ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Sayfa 1/43
ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. İÇİNDEKİLER 1. PROJENİN TARİFİ... 3 1.1 Alpaslan II Barajı ve HES Projesi Ana Hatları... 6 1.2 Proje Bileşenleri ve İnşaat İşlerinin Tanımı... 11 1.2.1 Ana Proje Bileşenleri... 11 1.2.2 Destek Altyapıları ve Tesisleri... 22 1.3 Temel Proje Aşamaları... 24 1.3.1 Geçmiş ve Mevcut Durum... 24 1.3.2 Saha Hazırlığı... 26 1.3.3 İnşaat... 27 1.3.4 Alpaslan II Barajı ve HES İşletme Aşaması... 39 1.4 Baraj Güvenliği... 42 1.5 İstihdam Gereksinimi... 43 1.6 Proje nin Ekonomik Ömrü... 43 Sayfa 2/43
ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. 1. PROJENİN TARİFİ Alpaslan II Barajı ve Hidroelektrik Santrali (HES) Projesi nin ( Proje ), enerji üretimi amacıyla ENERJİSA Enerji Üretim A.Ş (ENERJİSA) tarafından Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan Muş ilinde inşa edilmesi planlanmaktadır. Projenin yeri, Muş ilinin yaklaşık 34 km kuzeyinde, Fırat Nehri Havzasının bir alt havzası olan Murat Nehri üzerindedir. Proje, baraj ve HES ile birlikte baraj gövdesi, dolusavak, enerji santrali gibi tüm ilgili yapılar da dahil olacak şekilde geliştirilmiştir. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi'nin konumu Şekil 1.1 de verilmiştir. Projenin genel kapsamı; 116 m yüksekliğe sahip baraj gövdesi, 54,69 km 2 genişliğindeki rezervuar alanı, dolusavak ve derivasyon yapıları ile 4 ünitede 280 MW kurulu kapasiteye sahip Alpaslan II HES inşasını ve işletmesini içermektedir. Ek olarak malzeme ocakları, ulaşım yolları, şantiye gibi destek altyapı ve tesisler de Proje dahilindedir. Dahası, Muş-Varto (30 km) ve Muş-Bulanık (24 km) devlet karayollarının bazı kısımları rezervuar oluşumu nedeniyle taşınmak zorundadır ve bu bağlamda relokasyon yolları ENERJİSA tarafından inşa edilip Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) tarafından işletilecektir. Ayrıca HES tarafından üretilen enerjinin iletimi için, şalt sahası ve en yakın ulusal şebeke bağlantı noktası arasında 50 km uzunluğunda bir enerji iletim hattı (EİH) inşa edilecektir. Bu EİH de, ENERJİSA tarafından inşa edilip Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) tarafından işletilecektir. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi kapsamında yer alan Alpaslan II HES, brüt düşü 98 m ve proje debisi 344 m 3 /s olacak şekilde kurulacaktır. HES, toplamda 280 MW kurulu kapasiteye sahip olacaktır. HES'in üretim miktarı, Alpaslan II membasında gerçekleştirilecek olan projelere bağlı olarak düşüş gösterebilir. Bu projelerin bazıları henüz planlama ya da inşaat aşamasında olmasına rağmen, bazıları hali hazırda işletim aşamasındadırlar. Hem enerji üretimi hem de taşkın kontrolü açısından planlanan en büyük proje olan Alpaslan I Barajı ve HES Projesi, Alpaslan II Barajı ve HES Projesi'nin hemen memba kısmında yer alır ve halihazırda işletim aşamasındadır. Fizibilite çalışmaları sırasında Alpaslan II HES enerji üretimiyle ilgili olarak iki durum (mevcut ve gelecekteki durum olarak adlandırılan) değerlendirilmiştir. "Mevcut durum" Alpaslan II Barajı'nın işletilebilir hale geleceği 2017 yılı olarak tanımlanırken, "gelecekteki durum" planlanan memba projelerinin işletilebilir hale gelebileceği 2025 yılı olarak tanımlanmaktadır. Mevcut