Hüseyin Köse Mart 1970 de Antep te doğdu. 1993 te Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü nden mezun oldu. 2003 yılında İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi nde Pierre Bourdieu üzerine hazırladığı teziyle doktorasını verdi. İletişimin kültürel boyutları, tüketim kültürü, medya ve sinema sosyolojisi alanlarında çalışmaları bulunan Köse nin yayımlanmış kitaplarından bazıları şunlar: Bourdieu Medyaya Karşı, Papirüs Yayınevi, 2004; Medyatik Parodigma, Yirmidört Yayınevi, 2006; Alternatif Medya, Yirmidört Yayınevi, 2007; İletişimin Issızlaşması (Der.), Yirmidört Yayınevi, 2007; Medya ve Tüketim Sosyolojisi, Ayraç Yayınevi, 2010; Medya Mahrem: Medyada Mahremiyet Olgusu ve Transparan Bir Yaşamdan Parçalar (Der.), Ayrıntı Yayınları, 2011; Flanör Düşünce: Arkaik Dönemde ve Dijital Medya Çağında Aylaklık (Der.), Ayrıntı Yayınları, 2012; Eric Dacheux, Kamusal Alan (Çeviri), Ayrıntı Yayınları, 2012; Kara Perde: İran Yönetmen Sineması Üzerine Okumalar (Der.), Ayrıntı Yayınları, 2014. Bunların dışında, yazarın Ayrıntı Yayınları tarafından yayın programına alınmış üç çalışması daha bulunmaktadır: İletişim Bilimlerinin Unutulmuş Kökenleri (Çeviri); Şair ve Taifesi (Deneme); Skolastik Fantazya: Hayalden Endüstriye Popüler Kültür Odağında Masal Okumaları (Der.)
Ayrıntı: 821 ScholaAyrıntı Dizisi: 25 Şovenist İnşa Medya Gösterisinin Ahlaki Kapsama Alanı Üzerine Eleştirel Metinler Hüseyin Köse Düzelti Ceren Ataer 2014, Hüseyin Köse Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Garry Gay / The Image Bank Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85-576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım: İstanbul, 2014 Baskı Adedi 1000 ISBN 978-975-539-955-3 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Şovenist İnşa Medya Gösterisinin Ahlaki Kapsama Alanı Üzerine Eleştirel Metinler Hüseyin Köse
ScholaAyrıntı Dizisi Romantik Muamma Besim F. Dellaloğlu Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi Editör: Mehmet Kanar Medya Mahrem Editör: Hüseyin Köse Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık Dr. Deniz Sezgin Uç(ur)amayan Balon Derleyen: Hayri Kozanoğlu Nefret Söylemi Derleyen: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu Marx ve Weber de Doğu Toplumları Lütfi Sunar Benjaminia: Dil, Tarih ve Coğrafya Besim F. Dellaloğlu Ortak Benlik/Nörofelsefi Temellendirme Tahir M. Ceylan Hannah Arendt te Radikal Kötülük Problemi Berrak Coşkun Azınlıklar, Ötekiler ve Medya Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu & Dr. Savaş Çoban Gezi ve Sosyoloji Der.: Vefa Saygın Öğütle & Emrah Göker Orpheus'un Bakışı Ahmet Bozkurt Yoksulluk ve Kadın Abdullah Topçuoğlu & Gamze Aksan & Duygu Alptekin Yeni Medya Çalışmalarında Araştırma Yöntem ve Teknikleri Der: Mutlu Binark Keçi Medeniyeti Neolitik Dönemden Günümüze Uzanan Doğa Kültürü Cemal Ün Kamusal Alan Der. Éric Dacheux İletişim Bilimlerinin Serüveni Michel Bourse-Halime Yücel Varlık Tutulması Ahmet Bozkurt Nesne Benliği/Psikofelsefi Bütünleştirme Tahir M. Ceylan İmgeden Yoruma Halime Yücel Bauman Sosyolojisi Der. Zülküf Kara Metodolojik Bireyciliğin Eleştirisi Sosyal Bilimlerin Nesnesine Dair Realist Bir Girişim Vefa Saygın Öğütle
