CUMHURİYET DÖNEMİNDE BURDUR İLİ NÜFUSUNUN SEYRİ

784 CUMHURİYET DÖNEMİNDE BURDUR İLİ NÜFUSUNUN SEYRİ Hayri ÇAMURCU * Talip ÖZTÜRK ** Özet Coğrafi konum ve doğal şartlar bakımından yerleşmeye elverişli bir bölge olan Burdur ve çevresi, ilk çağlardan bu yana önemli bir yerleşim sahası olmuştur. Önemli ticaret yolları üzerinde bulunan Burdur tarih sürecinde Anadolu nun önemli yerleşim merkezlerinden biri olmuştur. Burdur un cumhuriyet öncesi nüfus bilgilerine ait güvenilir veriler bulunmamaktadır. Konu ile ilgili sağlıklı bilgiler cumhuriyet dönemiyle başlayan nüfus sayım sonuçlarından elde edilebilmektedir. Bu çalışmada genel nüfus sayım sonuçlarından faydalanarak Burdur ilinin sınırları içinde kalan bütün yerleşmelerin nüfus seyirleri kır-kent nüfusundaki değişmeler ve diğer demografik özellikler belirlenmeye çalışılmıştır. 1927 yılında Türkiye nin nüfusu 13 648 27, Burdur ilinin nüfusu 83 876 olarak tespit edilmiş ve Burdur ili nüfus büyüklüğü açısından 63 il arasında 61. sırada yer almıştır. Son 73 yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık beş kat artış göstermiştir. Aynı dönemde Burdur ilinin nüfusu yaklaşık üç kat artış göstermiş ve 2 yılında 256 83 e yükselmiştir. 1927-2 döneminde Burdur ilinin nüfusu sürekli artış göstermiş ve ilde en düşük yıllık nüfus artış hızı ise %,14 ile 199-2 döneminde, en yüksek yıllık nüfus artış hızı ise %4,9 ile 1935-194 döneminde gerçekleşmiştir. 1927 yılında Burdur ili ülke nüfusu içinde %.6 lık bir paya sahip iken, 2 yılında yaklaşık %.4 ten daha küçük bir paya sahiptir. Bu da Burdur ilinin nüfus artış hızının ülke ortalamasından daha düşük olduğunu göstermektedir. 1927 yılında Burdur ilinde %21.5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı 195 yılına kadar azalmış ve bu yıldan sonra sürekli bir artış göstermiştir. Burdur ilinde şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş artmıştır. Bu ilde 199 yılına kadara köy nüfusu fazla iken, ilk kez 199 yılında şehir nüfusu köy nüfusundan fazla olmuştur. 2 yılında şehir nüfusunun payı, % 54.5 e yükselmiştir. Cumhuriyet döneminde Burdur ili nüfusunun cinsiyet bileşimi erkekler lehine değişmiştir. 1927 yılında toplam nüfusun %53,8 ini kadınlar %46,2 sini erkekler oluştururken, 2 yılında bu oran %49,7 kadın, %5,3 erkek olarak gerçekleşmiştir. Bütün bu değerlerden anlaşılacağı üzere Burdur ili ekonomik ve doğal zenginlikler açısından yeterli potansiyele sahip olmasına rağmen, nüfus potansiyeli açısından bir atılım gerçekleştirememiş, çevresindeki illere oranla daha az bir ilerleme kaydetmiştir. Bu durum Yüksek öğretim kurumları, sanayi tesisleri ve diğer kurumlar yardımıyla değiştirilmeye çalışılmaktadır. * Yrd.Doç.Dr., Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü, Coğrafya Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve Dekan Yardımcısı. ** Arş.Gör.Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı, Araştırma Görevlisi