durum için, yıllık olarak 880 GWh enerji üretimi olacağı, gelecekteki durum içinse, yıllık olarak 748 GWh enerji üretimi olacağı hesaplanmıştır. Projenin inşaat aşaması yaklaşık beş yıl sürecek ve iki aşamada gerçekleşecek şekilde planlanmıştır. I. Aşama inşaat işleri 14 Haziran 2012 tarihinde başlamıştır ve derivasyon tünelleri, dip savak girişi ve su alım yapısı, dip savak vana yuvası ile çıkış yapısı ve kapak şaftları inşasını kapsar. II. Aşama inşaat işleri 4 Nisan 2013 tarihinde başlamıştır ve baraj gövdesi, dolu savak, santral binası ve enerji tünelleri inşasını kapsar. Baraj gövdesi çalışmalarına; Mayıs 2014 tarihinde yapılması planlanan nehir derivasyonundan sonra, 2014 yılı içerisinde başlanacaktır. İnşaat işlerinde gerekli olan kil dolgu, kum - çakıl ve bazalt gibi malzemeler yerel malzeme ocaklarından temin edilecektir. Yeri değiştirilecek olan Muş-Varto (30 km) ve Muş-Bulanık (24 km) Devlet Karayollarının inşaat çalışmalarına 2014 yılı yazında başlanması öngörülmektedir. İletim Sayfa 3/43
ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. hattı inşaat çalışmalarına; Türk ÇED Yönetmeliği uyarınca gerekli görülen ÇED çalışmalarının, projenin EİH kısmının sahibi olan TEİAŞ (Türkiye içindeki tüm EİH ların sahibi olarak) tarafından tamamlanmasını takiben 2014 yılı yazında başlanması öngörülmektedir. EİH için yaplacak olan ara ÇED çalışmalarını ENERJİSA üstlenmiştir. Sayfa 4/43
ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Şekil 1.1. Proje Lokasyonu Sayfa 5/43
ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Uzun Vadeli Kamu Planlaması Proje aynı zamanda, devlet tarafından önerilmiş olan Muş Ovası sulama projesi kapsamında suyun regülasyonu ve taşkın kontrolü için Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından empoze edilecek işlevlere de tabi tutulacaktır. Muş Ovası içerisinde, 78.210 ha genişliğindeki bir alanda sulama çalışmalarının yapılması planlanmıştır. Bu, DSİ tarafından önerilmiş olan uzun vadeli bir kamu planlamasıdır ve henüz fizibilite aşamasındadır. Alpaslan II, gelecekteki olası bir su regülasyonunu normal enerji üretim faaliyetleri ile gerçekleştirmek dışında söz konusu sulama proje önerisini destekleyecek herhangi spesifik bir yapı içermemektedir. Bahsekonu sulama önerisi, Alpaslan II olmasa dahi, Alpaslan I in regülasyon kapasitesi ile karşılanabilecek boyuttadır. Sulama önerisinin cazibeli sulama yöntemi olması beklenmektedir; ancak, pompalama ihtiyacı olması durumunda ENERJİSA, Alpaslan II Barajı ve HES için Su Kullanımı Hakkı ve İşletim Esasları Anlaşmasını'nın 38. maddesine tabi olacaktır. Bu maddeye göre, gerekli görülen pompalama faaliyetlerinin masraflarından ENERJİSA sorumlu olacaktır. Sulama amaçlı gerçekleştirilecek herhangi bir su çekimi Alpaslan II Projesi'nin mansap tarafında olacaktır. 1.1 Alpaslan II Barajı ve HES Projesi Ana Hatları Tablo 1.1, Alpaslan II Barajı ve HES Projesi ile ilgili teknik özellikleri özetlemektedir. Şekil 1.2 ise Proje lokasyonunu; Projenin temel bileşenlerini (Baraj, dolu savak, HES, enerji iletim hatları gibi), destek altyapılarını ve tesisleri (malzeme ocakları, ulaşım yolları, relokasyon yolları, inşaat şantiyeleri gibi) içerecek şekilde göstermektedir. Hem EİH hem de relokasyon yolları ENERJİSA tarafından inşa edilecektir ancak işletimleri, ilgili kurumlar olan TEİAŞ ve KGM tarafından yapılacaktır. Şekil 1.3, EİH için proje kapsamında belirlenmiş olan ön güzergahı göstermektedir. Tablo 1.1. