TAEK 1997 ÇALIŞMA RAPORU

A TR9900004 TAEK 1997 ÇALIŞMA RAPORU TÜRKİYE Üİ ATOM ENERJİSİ KURUMU 30-22

ÖNSÖZ Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), atom enerjisinin barışçıl amaçlarla ülke yararına kullanılmasıyla ilgili çok yönlü çalışmalarını, 2690 sayılı Kanunla verilen görev, yetki ve sorumluluk çerçevesinde yürütmektedir. Kurumumuz nükleer sahada dünyadaki gelişmeleri izlemek, işbirliği sağlamak ve ülke çıkarları doğrultusunda milli yarar temin etmek amacıyla üyesi bulunduğu IAEA, OECD/ Nükleer Enerji Ajansı ve NATO gibi uluslararası kuruluşların dahilindeki çalışmalara aktif olarak katılmaktadır. Kurum bünyesinde nükleer enerji; nükleer teknoloji; nükleer ve radyolojik güvenlik; nükleer tekniklerin tıp, endüstri, çevre, tarım ve hayvancılıkta uygulanması; radyoizotop ve radyofarmasötik üretimi; radyasyon teknolojisi konulan dahil olmak üzere geniş bir ilgi alanına dağılmış bulunan çalışmaların daha ileri düzeylere çıkartılması başlıca hedefler arasındadır. Bu kapsamda yerli nükleer reaktör, yerli nükleer yakıt, Toryum yakıt geliştirme gibi birçok araştırma ve geliştirme projesi bu yıl başlatılmıştır. Halkımızın radyasyon güvenliğinin sağlanması Kurumumuzun görevleri arasında öncelik taşıyan konulardan birisidir. Bu amaçla Türkiye genelinde radyasyon kaynakları ve radyoaktif madde kullanılarak yapılan tüm fâaliyetlerin denetimi, gerekli izin ve lisansların verilmesi; her türlü tıbbi, endüstriyel ve araştırma amaçlı uygulamalarda oluşan radyoaktif atıkların toplanıp işlenmesi, ithal ve ihraç edilen tüm gıda maddelerinde radyasyon ölçümleri hususunda çalışmalar hızlı bir gelişme göstermektedir. Radyasyon Erken Uyarı Sistemi (RESA) yardımıyla radyasyon güvenliğini ülke geneline yayma çalışmaları sürdürülmektedir. Radyoizotoplara duyulan ihtiyaç Türkiye'de giderek artmaktadır. Tıp, tarım, endüstri ve birçok bilim dalındaki uygulama alanlarında kullanılan radyoizotopların üretimlerini ve kalitelerini artırma çalışmalarına devam edilmektedir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu gerek hizmet içi eğitim programlan ile elemanlarının ve gerekse Özel Sektör, Kamu Kuruluşları, Üniversiteler, Tıp Merkezleri, Hastanelerde radyasyonla çalışan personel eğitimine yönelik Radyasyondan Korunma, Nükleer Teknikler, Tahribatsız Test Analizleri konularında mesleki kurslar düzenlemekte ve ayrıca kamuoyunu nükleer enerji konusunda bilgilendirmek amacıyla yayınlar hazırlayarak seminerler düzenlemektedir. Bu yıl nükleer enerjinin ulusal enerji programımıza dahil edilme nedenlerini ve nükleer enerjiyi çeşitli boyutlarda halka anlatmak maksadıyla, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Türkiye Elektrik Üretim-İletim A.Ş. ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın işbirliği ile geniş çaplı bir eğitim programının ilk basamağı olarak düşünülen "Kamuoyu Bilgilendirme Semineri"nin ilki Ankara'da, ikincisi Mersin'de ve konuyla ilgili olarak workshop ise İstanbul'da gerçekleştirilmiştir.

Tüm faaliyetlerin hedefi teknoloji transferi, endüstri ve ekonomiye katkıda bulunmak, bilimsel seviyeyi ve personel potansiyelini yükseltmek, yerel imkanların daha etkin şekilde kullanımını sağlamak ve kurum ile diğer araştırmacı kuruluşlar arasında bilimsel işbirliğini ülke yararına daha üst düzeylere çıkarmaktır. Doç.Dr.Emin ÖZBAŞ Başkan

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (TAEK) Başkan : Prof.Dr. Mehmet ERGİN (28.06.1997'e kadar) : Doç.Dr. Emin ÖZBAŞ ( 28.06.1997'den itiibaren) Başkan Yrd. : Dr. Kâzım CEYLAN Başkan Yrd. : Dr. İzzet ÖZTAŞIRAN KURUMUN GÖREVLERİ -Atom enerjisinin ülke yararına kullanılmasını sağlamak üzere temel ilke ve politikaları belirlemek, bu konudaki plan ve programlan yaparak Başbakan'in onayına sunmak, -Ülkenin atom enerjisinden yararlanmasını mümkün kılacak her türlü araştırma,geliştirme ve çalışmayı yapmak ve yaptırmak; bu alanda yapılacak çalışmaları koordine ve teşvik etmek, -Nükleer hammaddeler ve nükleer alanda kullanılan her türlü stratejik maddelerle ilgili çeşitli işlemlerde uyulacak genel esasları saptamak, -Araştırma ve eğitim merkezleri, laboratuvarlar, tesisler kurup işletmek, ülkenin nükleer teknolojiye girebilmesi amacıyla çalışmalar yapmak, -Radyoizotop üretme, kalite kontrolü, ölçme, değerlendirme ve dağıtma tesisleri kurmak ve işletmek, -Radyoaktif madde ve radyasyon cihazları bulunduran ve kullananlara lisans vermek ve bunları denetlemek; radyoaktif atıklarla ilgili çalışmalar yapmak, -Nükleer reaktör ve nükleer yakıt çevrimi tesislerine yer seçimi, inşaat, işletme ile ilgili izin lisans vermek, gerekli denetimleri yapmak, çevre güvenliğini sağlamak, ve -Atom enerjisi ile ilgili ulusal ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak, -Nükleer alanda eleman yetiştirilmesine dair çalışmaları yürütmek, -Atom enerjisi alanında kamuoyunu aydınlatmak, -Nükleer alanda ulusal ve uluslararası hukuk çalışmalarını yürütmek,mevzuat hazırlamak.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU'NUN ORGANLARI 1- Atom Enerjisi Komisyonu 2- Danışma Kurulu 3- İhtisas Daireleri 4- Bağlı Kuruluşlar ATOM ENERJİSİ KOMİSYONU VE GÖREVLERİ Atom Enerjisi Komisyonu (AEK) TAEK Başkanı'nın Başkanlığında Başkan Yardımcıları, Milli Savunma, Dışişleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlıklarından birer üye ile nükleer alanda eğitim, öğretim ve araştırma yapan dört öğretim üyesinden oluşur. Yılda en az dört kere toplanan Atom Enerjisi Komisyonu'nun görevleri, Kurum'un çalışma ilkelerini ve programlarını saptamak, bütçe taslağını onaylamak, nükleer alanla ilgili mevzuatı hazırlamak, Kurum'un yıllık programını oluşturmak, Kurum'un gelişen ihtiyaçlara göre organizasyon ve kadrolarına ilişkin düzenlemeleri yapmak ve bu tüm faaliyetleri Başbakan'a sunmaktır. KOMİSYON ÜYELERİ Yük.Müh.Alb.Ö.Faruk ÖZKÖK ( Milli Savunma Bakanlığı) Öner GÜL YEŞİL ( TEAS Genel Müd.) Prof.Dr. Hasbi YAVUZ (İ.T.Ü. Nük.Ener.Enst. Müd.) Prof.Dr. Güngör YENER ( Ege Üniv.Nük.Bil.Enst.Müd. ) Prof.Dr. Sefahattin ÖZDEMİR ( ODTÜ)

