16 Uluslararası Özel Mali Sermaye ÜNİTE Akımları Bu Ünitede... Dolaysız yabancı sermaye yatırımları ve resmi krediler dışında kalan uluslararası sermaye akımlarını yani uluslararası özel mâli sermaye akımlarını bu ünitede tanıyacaksınız. Çalışma Biçimine İlişkin Olarak... "Fon sağlamak isteyen özel sektör, yurt dışından nasıl sermaye elde eder" Bu soruyu çevrenizdeki orta ve büyük ölçekli özel sektör yöneticilerine (imkanınız elverdiğince çok sayıda olmak üzere) sorunuz. Aldığınız karşılıkları bu Ünitede öğrendiklerinizle karşılaştırınız. - 245 -
GİRİŞ Uluslararası sermaye akımları özel mali akımlar, kalkınma amaçlı resmi sermaye akımları ve dolaysız yabancı sermaye yatırımları diye üç gruba ayrılabilir. Bu bölümde özel mali akımlar üzerinde durulacaktır. Uluslararası sermaye akımları hangi grupları kapsar Uluslararası özel sermaye akımlarının en belirgin özelliklerinden birisi bunların uluslararası para ve sermaye piyasalarından ticari koşullarla sağlanmalarıdır. "Yardım" niteliği taşımamaları onları resmi sermaye transferlerinden, yabancı sermayedar tarafından gerçekleştirilen üretime dönük yatırım şeklinde olmamaları da dolaysız yabancı sermaye yatırımlarından ayırır. Uluslararası özel sermaye akımlarını resmi sermaye transferleri ve dolaysız yabancı sermaye yatırımlarından ayıran özellikleri nelerdir Aşağıda, önce genel olarak iç mali işlemler tanıtılacak, daha sonra uluslararası mali işlemlerin özellikleri belirtilip, Eurodolar piyasası ve Eurotahvil piyasası gibi konular üzerinde durulacaktır. GENEL OLARAK MALİ İŞLEMLER Genel olarak mali kaynakların fon sahiplerinden fon talep edenlere aktarılmasıyla ilgili işlemleri mali işlem (financial transaction) şeklinde tanımlayabiliriz. Mali piyasalara gelince, bunlar da para (kredi) piyasaları ve sermaye piyasaları olmak üzere ikiye ayrılabilir. Mali işlem ve mali piyasa ne demektir Mali akımlar süreleri bakımından kısa, orta veya uzun-vadeli olabilirler. Geri ödeme süresi bir yıla kadar olanlara kısa-vadeli krediler denir. Bunlar genellikle kişi veya işletmelerin likidite ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik işlemlerdir. Vadeleri 1-7 yıl olan krediler orta, 7 yıldan daha uzun olanlar da uzun vadeli olarak kabul edilirler. Kısa, orta ve uzun vadeli kredilerin geri ödeme süreleri nasıldır Para piyasası işlemleri bankalarda yapılan işlemleri yani tasarruf sahiplerinin ellerindeki fonları mevduat hesabı şeklinde bankalara yatırmalarını ve bankaların da bu fonları kullanarak ihtiyaç sahiplerine kredi açmalarını ifade eder. Sermaye Piyasası işlemleri bir menkul değere bağlı işlemlerdir. Bu menkul değerler genellikle tahvillerle, hisse senetlerinden oluşur. Tahviller bir borç senedi niteliğindedir ve yatırımcıya sabit bir faiz geliri sağlar. Çoğunlukla orta ve uzun vadelidirler, bazen de kısa-vadeli finansman bonosu şeklinde olabilirler. Hisse senetleri ise yukarıda belirtildiği gibi, işletme mülkiyetine ortaklık hakkı sağlar ve hisse senedi sahipleri, işletmenin kârından bir pay (temettü) elde ederler. Para ve sermaye piyasası işlemlerinin nitelikleri nelerdir Belirtmek gerekir ki, tahvil ve hisse senedi gibi taşınır değerlerin birinci piyasalarının yanında bir de ikinci piyasaları vardır. İlk çıkartılan mali araçlar birinci piyasayı, bunların daha sonra alınıp satılmaları da ikinci piyasayı oluşturur. Her iki tür işlem menkul kıymetler borsalarında birlikte yapılır. Birincil ve ikinci piyasalar nasıl oluşur - 246 -