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi Teknik Özellikleri ALPASLAN II BARAJI VE REZERVUARI Şehir Muş Semt Merkez Havza Adı Firat Akarsu / Ana Kol Adı Murat Nehri Drenaj Alanı 17.505,00 km 2 Doğal Akış 4.297,17 hm 3 (136,26 m 3 /s) (*) Yıllık Ortalama Akış Mevcut Durum 4.030,51 hm 3 (127,81 m 3 /s) (*) Müstakbel Durum için Akım 3.386,99 hm 3 (107,40 m 3 /s) (*) Kret Uzunluğu 800,00 m Kret Genişliği 12,00 m Tür Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Talveg Kotu 1.269,00 m Kret Kotu 1.371,00 m Yükseklik (Talvegden) 99,00 m Yükseklik (Temelden) 116,00 m Azami Su Seviyesi 1.368,00 m Normal Su Kotu 1.368,00 m Asgari Su Seviyesi 1.340,00 m Asgari Su Seviyesinde Rezervuar 35,06 km 2 Azami Su Seviyesinde Rezervuar 54,69 km 2 Toplam Kapasite 2.097,20 hm 3 (*) Asgari Hacim 997,77 hm 3 (*) Aktif Hacim 1.099,43 hm 3 (*) Sayfa 6/43
ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Şev Memba 2.45 H / 1.0 V Mansap 2.25 H / 1.0 V Dolu Hacim (Toplam) 12.446,062 hm 3 (*) Düzenleme Oranı Mevcut Durum 92,99% Müstakbel Durum 94,42% Enerji Üretimi için Su Mevcut Durum 3.747,88 hm 3 (*) Müstakbel Durum 3.198,12 hm 3 (*) DOLUSAVAK Q PMF Baraj Dolu Savak Tasarım Debisi Giriş=7.542,00 m 3 /s, Çıkış=7.164,00 m 3 /s Q 25 Taşkın Debisi 1.874,00 m 3 /s Q 50 Taşkın Debisi 2.078,00 m 3 /s Tür Radyal Kapak Kapak Sayısı 6 Kapak Genişliği / Yüksekliği 11,00 m genişlik x 13,00 m yükseklik Dolu Savak için Toplam Brüt Genişlik 86,00 m Dolu Savak için Toplam Net Genişlik 66,00 m Dolu Savak için Ulaşım Kanalı Kotu 1.350,00 m Dolu Savak için Eşik Kotu 1.355,50 m DERİVASYON TÜNELLERİ MEMBA VE MANSAP BATARDOLAR Kesit Dairesel Tünel Sayısı 2 Tünel Uzunluğu T1 = 875,00 m; T2 = 950,00 m Çap 8,00 m Giriş Ağzı Taban Kotu 1.275,00 m Çıkış Ağzı Taban Kotu 1.270,00 m 1. Tünelin Eğimi 0,0046 2. Tünelin Eğimi 0,0042 Batardo Türü Gövdeyle Bitişik Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Memba Batardosu Kret Kotu 1.301,50 m Memba Batardosu Yüksekliği 31,50 m Mansap Batardosu Kret Kotu 1.281,50 m Dolu Savak Çapı 2,50 m ENERJİ TÜNELLERİ Kesit Dairesel Sayı 2 Derivasyon Tüneli Kısmı 8,00 m İç Çap Derivasyon Tüneli Sonrası (ikisinin de iç kısmı çelik kaplıdır) 6,30 m Uzunluk T1 (m) 703,756 (8 m çap) + 176,502 (6,30 m çap) T2 (m) 781,692 (8 m çap) + 165,72 (6,30 m çap) CEBRİ BORU Sayı 4 Çap Küçüm Parçalar İçinde 2,40 m Büyük Parçalar İçinde 4,50 m Cebri Boru Uzunluğu Her biri 35,00 m ALPASLAN II HES Enerji Santrali Genişliği 39,95 m Enerji Santrali Uzunluğu 89,00 m Enerji Santrali Yüksekliği 54,85 m Kuyruk Suyu Kotu 1.270,00 m Enerji İletim Hattı Uzunluğu 50 km Brüt Düşü 98,00 m Net Düşü (Proje Akışında) 84,58 m Santral Türü Açık Turbin Türü Francis-Dikey Eksen Birim Sayısı 4 Proje Debisi 344,00 m 3 /s Sayfa 7/43