DANIŞMA KURULU Danışma Kurulu, nükleer alanda çalışan öğretim üyeleri ve ilgili kuruluşlardaki uzmanlar arasından seçilen üyelerden oluşur. AEK tarafından havale edilen konuları inceleyip sonuç ve önerileri bildirmek üzere yılda en az bir kere toplantıya çağrılan Danışma Kurulu'na Kurum Başkanı başkanlık eder. Danışma Kurulu üyeleri belirlenen üyeler arasından, Başbakan onayı ile 3 yıl süreyle görevlendirilir. 1997 YILI TAEK DANIŞMA KURULU ÜYELERİ Özer AYDAN Bülent ESİNOĞLU Mehmet ATEŞ Ali Rıza ALABOYTJN Y.Müh.Yb.Necip BAYKAL Dr.Zeki GÜRAN Doç.Dr.Güner ÜNALAN Prof.Dr.Beril TUĞRUL Prof.Dr.Çetin BOLCAL Prof.Dr.Mustafa TAN Prof.Dr.Rafet ARIKAN Prof.Dr.Atilla ÖZMEN Prof.Dr.Yalçın SANALAN Prof.Dr.Atilla AYDINLI Prof.Dr.Hüseyin UYSAL ProfDr.Meral ERAL Prof.Dr.Hasan ERDOĞAN Prof. Dr. Şevket ERK Prof.Dr.Haldun ÖZYOL Prof.Dr.Halim AYRANCI Prof.Dr.Fahir BORAK Prof.Dr.İsmail TOK Prof.Dr.Fahri DOMANİÇ Prof.Dr.Nejat AYBERS Prof.Dr.Ahmet YÜKSEL ÖZEMRE (Dışişleri Bakanlığı) ( Sanayi ve Ticaret Bakanlığı) ( Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) ( ETİBANK Genel Müd.) ( Milli Savunma Bakanlığı) (Sağlık Bakanlığı) ( MTA Genel Müd.) (İstanbul Teknik Üniversitesi) (Kültür Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Hacettepe Üniversitesi) (Bilkent Üniversitesi) ( Celal Bayar Üniversitesi) (Ege Üniversitesi) (Pamukkale Üniversitesi) ( Yıldız T. Üniversitesi) (Uludağ Üniversitesi) (Marmara Üniversitesi) (Boğaziçi Üniversitesi) (Yüzüncüyü Üniversitesi) ( Eski Atom En.Kom.Gen.Sek.) ( Eski TAEK Başkanı) ( Eski TAEK Başkanı)

IHTISAS DAIRELERI Araştırma-Gelistirme Koordinasyon Dairesi Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Dairesi Nükleer Güvenlik Dairesi Teknoloji Dairesi İdari ve Mali İşler Dairesi

ARAŞTIRMA - GELİŞTİRME KOORDİNASYON DAİRESİ Nükleer enerji ile ilgili etüt, proje, nükleer teknik uygulama, uluslararası ilişkiler, eğitim, yayın, halkla ilişkiler ve tercüme hizmetleri gibi görevlerin yürütülmesini ve takibini yapar. A-PROJE ÇALIŞMALARI TAEK nükleer konularda araştırma faaliyetleri yapmak üzere ulusal ve uluslararası alanda destek almakta ve destek vermektedir. A-I. ULUSLARARASI ATOM ENERJİSİ AJANSI (IAEA) DESTEKLİ PROJELER: Nükleer tekniklerin uygulanması, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla Hükümetimiz ile Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) arasında yapılan anlaşma esasları uyarınca IAEA tarafından mali yardım sağlanmaktadır. A-I.1. IAEA TEKNİK YARDIM VE İŞBİRLİĞİ PROGRAMI Ajans, kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek üzere üye ülkelerde atom enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını sağlayan araştırma ve uygulama çalışmalarına cihaz, uzman ve eğitim imkanları temin etmek suretiyle destek vermektedir. a) Teknik Yardım Projeleri: Nükleer tekniklerin uygulanması, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla iki yıl veya daha uzun süreli olmak üzere ülkelerin kalkınma plan ve programlarına katkı sağlayacak mahiyette ve ulusal gelişme planları ile uyumlu, sonuçları doğrudan halka yansıyabilecek uygulama özellikli projeler destek alınarak yürütülmektedir. (Tablo 1) b) Bölgesel Projeler: Avrupa, Afrika, Doğu Asya ve Pasifik, Latin Amerika ve de Batı Asya'dan oluşan bölgelerde nükleer bir konuda araştırma yapmak üzere pilot olarak seçilen bir ülke etrafında diğer üye ülkeler faaliyetlere katılmaktadır. (Tablo 2) A-I.2. IAEA ARAŞTIRMA KONTRAT PROGRAMI Atom Enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını öngören araştırma, geliştirme ve pratik uygulamaları teşvik etmek ve yardımcı olmak üzere mali destek sağlanmaktadır. (Tablo 3) A-n. DPT DESTEKLİ PROJELER : DPT Müsteşarlığı Kalkınma Planında öngörülen hedefler ve uygulanmakta olan Hükümet Programı çerçevesindeki Yatırım Programında yer alan üretimi, verimliliği ve ekonominin rekabet gücünü artırıcı, kamu açıklarını ve enflasyon hızım azaltıcı politikalar doğrultusunda ülkemizin kalkınmasına hizmet etmek üzere her yıl yatırım projeleri yürütülmektedir. (Tablo 4) A-m. TAEK DESTEKLİ PROJELER : TAEK'nun çalışma programı ve ilkelerine uygun olarak ilgili kuruluş ve üniversiteler tarafından yapılan güdümlü nitelikteki araştırma, inceleme ve uygulamalara TAEK Proje Destekleme Yönetmeliği hükümleri uyarınca destek verilmektedir. (Tablo 5)