ULUSLARARASI MALİ İŞLEMLER Bir mali işlemi oluşturan taraflardan ikisi de (fon arz ve talep edenler) aynı ülkede yerleşikseler bunlar ulusal mali işlemler grubuna girer. Bunun yerine, eğer taraflar farklı ülkelerde yerleşik bulunuyorlarsa bu gibi işlemler de uluslararası nitelik taşır. Bir ülkede yerleşik olanların diğer ülkelerdeki kişi veya kuruluşlara mali kaynak sağlamalarına uluslararası mali işlem veya uluslararası kredi ve sermaye işlemi adı verilir. Uluslararası mali işlemler çoğunlukla bir ülkenin ulusal para ve sermaye piyasalarında gerçekleştirilir. Ulusal ve uluslararası mali işlemin kapsamına ne gibi işlemler girer Uluslararası sermaye akımına yol açan nedenlerle ulusal sermaye işlemlerini doğuran nedenler temelde birbirinden çok farklı değildir. İster ulusal, isterse uluslararası düzeyde olsun, fon sahiplerinin amacı belirli bir riziko düzeyinde ellerinde bulunan mali kaynaklardan en yüksek oranda gelir sağlamak, fon talep edenlerin amacı da bu fonları en düşük maliyetle elde etmektir. Yabancı sermaye ve para piyasalarına yatırım yapılmasının bir diğer nedeni de yatırım portföyünün çeşitlendirilmesidir. Bu şekilde risk minimuma indirilir. Belirtmek gerekir ki günümüzde tasarruf sahiplerini uluslararası yatırıma yönelten önemli faktörlerden birisi kendi ülkelerinde çıkartılmış tahvil ve hisse senedi gelirleri üzerindeki vergilerdir. Konuya talep yönünden bakıldığında ise, mali kaynaklara ihtiyaç duyanlar eğer yurt dışından fon elde etmenin maliyetini iç piyasadan daha düşük buluyorlarsa bunlar da fonları dış piyasalardan sağlamaya çalışacaklardır. Başka bir deyişle, bu gibi kişi ve kurumlar yabancı ticari bankalardan kredi alma ya da ihraç ettikleri tahvilleri yabancı menkul değer borsalarında satma yoluna giderler. Ancak, yabancı ülkelerdeki fon sahipleri tarafından yeteri kadar güvenilir bulunmayan özel veya resmi kuruluşların bu piyasalardan borçlanma olanakları çok sınırlıdır. Uluslararası sermaye akımına yol açan nedenler nelerdir Açıklayınız. Uluslararası Sermaye Piyasası Yukarıda, uluslararası mali işlemlerin daha çok belirli ülkelerin ulusal para ve sermaye piyasalarında yapıldığına işaret edilmişti. Bugün, New York, Londra, Paris, Frankfurt, Tokyo ve Hong Kong gibi merkezler dünyadaki belli başlı mali piyasaları oluşturmaktadır. Fakat bunlar gerçekte, uluslararası değil, ulusal nitelikteki merkezlerdir. Bu borsalarda işlemlerin yalnızca bir bölümü yabancı tahvil ve hisse senetlerinin alım-satımıyla ilgilidir. Buralarda yapılan uluslararası işlemlerin boyutları bu piyasaların ulusal niteliğini değiştirecek bir düzeye sahip bulunmamaktadır. Tersine bir kısım mali piyasalar da vardır ki, bunların ulusal nitelikleri tamamen kaybolmuştur. Coğrafi bakımdan bu piyasalarda taraflar genellikle çeşitli ülkelere mensupturlar. Ayrıca, mali işlemin ilgili bulunduğu para da çoğu kez alıcı veya satıcının kendi ulusal parası olmayıp üçüncü bir ülke parasıdır. Bu gibi tamamen uluslararası nitelikteki piyasalara örnek olarak da döviz piyasaları, Europara ve Eurotahvil piyasaları gös- - 247 -