785 Abstract Burdur and its vicinity was the center of people attraction and settlement for thousands of years due to its physical and geographic situations and advantages. The city has been one of the important settlement centers in Anatolia. Time to time, the city was attacked by different people, which made so many fluctuations of its population. There is not accurate information on the population of the city during the Ottoman period. Some travelers including foreign gave some estimates but they are not close to each other. Accurate information of the population of city started to come after 1927 which is the date of first census in Modern Turkey. The purpose of this study is to determine population changes by time and see the changes between urban and rural distribution in the city of Burdur and its vicinity. The data used here comes from census information from 1927 to 2. While the population of the Province (Burdur) was 83876 in 1927, it reached to 25683 according to 2 census. From the first census (1927) to the last one (2) Burdur s population increased 26 percent. Though the population of the city, excluding vicinity, was 12784 in 1927, it reached 63363 in 2, which is 395 percent increase. At the same period, rural population of Burdur also increased from 65827 to 11696 (77 % increase). Even though the number of the towns increased, the population of towns has not been increased overwhelmingly. None of the towns, except Bucak 28833 (11883) and Gölhisar (12434), has the population more than 1 people (2 census). The urban center of Burdur became an attraction center for so many people due to higher education opportunities, organized industrial zone, and private and governmental businesses. Giriş Akdeniz bölgesinin Göller Yöresi kısmında yer alan il, batı Anadolu ile Akdeniz Bölgesini birbirine bağlar. Matematik konum olarak 36 53 ve 37 5 kuzey enlemleri ile 29 24 ve 3 53 doğu boylamları arasında yer alır. İlimizin tarihi; Neolotik Çağa kadar inmektedir. 1957-196 yılları arasında Prof. J. Mellaart tarafından Hacılar da yapılan kazılarda Neolitik kültürün bütün ayrıntılarını ortaya çıkarmıştır. Bu bulgular M.Ö.7 yıllarına inmektedir. Yine 1978-1988 yılları arasında Kuruçay Höyükte ve 1989-1992 yılları arasında Bucak Höyücek Höyükte Prof.Dr. Refik DURU tarafından yapılan kazılarda da Neolitik çağın kültürüne rastlanılmıştır. Bu çağın en önemli özelliği: İnsanların, hayvanları evcilleştirmesi, çanak-çömlek yapımını öğrenmiş bulunmasıdır. Anadolu nun ilk heykelcikleri olarak bilinen Ana İlahe yi temsil eden pişmiş toprak figürleri ve süs eşyaları Neolitik Çağda Hacıların en önemli eserleridir. Türk tarihi içinde ele aldığımızda ise bölge 171 Malazgirt Meydan Muharebesi nden sonra; sırasıyla Selçuklular, Hamitoğulları ve Osmanlıların hâkimiyeti altına girmiştir. 1839 Tanzimat hareketinden sonra Burdur, Kütahya ilinden ayrılarak Konya ilinin Isparta kaymakamlığına bağlandı. 185 yılına kadar bu bağımlılık sürdü. Daha sonra başta Saden oğlu Hacı İsmail Ağa olmak üzere Burdur un Sancak olması için uğraşmışlar ve 1872 yılında Burdur sancak olmuştur. 192 yılında müstakil mutasarrıflık olan Burdur, doğrudan hükümet merkezi olan İstanbul a bağlanmıştır. I. Dünya Savaşının yenilgi ile neticelenmesinden sonra İtalyanlar Antalya ya asker çıkardılar. Burdur a gelerek merkez komutanlığı kurdular. Burdur düşmanın yurttan atılmasından sonra kurulan yeni Türkiye Cumhuriyetinde 1923 yılında il olarak yerini almıştır. 