ENERJISA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Proje Akış Hızı 2 x 136,00 m 3 /s + 2 x 36,00 m 3 /s Birimlerin Proje Akış Hızı 2 x 110,00 MW + 2 x 30,00 MW Kurulu Kapasite 280,00 MW Verimlilik 0,94 Yıllık Enerji Üretimi Mevcut Durum 880 GWh GelecektekiDurum 748 GWh JENERATÖR Tür 4-Faz Senkronizeli Jeneratör Miktar 2 Güç 2 x 122.222 kva; 2 x 33.333 kva Güç Katsayısı 0,90 Frekans 50 Hz Kutup Çiftleri Sayısı 24 çift (48 parça); 12 çift (24 parça) Jeneratörün Verimliliği 0,975 TRAFO Miktar 4 Tür Harici Tip, 3-Fazlı, Petrol-yalıtımlı Sürekli Enerji 2 x 125.000 kva; 2 x40.000 kva Anma Gerilimi 11 /154 kv (+/-2x2,5%) Frekans 50 Hz Bağlantı Grubu YNd 11 Soğutma Tipi ONAN Verimlilik 0,985 *1 hektometre küp (hm 3 ) = 1,000,000 metre küp (m 3 ). Sayfa 8/43
ENERJİSA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Şekil 1.2. Proje Alanı ve Proje Birimleri Sayfa 9/43
ENERJİSA ENERJİ ÜRETİM A.Ş. Şekil 1.3. EİH için Ön Güzergah Sayfa 10/43
1.2 Proje Bileşenleri ve İnşaat İşlerinin Tanımı Hidroelektrik santral, baraj ve güç santralinden oluşur. Baraj, suyun rezervuarın içinde kalmasını sağlarken güç santrali de, elektrik üreten türbinler ve jeneratörleri çevreler. Rezervuarda tutulan su, cebri boru denilen geniş boruların yardımı ile türbinlere iletilir. Böylelikle rezervuarda tutulan suyun sahip olduğu potansiyel enerji, cebri borulara doğru akışın başlamasıyla kinetik enerjiye dönüşür. Akan su, türbin pervanelerinin dönmesini sağlayarak akan suyun kinetik enerjisini mekanik enerjiye dönüştürür. Türbinde üretilen bu mekanik enerji ise, türbin jeneratörü sayesinde elektrik enerjisine dönüştürülür. Akan su türbinden geçtikten sonra, barajın mansabında tekrar nehire karışır. Bir hidroelektrik santralinde üretilen elektrik miktarı iki olguya bağlıdır: debi - belirli zaman aralığında cebri borulardan akan su miktarı ve düşü - suyun düştüğü yükseklik farkı. Debi ve düşü arttıkça, üretilen elektrik miktarı da artar. Şekil 1.4, bir hidroelektrik santralinin nasıl çalıştığını şematik bir açıklamayla göstermektedir. Şekil 1.4. Örnek Hidroelektrik Enerji Santrali Şeması 1.2.1 Ana Proje Bileşenleri Alpaslan II Barajı ve HES Projesinin burada belirtilen ana bileşenleri, baraj, rezervuar, dolu savak, derivasyon tünelleri, batardolar, HES, cebri borular, şalt sahası ve EİH olarak sayılabilir, Sayfa 11/43
1.2.1.1 Baraj ve Rezervuar Barajlar, su tutarak bir rezervuar oluşturabilmek için nehirlerin membasına inşa edilen ve oldukça geçirimsiz malzemelerden oluşturulmuş hidrolik yapılardır. Rezervuar ise, nehir boyunca inşa edilen barajlar sayesinde yaratılan yapay göller olarak tanımlanır. Bir baraj ve rezervuar birbirlerini tamamlayan birimlerdir. Rezervuarlarda, su toplama sahasından alınan su barajın arkasında depolanır. Su toplama sahasındaki suyun kaynağı ise yağmur suları ve akarsulardır. Rezervuarlardaki su yüzeyinin yüksekliği, su yüksekliği seviyesi olarak tanımlanır. Barajların amacı, su depolamak ve dışarı yapılan su akışını düzenlemektir. Barajlar, gelen tüm suyun depolanması rolünü üstlenir. Buna ek olarak, su yükseliği seviyesin artmasına da yardımcı olur. Gerekli miktarda enerjinin üretilebilmesi için, yeterli su yüksekliğine sahip olunması gereklidir. Toprak ve kaya malzemelerden inşa edilen barajlar, genel olarak dolgu barajlar veya dolgu tipi barajlar olarak adlandırılırlar. Dolgu barajların kullanımı, beton barajların kullanımından çok daha eski tarihlere uzanmaktadır. Toprak barajlar ve kaya-dolgu barajlar, kullanılan baskın dolgu malzemesine göre adlandırılmışlardır ve dolgu barajların en önemli iki türünü oluştururlar. Alpaslan II Barajı, kil çekirdekli kaya dolgu türü bir