...: B. Dönem içi mal alışları tutarı...: 238.000 C. Mal alış giderleri tutarı...: - D. Mal alış iadeleri tutarı (-)...: (8.000) E. Mal alış iskontoları tutarı (-)...: - F. Dönem sonu mal mevcudu (-)...: (80.000) G. SATILAN TİCARİ MAL MALİYETİ...: 120.000 Satılan mal ticari malların maliyeti 120.000 YTL, 153-Ticari Mallar Hesabı ndan çıkarılarak maliyet hesabına devredilir. 1 31.12.2006 621-SATILAN TİCAR MAL MALİYETİ HS. 153-TİCARİ MALLAR Satılan malın maliyet hesabına devri 120.000 120.000 Yukarıdaki kayıttan sonra büyük defterlerin durumu aşağıdaki gibi olur. 153-TİCARİ MALLAR HS. A B 621-SATILAN TİC.MAL.MAL.HS. A 140.000 6.000 120.000 85.000 2.000 13.000 238.000 8.000 30.000 38.000 120.000 238.000 158.000 22
Ticari malların borç kalanı= 238.000-158.000 = 80.000 YTL olduğuna göre denkleştirme işlemi doğru yapılmıştır. 1.2.5. Maddi Duran Varlıkların Denkleştirilmesi Maddi duran varlıkların işletmede kullanılmalarına ilişkin yıpranma payları gider olarak işletmenin faaliyet kâr-zararına katılmalıdır. Her yılın yıpranma payı hesaplanarak gider yazılır. Sabit varlıklara ayrılacak amortisman (yıpranma payı) ile ilgili hesaplamaları ve kuralları Muhasebe Dışı Envanter modülünde görmüştük. Olayımızı bir örnek üzerinde açıklayalım. Örnek: Aşağıda verilen bir işletmenin envanter listesinde yer alan varlıkların amortismanları hesaplanmıştır. İlgili muhasebe kaydını yapınız. Bu varlıkların yönetim bölümünde ve yönetim işlerinde kullanıldığı varsayılıyor. DURAN VARLIKLARIN Tarih: 31.12.2006 ENVANTERİ Sayfa: 1 Cinsi Miktarı Defter Değeri Birikmiş Amortisman Ayrılacak Amortisman İşyeri 1 adet 120.000 12.000 12.000 Depo 1 adet 70.000 14.000 7.000 Taşıt 3 adet 120.000 24.000 12.000 TOPLAM 31.000 Düzenleyen Firma Yetkilisi İmza İmza Söz konusu listeye göre yapılması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir: 1 31.12.2006 770 GENEL YÖNETİM GİD 252 Bina amortisman giderleri 254 Taşıt amortisman giderleri 257-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 01.İşyeri 12.000 02. Depo 7.000 03. Tasıt 12.000 31 000 Sabit varlıkları amortisman ayrılması 31 000 31 000 1.2.6. Maddi Olmayan Duran Varliklarin Denkleştirilmesi 23
Mali duran varlıklar çeşitli uzun vadeli alacaklardan oluşmuştur. Alacaklar için daha önce belirttiğimiz karşılık ayırma ve reeskont işlemi aynı şekilde uygulanır. Mali duran varlıklarda ise değerleme işlemine gerek duyulmamıştır. Elde edilen getiriler dönem içinde gelir olarak kaydedilir. Maddi olmayan duran varlıklar işletmenin faaliyetleri sonucunda veya bir bedel karşılığında elde edilen ve bir yıldan daha fazla aktifte bekletilen haklar ve giderlerden oluşur. Bunlar; 26. Maddi Olmayan Duran Varlıklar 260-Haklar Hs. 261-Şerefiye Hesabı 262-Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hesabı 263-Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hs. 264-Özel Maliyet Bedeli Hs. 267-Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar 268-Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) 269-Verilen Sipariş Avansları Hesabı Dönem sonunda yapabileceğimiz envanter işlemleri sırası ile şöyledir. 