İnsanlık nedenler işitmekten çok gösteri seyretmekten hoşlanır... Friedrich Nietzsche İnsanlığı iletişimsiz bırakan büyük iletişim araçlarının bakış açısına göre, Üçüncü Dünya da hayvanlardan yalnızca iki ayağı üzerinde yürüdüğü için ayırt edilen üçüncü sınıf insanlar yaşar. Sorunları doğaya aittir, tarihe değil: Açlık, hastalık, şiddet, doğal işleyişin bir parçasıdır. Eduardo Galeano Bireysel gerçeğin ortaya çıkmasına, ancak kendisi değilse izin verilir. Guy Debord
İçindekiler Medya Gösterisinin İdeolojik Kapsama Alanı Üzerine Önsöz...9 Birinci Bölüm Sonsuz Hükümler Hollywood un Entelektüel Musibetle İmtihanı...27 Bükreş in Doğusu /Siyasalın Batışı...60 Paranormal Bir Yaşamdan Parçalar ya da Solaris tik Evrenlerin Gizemi...74 Babalara Ayar ya da Medyatik Babanın Keşfi... 101 İkinci Bölüm Tekinsiz Kişilikler Medyatik Kurumsal Vicdana Çağrı: McLuhan ı Vurun!... 137 Beğeni Yargıcı Bourdieu... 156 Virilio ve Hızlandırılmış Hakikat... 190 Goffman Zaviyesinden Medya Tipolojileri... 201 Barthes, Debord, Sartori ve Galeano Işığında An ı Okumak ya da Yeni Bir Görme ve Duygu İdeolojisine Doğru... 211
Üçüncü Bölüm Global Terennümler Empatik Zekânın Çöküşü: Bush ve Diğer Suçlar... 223 11 Eylül, Vicdan ve Muhasebe: Yeni Küresel Riskler ve Güvenlik Saplantısının Yükselişi... 242 Hacker Felsefesi ya da Haklamanın Etiği... 260 Dördüncü Bölüm Yüzey Ölümler Zeminsiz Kalmış Varlığın Uğradığı Panik... 305 Magazinin Ekonomi-Erotiği Üzerine... 323 Tüketimin Aynası ya da Varlık Fazlalığının Hayatımızdan Eksilttikleri... 341 İnziva: Kutsal Mesafe Yeni İletişim Teknolojileri Çağında Mesafe Bilinci ve Gözden Kaybolmanın İmkânsızlığı... 387 Gösteri nin Gölgesindeki Hayat ve Çıkış Yolları... 406
Medya Gösterisinin İdeolojik Kapsama Alanı Üzerine Önsöz Telaffuz edilen kelime, dünyanın düzenini etkiler. Johan Huizinga, Homo Ludens, s. 135. Hiçbir düşünce yöntemi ya da onun tarafından örgütlenmiş ilişkiler bütünü, belli bir söylemsel düzen oluşturulmaksızın düşünülemez. Nihai olarak tüm olaylar, bizi çıkar gözeten söyleme ve kimi öznel yargıları mutlak kesinlikler, doğrular, güdük dogmalar biçiminde inşa eden söylemin öznesine gönderir. Bu özne, gözlemler, çözümlemeler, belirlemeler, kesinlemeler, ayrıştırmalar yoluyla edindiği kemikleşmiş vehimlerini sınırsız bir alana yayma peşinde koşma tutkusuna kapıldığı andan itibaren, toplumsal bir erk, kuşatıcı bir iktidar olmayı arzular. Bu bağlam- 9
Şovenist İnşa da, her tür hükmetme arzusuna yataklık eden iktidar kurucu söylemin tarihsel, toplumsal ve politik oluşum koşullarına işaret eden Michel Foucault, özellikle dağınık düşünceler arasındaki süreksizlik ve kopukluğu yöneten ve farklı ifade birlikleri ne belli bir süreklilik özelliği katarak seri ve dönüşüm kavramları içinde yeniden oyuna sokan başat bir tutumdan söz eder (1999: 33-34). Foucault ya göre, düzenlenmiş ifade birliklerinin etkin gücü, tutarlı bir düşünce sistemine dönüşme olanağı bulduğu ölçüde, düşüncenin rastgele kavramlar döngüsünden kurtulmasına aracı olur. Bu bağlamda, etkili bir söylem oluşturmanın ilk koşulu, her tür süreklilik düşüncesini çeşitlendiren bir gelenek kavramından geçer. Tarihsel açıdan süreklilik ve dönüşüm kavramlarının taşıyıcısı olan gelenek, aynı zamanda fenomenlerin birliğine belirli bir zamansal statü vermeyi amaçlar (Foucault, 1999: 33). Bu anlamıyla gelenek kavramı, ifadelerin maddi birliğidir. Ne var ki Foucault ya göre tümüyle yeni bir söylemsel düzenin oluşturulması, kişiyi paradoksal biçimde bu maddi ifade birliğinin dışına çıkmaya zorlar. Çünkü: Bu temaya, ortada olan bir söylemin, kendisine göre gizli bir biçimde bir önceki-söylenene dayanacağı bir başka tema bağlanır; ve bu önceki-söylenen de sadece daha önce telaffuz edilmiş bir cümle, daha önce yazılmış olan bir metin değil, fakat herhangi bir zamanda söylenen bedensiz bir söylem, bir nefes kadar sessiz bir ses, ancak kendi izinin oyuğu olan bir yazı olacak tır (Foucault, 1999: 38). Foucault nun toplumda var olan başat söyleme karşın, çoğunlukla onun neden olduğu bir yarı-sessizliğin içine gömülüp gitmiş ve bir söyleme dönüşecek kadar süreklilik kazanma olanağı bulamamış ifadeler için öne sürdüğü argümanlar, temel dayanaklarını, her türlü söylemin kaynağını tarihsel bağlamlarından koparmayı salık veren bir anlayışta bulur. Bu, aynı zamanda süreklilik konusunda önceden kabul edilmiş biçimlerin de reddi anlamına gelmektedir, ifade birliklerinin sürekliliği, dilden ve dolayısıyla düşünceden ayrı tutulamayacağı içindir ki doğrudan doğruya düşünsel bir eylemle bağlantılıdırlar. Bu anlamıyla her söylemsel düzen, ideolojik bir bakış açısından hareketle ifadelerin yakalanışıdır ve ifadeler kesinlikle rastgele havada uçuşan sesler değildir; tam aksine, ifadelerin ihtiva ettiği güç; 10
11 Hüseyin Köse Başka düzenlilik biçimlerini, başka ilişki tiplerini yakalayabilmek içindir (...) ifadelerin kendi aralarındaki ilişkiler (...) büsbütün başka bir düzenle ilgili ifadeler ya da ifade ve olay grupları arasındaki ilişkiler dir (Foucault, 1999: 43-44). Dolayısıyla, herhangi bir zamanda ortaya atılan düşüncelerin, belli bir düşünce sistemi yaratmadığını ve belli bir sisteme özgü ilişkiler bütününü betimlemeye aracı olmadığını öne sürmek mümkün değildir. Foucault nun, söylemin oluşumuna ilişkin zorunlu gördüğü ikinci koşul, temaların aynılığı ilkesinde göze çarpar. Buna göre, ifadeleri yeniden gruplandırmak ve altlarında takdim edildikleri birlikli biçimleri açıklamak için belli bir tema aynılığı ilkesine gereksinme vardır. Ancak bu tema aynılığı ilkesinin uzamsal varlığı, içinde yer aldığı tarihsel koşullarla sınırlanmış da değildir. Sözgelimi, evrimci temanın tohumlarının Darwin den önce Buffon da bulunduğu gerçeğinden hareketle Kral XVI. Louis nin resmi botanikçisi ve çağının önde gelen doğa bilimcisi olan Buffon, Doğal Tarih isimli hayranlık uyandırıcı yapıtıyla sadece Darwin i öncelemekle kalmaz, aynı zamanda Gezegenlerin Oluşumu ve Şaşılığın Nedenleri Üzerine incelemeleri, Füzelerin Uçucu Kanatlarına Dair vb ilginç çalışmalarıyla da çok yönlü bir kişilik olduğunu kanıtlar bu yargıyı doğrulamak mümkündür. Her ne kadar iki düşünür arasında keskin bir zamansal uzaklık olsa da bu böyledir. Şu halde, Foucaultcu söylemin çizgileri, yaratıldığı tarihsel bağlamın çerçevesini fazlasıyla aşmaktadır. Son olarak, Foucault nun söylemsel düzen ve ilişkilere ilişkin yaptığı saptama ve getirdiği kanıtlar içinde en dikkat çekici olanı, söylemsel ilişkilerin bizzat söylemin içinde olmayıp, ona dışarıdan baskı yaptıkları yönündeki yargıdır. Foucault ya göre, bu