TABLO 1-1997 YILI TEKNİK YARDIM PROJELERİ Kodu Adı Süresi Ajans DesteğifS) TUR/4/020 Planning of the Infrastructure for the NP Program in Turkey 1991-98 413941 TUR/8/013 Study of Lakes Using Isotope Techniques 1993-98 66063 TUR/9/011 Strengthening of Radiation Protection Infrastructure 1993-98 167795 TUR/9/012 Centre for Treatment and Diagnosis of Radiation Exposure 1995-98 20908 TUR/5/019 Immunoassay Techniques for Improving 1995-98 Cattle Production TUR/4/022 Technical Support for an Electron Beam 1995-98 Facility TUR/6/009 Establishment of Molecular Radiation 1995-98 Cytogenetics Laboratory 85547 231125 42547 TUR/0/005 Human Resources Development 1997-98 83391 TUR/4/023 Improving QA/QC in Radiation Technology 1997-98 13887 TUR/7/007 Radiation Sterilization of Tissue Grafts 1997-98 45769 TUR/8/014 Nuclear Techniques for Lake and Marine Pollution Studies 1997-98 31935 TUR/9/013 Strengthening Nuclear Safety Infrastructure 1997-98 10127 TOPLAM 1.213.035 TABLO 2-1997 YILINDA İŞTİRAK EDİLEN AVRUPA BÖLGESİ BÖLGESEL frer) PROJELER Kodu RER/0/011 RER/2/003 RER/4/018 RER/4/019 RER/4/021 RER/6/007 RER/9/050 RER/9/051 Adı Establishing INIS Capabilities in the NIS Marine Environmental Assessment of the Black Sea Region Management of Delayed NPP's Licensing Fuel and Fuel Modeling Codes for WWER Reactors Low and Intermadiate Radioactive Waste Disposal Modernization of Nuclear Medicine Harmonisation of Regional Nuclear Emergency Preparedness Activities Armenia-Turkey: Seismic Studies and Emergency Planning

TABLO 3- TAEK BÜNYESİNDE YÜRÜTÜLEN 1997 YILI ARAŞTIRMA KONTRATLARI Kodu Adı Süresi Ajans Desteöi(S) 6888 The Correlation of Changes in Productivity with Certain Metabolities 1992-97 5.000 7412 A Spherical Tokamak Driven Plasma Guns 1993-97 4.000 7475 Transfer of Cs-137 From Soil Tea and Thyme Plant 1993-97 3.800 7779 Determination of Max/min Ratio of Absorbed 1993-97 4.000 Dose of Dried Figs and to Work by Sterin Dosimeter in Gamma Irradiation Plant 8143 Breeding for High Yield and Oil Content and 1994-97 5.000 Oil Quality of Spring Rapeseed Varieties by Induced Mutation 8162 Enzyme Immunoassay for Quantification 1994-99 5.000 of DDT and DDE in Foods, Soil and Water 8503 Development and Validation of Techniques for 1995-97 3.000 Measuring Microbial Protein Supply in Ruminants Using Nuclear and Related Techniques 9082 Development of Novel Adsorbent Materials 1996-98 6.000 for Recovery and Enrichment of Uranium from Aqueou Media 9225 Development of a Quality Manual Applicable 1996-97 6.000 at the SSDL 9506 Formation Cross-Section Measurements of 1996-97 5.000 Short Lived Nuclear in the Energy Range from 13.6. to 14.9 Mew 9616 Hydrogen Determination in Bulk 1996-97 6.000 Materical Using Fast Neutron Generator 9634 Combuned Methods for Treatment of Liquid Waste from Uranium Refining and Conversion 9657 Development of Protocols for Corrosion and 1997-97 4.000 Deposit Determination in Pipes by Radiography 9712 To Establish and Compare for the Coastal 1997-98 7.000 Waters of Turkey, the Po-210/Pb-210 Contents in Anchory Fish and Sea Snails TOPLAM 63.800

TABLO 4- YATIRIM PROJELERİ Proje No Adı Süresi 1997 Yatırım TutanfTL) 89K120190 Araştırma Merkezlerinin Fiziksel Güvenliğinin Sağlanması 1989-97 23.875.000.000.- 91 Kİ20170 Başkanlık Hizmet Binası 1991-99 502.787.000.000.- 91K120200 Hızlandırıcı 1991-97 85.000.000.- 92K12O13O Yeni Nükleer Araştırma ve Uygulama 1992-97 24.614.000.000.- 93K120100 Radyasyon Teknolojisi ve Nükleer Analiz Yöntemlerinin Uygulanması 1993-97 20.872.000.000.- 93K120110 ÇNAEM Alt Yapı Islahı ve Tadili 1993-98 22.690.000.000-93Kİ20120 TR-2 Reaktörünün Modernizasyonu ve Otomasyonu 1993-98 3.437.000.000.- 94K120140 Yerli Sanayinin Nükleer Teknolojiye Uygulanabilirliği Etüdü 1994-97 455.000.000.- 94K120160 ANAEM Alt Yapı Geliştirme 1994-97 2.420.000.000.- O7K120220 Büyük Onarım 1997-97 19.700.000.000.- 97K120230 Yerli Nükleer Reaktör Geliştirme 1997-99 15.515.000.000.- 97K120240 Nükleer Yakıt Teknolojisi Geliştirme 1997-99 27.314.000.000.- 97K120250 İleri Tahribatsız Test Teknikleri Geliştirme 1997-99 6.267.000.000.- TOPLAM (TL) 227.254.547.427.- TABLO 5-1997 YILI TAEK DESTEKLİ PROJELER Kodu Adı Tarihi 97303907 Oksit ve Non-oksit Seramiklerde Nadir 1997-98 Toprak ve Metal Oksit Tipi Seramiklerin Sinterleme Kinetiği ve Mekanik Özelliklere Etkisi Tutan (TL) 5.120.000.000 97504004 Bağlı Kalıntı İçeren Hayvan Dokularını Tüketen İkincil Türlerde Bağlı Kalıntı Oluşma Riskinin Araştırılması 8 1997-99 642.062.000

B-EĞİTtM FAALİYETLERİ Yurtiçi Eğitim Faaliyetleri TAEK Hizmetiçi Eğitim Programı kapsamında yıl içinde genel ve ihtisas konularında kurs, konferans ve seminer gibi eğitim faaliyetleri düzenlenmiş, Kurum dışı personelin de bu faaliyetlerden yararlanması sağlanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Genel Müdürlüğü'nden gelen staj talebi üzerine 1997 yılı içinde 58 üniversite öğrencisine Kurumumuza bağlı Merkezlerde staj yapma imkanı sağlanmıştır. Gerçekleştirilen başlıca eğitim kurslarının konuları aşağıdaki gibidir. Radyografi Seviye 1-Seviye 2 Ultrasonik Seviye 1-Seviye 2 Yüzey Metodları Seviye 1 -Seviye 2 Girdap Akımları Seviye 1-Seviye 2 Radyasyon Korunması Nükleer Maddeler Temel Nükleer Fizik Bilgileri Dünya Ruminant Beslenmesi Moleküler Genetik Sistem Bileşenlerinin Sınıflandırılması ile ilgili Uluslararası Standartlar ve Politikalar CANDU Technology ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM LHSNAE LHSNAE TAEK TAEK Yurtdışı Eğitim Faaliyetleri UAEA tarafından sağlanan yurtdışı imkanlarını kullanarak 22 TAEK elemanı Kurum amaçlarına yönelik konularda yurtdışında kısa ve uzun süreli eğitim görmüşlerdir. NÜKLEER ENFORMASYON SİSTEMLERİ (INIS) Nükleer alanda Türkiye'de yayınlanan 137 adet dokümanın künye, özet ve anahtar kelimeleri INIS tarafından belirlenen kurallara göre hazırlanıp, INIS Sekreteryasına gönderilmiştir. Araştırıcılarımızın yurtdışından talep ettikleri dokümanlar temin edilerek istifadelerine sunulmuştur. Yabancı araştırıcılar tarafından talep edilen, ülkemiz araştırıcılarının yaptıkları çalışmalarla ilgili dokümanlar temin edilip ilgili yerlere gönderilmiştir. Yurtiçinde yapılan seminer ve toplantılara posterle katılarak INIS'm kullanıcılara duyurulması sağlanmıştır. INIS'in kullanımı ile ilgili son değişiklik ve yöntemlerinin anlatıldığı Litvanya-Vilnius'da yapılan eğitim seminerine katılınmıştır.