barajdır. Kaya-dolgu barajları genel olarak, geçirimsiz toprak çekirdek ile kırık kayaların birleşimiyle doldurulurlar. Uygun gradasyonlu malzemelerden inşa edilmiş bir dizi geçiş bölgesi sayesinde, çekirdek kabuklarından ayrıştırılır. Geçirimsiz çekirdek merkezi ya da eğimli olabilir. Kaya dolgu barajlar, baraj bölümlerinin konfigürasyonlarına göre daha alt dallara ayrılabilirler: örneğin, merkezi yerleşmiş çekirdekliler, eğimli çekirdekliler ve kaplamalı çekirdekliler. Kırılma ve kopmalara yapısal direnç sahibi olarak inşa edilmeleri gereken kaya dolgu barajların ana gövdesi, kaya-dolgu kabuk ve geçiş bölgelerinden oluşmalıdır ve çekirdek ve kaplama bölgeleri dolum süresince kaçakları asgari seviyeye indirgemelidir. Filtreleme bölgeleri, set üzerindeki sızıntı akıntıları sonucunda oluşacak olan erozyon sebebiyle meydana gelecek olan toprak kaybının önüne geçilmesi amacıyla tüm kaya-dolgu baraj türlerinde mevcut bulunmalıdır. Diğer yandan toprak dolgu barajlarda, drenaj tesisatı sayesinde, yalnızca baraj gövdesinin hem yapısal hem de sızıntı dayanıklılığa sahip olması yeterlidir. Uygun baraj tipinin seçimi; baraj alanının topografik ve jeolojik yapısı ile kullanılabilir inşaat malzemelerinin kalite ve miktarı gibi çeşitli faktörler göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Baraj dolgusunun yapısal güvenliği temel olarak, çevresel ve işletimsel tüm durumlardan kaynaklı aşırı bozulmaların engellenmesi, baskın sularının güvenli geçişi ve malzeme göçünün önlenmesi ile muvazene üzerindeki zararlı etkilerin önüne geçilmesi amacıyla sızıntı kontrolü yapılması gibi olgulara bağlımlıdır. Alpaslan II Barajı merkezi çekirdeğe sahip, kil-çekirdekli ve kaya-dolgu türü bir barajdır. Talvegden ya da nehir yatağı kotu (nehir yatağı için asgari kot sınırı) 99 m, temelden ise 116 m yüksekliğe sahiptir ve 800 m kret uzunluğuna sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. Barajın ana özellikleri Tablo 1.1 içerisinde verilmiştir ve kil çekirdekli kaya dolgu baraj gövdesi ile gövdeye bağlı batardolar Şekil 1.5 içerisinde gösterilmiştir. Batardo, akarsuların derivasyon tünnelleri ile yönlendirilmesine ve böylece inşaat faaliyetlerinin kuru bir ortamda gerçekleştirilebilmesine yardımcı olmak için, inşaat alanını çevreleyecek şekilde inşa edilen bir yapıdır. Batardolar, Bölüm 1.2.1.3 içerisinde ayrıntılı olarak tarif edilmişlerdir. Sayfa 12/43
Şekil 1.5. Memba Ön Batardosu, Memba Batardosu ve Baraj Gövdesi Rezervuar içerisindeki azami su seviyesinin 1.368 m ve bu noktadaki yüzey alanının 54,69 km 2 olacağı, asgari su seviyesinin ise 1.344 m ve bu noktadaki yüzey alanının 35,06 km 2 olacağı hesaplanmıştır. Azami, işletimde azami ve işletimde asgari su seviyeleri sırasıyla 1.369,56 m, 1.368 m and 1.344 m olacaktır. Bu bağlamda, azami rezervuar hacmi, işletimde azami rezervuar hacmi ve işletimde asgari rezervuar hacmi sırasıyla 2.170 hm 3, 2.097 hm 3 and 997 hm 3 olacaktır. 