ilişkiler, söylemin kullandığı dili değil, fakat bir pratik olarak söylemin kendisini belirginleştirir (1999: 64). Söylemsel ilişkiler, söylemin hazırlayıcılarıdır. Söylemin içinde değil, onun sınır boylarında, dolaylarında yer alırlar. Dolayısıyla, nesneler dünyasını açıklayan farklı türden birlikleri ifade eden bu ilişkileri betimlemek, söylemi oluşturan sözcüklere ilişkin semantik bir çözümleme çerçevesi kurmayı, bir sonraki adımda ise, buna bağlı olarak özneye ilişkin bir soruyu; Kim konuşuyor? sorusunu sormayı gerektirir. Foucault, bununla da yetinmeyerek, söylemin öznesini açıklığa kavuşturma yolunda bir dizi soru daha ortaya atacaktır:
Şovenist İnşa Bütün konuşan bireylerin toplamı içinde, dilin bir çeşidini elinde tutmaya hakkı olan kim? Dilin sahibi kim? Kim özgürlüğünü, saygınlıklarını dilden alıyor; ve karşılık olarak, dil gerçeklik garantisini değilse bile, en azından gerçeklik karinesini kimden alıyor? Benzer bir söylemin tercih edilmesinde, yasaya uygun ya da geleneksel, hukuksal olarak tanımlanmış ya da doğal olarak kabul edilmiş hakkın sahibi olan bireylerin-ve sadece onların-statüsü nedir? (1993: 89). Bu sorulardan da anlaşılacağı üzere, söylemin niteliğini ve koşullarını belirleyen başlıca etkenin, söylemin öznesinde ve onun sahip olduğu ayrıcalıklı statüde cisimleştiği görülür. Şu halde, söz konusu ayrıcalıklı statünün kendi işlevini toplumun tümü üzerinde meşrulaştıran gücü, hangi araç ya da araçlar eliyle işletilmektedir? Meşruiyet üreten dilsel bir pratik olan söylem, kaynağını egemen politik gücün haksız uygulamalarına karşın ne tür haklı çıkarmalardan (justification) almaktadır? Özellikle de medya söyleminin yazılı olmayan ikonografik biçimleri karşısında ısrarla yazılı-basılı eleştirel direniş olanakları geliştirmenin etkisinden söz edilebilir mi? Edilebilirse, nereye kadar? Yani daha da somutlaştırırsak, medya gösterisinin çoğunlukla hipnotik anlamda güçlü görsel imgelerinin karşısına salt kuramsal bilginin tarihsel donanımıyla çıkmak, talihsiz bir paralaks değilse, ne anlama gelmektedir? Bu ve buna benzer soruların yanıtını, genel olarak medya gösterisinde ve medyanın habercilik söyleminin oluşumu temelinde yeniden düşünmek gerekiyor hiç kuşkusuz. Birçoklarına göre, medyanın çözüm önerileri, sistemi yıpratmayacak, muhalif kimlikleri sistemle uzlaştıracak ya da marjinalin sessizliğine büründürecek şekildedir (Cangöz, 2001: 85). Buradan bakıldığında, tekdüze bir gerçeklik algılamasının, yine tekdüze bir özgürlük anlayışı içine hapsedilerek sunulduğu bir dizi hükmedici söylemin varlığı söz konusudur. Sözgelimi televizyonun haber değeri anlayışıyla somutlaştırmaya ve gitgide meşrulaştırmaya çalıştığı şey budur. Televizyon söyleminin vurucu yönü, Bourdieu nün deyişiyle, ortalama algıda oluşturduğu politik büyü den kaynaklanır, aslında orada ne tutarlı ve derinlikli bir politika ne de gerçekten baştan çıkarıcı bir büyünün varlığı söz konusu olduğu halde... Kendisiyle yapılan bir söyleşide, gayretli anarşizan bir tavırla, televizyona sadece ekranı kırmak için çıkmak gerektiğini, nitekim ona yapılacak en büyük iyiliğin bu olduğunu söyleyen François Brune de, söz hakkı dağıtımı ve 12