terilebilir. Bunlardan birincisi daha önce incelenmişti. Diğer ikisi ise bu ünitede ele alınacaktır. Uluslararası sermaye deyimi, hangi piyasalar için kullanılabilir, hangi piyasalar için kullanılmamalıdır Uluslararası Sermaye İhraç ve İthali Yurtdışına sermaye ihraç etmenin başlıca yolu, ulusal fonların yabancı mevduat sertifikası, para ve menkul değerlere yatırılmasıdır. Ancak sermaye ihracı sayılan başka işlemler de vardır. Bunlar arasında örneğin, daha önce yurt dışından alınan kredilerin geri ödenmesi, yabancıların ulusal bankalardaki mevduatlarını geri çekmeleri gibi işlemler belirtilebilir. Yukarıda belirtilen işlemlerin tersi de sermaye ithalini oluşturur. Örneğin yabancıların yerli bankalarda açtıracakları mevduat hesapları veya satın alacakları ulusal tahvil ve hisse senetleri ile ülke sakinlerine karşı olan borçlarını ödemeleri gibi. Benzer şekilde, yerli yatırımcıların yabancı bankalardaki mevduatlarını sermaye ithali sayılır. Yurtdışına sermaye ihraç ve yurtdışından sermaye ithal etmenin başlıca yolları nelerdir Yurtdışına sermaye ihraç etmek için yetkili makamların izninin gerekmesi, bu konuda miktar sınırlandırmalarının konması veya tamamen yasaklamaya gidilmesi dış sermaye kazançları gelirinin ağır biçimde vergilendirilmesi gibi engellerin sermaye ihracını caydırıcı etki yaptığına kuşku yoktur. Ancak iç ve dış kazançlar arasında bir fark bulunduğu sürece bireyler, yasa dışı yollardan da olsa bu engelleri aşma eğilimindedirler. Nitekim sermaye ihracını yasaklayan ülkelerde önemli bir sermaye kaçakçılığının ortaya çıkması bir rastlantı değildir. Yurtdışına sermaye ihracını engelleme çabaları ne gibi sonuçlar doğurmaktadır Son yıllarda ulaştırma ve haberleşme alanındaki hızlı teknolojik ilerlemeler uluslararası sermaye piyasalarını daha sıkı bir biçimde birbirine bağlamıştır. Ayrıca özellikle 1980'li yıllardan itibaren ulusal mevzuatta yapılan değişikliklerle, uluslararası sermaye işlemleri üzerindeki kısıtlamaların azaltıldığı, denetimin yumuşatıldığı görülmektedir. Böylece yabancı tahvil ve hisse senedi satınalımı nisbeten serbestleştirilince, tasarrufçuların portföylerini yabancı menkuller yönünde çeşitlendirdikleri ve yatırım portföylerinde yabancı menkullere daha fazla yer verdikleri görülmektedir. Son yıllarda uluslararası sermaye hareketleri nasıl gelişmektedir Uluslararası sermaye işlemlerini yapanlar ev halkı, ticari ve sınai işletmeler, özel mali kurumlarla hükümet ve resmi kuruluşlardan oluşur. Uluslararası sermaye işlemlerini kimler yapar EURODOLAR PİYASASI Eurodolar piyasası, II. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan ve özellikle 1960'lardan sonra hızla gelişen bir uluslararası para piyasasıdır. Kelime olarak "Eurodolar", Amerikan Doları'nın ABD dışında, Avrupa'da oluşan piyasası anlamına gelir. - 248 -