1.2.6.1. Hakların Denkleştirilmesi Haklar için işletmeler satın aldıkları kişiye bir bedel öderler. Alınan haklar alış bedelinden aktife 260-Haklar Hesabı na borç yazılır. Yılın sonunda hakların bedeli kaç yıllığına satın alınmış ise o süreye bölünerek bir yıla düşen yıpranma payı hesaplanır ve o yıl için o kadar amortisman ayrılır. Örnek; 1.3.2006 tarihinde şirketimiz bir maden ocağının 10 yıllığına işletme hakkını 2.000.000 YTL ye satın almış bulunmaktadır. Yıl sonunda alınan haklara 10 yıl üzerinden amortisman ayrılmalıdır. Bir yıla düşen yıpranma payı = 2.000.000 / 10 yıl = 200.000 YTL bu yılın sonunda amortisman olarak gider yazılmalıdır. Muhasebe kayıdımız aşağıdaki gibidir. 1 31.12.2006 770-GENEL YÖNETİM GİD. HS. 01.Haklar gideri 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 01. Maden Ocağı İşletilen maden ocağına amortisman ayrılması 24 200.000 200.000
10. yılın sonunda amortisman ayrıldıktan sonra yapılacak kayıt; 1 31.12.2016 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 01. Maden Ocağı 260-HAKLAR HS. İşletilen maden ocağının aktiften silinmesi 200.000 200.000 1.2.6.2. Şerefiyelerin Denkleştirilmesi Şerefiye işletmelerin ekonomik olarak çok gelişmiş bölgelerde ticaret yapabilmesi için yerel yönetim kuruluşlarına ödenen hava paraları anlamına gelir. Örneğin bir büroyu Ankara Çankaya dan 50.000 YTL ye satın alınması. Şerefiye bedeli satın alınan varlığın emsal bedelinden varlık için ödenen tutar çıkarılarak hesaplanır. Şerefiyeler için 5 yıl amortisman ayrılır. Bedel 5 yıla bölünerek hesaplama yapılır. Örnek: İşletmenin bulunduğu yerin değerlenmesi sonucunda 21.4.2006 tarihinde belediyeye şerefiye bedeli olarak 20.000 YTL ödenmiştir. Yıl sonunda ödenen şerefiye miktarı 5 yıla bölünerek bir yıla düşen amortisman tutarı hesaplanır. Her yıl ayrılacak amortisman = 20.000 / 5 yıl = 4.000 YTL 1 31.12.2006 770-GENEL YÖNETİM GİD. HS. 02. Şerefiye gideri 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 02. Şerefiye Ödenen hava parasına amortisman ayrılması 4.000 4.000 5. yılın sonunda amortisman ayrıldıktan sonra şerefiye aktiften silinir. 25
1 31.12.2011 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 02. Şerefiye 261-ŞEREFİYELER HS. Şerefiyenin aktiften silinmesi 4.000 4.000 Böylece ödenen şerefiye 5 yıl içinde gider yazılarak düşülmüştür. 1.2.6.3. Kuruluş ve Örgütlenme Giderlerinin Denkleştirilmesi İşletmeler, faaliyetlerine başlarken çeşitli ödemelerde bulunarak masraf yaparlar. Vergi Usul Kanunu şirketlerin kuruluş sırasında harcadıkları paraları bir hesapta tutarak 5 yılda eşit tutarlarda gider yazabilmelerine izin vermiştir. Dönem başında kuruluş için yapılan ödemeler 262-Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hesabı na borç yazılır. O yıldan başlamak üzere toplam tutar 5 yıla bölünerek her yıl amortisman ayrılır. Örnek; 15 Şubat 2006 günü işe başlayan