13 Hüseyin Köse denetimini tamamıyla televizyon sunucularının eline veren dramatik bir yayıncılık anlayışı konusunda haklı olarak şöyle yakınır: Eğer söylediğim şeyleri temellendirmek ve biçimlendirmek için bana en azından on dakikalık bir söz hakkı tanınmayacaksa, o televizyon programının davetine olumlu yanıt vermeyeceğim (Brune, 1996). Brune e göre, ilk olarak, tartışmayı konunun ayrıntılarına inmeden, üstünkörü genellemelerle geçiştiren yayın koşulları, katılımcılar açısından eşit fırsatlara dayalı, derinlemesine bir çözümlemeyi teşvik etmek yerine, basmakalıp bir görüşü kendi yüzeyselliği içinde tutarak ölümcül biçimde karikatürize etmeyi önerdiği için; ikinci olarak da, tartışma katılımcılarını izleyicinin bakış açısında yayının düzenleyici gösterisel etkisi nedeniyle kaotik biçimde birbirinin yandaşı ya da karşıtı olarak kurguladığı için eleştirilmelidir (Brune, 1996). Dolayısıyla, Brune ün karşı çıktığı şey, televizyon izleyicisinin ekranda gerçek anlamda bir tartışmayı değil, bir dizi tepkiyi izlemek zorunda bırakılmasıdır. Temelde, yalnızca herkesin üzerinde birleştiği ortalama bir değer ölçüsünün tüketildiği; ama buna karşılık, hiçbir köklü bilinç dönüşümüne yol açmayan bu tür görüşlerin sunulduğu yayınların hakim söylemi, medya kuruluşlarının içinde yer aldıkları mevcut siyasal ve ekonomik sistem içindeki meşruiyet zeminine göre şekillenir. Benzer bir şekilde, televizyondaki yarışma programlarında da medyatik söylemin, bir tür meşrulaştırma aracı olarak dramatize edilmiş yönüne tanık olunur. Pascal Lardellier, bu durumu şöyle izah eder: Bu tür yayınların birinci erdemi ve başarılarının nedenlerinden biri, izleyicileri olaya katabilme kapasitesinin büyüklüğüdür. Yarışmanın mantığı da benzer bir anlayışa tekabül eder; yarışmacılara verilen süreyi gösteren gong sesi, zamanın hızla akıp gidişi, yayının önemli anlarının pekiştirilmesine ve dolayısıyla söylemin buyurgan gücünü belirginleştirmesine yardımcı olur. Yarışmacılar bu atmosfer içinde, akıp giden zamana karşı adeta bir ölüm/kalım savaşı verirler (Lardellier, 2000). Dahası, ziyadesiyle dramatize edilmiş bu medyatik gösterinin, birtakım sürpriz konukların hesaplanmamış çıkışlarıyla alaşağı edilme riski her zaman mahsup olduğundan ve televizyondaki oyuncul rekabet düzeyinin kolayca kontrol edilebilmesini sağlamanın ölümcül ehemmiyeti açısından, yarışma adayları genellikle
Şovenist İnşa belli kriterlere göre önceden seçilirler. Bu tür bir sistemin işleyiş mantığında daha da ilginç olan şey, tıpkı izleyiciler gibi tamamıyla pasifize olmuş katılımcıların, soruları can kulağıyla dinlemeye çalışıyor gibi görünüp, sıklıkla kendi bildiklerini [lüzumsuzca] bir kez daha sınama olanağı bulmaları; ama söz konusu gösterinin kışkırtıcı etkisinden dolayı bunun ayrımına varmalarının güçlüğüdür. Program katılımcılarının önceden seçimine ilişkin benzer bir durum, özellikle siyasal kamu gündemi oluşturma amacına yönelik basın toplantılarında ve televizyon haberlerinin editoryal kanadında etkin bir işlev gören sansür ve oto-sansür mekanizmasında ifadesini bulur. Buna göre, bazı basın toplantılarında, çoğunlukla televizyon haberciliği açısından böyle bir dışsal sansüre bile pek gerek duyulmamaktadır. Zaten özel mülkiyete ve dolayısıyla mevcut ekonomik ve siyasal sistemle çıkar-bağımlı bir ilişki içinde bulunan