1 Kentler ve kentleşme hareketleri, çeşitli bilim dallarına mensup araştırıcılar tarafından o bilim dalının amaç ve yöntemleri doğrultusunda incelenmektedir. Bu çalışmada Burdur ilinde yer alan yerleşmelerin Cumhuriyet dönemindeki nüfus artışı, nüfusun kent ve kır dağılışı, cinsiyet özellikleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Bu yapılırken de genel olarak, 1927 yılından itibaren periyodik aralıklarla yapılmış nüfus sayım sonuçları veri kaynağı olarak kullanılmıştır. 1 www.burdur.gov.tr

786 Sayım Yılı Nüfus miktarı Nüfus Artışı Artış Oranı Türkiye Nüfus Artış Oranı 1927 83876 - - - 1935 9589 11933 14,22 21,1 194 119498 23689 24,7 19,6 1945 125792 6294 5,26 1,6 195 136555 1763 8,5 21,7 1955 157183 2628 15,1 27,8 196 179514 22331 14,2 28,5 1965 19495 15436 8,6 24,6 197 21335 15385 7,9 25,2 1975 222896 12561 5,9 25, 198 2359 12113 5,4 2,6 1985 2482 12993 5,5 24,9 199 254899 6897 2,7 21,7 2 25683 194.74 2, Tablo 1: Burdur İli ve Türkiye de Nüfus Artışları ve Yoğunlukları Kaynak: D.İ.E. verileri 3 % 25 2 15 1 5 1927 1935 194 1945 195 1955 196 1965 197 1975 198 1985 199 2 Şekil 1: Burdur İli nde Nüfus Artış Oranı (1927-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri 1927 genel nüfus sayımı sonuçları yayınlanırken köylerin nüfusları ayrı ayrı belirtilmemiş, ilçe merkezleri ve köylerin toplam nüfusları verilmiştir. 1927-199 yılları arasında nüfus sayımları her beş yılda bir yapılmış, 199 yılından sonra ülkemizde nüfus sayımlarının 1 yılda bir yapılması kararlaştırılmıştır. 3 Kasım 1997 tarihinde seçmen listelerinin güncelleştirilmesi amacıyla nüfus sayımı yapılmıştır. Ülkemizde son nüfus sayımı 2 yılında gerçekleştirilmiştir. 1927 yılında Türkiye nin nüfusu 13 648 27, Burdur ilinin nüfusu 83 876 olarak tespit edilmiş ve Burdur ili nüfus büyüklüğü açısından 63 il arasında 61. sırada yer almıştır. Kilometrekareye düşen insan sayısı da yine 1927 yılında 12 kişidir. Sayım Yılı 1927 2 Nüfus Artışı Artış Oranı % Burdur İli Nüfusu 83876 25683 172927 26 Türkiye Nüfusu 1364827 6783927 54155657 397 Tablo 2: Türkiye de ve Burdur İli nde 1927-2 Yılları Arasında Nüfus Artışı Kaynak: D.İ.E. verileri

3 25 2 15 1 5 Kişi 83876 9583 119498 125792 136555 157183179514 19495 21335 222896 2359 2482 254899 25683 1927 1935 194 1945 195 1955 196 1965 197 1975 198 1985 199 2 787 Şekil 2 : Burdur İlinde Sayım Yıllarına Göre Nüfus Miktarı (1927-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri Burdur İli nin toplam nüfusu 1927-2 yılları arasında geçen 73 yıllık süre içerisinde 83876 dan 25683 e yükselmiş olup, bu süre içerisinde 172927 kişilik bir mutlak artış sağlanmıştır. Son 73 yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık beş kat artış göstermiş, aynı dönemde Burdur ilinin nüfusu 3 kat artmıştır. Yine bu dönemde ilde en düşük yıllık nüfus artışı,7 ile 199-2 döneminde, en yüksek nüfus artış hızı ise 24,7 ile 1935-194 döneminde gerçekleşmiştir. 1927 yılında Burdur ili ülke içinde %,6 lık bir paya sahip iken, 2 yılında yaklaşık %,4 ten biraz daha az bir paya sahiptir. Bu da Burdur ilinin nüfus artış hızının ülke ortalamasından daha düşük olduğunu göstermektedir. 16 14 12 1 8 6 4 2 Kişi KENT N. Miktarı KIR N. Miktarı 1935 194 1945 195 1955 196 1965 197 1975 198 1985 199 2 Şekil 3: Burdur İli nde İdarî Bölünüşe Göre Nüfusun Artışı (1935-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri

788 Burdur İli ndeki nüfus artmasında göçlerden çok, doğumlar ve ölümler arasındaki farktan doğan doğal nüfus artışı daha etkili olmuştur. İl genelinde nüfus planlaması çalışmalarında başarı sağlanmıştır. Bunda sağlık hizmetlerinin yaygınlaşması kadar, insanımızın bu hizmetlerden yararlanma isteğinin de etkili olduğu söylenebilir. Eğitim düzeyinin yüksek olması doğurganlığın azalmasını sağlamıştır. İlde uzun yıllardan beri bulaşıcı hastalıklar görülmemektedir. Aileler özellikle çocuklarının sağlığına ve eğitimine çok dikkat etmektedir. Kır-Kent Nüfusunun Seyri Burdur un kır ve kent nüfusunun gelişimine değinmeden önce ülkemizde ve dünyada kır ve kent nüfusunun ayrımında kriterler üzerinde durmakta fayda vardır. Bilindiği gibi, bir ülkede veya yörede kent nüfusun fazla veya az olması gelişmişliğin belirleyici ölçütlerinden biridir. Kent nüfusu ne kadar fazla ise, o yöre ya da ülke o kadar gelişmiş kabul edilir. O nedenle nüfus incelenirken kır ve kent nüfusu üzerinde durulur. Coğrafyacılar, şehircilik uzmanları, sosyologlar, ekonomistler ve plânlamacılar kır-şehir ayrımında, şehrin tanımında farklı ölçütler ve tanımlar kullanmışlardır. Bir yerleşmenin şehir mi yoksa kır mı olduğuna karar verirken ele alınan ölçütlerden bazıları; nüfus miktarı, nüfus yoğunluğu, yönetim ölçeği, ekonomik veya kültürel fonksiyonları, plânlamanın olup olmadığı, yaşayan insanların ekonomik etkinlikleri vb. sayılabilir. Yukarıda sayılan kriterlerden en çok kullanılanı nüfus miktarı olmuştur. Çünkü nüfus kriteri diğer ölçütlere göre daha somut ölçülebilir ve objektiftir. Devlet İstatistik Enstitüsü kır-şehir ayrımını yaparken yönetim ölçeğini dikkate almaktadır. Nüfusları ne olursa olsun bütün il ve ilçe merkezleri şehir sayılmaktadır. Coğrafyacılar, bu konuya biraz daha farklı açıdan bakmışlardır. Darkot, Selen ve yurdumuzda çalışmalarda bulunan H. Louis, bu ayrımda 3 sayısını esas almışlardır. Tümertekin, Tunçdilek ve bazı şehir coğrafyacıları kır-kent ayrımında 1. nüfusu ölçüt olarak kabul etmişler, bunun üzerindeki yerleşmeleri şehir, altındaki yerleşmeleri kır olarak değerlendirmişlerdir 2. 1927 yılında Burdur ilinde %21,5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı, 195 yılına kadar azalmış ve bundan sonrada sürekli bir artış göstermiştir. KENT NÜFUSU KIR NÜFUSU Yıllar Nüfus Miktarı Oran % Nüfus Miktarı Oran % 1935 2175 21,6 75634 78,94 194 22262 18,63 97236 81,37 1945 22464 17,86 13328 82,14 195 24131 17,67 112424 82,33 1955 34385 21,88 122798 78,12 196 47944 26,71 13157 73,29 1965 54135 27,77 14815 72,23 197 6178 29,34 148627 7,66 1975 7171 31,89 151825 68,11 198 84983 36,16 1526 63,84 1985 9897 39,88 14995 6,12 199 129112 5,65 125787 49,35 2 139897 54,48 11696 45,52 Tablo 3:Burdur İlinde Kır ve Kent Nüfuslarının Sayım Yıllarına Göre Dağılımı (1935-2) Kaynak: D.