Piyasanın Kapsamı Günümüzde Eurodolar işlemlerinin dörtte üçten fazlası Amerikan Doları cinsinden yapılır. Ancak sınırlı ölçüde Alman Markı ve İsviçre Frank'ı gibi paralar da Eurodolar işlemlerinde kullanılmaktadır. O nedenle kelime anlamıyla Eurodolar terimi, faaliyetin kapsamını sınırlandırıcı olmaktadır. Daha doğru bir ifade ile bu piyasalara "Europara" (Eurocurrency) piyasası demek gerekir. Ancak yerleşik alışkanlıklar sonucu Eurodolar ifadesi kullanımını sürdürmektedir. Eurodolar piyasalarında hangi paralarla işlem yapılmaktadır Öte yandan Eurodolar işlemleri çok geniş bir coğrafi alana yayılmıştır. Bu merkezleri beş grupta toplayabiliriz : (1) Londra, Zürih, Frankfurt, Lüksemburg, Paris, Amsterdam, Brüksel ve Milano gibi piyasalardan oluşan Avrupa merkezleri, (2) New York, Chicago, Toronto, Los Angeles ve diğerlerini kapsayan ABD ve Kuzey Amerika merkezleri, (3) Singapur, Hong Kong ve Tokyo'dan oluşan Uzak Doğu ve Asya merkezleri, (4) Beyrut, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri'ni içine alan Orta Doğu merkezleri ve (5) Nassau-Bahama, Cayman Adaları ve Panama'dan oluşan Karayip merkezleri. Eurodolar işlemlerinin yapıldığı başlıca merkezler nereleridir Bunların hepsinde yapılan işlemlere Eurodolar işlemi denmekle birlikte, zaman zaman kullanılan paranın cinsine ve coğrafi bölgelerin özelliğine göre farklı isimler de söz konusu olmaktadır. Örneğin, Euromark, Eurofrank piyasası veya Asyadolar piyasası, Hong Kong Dolar piyasası gibi. Tüm bu piyasaların ortak özelliği Dolar veya öteki paraların kendi ülkelerinin dışında oluşan para piyasası durumunda bulunmalarıdır. Normal uygulamaya göre, ABD dışındaki bir ülkede dolar talep edenler bu dolarları ya kendi ülkelerindeki döviz piyasasından sağlar ya da ABD'deki bir bankadan ödünç alırlar. Oysa Eurodolar piyasası nedeniyle ne döviz piyasasından dolar satınalmaya, ne de kredi için Amerikan piyasasına gitmeye gerek vardır. Çünkü kişi veya kurumlar kendi ülkelerinde eurodolar işlemi yapan, bir bankadan bu doları çok daha kolay bir şekilde ödünç alabilirler. Fakat piyasanın gelişmesindeki asıl neden bu piyasalarda yasal kısıtlamaların yokluğu ve bankalar arasındaki yoğun rekabet sonucu, dolar fonlarının New York borsasına göre daha düşük bir faiz oranından sağlanabilmesi ve fon arzedenlerin de daha yüksek bir gelir elde edebilmesidir. Eurodolar piyasalarının gelişmesine yol açan temel faktör nedir Piyasanın Müşterileri Eurodolar piyasasının müşterileri kimlerdir Bu piyasanın müşterileri arasında gerçek kişiler kadar, büyük şirketler ve hükümetler yer alır. Örneğin ihracat veya diğer yollardan dolar geliri elde edenler, ellerindeki ihiyaç fazlası fonları bu piyasalara yatırarak yüksek faiz geliri elde edebilirler. Fakat piyasanın asıl müşterileri çok-uluslu şirketlerdir. Bu firmalar çeşitli ülkelerdeki faaliyetlerinden sağladıkları gelirleri bu piyasalara yatırarak değerlendirirler. Zaman zaman hükümetler de döviz rezervlerindeki aşırı fazlalıkları Eurodolar piyasasında faize yatırma yoluna giderler. Eurodolar piyasasının müşterileri kimlerdir Faiz geliri elde etmek için dolar fonlarının Eurodolar piyasasına yatırılması genelikle kısa-vadeli olmaktadır. Bu piyasaya fon yatırılması, euro- - 249 -