televizyon kuruluşları, tercihlerini özgürce bilgilendirmeden yana değil, Alvin Toffler ın da yerinde belirlemesiyle, hız ve gerçeklik yönünde yaparlar. Buna göre, haber ve iletilerin peş peşe ve izleyeni bıktırıcı biçimde akıp gidişi, zihinleri bulandırma harekâtının zaman kısıtına sığınılarak üretilmiş meşru bir çerçevesinden başka bir şey olmayıp, gerçeklik, hız düzleminde yapılandırılır, yani bir bakıma mesajın anlamsal içeriği yayının süratli akışı tarafından elenir, bozuluma uğratılır. Dahası, konuklu programlarda, çağrılan konuklardan hiçbiri en son ve etkili sözü söyleme, bitirici vuruşu yapma olanağına ve ayrıcalığına sahip değildir, elbette birkaç saniyeliğine bile olsa, anlık, sürpriz bir gösterinin başaktörü olma hevesine kapılmadığı, böyle bir işe kalkışmadığı sürece... Bu, her koşulda, sözel mesajın semantik boyutunun sansasyonel gösterinin kışkırtıcı çağrısına kurban edilmesi demek olur ki artık o andan itibaren ekranlar aracılığıyla beyinlerde peyda olan görüntü, her türden ilerlemeci düşüncenin yeri doldurulmaz boşluğudur. Bu nedenle, televizyonda kabul görmüş resmi habercilik retoriğinin de, açıkça kafalarda tecelli etmesinden korkulan bu boşluk u bulduğu her tür yöntemle doldurmayı kendine yüce bir görev bilmiş olması kadar doğal bir şey yoktur. Yine bu nedenledir ki En rahat ve en insanca görünen programlar bile, bir ses duvarından oluşur, herhangi bir araya, özürlere, yanlış girişlere ya da boşluklara yer yoktur. Sessizlik, gelir kaybıdır (Sanders, 1999: 44-45). 14
15 Hüseyin Köse Özellikle Latin Amerika ve Afrika da televizyonun gerek habercilik söylemi gerek diğer programlar açısından biricik işlevinin eğlendirmek olduğuna dikkati çeken Ryszard Kapuściński ye göre de, televizyon izleyicilerinin genellikle restoranlarda, otel lobileri ve birahanelerde bir araya gelmelerinin ardında yatan ana neden, sadece bir bardak bira içmek için barlara gitme alışkanlığında olanların, aynı zamanda orada televizyon izlemeyi de ihmal etmemeleri değil, bizzat televizyondaki söylemin kategorik buyruğuna uyup, bilgisizce eğlenmeyi tercih etmeleridir (Kapuściński, 1999). Kapuściński nin, televizyonun özellikle bu tür bölgelerde genellikle eğlence merkezlerinde izleniyor olmasına getirdiği yorum da hayli ilginç: Dolayısıyla, hiç kimsenin kafasında; televizyonun gerçekte eğitim mi, yoksa herhangi bir başka enformasyon verme işlevi mi üstlenmiş olduğu ve tutumunun ciddiyeti pek sorgulanmamaktadır (Kapuściński, 1999). Foucault nun, yukarıda değindiğimiz, her tür söylemin oluşumu için zorunlu koşul olarak gördüğü temaların aynılığı ilkesinin, özellikle eğlence teması konusunda, izleyiciler tarafından nerede olurlarsa olsunlar içselleştirilmesi anlamında devreye girdiği söylenebilir mi? Büyük ihtimalle evet. Nitekim eğlence, insanların sarsılmış ciddiyet algılamasıyla, artık hiçbir ciddi bilgiyi değerlendirmeleri beklenemeyeceği gibi, böyle bir ölçüye karşı duyarlı oldukları bile, çoğunlukla kuşkuludur. Şu halde, Sanders in gelir kaybı diye nitelediği sessizlik ve Foucault nun süreklilik ve kopukluk yönetimi olarak kavramsallaştırmayı tercih ettiği farklı ses ve ifade birliklerinin, özellikle televizyonda tutarlı bir söylem yaratmaya aracı edildiklerini söylemek mümkün görünmemektedir. Üstelik