1.2.1.2 Dolu Savak Barajların tasarımı sırasında, büyük su taşkınlarının varlığı göz önünde bulundurularak önlemler alınmalıdır. Dolu savaklar, taşkın sularının barajların üzerinden ya da çevresinden akmasını sağlayacak yollar sağlamak amacıyla kurulurlar. Beton barajlardaki dolu savaklar, genellikle taşkın sularının baraj üzerinden akmasını sağlayacak şekilde inşa edilirler. Dolgu barajlardaki dolu savaklar ise, taşkın sularının barajın etrafından ve baraj gövdesinin mansap yüzünden uzağa akmasını sağlayacak şekilde inşa edilirler. Proje kapsamındaki dolu savak yapısı, yaklaşık 1.700 m uzunluğunda, deniz seviyesinden (DS) 1.371 m kret yüksekliğe, nehir yatağı kotunun 99m, baraj temelinin 119 m üzerinde ve 1.250 m (DS) yükseklikte bir dinlendirme havuzuna sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. Dolu savak yapısı, Şekil 1.6a da gösterilmiştir. Dolu savak tasarımı, Muhtemel Maksimum Taşkın (MMT) hidrografı içindir. MMT, oluşabilecek en şiddetli meteorolojik ve hidrolojik koşulların bir kombinasyonu sonucu oluşması öngörülen en büyük taşkın durumudur. MMT, baraj yıkılmasının önlenebilmesi amacıyla kullanılan bir tasarım kriteridir. Mansaptan görülecek şekilde tipik bir dolusavak yapısı Şekil 1.6b da gösterilmektedir. Kaya-dolgu bölgesinde kullanılacak dolgu malzemelerinin üretimi, dinlendirme havuzunun inşaatının bitmesiyle başlayacaktır. Ana baraj dahilinde altı adet radyal baraj kapağı mevcuttur ve bu kapakların boyutları 11x13 m, eşik yükseklikleri ise 1.355,5 m olacaktır. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi kapsamında inşa edilecek dolu savak yapısının bileşenleri: Yaklaşım Kanalı (A) Eşik Yapısı (B) Şüt Kanalı (C) Dinlendirme Havuzu (D) Sayfa 13/43
Mansap Kanalı (E) Dolu savak çıkışının mansabındaki nehir yatağında oluşacak erozyonun etkilerinin azaltılabilmesi amacıyla, dolu savak çıkışına 270 m uzunluğunda, ve sağ kıyıda 50 m uzunluğunda bir koruyucu kaya dolgu inşası gerçekleştirilecektir (bkz. Şekil 1.6a). Şekil 1.6a. Dolu Savak Yapısı (Bileşenler A, B, C, D, E ve D sonrasındaki koruyucu kaya dolgu) Şekil 1.6b. Örnek Dolu Savak Yapısı (Mansap açısı) Sayfa 14/43
1.2.1.3 Derivasyon Tünelleri ve Batardolar Batardolar, inşaatın kuru bir ortamda yapılabilmesi amacıyla, inşaat alanını çevreleyecek şekilde inşa edilirler. Bu sebeple batardolar için, inşaat faaliyetlerini kolaylaştıran geçici barajlar denilebilir. Batardolar genellikle orjinal barajların membasına kurularak, inşaat süresince gelen suyun derivasyon tünellerine (veya kanallarına) aktarılmasını sağlar. İnşaat aşamasında nehirdeki akıntı hızının yüksek olmadığı durumlarda genellikle batardolar inşaat alanını çevreleyerek kuru pompalama yapar. Bazı durumlarda, bu Proje de olduğu gibi, barajın mansabına da bir batardo inşa edilmesi gerekli olabilir. Tablo 1.1 içerisinde de özetlendiği gibi, Alpaslan II Barajı ve HES Projesi için iki adet derivasyon tüneli T1 (D = 8 m, U = 875 m) ve T2 (D = 8 m, U = 950 m) tasarlanmıştır. Derivasyon tünelleri Murat Nehri'ni memba batardosu ile derive edip, mansap batardosundan sonra tekrar nehir yatağına geri bağlar ve böylece ana baraj gövdesi inşaat işlerinin memba ve mansap batardoları arasında kuru ortamda yapılmasını sağlar. Batardo, Q50 taşkın hidrografı için tasarlanmıştır. 