dolar piyasasındaki bir bankada dolar (veya diğer paralar) cinsinden mevduat hesabı açtırılması ya da bir mevduat sertifikası satın alınması şeklinde olur. Her ikisinin de süresi genellikle 30, 60 veya 90 gün gibi kısa-vadelidir. Mevduat sertifikaları, tasarruf hesabına belli miktar paranın yatırıldığını gösteren ve piyasada devredilebilen likit veya yarı-likit menkullerdir. Bu mali araçların kullanılmaya başlanması piyasaya büyük canlılık katmıştır. Mevduat sertifikaları aracılığı ile Eurodolar piyasasında fon yatırımı nasıl olur Eurodolar piyasası kredileri daha çok kısa süreli finansman ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılır. Onun için yatırım amacıyla kullanılmaya uygun değildirler. Eurodolar piyasasının orta ve uzun vadeli yatırım fonu sağlamadaki karşılığı Eurotahvil piyasasıdır. Kavramsal olarak Europara piyasaları döviz piyasalarından tamamen ayrı piyasalardır. Ancak uygulamada Eurodolar işlemleri ile döviz işlemleri genellikle aynı banka departmanlarınca yürütülür. Eurodolar işlemlerinin özellikleri nelerdir! Faiz Oranları Eurodolar piyasasındaki faiz oranları Londra piyasasında interbank işlemlerine uygulanan faiz oranlarına (London Interbank Offered Rate-LI- BOR'a) göre belirlenmektedir. LIBOR, başlıca bankaların Londra Interbank piyasasına mevduat fonlarını yatırmak için önerdikleri faiz oranlarının ortalamasıdır. Bu oranlar oldukça rekabetçi bir biçimde belirlenir. Banka-dışı ödünç alanlar kredi itibarlarına ve işlemlerin bankaya maliyetine göre genellikle LIBOR'dan daha yüksek bir faiz öderler. Aynı şekilde, banka dışı ödünç veren müşteriler de bundan daha düşük oranda bir faiz elde ederler. Eurodolar piyasalarında faiz oranları nasıl belirlenmektedir EURO- TAHVİL PİYASASI Uluslararası tahvil ihraç etmenin genellikle iki yolu vardır. Bunlardan birincisi hangi yabancı sermaye piyasasından borçlanılması düşünülüyorsa, tahvillerin o ülkenin ulusal parası cinsinden çıkartılarak o piyasada satışa sunulmasıdır. Tahvil ihracıyla fon elde edilmesi geleneksel olarak bu şekilde gerçekleştirilir. İkinci kaynak ise euro tahvil çıkartılmasıdır. Uluslararası tahvil ihraç etmenin yolları nelerdir Uluslararası tahvil ihracının iki yolu arasında bazı farklar vardır. İlkin, Eurotahvil yoluyla fon sağlanması belirli bir ulusal sermaye piyasası ile sınırlı değildir. Çıkartılan tahviller aynı anda birçok piyasada birden satışa sunulur. O bakımdan bu piyasaların kapsamı coğrafi olarak çok geniş hatta tüm mali piyasalardır. İkinci olarak, Eurotahvillerin, içinde satışa sunulduğu ülkenin ulusal parası ile çıkartılması zorunluluğu da yoktur. Çoğu kez bunların bağlandıkları para, ne ihraç edenin ne de satın alanın parası olup üçüncü bir ülke parasıdır. Eurotahvil piyasaları bu yönüyle Eurodolar piyasalarına benzerlik göstermekte, hatta bu piyasaların uzun-vadeli karşılığı olarak kabul edilmektedir. Nihayet üçüncü bir fark da aşağı- - 250 -