İ.E. verileri Burdur ilinde şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş artmıştır. Bu ilde 199 yılına kadar köy nüfusu fazla iken, ilk kez 199 yılında şehir nüfusu köy nüfusunu geçebilmiştir. Bu durum ülkemiz ortalamasından beş yıl sonra gerçekleşmiştir. Zira kent nüfusunun kır nüfusundan fazla olması durumu, Türkiye de 1985 yılında gerçekleşmiştir. Bu yılda ülke nüfusunun %5,8 i kentlerde, %49,2 si kırsal kesimde yaşamaktaydı 3. 2 Tümertekin, E, Türkiye de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İ.Ü. Yayını, No:184, Coğrafya Enstitüsü Yayını, no:72,1973, İstanbul. 3 Atalay, İ., Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Yayınları, 1992, İzmir, s:282.333

789 SAYIM YILI 198-2 DÖNEMİNDE İLÇE ADI 198 199 2 TOPLAM ARTIŞ ORANI (%) KENT KIR KENT KIR KENT KIR NÜFUSU NÜFUSU NÜFUSU NÜFUSU NÜFUSU NÜFUSU KENT KIR Burdur 4463 43369 56432 28381 63363 26697 41,9-38,4 Ağlasun 4442 6344 5252 6253 4738 6655 6,6 4,9 Altınyayla 3834 924 4118 2894 4173 262 8,8-7,9 Bucak 18852 26841 2747 27455 28833 29117 52,9 8,4 Çavdır 2244 13227 3886 1148 4739 1845 111-18 Çeltikçi 2278 653 2911 5374 2534 4224 11,2-35 Gölhisar 8283 32429 1434 1479 12434 8853 5,11-72,7 Karamanlı 5118 1998 5293 3539 5 3152-2,3 57,7 Kemer 261 422 2312 2747 2262 2452 9,7-39 Tefenni 4377 16453 5458 829 5398 6541 23,3-6,2 Yeşilova 4399 2459 569 1948 6423 1575 46-35,9 Tablo 4: Burdur İl inde İlçelere Göre Kır ve Kent Nüfusunun Artışı (198-2) Kaynak: D.İ.E. verileri İl'de kent nüfusunun toplam nüfusa oranı 1935 yılında %21,6 iken, bu oran 2 yılında %54,48 e yükselmiştir. Kır nüfusu ise 1935 yılında toplam nüfusun %78,94 ünü oluştururken, 2 yılında %45,52 sini meydana getirmektedir. 2 yılında ülkemiz genelinde toplam nüfusumuzun %65 i kentlerde, %35 i köylerde yaşamaktadır. Bu veriler Burdur İli nde kentleşme oranının ülkemiz ortalamasından düşük olduğunu gösterir. Burdur İli ne bağlı, merkez ilçe dışında 1 ilçe vardır. İlçe merkezlerinin içinde ikisinin nüfusu (Bucak 28833, Gölhisar 12434) 1. in üzerinde, diğerleri ise altındadır. Burdur İl inde ilçelere göre nüfus artışı verilen tablo 4 incelendiğinde 198-2 yılları arasında kent nüfusu artış oranının en yüksek olduğu ilçe Bucak (%52,9), en düşük olduğu ilçe ise Karamanlı (%-2,3) dır. Kır nüfusu değişimi ilçelere göre incelendiğinde ise artış oranının en yüksek olduğu ilçe Karamanlı (%57,7), en düşük olduğu ilçe ise Gölhisar (%-72,7) dır. 194 195 196 197 198 199 2 İLÇE ADI İLÇE İLÇE İLÇE İLÇE İLÇE İLÇE İLÇE MERKEZİ MERKEZİ MERKEZİ MERKEZİ MERKEZİ MERKEZİ MERKEZİ Burdur 1463 18719 25271 32746 4463 56432 63363 Ağlasun 2631 3342 3565 4244 4442 5252 4738 Altınyayla - - 2438 3215 3834 4118 4173 Bucak 4786 6837 8754 12293 18852 2747 28833 Çavdır 924 1362 179 2316 2244 3886 4739 Çeltikçi - - 883 2363 2278 2911 2534 Gölhisar - 44 4934 674 8283 1434 12434 Karamanlı 363 4331 4745 67 5118 5293 5 Kemer - - 1852 1915 261 2312 2262 Tefenni 2548 2968 2918 3441 4377 5458 5398 Yeşilova 725 1821 252 291 4399 569 6423 Tablo 5: Burdur İli ndeki İlçe Merkezlerinin 194-2 Yılları Arasındaki Nüfus Hareketleri Kaynak: D.İ.E. verileri Burdur İli nde kent nüfusunun artışında merkez ilçenin ayrı bir önemi vardır. Çünkü kent nüfusunun büyük bölümü Burdur kentinde yaşamaktadır. Nitekim 2 yılında 1. kişiden daha büyük yerleşmelerde yaşayan 1463 kişinin 63363 ü Burdur kentinde ikâmet etmektedir.