işletmemiz kuruluş işlemleri için toplam 10.000 YTL harcama yapmıştır. Ödenen toplam kuruluş giderleri 5 yıla bölünerek bu yıldan başlamak üzere her yıl amortisman ayrılır. Her yılın sonunda ayrılacak amortisman = 10.000 YTL / 5 yıl = 2.000 YTL 1 31.12.2006 770-GENEL YÖNETİM GİD. HS. 03. Kuruluş gideri 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 03.Kuruluş gid. Kuruluş giderlerine amortisman ayrılması 2.000 2.000 Yukarıdaki işlem 5 yıl boyunca tekrarlanır. Beşinci yılın sonunda giderin tamamı aktiften aşağıdaki kayıt ile düşürülür. 26
1 31.12.2011 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 03. Kuruluş gid. 262-KUR.VE ÖRG.GD.HS. Kuruluş giderinin aktiften silinmesi 10.000 10.000 1.2.6.4. Araştırma ve Geliştirme Giderlerinin Denkleştirilmesi Kuruluşlar yaptıkları üretim aşamalarını ve kaliteyi geliştirmek amacıyla araştırmalar yaparlar. Bu araştırmalara yapılan ödemeler 263-Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı na borç yazılır. Vergi Usul Kanunu yapılan araştırma giderlerinin süresi belirli ise araştırmanın tamamlanma süresine, değilse 5 yıla bölünerek gider yazılabileceğini hükme bağlamıştır. Araştırma giderleri, kuruluş giderlerinde anlatıldığı gibi amortismana tabi tutulur. 5 yılın sonunda da yukarıdaki gibi aktiften silinir. Yapılan kayıt aynıdır. Sadece yardımcı hesaplar değişir. 1.2.6.5. Özel Maliyetlerin Denkleştirilmesi Özel maliyet bedeli çeşitli varlıklara yapılan değer artırıcı ödemeler toplamı olarak tanımlanabilir. İş yerinin odalarını genişletme, duvar ekleme, oda ekleme gibi ekonomik değer artırma amacıyla ödenen bedeller bu hesabın borcuna yazılır. Harcama yapılan bina kira ise, kira süresine bölünerek, Bir süre yoksa veya kira süresi beş yıldan fazla ise 5 yıl için amortisman ayrılır. Örnek; 7 Mart 2006 da 8 yıllığına kiralanan depoya % 18 KDV hariçi 5.000 YTL ye bir oda eklenmiştir. Yapılan masraf aşağıdaki gibi kaydedilir. 1 7.03.2006 264-ÖZEL MALİYET HS. 191-İNDİRLECEK KDV HS. 100-KASA HS. Eklenen oda için ödenen 5.000 900 5.900 Yılın son günü ise yapılan masraf kira süresine bölünerek amortisman hesaplanarak kaydedilir. Her yıl için amortisman tutarı = 5.000 YTL / 8 yıl = 625 YTL 27
1 31.12.2006 770-GENEL YÖNETİM GİD. HS. 05. Özel maliyet gideri 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 05.Özel maliyet gid. Ödenen hava parasına amortisman ayrılması 625 625 5. yılın sonunda amortisman kaydından sonra özel maliyet aktiften aşağıdaki kayıt ile silinir. 1 31.12.2011 268-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. 05. Özel maliyet gideri 264-ÖZEL MALİYET HS. Özel maliyet giderinin aktiften silinmesi 5.000 5.000 1.2.6.6. Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıkların Denkleştirilmesi Yukarıda saydığımız hesapların dışında kalan ve aktifleştirilmesi gereken varlıklar olabilir. Bunlar 267-Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesabı na borç yazılır. Aktifleştirilmesi, amortisman ayrılması ve aktiften silinmesi işlemi özel maliyet ile aynıdır. 