da göreceğimiz gibi Eurotahvil kredilerinin genel olarak bir bankalar konsorsiyumu kanalıyla sağlanmasıdır. Aralarındaki benzerliklere karşın Eurotahvil piyasaları ile Eurodolar piyasaları arasında, önemli farklılıklar bulunur. Her şeyden önce piyasaların nitelikleri farklıdır. Eurodolar piyasası bir para ve kredi piyasası iken eurotahvil piyasası bir sermaye piyasasıdır. Buna göre Eurodolar işlemleri çoğunlukla bir yıldan daha kısa-süreli olurlar. Eurotahvillerin süresi ise genellikle 15 yıldır, 25 yıla kadar süreli tahvillere de rastlanabilir. Sürelerdeki farklılık, kuşkusuz bu kredilerin kullanış amaçlarını da etkiler. Nitekim Eurodolar kredileri daha çok iç ve dış ticaretin finansmanına yönelik iken diğeri fiziki sermaye yatırımları için bir finansman kaynağı oluşturur. Eurodolar ve eurotahvil piyasaları arasında ve gibi benzerlikler ve farklılıklar vardır Sendikasyon Kredileri Banka konsorsiyumları, bir ödünç alıcıya ortak koşullarda fon sağlamak için çeşitli ülkelerden banka veya mali kurumların oluşturduğu bir gruptur. Bu tür mali kurumlar topluluğuna kredi sendikasyonları da denir. Kredi sendikasyonu nedir Kredi sendikasyonlarında bir "önder banka" (leading bank) vardır. Ödünç almak isteyen ülke önce, bu büyük bankaya başvurarak kredi koşullarını onunla görüşür. Anlaşma sağlanmasından sonra bu önder banka çeşitli ülkelerden, büyüklü küçüklü birkaç banka ve finansman kuruluşunu yanına alarak bir konsorsiyum (sendika) oluşturur ve ödünç alan ülkenin talep ettiği krediyi karşılamaya çalışır. Kredi sendikasyonlarında önder bankanın fonksiyonu nedir Önder bankanın taşıdığı büyük önem dolayısıyla ödünç alanlar bu bankanın seçiminde dikkatli olmak zorundadır. Konsorsiyumlar, ödünç alanın ihraç edeceği tahvillere satış garantisi sağlarlar buna underwriting denir. Sendikasyon kredilerinin faizleri Londra interbank faiz oranına (LI- BOR) bir marj (spread) eklenerek hesaplanır. Bazen bu amaçla ABD faiz oranı (prime rate) kullanılır. Son yıllarda bu tür kredilere de LIBOR'daki değişmelere bağlı olarak, dalgalı faiz oranları uygulanmaya başlanmıştır. Sendikasyon kredilerinin faiz oranları nasıl hesaplanır Sendikasyonu oluşturan bankaların çeşitli ülkelerde faaliyet göstermeleri dolayısıyla bu tür krediler bir uluslararası Eurotahvil piyasası oluşturmaktadır. Bu kredilerin süresi üç ile sekiz yıl arasında değişmekle birlikte onbeş yıla kadar uzananları da bulunmaktadır. Krediler genellikle bir amortisman takvimine göre geri ödenirler. Bazı kredilerde amortisman hemen, bazılarında ise beş veya altı yıl sonra başlar. Genellikle kredilerde bir ödemesiz dönem öngürülür. Sendikasyon kredilerinin hem ödünç alan, hem de ödünç verenler açısından önemli yararları vardır. Ödünç alanlar bakımından bunların en önemli avantajı kredi itibarı yeterince yüksek olmayan ülke veya şirketlere, uluslararası piyasalara girme olanağı sağlamasıdır. Geleneksel ka- - 251 -
naldan uluslararası piyasalara girebilmek (yani ihraç edilen tahvillerin yabancı sermaye piyasalarında satılarak fon sağlanması) için ödünç alıcının büyük bir sanayi ülkesi ya da tanınmış bir çok-uluslu şirket olması gerekir. O bakımdan mali yönden yeterince güçlü olmayan az gelişmiş ülkelerin bu piyasalara açılabilmeleri için en önemli kaynak sendikasyon kredileri olmaktadır. Sendikasyon kredilerinin özellikleri ve yararları nelerdir Türkiye de uygulamakta olduğu liberal ekonomik ve mali politikalar çerçevesinde euro-tahvil piyasalarından borçlanmaya başlamıştır. Bu piyasalardaki ilk borçlanma 26 Şubat 1987 yılında Commerzbank