79 İLÇE YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS İLÇE (km²) YOĞUNLUĞU (km²) YOĞUNLUĞU Burdur 1271 71 Gölhisar 27 13 Ağlasun 38 37 Karamanlı 356 23 Altınyayla 362 19 Kemer 513 9 Bucak 1373 42 Tefenni 623 19 Çavdır 479 33 Yeşilova 1164 19 Çeltikçi 184 37 TOPLAM 684 38 Tablo 6: Burdur İl inin İlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu (2) - Kaynak: D.İ.E. verileri Nüfus verileri yorumlanırken sadece ortalama nüfus sayılarına değil, bu nüfus sayılarının dağılımına da bakmak gerekir. Dolayısıyla Burdur İl i nüfus verileri incelenirken ilçeler bazında kilometre kareye düşen insan sayısı da önemlidir. Bu açıdan Tablo 6 incelendiğinde, en yoğun nüfuslu ilçenin Gölhisar (km²ye 13 kişi), en seyrek nüfuslu ilçenin ise Kemer (km²ye 9 kişi) olduğu görülmektedir. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 % Kent Nüf. % Kır Nüf. % 1935 194 1945 195 1955 196 1965 197 1975 198 1985 199 2 Şekil 5: Burdur İlinde yıllara göre Kent-Kır nüfusu oranı değişimi (1935-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri Burdur kentinin bu özelliğini kazanmasının çeşitli nedenleri vardır. Burdur ekonomisi tarıma dayalıdır. Nüfusun %68 i tarımla uğraşır. Anason, buğday, haşhaş, şekerpancarı ayrıca gülcülük ekonomik öneme haizdir. Bilhassa süt inekçiliği çok gelişmiştir. Çayır ve meraları korunmaya çalışılmaktadır. İl topraklarının % 34'u ormanlarla kaplıdır. Özellikle son yıllarda bir çok mermer ocağı açılmış, ekonomiye katkısı hatırı sayılır hale gelmiştir. Sanayileşme açısından hızla gelişmekte olup 1. ve 2. organize sanayi bölgeleri yatırımcılarını beklemektedir. Yine Bucak organize sanayi bölgesi de gelişme aşamasındadır. İlde Şeker fabrikası, süt fabrikaları, traktör fabrikası, orta ölçekli sayısız fabrika ve imalathaneler ile ülke üretiminde söz sahibi olmaya çalışmaktadır. Okur-yazarlık oranı % 1'e yakın olup, bununla beraber, Süleyman Demirel Üniversitesine bağlı Eğitim Fakültesi, Sağlık Yüksek Okulu ve Meslek Yüksek Okulu ve Akdeniz Üniversitesine bağlı Veterinerlik Fakültesi Burdur'a öncülük etmeye devam etmekte Burdur'u dünya ile entegre etmeye çalışmaktadırlar. Yakında Burdur kendi üniversitesine kavuştuğunda daha ileriye gideceği muhakkaktır. Bütün bunlara rağmen Burdur İli Türkiye ortalaması baz alındığında gelişme açısından önemli bir atılım gerçekleştirememiş, çevresindeki illere kıyasla daha az nüfuslanmıştır. Burdur İli ndeki köyleri nüfus büyüklüğü bakımından inceleyecek olursak; 2 yılı sayım sonuçlarına göre toplam 22 köy yerleşmesi vardır. Köylerde yaşayan toplam nüfus 116,96 olduğuna göre, bu iki veriyi birbirine böldüğümüzde ortalama köy büyüklüğünü buluruz ki, bu rakam yaklaşık 578 dir. Bu ortalama değerdir. Nüfus gruplarına göre köyleri tasnif edecek olursak; köylerin 193 ünün nüfusu 2 den az, 9 tanesini nüfusu 2 den fazladır. Yine 61 inin nüfusu 25 ve daha altındadır. Nüfusu 5 ve daha altında olan köylerin sayısı