1.2.7. Kaynak Hesaplarının Denkleştirilmesi Bildiğiniz gibi kaynak hesapları yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar bölümünden oluşur. Yabancı kaynak işletmenin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla banka ve diğer kuruluşlardan faiz karşılığında aldığı senetli veya senetsiz borçları ifade eder. Alınan uzun vadeli borçların ana para ve faiz ödemeleri takip edilerek envanter işleminde göz önünde tutulmalıdır. 1.2.7.1. Uzun Vadeli Borçların Anapara Taksiti ve Faizlerinin Kaydı 28
Geri ödenme süresi bir yıldan fazla olan krediler ve faizler uzun vadeli borç olarak kabul edilir. Kredi şeklinde çekilen uzun vadeli borçlarda yıl sonunda, bir sonraki yıl ne kadar anapara ve faiz ödenecekse bu tutarın uzun vadeli kredi hesabından çıkarılarak kısa vadeli kredi hesabına aktarılması gerekir. Örnek: Şirketimizin pasifinde kayıtlı olan 400.000 liralık kredinin 2007 yılında ödenecek anaparası 20.000, faizi ise 10.000 lira olsun. Söz konusu faiz ve anaparanın ilgili hesaba dönem sonunda aktarılması gerekecektir. 1 31.12.2006 400-BANKA KREDİLERİ HS. 01. Akbank Etlik Şubesi 303- U. V. KR. A.PARA TAK. VE FAİZ. HS. Uzun vadeli kerdilerin bir sonraki yıl ödenecek taksit ve faizleri. 30.000 30.000 Ertesi yıl 15.8.2007 günü ödeme yapıldığında aşağıdaki kayıt yapılır. 1 15.8.2007 303- UZUN VADELİ KREDİ ANAPARA TAKSİTLERİ VE FAİZLERİ HS 780-FİNANSMAN GİD.HS. 102-BANKALAR HS. Uzun vadeli kerdi anapara ve faizinin ödenmesi 20.000 10.000 30.000 1.2.7.2. Ödenecek Kidem Tazminatlarına Karşılık Ayrılması Kıdem tazminatı çalışan personele iş kanuna göre emeklilik zamanı geldiğinde veya işten çıkarıldıklarında toplu bir ödeme yapılır. Kıdem tazminatı şirketin uzun vadeli borçlarından özellik taşıyan bir hesaptır. Yapılacak ödemenin şirketi olumsuz etkilememesi için her yıl sonunda ödenmesi gereken tazminat hesaplanarak karşılık ayrılır. Ödemenin miktarı en son ödenen aylık brüt ücret ile çalışılan yıl çarpılarak hesaplanır. Örnek: Şirketimizde çalışan 10 personele, işten çıkarılmaları durumunda 2006 yılı için ödenmesi planlanan 10.000 YTL için kıdem tazminatı karşılığı ayrılacaktır. Bu tutarın 5.000 YTL si 2007 yılında işten çıkarılacak personele ödenecektir. 29
1 2 31.12.2006 654-KARŞILIK GİDERL. HS. 472-KIDEM TAZMİNA. KARŞILIĞI HS. Kıdem tazminatı karşılığının ayrılması 31.12.2006 472-KIDEM TAZ.KARŞ. HS. 372-KIDEM TAZMİNA. KARŞILIĞI HS. 2007 Yılında ödenmesi gereken kıdem tazminatı 10.000 5.000 10.000 5.000 İkinci yevmiye maddemizde hesap isimleri aynı, sadece kodları farklıdır. Bunun sebebi bu yıl ödencek tazminatın uzuun vadeli 472- hesaptan kısa vadeli 372- nu.lı hesaba aktarılacaktır. 3.5.2007 günü işten çıkarılan personele 5.000 YTL tazminat (% 0,6) 300 YTL lik damga vergisi kesilerek kasadan ödeme yaplıyor. 1 3.5.2007 372-KIDEM TAZMİNA. KÂR. HS. 360-ÖDENECEK VERGİ VE FON. HS. 01.Damga Vergisi 100- KASA HS. Kıdem tazminatının ödenmesi 5.000 300 4.700 1.2.7. 3. Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklarının Kaydı Bu yıla ait olan gider veya gelirlerin belirlenerek ilgili hesaplardan düşülmesi gerekir. Yıl içinde ödenen ancak bir sonraki yıla ait olan giderler 280-Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı na borç kaydedilir. Gelecek yıllara ait gelirler ise, 281-Gelir Tahakkuları Hesabı na alacak yazılır. Tahakkukun kelime anlamı gerçekleşme olarak ifade edilebilir. Bu dönem gerçekleşen ancak başka dönemlere ait olan gelirler bu hesaba yazılmalıdır. Dönemin sonunda bu yıla ait olan rakamlar bu hesaplardan çıkarılarak bu yılın gider veya gelir hesaplarına aktarılır. Örnek: 15 Ocak 2006 günü işletmemimiz 3 yıllık kirası olmak üzere 9.000 YTL brüt kira ödenmiş bunun ilk yılı için ödenen 3.000 lirası dönem sonunda ilgili gider hesabına aktarılmıştır. 30
1 15.01.2006 280-GELECEK YILL. AİT GİD. HS. 180-GELECEK AYL.AİT GİD.HS. 100-KASA HS. 360-ÖD.VERGİ VE FONLAR HESABI 01.Gelir Ver. 1.980 Peşin kira ödemesi 6.000 3.000 7.020 1.980 Yukarıdaki kayıttan sonra her ayın sonunda 180-Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı ndaki kira miktarı alacaklandırılarak, 770-Genel Yönetim Giderleri Hesabı na devredilir. Yılın son gününde; 1 15.01.2006 180-GELECEK AYL. AİT GİD. HS. 280-GELECEK AYL.AİT GİDERLER HS. Gelecek yılın giderlerinin aktarılması 3.000 3.000 Böylece her yılın gideri ayrılarak defterlere aktarılmış olur. Örnek: 1 Ocak 2006 günü 3 yıl vadeli % 20 net faizli 400.000 liralık hazine bonosu peşin alınmıştır. Bononun faiz gelirleri aşağıdaki gibidir: Faiz geliri = 400.000 X 1 yıl X 20 = 80.000 bir yıllık faiz geliri 100 3 yıllık faiz geliri = 80.000 X 3 yıl = 240.000 YTL 1 1.01.2006 181-GELİR TAHAKKUKL. HS. 281 GELİR TAHAKKUKL. HS. 642-FAİZ GELİRL. HS. Hazine bonosu faizlerinin işlenmesi 80.000 160.000 240.000 31
Bu yılın faizi bankadan tahsil edildiğinde aşağıdaki gibi işlem yapılır. 1 1.3.2006 100-KASA HS. 181 GELİR TAHAK. HS. Bu yılın faiz gelirinin tahsil edilmesi 80.000 80.000 2007 yılının faizi ise 281 den 181 nu.lı hesaba aktarılır. Bunun nedeni tahhakkuk edecek faiz gelirinin tahsil süresinin bir yılın altına inmesidir. 1 31.12.2006 181-GELİR TAHAKKUKL. HS. 281 GELİR TAHAK. HS. Gelir tahakkukunun aktarılması 80.000 80.000 1.2.7.4. Ay Sonu KDV Mahsup Kaydı Tüketim üzerinden alınan vergilere katma değer vergisi denir. Şirketler de müşterileri gibi KDV öder, müşterilerinden de KDV tahsil ederler. KDV Kanunu işletmelere müşterilerinden tahsil ettikleri KDV den kendi ödediklerini düştükten sonra kalanını ödemelerini emreder. Ödeme işleminin her ayın sonunda yapılan mahsup kaydına bağlı olarak yapılması gerekir. Bir ay içinde alınan KDV ve ödenen KDV toplamları biribirinden muhasebe kayıtları ile çıkarılır. Alınan KDV ler 391-Hesaplanan KDV Hesabına alacak, Ödenen KDV ler 191-İndirilecek KDV Hesabına borç yazılır. Her iki hesap ay sonunda alacaklı ise borçlu, borçlu ise alacaklı yazılarak mahsup edilir. Aradaki farklılık; 391 nu.lı hesap çok ise; 360-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı alacak, 191 nu.lı hesap çok ise; 190-Devreden KDV Hesabına borç yazılır. 190-Devreden KDV ise bir sonraki ayda indirilmek üzere bekletirilir. 360-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı na yazılan tutar bir sonraki ay KDV beyannamesi ile vergi dairesine ödenmek zorundadır. B 191-İNDİRLECEK KDV HS. A B 391-HESAPLANAN KDV HS. A 32