50 yıl hidrograf pik deşarjı 2.078 m 3 /s olarak belirlenmiştir. Derivasyon tünelleri, işlevleri son bulduktan sonra 6,30 m çapında suyu HES e yönlendirecek iki enerji tüneli olarak kullanılacaktır (bkz. Şekil 1.7). Şekil 1.7. Derivasyon ve Enerji Tünelleri Derivasyon ve enerji tünelleri Şekil 1.8 de gösterilmiştir. Şekilden de görülebileceği gibi, derivasyon tünelleri derivasyon tünel girişinden başlayarak derivasyon tüneli çıkışına kadar uzanmaktadır. Derivasyon tünelleri işlevlerini yerine getirdikten sonra, enerji tüneli girişinden enerji tüneli çıkışına uzanacak şekilde iki enerji tüneli olarak kullanılacaktır (bkz. Şekil 1.8). Mühendislik tasarım koşulları göz önünde bulundurularak, tünellerin ilk kısımları beton kaplama ve kalan kısımlar hem beton hem de çelik kaplama olacak şekilde tasarlanmıştır. Çapı 12 m olan 2 adet kapak şaftı baraj kret yüksekliğinin 100 m aşağısına kurulacaktır. Bu noktada toplam yükseklik 111 m olacaktır (11 m taşıma odasının yüksekliğidir). Kapak şaftları, Şekil 1.9 içerisinde gösterilmiştir. Bu kapaklar, bakım ya da benzeri durumların baş göstermesi halinde, suyun ana santrale ulaşmasını engelleyerek Sayfa 15/43
kapak şaftının ardındaki tünel kısmının kuru kalmasını sağlayacaklardır. Ek olarak kapaklar, işletim sırasında rezervuardaki su seviyesinin kontrolünde de kullanılabilirler. Şekil 1.8. Derivasyon ve Enerji Tünelleri Şekil 1.9. Kapak Şaftı Şekil 1.10 rezervuar içerisindeki su giriş yapısını, Şekil 1.11 ise derivasyon tünellerinin su çıkış yapısını göstermektedir. Izgaralar arasındaki hızın 0,74 m/s, su giriş hızının 2,69 m/s ve su giriş yapısındaki su yüksekliğinin 1.307 m (DS) olması tasarlanmıştır. Sayfa 16/43
Şekil 1.10. Derivasyon Tünellerinin Su Giriş Yapısı Şekil 1.11. Derivasyon Tünellerinin Su Çıkış Yapısı Sayfa 17/43
Memba batardosu ve mansap batardosu, suyun memba ön-batardosu aracılığıyla derivasyon tünellerine derivasyonundan sonra inşa edilecek ve böylece baraj gövdesi inşası kuru bir ortamda gerçekleştirilecektir. Mansap batardosu (11,5 m yüksekliğinde), suyun mansaptan geri tepmesini engelleyerek elektrik santrali ve baraj gövdesinin kuru kalması amacıyla inşa edilecektir. Memba ön-batardosu (10 m yüksekliğinde) ise suyun derivasyon tünellerine aktarımını ve böylelikle memba batardosu (38 m yüksekliğinde) inşasının kuru bir ortamda gerçekleşebilmesini sağlar. Mansap batardosu, hidroelektrik faaliyetlerinin başlaması ile birlikte sökülecektir. Malzeme, rezervuar alanındaki bir depolama alanına taşınacak ve nehre karıştırılmayacaktır. Şekil 1.12 batardoları, Şekil 1.13 ise memba ön batardosu ve memba batardosu ile ilgili ayrıntıları sunmaktadır. Şekil 1.12. Memba Ön-Batardosu, Memba Batardosu ve Mansap Batardosu Sayfa 18/43
Şekil 1.13. Memba Ön-Batardosu ve Memba Batardosu 1.2.1.4 HES ve Cebri Boru Cebri borular, suları türbinlere taşıyan açık ya da kapalı borulardır ve güçlendirilmiş beton ya da çelikten imal edilirler. Beton cebri borular, düşü 30 metreden daha az olan yapılar için uygunken; çelik cebri borular her düşü için kullanılabilir. Düşü veya su basıncının artışı, daha kalın cebri borulara ihtiyaç duyulmasını sağlar. Su akışı, cebri boru kapakları ile kontrol edilir. Alpaslan II Projesindeki cebri borular gömülü olacaktır. Tipik bir gömülü cebri boru Şekil 1.4 te gösterilmektedir. Alpaslan II Projesi kapsamında cebri boruların çapları 2x(6,30x4,50) m ve 2x(6,30x2,40) m ve uzunlukları da 35 m olacaktır. Tablo 1.1 de verildiği üzere; 54,85 m yüksekliğinde, 89 m uzunluğunda ve 39,95 m genişliğinde bir HES inşa edilecektir. Standart bir HES şeması Şekil 1.4 te, Alpaslan II HES in konumu ise Şekil 1.14a da gösterilmektedir. Sayfa 19/43