791 ise 125 dir. Yani Burdur İli nde köy yerleşmelerinin büyük çoğunluğunu küçük köyler oluşturmaktadır. Nüfusu 5-1 arasında olan orta büyüklükteki köylerin sayısı 47, 1-2 arasındaki büyük köyler ise 21 tanedir. Sayım Yılı 1935 196 1975 2 Ortalama Büyüklük 481 638 733 578 Tablo 6: Burdur İli nde Ortalama Köy Büyüklükleri (1935-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri 8 kişi 733 7 6 5 481 638 578 4 3 2 1 1935 196 1975 2 Şekil 6: Burdur İli nde Nüfus Bakımından Ortalama Köy Büyüklükleri (1935-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri Nüfus Grupları Sayım Yılları 194 196 198 2 25 den az 92 3 33 61 251-5 59 78 67 64 51-75 27 37 37 37 751-1 12 27 26 1 11-125 8 14 12 7 1251-15 3 1 9 5 151-175 3 3 4 6 1751-2 1 4 3 3 2 den fazla 1 3 13 9 Tablo 7: Burdur İli nde Nüfus Gruplarına Göre Köy Sayıları (1935-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri Ortalama köy büyüklüğünü 1935-2 yılları arasında incelediğimizde, 1935-1975 yılları arasında köylerin genelde büyümeye devam ettiğini, 1975-2 yılları arasında ise nüfus kaybederek küçüldüğünü söyleyebiliriz. Cinsiyet Bileşimi Nüfus dinamik bir olgudur. Cemiyet ve keyfiyet yönünden hızlı bir değişim içindedir. Nüfusun miktarı, artış hızı, coğrafî dağılışı, yaş ve cinsiyet bileşimi daima değişkendir. Bir ülke veya bölgede, kadın ve erkek nüfusunda ortaya çıkacak bir dengesizlik bazı sosyal ve ekonomik sorunlara yol açabilir. Erkeklerin iktisadî hayatta kadınlara göre daha fazla görev yüklendiklerini göz önünde bulundurursak, kadın-erkek oranının çalışabilir nüfusa veya insan gücü kaynaklarına da etki edeceği söylenebilir 4. 4 Tandoğan, A, Türkiye Nüfusu, Kıyı Kitabevi Yayınları, 1994, Trabzon, s:58.

792 Kadın-erkek nüfusundaki dengesizlik evlenmeler hususunda bazı sorunlar yaratabileceği gibi, doğum yapabilecek yaşlardaki kadın azlığının doğum oranının düşük olmasına neden olabilecektir. Burdur ilinde 1927 yılından 196 yılına kadar olan dönemde erkek nüfusun büyüklüğü kadın nüfustan daha az olmuştur. İlde 1927 yılında her 1 kadın için 86 erkek bulunmakta iken, 196 yılında kadın ve erkek nüfus yaklaşık aynı büyüklüğe ulaşmıştır. Cinsiyet oranı en büyük değerini 199 yılında almıştır. Bu yılda Burdur ilinde her 1 kadın için 14 erkek bulunmakta iken, erkek nüfusta meydana gelen azalma nedeniyle 2 yılında kadın ve erkek nüfus yeniden yaklaşık aynı büyüklüğe ulaşmıştır. Bu yılda her 1 kadın için 11 erkek bulunmaktadır. ayım Yılı Kent Nüfusu Kır Nüfusu Erkek Nüfus Kadın Nüfus Erkek Nüfus Kadın Nüfus 1935 9825 135 35318 4316 194 1129 1153 45856 5138 1945 1563 1191 4986 53468 1955 17742 16643 59593 6325 196 26123 21821 63924 67646 1965 29331 2484 6886 729 197 32849 28859 71421 7726 1975 37686 33385 74475 7735 1985 53371 45536 7286 779 199 6994 618 6648 65139 2 7226 67871 56981 59925 Tablo 8: Burdur İli nin Kır ve Kent Nüfuslarında Cinsiyet Sayıları (1935-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri Kırsal kesimde ise, kadın nüfusu daima erkek nüfusundan daha fazladır. Bu gerçek yukarıda verilen bilgililerle yakından ilgilidir. Şehirlerde kadın ve erkek nüfusu arasında erkeklerin lehine bir üstünlük varken, kırsal alan da kadınların lehine bir fark görülmektedir. 8 7 ERKEK KADIN 6 5 4 3 2 1 1927 194 195 196 197 198 199 2 Şekil 7: Burdur İli nin kent nüfuslarında cinsiyet sayıları (1927-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri

793 9 8 7 ERKEK KADIN 6 5 4 3 2 1 1927 194 195 196 197 198 199 2 Şekil 8: Burdur İli nin kır nüfuslarında cinsiyet sayıları (1927-2) - Kaynak: D.İ.E. verileri Başka bir ifadeyle, kırsal kesimde her 1 kadına yaklaşık 98 erkek düşerken, şehirlerde her 1 kadına 11 civarında erkek düşmektedir. Dolayısıyla kentlerde yüksek erkek cinsiyet oranı, köylerde düşük erkek cinsiyet oranı görülmektedir. Kuşaklara göre nüfusun yaş ve cinsiyet yapısındaki değişim, nüfus piramitleri ile daha ayrıntılı olarak yorumlanabilir. Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısında yaklaşık son 5 yılda meydana gelen değişim, 1955 ve 2 yıllarındaki nüfus piramitlerinin incelenmesi ile açıklanabilir. Burdur İli nin 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki nüfusun fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yaşlı kuşaklardaki nüfus, her iki cinsiyet için de ölüm hızının bu yaşlarda yüksek olması nedeniyle hızla azalmaktadır. Kadınlar erkeklere göre daha uzun yaşadığı için ileri yaşlarda kadınların sayısı erkeklerin sayısından fazladır. 1955 yılı nüfus piramidi doğurganlık ve ölüm oranının yüksek olduğu yaş yapısını yansıtmaktadır. Şekil 9: Burdur İli nin nüfus piramidi (1955)

794 1955 yılı nüfus piramidinin diğer bir özelliği de, ülke genelinde olduğu gibi, cumhuriyet öncesi savaş döneminde doğan ve 1955 yılında 35-39 yaş grubunu oluşturan kuşağın, kendisinden daha genç ve yaşlı kuşaklardan daha az nüfusa sahip olmasıdır. Bu durum savaş döneminde, doğurganlık düzeyinin düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Şekil 1: Burdur İli nin nüfus piramidi (2) Burdur İli nin 2 yılındaki nüfus piramidi 1955 yılının piramidine göre çok farklı bir yapı sergilemektedir. 2 yılındaki piramidin en önemli özelliği, 15 yaşından küçük kuşaklarda yaş küçüldükçe o kuşakların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğum sayısının azaldığı durumlarda görülür. 2 yılındaki nüfus piramidinin en önemli özelliği de, ölüm oranındaki azalmaya bağlı olarak, 2 yılında ileri yaşların, nüfusundaki azalmanın 1955 yılındakinden daha yavaş olmasıdır. Genel olarak, 2 yılındaki nüfus piramidi gelişmiş ülkelerin piramidine benzer bir yapı göstermektedir. Sonuç Cumhuriyet Dönemi nde Burdur İli nin nüfusu düzenli olarak artmıştır. Nüfus artış hızı 1927-2 yılları arasında ülke ortalamasının altında seyretmiştir. 1927 yılında 83876 olan il nüfusu 2 yılında 25683 e yükselmiştir. Toplam yüzölçümü 6814 kilometrekare olan Burdur İli nde nüfus yoğunluğu 38 kişi olup, bu değerin Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Burdur İli nde kır nüfusu 199 yılına kadar kent nüfusundan fazla iken, yine bu yılki sayımda kent nüfusu kır nüfusunu geçmiştir. Kır nüfusu ise, 1975 yılından sonra sürekli azalmıştır. Günümüzde toplam nüfusun %54,48 i şehirlerde, %45,52 si kırsal kesimde yaşamaktadır. Kent nüfusu içinde Burdur Merkez İlçe nin payı çok yüksektir. Burdur İli nde 22 köy yerleşmesi vardır. Ortalama köy büyüklüğü 578 kişidir. 1975-2 yılları arasında ise köylerin nüfus kaybettiğini söyleyebiliriz. Son 25 yıl içinde her köy ortalama 175 kişi azalmıştır. Cumhuriyet Döneminde kamunun ve özel sektörün inşaa ettiği sanayi tesislerinin yanı sıra, açılan bazı yükseköğretim kurumları şehri cazibe merkezi yapmışsa da bu ilimiz nüfus bakımından çevresindeki illere kıyasla iyi bir atılım gerçekleştirememiştir. Kaynakça ATALAY, İ., Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Yayınları, 1992, İzmir. TANDOĞAN, A, Türkiye Nüfusu, Kıyı Kitabevi Yayınları, 1994, Trabzon. TÜMERTEKİN, E, Türkiye de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İ.Ü. Yayını, No:184, Coğrafya Enstitüsü Yayını, no:72,1973, İstanbul. http://www.burdur.gov.tr. 2 Genel Nüfus Sayımı (Burdur) Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, T.C.Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.