40.000 20.000 Örnek: Yukarıda bir işletmenin kasım ayı sonu toplamları verilmiştir. İşletmenin önceki aydan devreden KDV hesabının borç kalanı olmadığına göre; mahsup işlemi aşağıdaki gibi yapılır. 1 30.11.2006 391-HESAPLANAN KDV HS. 190-DEVREDEN KDV HS. 191-İNDİRİLECEK KDV HESABI Ay sonu KDV mahsubu kaydı 20.000 20.000 40.000 Büyük defterlerin durumu aşağıdaki gibi oluşur. B 191-İNDİRLECEK KDV H. A B 391-HESAPLANAN KDV H. A 40.000 40.000 20.000 20.000 B 190-DEVREDEN KDV HS. A Devreden KDV bir sonraki mahsup 20.000 kaydında borçlandırılır. İşlevi indirilecek KDV den farklı değildir. Farkı bir ay önceki indirilecek KDV olmasıdır. 20.000 Örnek: Aynı işletmenin 31 Aralık 2006 tarihinde KDV hesaplarının toplam kalanları aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir. 391-HESAPLANAN KDV HS. Alacak kalanı 50.000 191-İNDİRİLECEK KDV HS. Borç kalanı 10.000 190-DEVREDEN KDV HS. Borç kalanı 20.000 33
1 31.12.2006 391-HESAPLANAN KDV HS. 190-DEVREDEN KDV HS. 191-İNDİRİLECEK KDV HESABI 360-ÖDENEC.VERGİ VE FONL. HS. 04-KDV Ay sonu KDV mahsubu kaydı 50.000 20.000 10.000 30.000 1.2.8. Unutulan Kayıtların ve Varsa Hataların Düzeltme Kayıtları Genel geçici mizan ve envanter defterinin düzeltme kayıtlarından sonra varsa hatalı kayıtlar veya düzeltme kayıtları yapılır. İşlenmemiş belge olup olmadığı kontrol edilir. İşlenen her belgenin üzerine yevmiye kayıt numarası kırmızı kalem ile yazılır. 31 aralık gününden sonra geriye dönük işlem deftere yazılamaz. Yevmiye defteri ve büyük defterler kontrol edilir. 1.2.8.1. Aralık Ayı Mizanının Düzenlenmesi Yapılan düzeltme kayıtlarından sonra yapılması gereken yevmiye ve büyük defterlerin toplamlarını alarak aralık ayı mizanını çıkarmak gerekecektir. Mizanın düzenlenme şekli daha önceki modüllerde işlendiğinden tekrar alınmayacaktır. Mizan oluşturulduktan sonra gelir tablosu hazırlanacaktır. Bizim de ikinci işlemimiz bundan sonra gelir tablosunun hazırlanmasıdır. Örnek Uygulama Aşağıda aralık ayı sonu itibarı ile düzenlenen mizan ve envanter bilgilerini içeren örneğimizi birlikte çözelim. Umut Konfeksiyon Işletmesinin 31.12.2006 Tarihli Aralık Ayı Genel Geçici Mizanı S.N HESAP ADI TOPLAM KALAN BORÇ ALACAK BORÇ ALACAK 1 100-KASA HS. 6.000 3.000 3.000-2 102-BANKALAR HS. 50.000 20.000 30.000-3 121-ALACAK SEN.HS. 9.000 2.000 7.000-4 153-TİC.MALLAR HS. 440.000 20.000 420.000-5 255-DEMİRBAŞLAR 500.000-500.000 - HS. 6 321-BORÇ SENT.HS. 1.000 7.000-6.000 7 191-İNDİRİL. KDV HS. 2.000 500 1.500-8 391-HESAP. KDV HS. 300 4.000-3.700 34