RADYASYON SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DAİRESİ Medikal Işınlamalarda Hasta Dozu Tayini projesi kapsamında seçilen Üniversite hastahanelerinde TLD kullanılarak araştırmalar yapılmış ve elde edilen sonuçlar United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR) tarafından iyonlaştırıcı radyasyonun insana ve çevreye etkisini değerlendirmek amacı ile yapılan çalışmalar kapsamında komitenin " Medical Eposures" başlıklı taslak raporunda yayınlanmıştır. Diagnostik radyoloji'de hasta dozu ve özellikle hamile kadınlarda fetus dozu tayinine yönelik çalışmalar ile, açık radyoaktif kaynaklar ile yapılan uygulamalarda hasta ve toplum dozu tayinine yönelik çalışmalar yürütülmüştür. Bu çerçevede ölçüm programları oluşturulmuş, Radyoloji alanında iki Üniversite Hastahanesi'nde yürütülen çalışmalarda bazı tetkikler için organ dozu ve etkin doz tayini yapılmıştır. Ermenistan'da kurulu Metzamor Nükleer Santralı'nda meydana gelebilecek kaza veya tehlike durumlarına karşı Ermenistan, Rusya Federasyonu ve Kazakistan'ın katılımıyla oluşturulan bölgesel çalışma grubu faaliyetlerine devam edilmektedir. Endüstriyel amaçlı radyografi ve radyoskopi cihazları, otomatik proses kontrolünda kullanılan sistemler ile yapı ve malzemelerin kalite kontrolü amacı ile radyoaktif kaynak kullanılarak gerçekleştirilen diğer ölçme teknikleri ile ilgili cihazların ve bulundukları tesislerin radyasyon kontrolları ve lisanslama hizmetleri ile bu tesislerin yapısal zırhlama planlarının incelenmesi hizmetleri düzenli bir şekilde yürütülmekte olup 1119 adet lisans verilmiştir. Ayrıca, endüstriyel alanda faaliyet gösteren 22 kuruluşa ait toplam 166 adet radyoaktif kaynaklı cihazın lisansı yenilenmiştir. Endüstri alanında faaliyet gösteren cihaz ve sistemlerde kullanılmak üzere yurt dışından getirilen radyasyon kaynaklarına ithal izni verilmesi ve bu kaynakların gümrükler veya merkezde taşıma güvenliği açısından kontrol edilmesi çalışmaları rutin olarak devam etmektedir. Tıbbi ve endüstriyel kuruluşlar ile araştırma laboratuvarlarında radyoaktif maddelerle yürütülen çalışmalar sonucu oluşan toplam 820 kg katı atık 325 adet kullanılmış jeneratör ile 15 adet radyoaktif kaynak toplanmıştır. Yurt çapında tıp, endüstri ve araştırma kuruluşlarında çalışan radyasyon görevlilerinin çalışmaları sırasında almış oldukları radyasyon miktarı kişisel dozimetrelerle aylık olarak tayin edilmektedir. Değerlendirmeler sonucunda müsaade edilen seviyenin üzerinde (4.0 msv) radyasyon dozu alanların çalışma şartları incelenmekte, radyasyonla yapılan bütün çalışmalarda maruz kalınacak radyasyonun mümkün olan en düşük seviyede tutulmasının sağlanması amaçlanmaktadır. 1997 yılı içerisinde 110 kuruluşta kayıtlı 6500 kişiden her ay değişen sayıda hizmet alan görevli izlenmiştir. NÜKLEER GÜVENLİK DAİRESİ Türkiye'de kurulacak nükleer santral yerine ilişkin veri toplanmıştır. Proje sonuçları bir rapor halinde IAEA'ya iletilmiştir. Türkiye'nin imzalamış bulunduğu "IAEA'nın güvenlik denetimini artırmaya yönelik olarak hazırlamış olduğu "93+2" programı protokolü", "Kullanılmış Yakıtlar ve Radyoaktif Atık Yönetimi Güvenliği Sözleşmesi" ve "Nükleer Hasardan Doğan Sorumluluklar Sözleşmesi" ne ilişkin teknik görüşler hazırlanarak Viyana'daki Daimi Temsilciliğimize iletilmiştir. Nükleer silahsızlanma ile ilgili olarak Alfa İstasyonları konusunda inceleme yapılıp görüşlerimiz Dışişleri Bakanlığı'na iletilmiştir. IAEA tarafından oluşturulan ve koordine edilen, Nükleer Maddelerin Yasal Olmayan Ticaretine İlişkin Bildirim çalışması ile ilgili olarak Ajans nezdinde gerekli bildirimler yapılmıştır. Ayrıca kaçak nükleer maddeler ile ilgili "Ulusal Veri Tabanı" oluşturulmuştur. ÇNAEM "TR-2 Reaktörü" ile "Yakıt Pilot TesisP'nin ve İTÜ-NEE "Triga Mark II" Reaktörünün güvenlik denetimleri yapılmıştır. Denetim raporu hazırlanmış ve gerekli formlar hazırlanarak IAEA'ya, iletilmiştir. 10