önderliğinde bir konsorsiyum kanalıyla 125 milyon DM tutarındaki tahvil ihracı ile gerçekleştirilmiştir. Dolar üzeriden ilk borçlanma da 22 Aralık 1988 de Bankers Trust önderliğinde bir konsorsiyum kanalından 150 milyon dolarlık tahvil ihracı ile yapılmıştır. Özet Mali kaynakların fon sahiplerinden fon talep edenlere aktarılmasıyla ilgili işlemler mali işlemlerdir. Bu tür işlemler aynı zamanda para veya sermaye piyasası işlemi niteliğindedir. Birincisinde yabancı ülkedeki bir bankada mevduat veya kredi işlemi, ikincisinde ise yabancı ülke sermaye piyasalarından tahvil veya hisse senedi gibi değerli kağıtların alım satımı söz konusudur. Farklı ülkelerde yerleşik taraflar arasındaki mâli işlemler uluslararası niteliktedir. Uluslararası sermaye akımına yol açan çeşitli nedenler vardır. New York, Londra, Paris, Frankfurt, Tokyo ve Hong Kong gibi merkezler dünyadaki başlıca mâli piyasaları oluşturmaktadır. Bu piyasalar arasında döviz piyasaları, Europara ve Eurotahvil piyasaları sayılabilir. Son yıllarda ulaştırma ve haberleşme alanındaki hızlı teknolojik ilerlemeler uluslararası sermaye piyasalarını daha sıkı biçimde birbirine bağlamıştır. Uluslararası sermaye işlemlerini ev halkı, ticari ve sınaî işletmeler özel mali kurumlar, hükümetler ve resmî kuruluşlar yapar. II. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan Eurodolar piyasası daha sonra bütün Batı Avrupa'ya, oradan da Avrupa-dışına yayılmıştır. Ayrıca giderek Eurodolar işlemleri dolardan başka sağlam paralarla da yapılmaya başlanmıştır. Bir paranın, onu çıkartan ulusal ülke dışında oluşan piyasasına Eurodolar piyasası denir. Eurodolar piyasasında mevduat faizleri ana ülkeden daha yüksek, kredi faizleri ise daha düşüktür. Bu durum söz konusu piyasaları, hem tasarrufçu hem de fon talep edenler açısından daha cazip bir duruma getirir. Dış piyasadan borçlanmak isteyen şirket veya hükümetler ilgili yabancı ülkenin ulusal parası cinsinden çıkarttıkları tahvilleri o ülkenin menkul değer borsasında satarlar. Klasik borçlanma yöntemi budur. Bazen de bir yabancı para cinsinden çıkartılan tahviller farklı ülkelerin sermaye piyasalarında pazarlanabilir. Bu tür piyasalara Eurotahvil piyasaları adı verilir. Eurotahvil kredileri genellikle bir bankalar konsorsiyumu tarafından sağlanır. Türkiye de bu piyasadan zaman zaman yararlanmaktadır. - 252 -
Sorular 1. Bir ulusal paranın ait olduğu ülkenin ulusal sınırlarının dışında mevduat ve kredi işlemlerinde kullanılması şeklinde oluşan piyasasına ne ad verilir a. Uluslararası bankacılık b. Uluslararası sermaye piyasası c. Eurodolar piyasası d. Eurotahvil piyasası e. Uluslararası tahvil borsası 2. Europara piyasası işlemlerinde en çok kullanılan para hangisidir a. Dolar b. Frank c. Gulden d. Yen e. Dinar 3. Eurotahvil kredilerini genellikle aşağıdakilerden hangisi sağlar a. Tek bir büyük banka b. Dünya Bankası c. Bankalar Konsorsiyomu d. Merkez bankaları e. Avrupa Yatırım Bankası 4. Orta vadeli kredilerin süresi hangi aralıktadır a. 3-6 ay b. 6 ay - 1 yıl c. 1-2 yıl d. 1-7 yıl e. 7-15 yıl 5. Eurodolar işlemleri yapılan merkezler kaç grupta toplanabilir a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5-253 -