9 500- SERMAYE HS. 607.800-607.800 10 600-Y.İ.SATIŞLAR HS. - 350.000-350.000 11 611-SATIŞ 400-400 - İSKONT.HS. 12 770-GENLE YÖN.GİD. 6.000 400 5.600 - TOPLAM 1.014.700 1.014.700 967.500 967.500 Yukarıda genel geçici mizanı verilen Umut Konfeksiyon Limited Şirketinin 31 aralık 2006 günü sayım sonuçları aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Yapılacak Envanter Kayıtları Şirketin envanterindeki farklılıklar ve yapılacak işlemler yapılan karşılaştırma sonucu aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Kasadaki sayımda 2.900 YTL olduğu tespit edilmiş, noksanlığın nedeni araştırılmak üzere ilgili hesaplara alınmıştır. Bankadaki mevduatın 35.000 YTL olduğu alınan dekont ile belirlenmiş aradaki farklığın faizden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Alacak senetlerine vadelerine göre 500 YTL reeskont hesaplanmıştır. Alacak senetlerimizin 6.000 YTL lik bölümünün tahsili için yasal takibe başlanmış ve senet tutarı kadar karşılık ayrılmıştır. Demirbaşlara %20 normal amortisman ayrılacaktır ( Defterdeki değerin % 29 si alıncaktır.). Defterdeki kayıtlı değer 500.000 YTL aynı zamanda mizanda da yer alır. Borç senetlerine 300 YTL reeskont hesaplanmıştır. Ay sonu KDV mahsubu yapılmıştır. Depoda yapılan sayımda 280.000 YTL mal olduğu tespit edilmiştir. 20.000 liralık alış iadesi mevcuttur. Not; Yönetim giderleri için 7/A seçeneği kullanılmaktadır. Yapılması gereken öncelikli olarak sırası ile işlemleri yevmiye ve büyük defterlere işlemek olacaktır. Şirketin en son yapılan yevmiye kaydının numarası 84 tür. Aktarılan toplam 1.014.700 1.014.700 85 31.12.2006 197-SAYIM TES.NOKSAN. HS. 100 100-KASA HESABI 100 Sebebi bulunamayan kasa noksanı 86 31.12.2006 102-BANKALAR HS. 5.000 642-FAİZ GELİRLERİ HS. 5.000 Banka hesabımıza yürütülen faiz 87 31.12.2006 657-REES.FAİZ GİDER.HS. 500 122-AL.SEN.REESK.HS. 500 35
88 89 90 91 92 Alacak senetlerine reeskont ayrılması 31.12.2006 128-ŞÜP.ALAC.KARŞILIĞI HS. 121-ALACAK SEN.HS. Senedin şüpheli hale gelmesi 31.12.2006 654-KARŞILIK GİD. HS. 129- ŞÜP.ALAC.KARŞ..HS. Şüpheli alacaklara karşılık ayrılması 31.12.2006 770-GENEL YÖNETİM GİD. HS. 257-BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HS. Demirbaşlara ayrılan amortisman 31.12.2006 391-HESAP.KDV HS. 191-İNDİRİLE. KDV HS. 360-ÖD.VER.FONL.HS. 04-KDV Ay sonu kdv mahsubu 31.12.2006 322-BORÇ SN. REES. HS. 647-REES. FAİZ GEL.HS. Alacak senetlerine reeskont ayrılması TOPLAM 6.000 6.000 100.000 3.700 300 1.136.300 6.000 6.000 100.000 1.500 2.200 300 1.136.300 Bundan sonra yapılması gereken ticari malların denkleştirilmesi işlemidir. Öncelikli olarak satışların maliyeti tablosunu hazırlayalım. SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU A. Dönem başı mal mevcudu...: - B. Dönem içi mal alışları tutarı...: 440.000 C. Mal alış giderleri tutarı...: - D. Mal alış iadeleri tutarı (-)...: (20.000) E. Mal alış iskontoları tutarı (-)...: - F. Dönem sonu mal mevcudu (-)...: (280.000) G. SATILAN TİCARİ MAL MALİYETİ...: 140.000 Yukarıdaki şekilde hesaplanan maliyet aşağıdaki gibi kaydedilir. 36