IAEA tarafından oluşturulan ve "International Nuclear Event Scale" olarak bilinen sisteme Türkiye üye bulunmaktadır. Bu sistem ile günün her saatinde dünyanın herhangi bir yerinde olabilecek nükleer kazadan anında haberdar olunabilmektedir. Araştırma reaktörlerini lisanslama ile ilgili ABD, Kanada, Japonya mevzuatları ve IAEA yayınları derlenerek detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu çalışmanın ardından TR-2'nin Güvenlik Analizi Raporunun değerlendirilmesi yapılmıştır. Akkuyu nükleer santralının lisanslanmasına hazırlık mahiyetinde olacak şekilde ABD ve Kanada mevzuatları ile IAEA dokümanları incelenmiştir. Bu çalışma halen sürdürülmektedir. TEKNOLOJİ DAİRESİ MTA ve TAEK'nun radyometrik ölçüm, araştırma, programlama ve laboratuvar imkanlarının ortaklaşa kullanımı amacıyla 1993 yılında imzalanan karşılıklı işbirliğine ait protokol kapsamında yapılabilecek çalışmaları gözden geçirmek üzere MTA, ANAEM ve ÇNAEM'den ilgili elemanların katıldığı toplantılar düzenlenmiştir. 1998 Yılı Yatırım Programında yer almak üzere; "Türkiye'deki Toryum yataklarının Haritalandırılması, Zenginleştirme Yöntemlerinin Geliştirilmesi ve Projelendirilmesi", "Nükleer Güç Santralleri Malzeme ve Bileşenlerinde Kalite Kontrolü ve Kalite Güvencesi" konulu proje teklifleri hazırlanmıştır. "Yerli Sanayinin Nükleer Teknolojiye Uygulanabilirliği" konulu 94K120140 No lu proje ile ilgili çalışmalara devam edilmiştir. Kimyasal film depolama tekniği ile borkarbür kaplı uranyumdioksit-gadalonyumoksit yakıtı çalışmaları sürdürülmektedir. NÜKLEER HESAPLAMALAR ve TASARIM GRUBU Nükleer Reaktör Isıl Hidroliği çalışmaları kapsamında "Nükleer Reaktörlerin Isı Değiştiricilerinde Meydana Gelebilecek Tüp-İçi Yoğuşmada Havanın Etkisinin İncelenmesi" amacıyla ODTÜ Makina Mühendisliği Bölümü'nde kurulmuş bulunan deney düzeneğinde ölçümlere başlanmış, saf buhar yoğuşma ölçümleri tamamlanmıştır. Saf su buharının yoğuşması deneylerinde elde edilen sonuçların ışığı altında 1-6 bar basınç aralığında eksenel ısı akısı ve ısı aktarım katsayısı profilleri çıkartılmıştır. Sonuçların irdelenmesinden sonra hava/buhar karışımının yoğuşması deneysel olarak incelenecektir. Bilgisayar Kodu Uygulama ve Geliştirme Programı (CAMP) çerçevesinde yürütülen ısıl-hidrolik çalışmalarında RJELAP5 programının MOD3.2 ve MOD3.2.1.2 sürümlerinin karşılaştırılmasına devam edilmiştir. TR-2 Reaktörü Güvenlik Analizi Raporu'nun değerlendirilmesi çalışmalarına devam edilerek reaktörün toplam envanterinin çeşitli çalışma rejimlerinde alacağı değerlerin hesaplanması ÇNAEM Nükleer Mühendislik Bölümü ile dayanışma içinde tamamlanmıştır. İDARİ VE MALİ İŞLER DAİRESİ PERSONEL Kurumumuz kadroları 2690 Sayılı Kanun ekinde 939 memur olarak belirlenmiştir. 2690 Sayılı Kuruluş Kanununa göre Kurum personeli esas olarak 657 Sayılı Kanuna tabi bulunmaktadır. Ayrıca aynı Kanunun 12.maddesinde belirtilen unvanlı kadrolarda sözleşmeli personel çalıştırabileceği hükme bağlanmış olup, bu personele istekleri halinde 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu hükümlerinin uygulanabileceği belirtilmiştir. 11

Kurumumuzda sınıflarına gösterilmiştir. göre 1997 yılında çalışan personelin sayısı ve % oranlan aşağıda SINIFI ADEDİ % Teknikler Genel İdare Yardımcı Hizmetelr Sağlık Hizmetleri Avukatlık Hizmetleri TOPLAM BÜTÇE 366 211 36 28 1 642 57.0 32.9 5.6 4.4 0.2 1OO.0 TAEK Bütçesi, Başbakanlık Bütçesi içinde "Bağımsız Bütçe" niteliğinde olup, transfer tertibinde yer alır. Kurumun Gelirleri: Her yıl Başbakanlık Bütçesine TAEK adına konacak ödeneklerden, Kuruma yapılacak ve kurumca kabul edilecek her türlü iç ve dış yardımlar ile bağış ve vasiyetlerden, mal ve hizmet üretimi gelirlerinden meydana gelir. Kurumun Giderleri: Cari yatırım ve transfer harcamalar olarak belirlenmiştir. TAEK 1997 Mali yılı başlangıç ödeneği toplam 1.654.600.000.000.-TL olarak kanunlaşmış ve 1996 yılı ödeneğine göre % 148 oranında artış göstermiştir. 1997 Yılı Bütçesinde; 1-Personel Ödeneği %57 2-Cari Ödenekler, %2 3-Yatırım+Transfer Ödeneği %41 MEVZUAT VE HUKUK "Türkiye Cumhuriyeti ile Bulgaristan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Nükleer Kazaların Erken Bildirimi ve Nükleer Tesislere İlişkin Bilgi Değişimi Anlaşması" 28 Temmuz 1997 tarihinde imzalanmış ve 11.9.1997 tarih 23107 no.lu Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye'de yapılacak olan nükleer santrala teklif veren ülkeler ile yapılması gerekli olan "Nükleer Enerjinin Barışçı Kullanımına İlişkin İkili İşbirliği Anlaşma" taslakları hazırlanmıştır. Bu konuda anlaşma taslağı üzerindeki yazışmalar, ABD, Fransa ve Almanya ile devam etmektedir. Nükleer Denemelerin Yasaklanması Andlaşması ile ilgili görüşler oluşturularak Dışişleri Bakanlığı'na iletilmiştir. Bilindiği üzere Comprehessive Test Ban Treaty-CTBT (Kapsamlı Nükleer Test Yasaklanması Anlaşması) geçen yıl Türkiye tarafından imzalanmıştır. "Nükleer Tesislerde Kalite Temini ve Denetim Yönetmeliği" 13.3.1997 tarih ve 22932 no.lu Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. "Nükleer Güvenlik Danışma Komitesinin Kuruluş ve Çalışma Yöntemleri", "Nükleer Maddelerin Sayım ve Kontrolü" "Radyoaktif Maddelerin Güvenli Taşınması" yönetmelikleri 10.9.1997 tarih, 23106 No.lu Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 12

TÜRKIYE ATOM ENERJÎSI KURUMU BAĞLI KURULUŞLAR Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM) Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ANAEM) Lalahan Hayvan Sağlığı Nükleer Araştırma Enstitüsü (LHSNAE) 13