televizyonun söylemi söz konusu olduğunda, başta haber değeri anlayışının hangi tip durum ya da kişiler karşısında geçerli olduğunu belirlemek anlamında elde sağlam bir ölçütün olmayışı, televizyon özelinde durumu daha da müphemleştirmektedir. Her şeyden önce, temel sorun, medya söyleminin öznesinin gerçekte kimi temsil ettiğiyle ilgilidir. Bu, aynı zamanda Foucault nun Konuşan kim? sorusuna da verilmesi gereken bir yanıttır. Öyleyse öncelikle konuşan öznenin neliği konusunu aydınlatmaya çalışmakta yarar vardır. Çünkü bu konu, bize bir ölçüde söylemin inşa ettiği ideoloji ya da ideolojiler hakkında da belli ölçüde ipucu verecektir. İlkin, Bourdieu ye göre, televizyonun ala-
Şovenist İnşa nı, tamamıyla özerk bir alan değildir. Bu alanı anlayabilmek için, başta medyanın ve özelde televizyonun haklarında geniş kapsamlı bir kamusal rıza ürettiği ekonomik ve siyasal erk sahipleri alanını kavramamız gerekir. Nitekim Medyanın (ve özelde televizyonun) güç yaratma eyleminin bilimsel evren gibi evrenler üzerinde etki gösterebilmesi için, söz konusu alan içinde birtakım suçortaklıkları bulması gerekir (Bourdieu, 2000: 66). Bourdieu ye göre söz konusu suçortaklığı düzeni, televizyonun ekonomik, siyasal ve diğer bürokratik ve kurumsal alanlarla girdiği girift ilişkide somutlaşır. Hiç değilse, olası bir dirsek teması için gerekli mesafenin aşılması gerekir. Böylesi yakın bir ilişkiler ağı içinde televizyonun kendine özgü bağımsız bir söz düzeni kurması, bu ilişkilerin çıkar-bağımlı doğası yüzünden mümkün görünmemektedir. Televizyonda boy gösteren sosyolog, yazar ve tarihçiler televizyon alanının selameti adına söz aldıkları ve yayın politikasının dışına çıkmadıkları sürece, temsil ettikleri alanların mutlak ya da radikal sözcüsü olma konumundan da yoksundurlar. Her şeyden önce, Bourdieu nün özerklik sözcüğüyle kastettiği şey, bilimsel araçlar, teknikler ve yöntemler aracılığıyla yapılan bir sorgulamayı haber verir. Bu sorgulama, her tür düzenleyici ve sınırlayıcı etkiden bağışık olarak sorunların kökenine inmeyi göze almayı gerektirir. Dolayısıyla, sorgulamanın hedefi, bazen sorgulamayı yapan araca da yönelme riskini içinde barındırdığı ölçüde, asıl özgürlükçü ve özerk konumunu edinmiş olur. Bourdieu ye göre, bu özerkliği elde etmek için de, içinde kendi kendimizi yargıladığımız, kendi kendimizi eleştirdiğimiz, hatta kendi kendimizle kavga ettiğimiz, ama bütün bunları nedenini bilerek yaptığımız o bir tür fildişi kuleyi inşa etmek gerekir (2000: 67). Kastedilen fildişi, belirgin ölçüde toplumsal pratikten yalıtılmayı değil, alan dışından gelen tehlikeli siyasal ve ekonomik yakınlaşmaların olumsuz etkilerine karşı kendini bağışık kılabilmeyi ifade eder. Ancak Bourdieu, bu eleştirel bakış açısının köreltici gücü konusunda televizyonun baskın ideolojik söyleminin hakkını vermeden de edemez. Buna göre, televizyon, geniş ölçüde Bourdieu nün üretim alanlarına (tarih, felsefe, sosyoloji, ekonomi, vs) giriş hakkı adını verdiği şeyin ucuzlatılması operasyonundan güç alır. Televizyon, bir yandan, bu alanlara girmek için gereken pedagojik/epistemolojik bedeli (deyim yerindeyse, ev ödevi ni) ödememiş olanlara kendi bünyesinde söz hakkı tanıyarak, tümüyle duyusal ve heteronom nitelikli söyle- 16