ÇEKMECE NÜKLEER ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ ENDÜSTRİYEL UYGULAMA BÖLÜMÜ Denizlerdeki Kirliliğin Tespit Edilmesi ile ilgili çalışmada biyoindikatör organizma olarak kullanılan alglerde ve özellikle makroalg türlerinde eser element analizleri yapılmıştır. İnsan sağlığına yönelik olarak Çernobil kazasından sonra Karadeniz toprakları ile bu topraklarda yetişen çeşitli sebze ve meyvalarda 37 Cs ve 134 Cs'ün ürünlere geçiş miktarlarının tespiti amacıyla, gerek Karadeniz Bölgesi'nde, gerekse ÇNAEM'de oluşturulan tarlada radyoaktif sezyumlu topraklarda yetiştirilen ürünlerde 137 Cs ve l3 Cs analizleri ile çeşitli eser element tayinleri yapılmıştır. İstanbul Boğazı'ndaki Balıkların Organlarında ve Midyelerde Toksik Element Seviyelerinin Tesbiti konulu çalışmada, bazı toksik elementlerin (Zn, Cu, Pb, Hg, Cs) tuzları, belirli miktarlarda balık yemlerinin içine katılarak balıkların vücutlarında hangi elementten ne miktarda biriktirdikleri saptanmıştır. Çeşitli istasyonlardan toplanan midye örneklerinde, 109 Cd radyoaktif kaynağı kullanılarak Fe, Cu, Zn ve Pb elementleri kantitatif olarak tayin edilmiştir. X-ışını floresans analizi için bilinen bazı uyarıcı kaynaklar yerine, aynı işlevi gerçekleştirecek yeni kaynaklar sağlamak amacıyla yapılan çalışmada kullanılan izotoplardan 99m Tc, TR-2 araştırma reaktöründe ve 99m Tc jeneratöründe çeşitli aktivitelerde üretilmiştir. NBS ve IAEA referans standartları ile çalışmanın doğruluk ve hassasiyeti saptanmıştır. Borularda Radyografik Tekniklerle Korozyon Tayini: Korozyonlu boru ve yapay hatalı boru örneklerinin radyografları alınmış ve raporları düzenlenmiştir. Örnekler ikinci ülke testi için Suriye'ye gönderilmek üzere hazırlanmıştır. Metalik malzemelerde bulunan ve ana malzemeden daha düşük veya daha yüksek yoğunlukta olan yüzey inkülüzyonlarını belirlemek amacıyla x ve y ışınlan uyarımlı elektron emisyon tekniği uygulanmıştır. Görüntü optimizasyonu için parametrelerin denenmesine devam edilmektedir. Kağıt para ve pul gibi ince örneklerin iç yapıları ve yüzeylerindeki resimlerin boya maddeleri 9 Sr beta izotop kaynağı ve yumuşak x-ışınlan ile incelenmiştir. Elektron emisyonu tekniği ile de görüntüler alınıp her üç tekniğin karşılaştırmaları yapılmaktadır. Çeşitli illerin emniyet müdürlüklerinden gelen yaklaşık 160 örnekte gama izotopik analizle radyoaktivite kontrolü yapılmıştır. Çeşitli kuruluşlara ait değişik kimyasal formlarda olan toplam 169 adet örnekde, Sb, La, Ce, Sr, Cu, Zn, Pb, Fe, Br, Hg, Os, Ca ve Ti elementleri kalitatif ve kantitatif olarak saptanmıştır. Çeşitli endüstriyel kuruluşlara ait 254 adet döküm ve çeşitli malzemelerin tahribatsız kontrolleri yapılmıştır. FİZİK BÖLÜMÜ 13-15 MeV Nötron Enerji Aralığında Nükleer Veri Ölçüm Hesaplamalarında hızlı transfer sistemini oluşturan donanım ve onu kontrol eden bilgisayar programının uyumlu çalışma testleri gerçek deneysel koşullarda yapılmıştır. Gerekli düzeltmeler ve iyileştirmeler yerine getirilerek sistemin güvenirliliği ve yazılımların hatasızlığı sağlanmıştır. Nükleer model hesaplamalarında elementel nötron aktivasyon analizlerinde ve geleceğin füzyon reaktörü yapı malzemelerinin seçiminde ve incelenmesinde ihtiyaç duyulan nükleer verilerin doğru ve duyarlı bir şekilde belirlenmesi amacıyla kısa yarı ömürlü çekirdek oluşumuna sebep olan 46 Tİ(n,p) 46m Sc, 92 Mo(n,2n) 91 Mo, 97 Mo(n,p) 97m Nb, 75 As(n,p) 75m Ge, 23 Na(n,p) 23 Ne, 23 Na(n,a) 20 F, ve 26 Mg(n,p) 26 Na reaksiyonlarına ait tepkileşim kesitleri ölçülmüştür. (n,xn) (x=2,3,4...) Tepkileşimlerinin incelenmesi kapsamında (n,4n) tepkileşimlerinin sistematiği tamamlanmıştır. (n,2n) tepkileşim kesitlerinin 16-20 MeV enerji aralığında hedef çekirdeğin nükleer parametrelerine bağlılığının incelenmesi çalışmaları sürdürülmektedir. Yüksek gerilim ünitesindeki aksaklık giderilerek, en iyi şekilde döteron huzmesi elde etme koşulları belirlenmiştir. Cihazın darbeli çalıştırılması imkanları incelenmiştir. Sürekli çalıştırma şeklinde 14

değişiklik gerektirmemesi ve "RF kaynağının darbeli çalıştırılması" na göre daha hızlı olması nedeniyle yöntem olarak "döteron huzmesinin saptırılması" tercih edilmiştir. Huzme saptırma sisteminin gerekli bakım ve onarımı yapılarak huzme hattına montajı yapılmıştır. Öncelikle yapılan vakum sızdırmazlık testlerinden sonra denemelere geçilerek, sistemin çalışması sırasında huzme akımı osiloskopla gözlenmiştir. Deneylerde, darbe genişliği 1 ns'den itibaren değiştirilerek huzmenin darbeli olarak elde edilebileceği görülmüştür. Daha sonra, hızlandırıcı trityum hedefle çalıştırılarak, darbeli nötron emisyonu bir nötron akı monitörü ile MCS yoluyla izlenmiştir. Son olarak, Sames J-15 hızlandırıcısının orijinal örnek transfer sistemi olan ST 2P-17R ele alınarak geçici bir montajla denenmiştir. Karşılaşılan pek çok aksaklıklar giderildikten sonra esas montajı yapılarak normal çalışacak hale getirilmiştir. Türkiye'de üretilen ve çok yaygın kullanım alanı bulunan "oksit" seramiklerden "Alümina" temin edilerek, çeşitli enerjilerdeki gama kaynaklarıyla incelenmeye başlanmıştır. Van de Graft jeneratöründe kullanılmak üzere tamamlanan alüminyum ara plakalar arasına yerleştirilecek olan yüksek gerilim bölücü dirençleri (10 GQ) seçilerek izole edilmiştir.30 kv ve 800 kv olmak üzere iki kademede yüksek gerilim uygulanmasını sağlayacak özel bir "komutatör" tasarlanarak yapımı gerçekleştirilmiştir. KİMYA BÖLÜMÜ Küçükçekmece Gölü'ndeki çeşitli noktalardan kirlilik tespit çalışmaları için alınan su örneklerinde ph ölçümleri, Ç.O., K.O.İ., B.O.İ, bazı önemli anyonlar, toplam askıda katı madde, anyonik deterjan, alkalinite, eser element analizleri yapılmış ve ayrıca çeşitli derinliklerde sıcaklık, ph, spesifik iletkenlik, rezistivite, salinite, toplam çözünmüş katı (TDS), çözünmüş oksijen (% ve mg/l olarak), redoks potansiyeli, derinlik ve türbidite olmak üzere toplam 2211 değer ölçülmüştür. Radyasyonla Doku Sterilizasyonu: Doku proses laboratuvarının kurulması ile ilgili ön hazırlıklar tamamlanarak ihale gerçekleştirilmiştir. Doku Bankası binasında Genel Proses Laboratuvart ile Kemik ve Amnion dokularının işleneceği laboratuvarlar kurulmuştur. Spektrofotometrik yöntemle yapılan nitrit ve nitrat analizlerinin HPLC ile de yapılabilmesi için, su analiz tekniklerinin geliştirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Sentetik Polimer Esaslı Yeni Tip Radyoprotektörlerin Sentezi ve İncelenmesi amacıyla PAA ve kompleksleri hazırlanarak 60 Co gama ışınlarıyla değişik dozlarda ışınlanmıştır. Işınlanmış ve ışınlanmamış çözeltilerin, ph, viskozite ve spektrofotometrik ölçümleri yapılarak karşılaştırılmıştır. Polimer-metal komplekslerindeki metal konsantrasyonları AAS yöntemi ile tayin edilmiştir. Kondüktometrik titrasyonla polimerdeki karboksil uç grupları tayin edilmiştir. Belirli Ağır Metal Radyonöklid ve Organik Bileşiklerin Sulardan Konvansiyonel Olmayan Sorbonlarla Tutularak Giderilmesi çalışmasında adsorban olarak bitümlü şistlerle değişik konsantrasyonlarda Hg çözeltilerinin adsorpsiyonu incelenmiş ve sıcaklık etkisi ile ilgili çalışmalara devam edilmiştir. Ayrıca, membran sistemlerini kullanarak ve çeşitli parametrelerde sulardan Hg giderilmesi çalışmalarına da devam edilmiştir. Adsorbanın fiziksel ve kimyasal özellikleri incelenmiştir. Ni, Co, Zn, Hg ve Cd elementlerinin sulardan giderilmesi, hem adsorpsiyon yöntemiyle hem de diyalizmembran yöntemiyle araştırılmıştır. Bölüm içinde, dosya ve çevre birimlerinin etkin kullanımına imkan verecek bir yerel bilgisayar ağının (LAN) gerçekleştirilmesine başlanmış ve bu çerçevede dağıtıcı (Server) olarak kullanılacak bir bilgisayarın parçaları satın alınarak, Nükleer Elektronik Bölümü'nde montajı yapılmıştır. Bölüm içindeki mevcut diğer bilgisayarların işlem hafızaları yükseltilmiş ve bütün birimler bir ağ oluşturacak şekilde bağlantı kartları ile donatılarak herbiri ortak kullanıma açılmıştır. Üniversite ve çeşitli kuruluşlardan gönderilen kaynak suyu ile Gediz Nehri su, sediment ve toprak örneklerinde AAS Yöntemi ile Pb, Cd, As, Hg, Cu, Cr, Fe, Mn, Zn, Ni, Co, Ca, Al, Mg, Na ve K elementleri analiz edilmiştir. 15

NÜKLEER ELEKTRONİK BÖLÜMÜ "Nükleer Ölçüm Aletleri Prototip Geliştirme" projesi kapsamında, çok düşük radyasyon izleme cihazı geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır. TİR Monitor Sistemi geliştirilmesi çalışmasına başlanmıştır. Tespit edilebilecek radyoaktif maddenin sınır değerlerinin belirlenmesi için, kullanılması düşünülen dedektörler ile deneyler yapılmıştır. Bölümümüzde daha önce geliştirilmiş olan, NEB.216S model "Rad Dose" cihazının beta radyasyonuna duyarlı yeni bir modelinin geliştirilmesi çalışmaları yapılmıştır. NEB.211 model "Dose Rate Meter" ve NEB.216S model "Rad Dose" cihazlarına ait elektronik devre kartlarının bilgisayarda tasarımı yapılarak, üretimde otomasyona yönelik çalışmalar tamamlanmıştır. Genel amaçlı radyasyon probu geliştirilmiş ve kullanıma hazırlanmıştır. Mevcut RESA Sisteminde kullanılan ESP ölçme cihazlarının, güvenlik sisteminde olması gereken özellikler gözetilerek ve türkçe olarak yeni çalışma algoritması hazırlanmıştır. K.K.K. NBC Okul Komutanlığı ile yapılan Proje Sözleşmesi uyarınca, geliştirilecek olan askeri radyakmetre cihazının teknik özellikleri saptanarak, çalışmalar başlatılmıştır. Türkiye'nin nükleer ve radyolojik güvenliğini sağlamak amacıyla ülkemizin dört bir tarafına yerleştirilecek olan, uzak istasyonlarda radyasyon ölçme ve değerlendirme görevi yapacak olan "Akıllı Prob"a ait yazılım, donanım, kesintisiz güç kaynağı ve dış kutu gibi bileşenler prototip olarak tamamlanmış ve gerçek koşullarda testlere başlanmıştır. Buna paralel olarak, merkez programda da, sistem güvenliği, bilgi saklama ve kullanma rahatlığı dikkate alınarak program geliştirme ve iyileştirme faaliyeti sürdürülmüştür. Deneme amacı ile, sistemin ÇNAEM içinde kurulması çalışmaları başlatılmıştır. Merkezimizde mevcut olan E-500-M model manüel motor kontrol cihazının, bilgisayar kontrollü olarak çalıştırılması için ara cihaz geliştirilerek kullanıma sunulmuştur. ÇNAEM dizel elektrik sistemi kontrol biriminin onarımı amacı ile, bir elektronik similasyon sistemi geliştirilmiştir. ÇNAEM Fizik Bölümünde geliştirilen, Van de Graff Jeneratöründe kullanılmak üzere, 7.5 kvluk yüksek gerilim yük transfer kaynağının proje, montaj ve kurulama çalışmaları tamamlanarak, kullanıma sunulmuştur. NÜKLEER MÜHENDİSLİK BÖLÜMÜ TR-2 Reaktörünün lisanslamasında kullanılmak üzere en uygun çalışma rejimini tespit etmeye yardım edecek izotop üretim politikaları üzerinde yapılan değişik çalışma rejimlerinde Mo ve 9 m Tc izotoplarının üretim durumları ve bu rejimlerdeki U'in yanma oranları, gözönüne alman iki kalp durumu için FUKMOD koduyla hesaplanmıştır. Ayrıca bu çalışma rejimleri, 5 günlük sağımlardan elde edilecek toplam 99m Tc aktivitesi açısından iki kalp durumu gözönüne alınarak karşılaştırılmaktadır. Her iki kalp durumunun birbirine göre yapılabilecek yakıt tasarrufları da hesap edilmiştir. 100 kw'hk Ağırsulu Araştırma Reaktörü (ASR-100) dizayn hesapları yapılmıştır. Reflektör konularak reaktör boyutlarında ve malzeme miktarlarında azaltmaya gidilmiştir. Yaklaşık 2000 pcm'lik bir reaktivite fazlası verecek reaktör yükseklik ve yarıçapı tespit edilmiştir. Tek çubuklu yakıt elemanına ait iki gruplu tesir kesitleri WIMS-AECL kodu ile hesaplanmıştır. Bu datalar kullanılarak CITATION kodu ile iki boyutlu akı dağılımı ve kritiklik hesabı yapılmıştır. TR-2 reaktöründe herhangi bir kaza sonucu, kalbin tamamının veya bir kısmının erimesi halinde etrafa yayılacak radyoaktif izotopların çevreye vereceği doz miktarları ile, doz dağılımı hesaplanmıştır. Kalp erimesinin belli bir zaman ötelemesi ile ortaya çıktığı gözönüne alınarak envanterin soğuması hesaplara katılmıştır. Hesaplara göre 30 dakikalık bir soğuma TR-2 için mümkün görünmektedir. Ayrıca bütün envanterin salıverilme müddetleri değiştirilerek 4 çeşit aktivite salıverme senaryosu öngörülmüştür. Bu senaryolardan birincisi puf modeli olup bu modelde reaktörün durduğu andaki bütün envanteri aniden salıverilmektedir. Diğerlerinde bütün envanter 2 saatte, 24 saatte ve 4 günde yayılıyor kabul edilmektedir. İlk hesaplardan sonra nihai hesaplarda sadece puf modelin kullanılmasının yeterli olacağı görülmüştür. 16

TR-2 yakıt kanallarının tıkanmasında destek levhasının etkisini görebilmek amacıyla yakıt demeti kesiti için iki boyutlu hesaplar yapılmıştır. Zamana bağlı sonlu elemanlar ve sonlu fark kondüksiyon - konveksiyon ısı iletim problemi tek bir yakıt elemanı için çözülmüştür. Bir kaç yakıt elemanının mevcut olması halinde çözümleri elde etmek için yazılmış olan programlar değiştirilip değişik sınır şartları altında çözülmesine devam edilmiştir. Soğuma kanallarında suyun sıcaklığı 115 C'ı geçerse o kanalın tamamen buharlaştığı ve buhar oluşan kanala ısı transferinin kesildiği kabul edilmektedir. İki yakıt elemanı olması ve elemanlar arasında su bulunması halinde 18 kanala kadar olan tıkanmalarda tıkalı kanalların destek plakası vasıtasıyla soğutulabilmekte olduğu görülmüştür. Kaza analizlerinin deneysel incelemesi amacıyla Fransa'da kurulmuş olan BETHSY integral test düzeneği için RELAP5/MOD3 ile bir iskelet input inşa edilmiş olup daha sonra bir küçük kırık kaza senaryosu uygulanmak üzere geliştirilmiş ve bu senaryonun sonuçları alınmıştır. Hazırlanan bu iskelet modeller sayesinde aynı test düzenekleri için yeni senaryoların oluşturulması kolaylaşmıştır. Nükleer güç reaktörlerinde önemli reaktivite kaza senaryolarını incelemek için, üç boyutlu ve bir gruplu nodal kinetik kodu NOKTA geliştirilmiştir. Reaktör kalbini, bir yakıt elemanı bir alt kanala tekabül edecek şekilde bir bütün olarak incelemek için, COBRA-1V kodunun hesaplama kapasitesi 18 alt kanaldan 125'e çıkarılmıştır. Geliştirilen NOKTA kodunun doğruluğunu tespit etmek için, üç boyutlu kinetik hesap yapan DPOL3D kodu örnek bir problem için sonuçlarla beraber OECD/NEA data bank'tan temin edilmiştir. Bu örnek problem NOKTA koduyla çözülmüş ve sonuçlarının aynı problem için uygulanan CUBBOX (2G-3D polinomial çözümlü kinetik kodu) ve DPOL3D sonuçlarıyla çok iyi uyum içinde olduğu görülmüştür. Üç boyutlu nodal diffüzyon kodu CITATION ile ayrıntılı statik hesaplar yapılarak NOKTA kodunun ihtiyacı olan parametrelerin doğru olarak tespiti mümkün olmaktadır. NÜKLEER YAKIT TEKNOLOJİSİ BÖLÜMÜ Pilot çaplı yüksek sıcaklık fırınında sinterlenen 280 adet UO2 peletinin yoğunluk ve diğer kalite kontrol çalışmaları bitirilmiştir. Sonuçta standartlara uygun pelet üretiminin sağlandığı görülmüştür. Pilot tesis otomasyon çalışmaları ile ilgili olarak, bu çalışmalarda kullanılmak üzere Pentium II işlemcili endüstriyel tip bilgisayar alınmış ve mevcut dijital PLC ile iletişime başlanmıştır. Doğal uranyum yakıtlı ve ağır su soğutmalı olarak yeni bir araştırma reaktörü kurulmasını amaçlayan projenin yakıt ve ağır su temini konulan incelenmektedir. Doğal uranyum yakıt ve ağır su kullanılması planlandığından, özellikle Kanada'nın araştırma reaktörleri konusunda geçmiş tecrübelerinin öğrenilmesine çalışılmıştır. Kanada'da kurulu ZED-2 reaktör tipine yakın bir araştırma reaktörü kurulması ve buna uygun yakıtların büyük ölçüde Bölümde imal edilmesi görüşü benimsenmiştir. Bu reaktör için nükleer yakıt imalat planlaması çalışmalarına başlanmıştır. Nükleer yakıt teknolojisinin ve çevriminin farklı kademelerinde üretilecek nükleer enerjiye bağlı olarak, nükleer yakıt malzeme ve hizmet miktarları, bunların sağlanmasındaki teknolojik, ekonomik ve politik faktörler, yatırım ihtiyaçları ve ekonomik değerlendirmeler incelenmektedir. Türkiyede kurulmaya aday nükleer reaktör tipleri (PWR ve PHWR) ile kapasiteleri temel alınarak, ayrıca 2010 ve 2030 yıllarına kadar enerji projeksiyonları göz önünde bulundurularak karşılaştırmalı incelemeler yapılmıştır. Ayrıca Merkezimizde kurulacak su sistemi için su analizi yapılmıştır. RADYOBİYOLOJİ BÖLÜMÜ Fazla radyasyon dozuna maruz kaldığı endişesini taşıyan 9 kişiden alınan kan örneğinde, kromozom hasar analizi ile doz değerlendirmesi yapılmıştır. Tıbbi görüntüleme sistemlerinden ultrasonografinin biyolojik etkilerini belirlemek için yaşlan 1-14 arasında değişen 19 çocuktan, bilgisayarlı tomografinin biyolojik etkilerini belirlemek için ise bir radyoloji kliniğinde film çektiren 19 kişiden inceleme öncesi ve sonrası kan örnekleri alınmış ve mikronükleus analiz yöntemi ile biyolojik doz tayini için kültür işlemleri tamamlanarak analizleri yapılmıştır. ^Co gama ışınlarına ait mikronükleus doz cevap eğrisi kullanılmıştır. Mikronükleus sıklığı; 17