Şekil 1.14a. Santral Binası Alpaslan II HES Projesinde toplam 4 adet Francis - Dikey Eksen tipi türbin olacak ve bunlardan 2 tanesi 110 MW / turbin birim güç ve kalan 2 tanesi 30 MW / turbin birim güç üreterek toplamda 280 MW üretim yapacaklardır. Francis tipi türbinler, reaksiyon türbinleridir. Bu tip türbinlerde sıvı türbine çok yüksek basınçla gelir ve enerjisi türbin kanatlarına aktarılır. Şekil 1.14b ile standart bir Francis türbini şeması (yan-kesit görünümü) verilmiştir. Şekil üzerinden de görülebileceği üzere su, spiral şekilli boruya (cebri boru) yatay doğrultuda girmekte, türbin çarkında döndükten sonra türbinin merkezinden dikey olarak aşağı akmaktadır. Türbin çıkışının mansabında nehir kıyısında koruyucu kaya dolgu kurulacaktır. Aynı zamanda dolu savak mansabında, nehir kıyısı boyunca da 50 m uzunluğunda bir kaya dolgu koruma uygulanacaktır. Şekil 1.14b. Francis-Dikey Eksen Tipi Türbin (Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/francis_turbine) Sayfa 20/43
1.2.1.5 Alpaslan II HES Trafo Merkezi ve Enerji İletim Hattı (EİH) Trafo merkezi, baraj eteklerinin sağ (Batı) kıyısına yakın ve açık bir alana (bkz. Şekil 1.3) inşa edilecektir ve Alpaslan II HES sayesinde üretilen enerjinin iletim hatlarına taşınmasında yardımcı rol üstlenecektir. Alpaslan II HES için, 380 kv 202,0 m x 132,0 m özelliklerine sahip bir trafo merkezi inşası planlanmaktadır. Enerji ulusal şebekeye, yaklaşık 50 km uzunluğunda asma bir EİH ile iletilecektir. 50 km uzunluğunda ve 380 kv kapasiteli EİH, Alpaslan II HES trafo merkezinden başlayarak Yukarı Kaleköy HES trafo merkezine kadar uzanacaktır. Kurulacak EİH güzergahı Şekil 1.3 ile verilmiştir. ENERJİSA tarafından inşa edilecek olan EİH, TEİAŞ tarafından işletilecektir. Şekil 1.15, EİH için kullanılması planlanan tipik bir çelik kuleyi göstermektedir. Ortalama 600 m aralıklarla, 30 m - 50 m arasında değişen yükseklikte yaklaşık 85 çelik kulenin inşa edilmesi planlanmaktadır. Çelik kulelerin yerleşim yerleri ile arasında asgari mesafe 25 m olacaktır. Ancak EİH tasarımı henüz nihai olmadığı için değişebilecektir. Şekil 1.15. Örnek Çelik Kule Görünümü Sayfa 21/43
1.2.2 Destek Altyapıları ve Tesisleri Taş ocakları, malzeme ocakları, depolama alanları, inşaat şantiyeleri ve relokasyon yolları, Alpaslan II Barajı ve HES Projesinin destek altyapı ve tesisleridir. Bu destek altyapı ve tesislerin konumları Şekil 1.2 ile verilmiştir. 1.2.2.1 Taş ve Malzeme Ocakları Şekil 1.2 içinde de görülebileceği gibi, Alpaslan II Barajı ve HES Projesi kapsamında 5 taş ocağı, 4 geçirimsiz malzeme ocağı, 3 geçirimli malzeme ocağı, 5 depolama alanı ve kırma-eleme-yıkama tesisi yer almaktadır. Malzeme raporuna göre an itibariyle; 9,000,000 m 3 geçirimsiz malzeme, Geçirimsiz Malzeme Ocağı A, 1,200,000 m 3 geçirimli malzeme, Geçirimli Malzeme Ocağı E, 10,000,000 m 3 kaya malzeme, K-5 ve K-1 taş ocakları İle proje inşaatı için yeterli malzemeyi sağlayacaktır. Taş ocaklarının seçiminde, çıkarılacak malzemelerin uygunluğunun yanı sıra, inşaat şantiyesine olan uzaklıklar da göz önünde bulundurulmuştur. Geçirimsiz malzeme ocağı A dışındaki tüm geçirimli ve geçirimsiz malzeme ocakları rezervuar oluşumu sırasında su altında kalacaktır. Geçirimsiz malzeme ocağı A, dolu savak yapısının altında kalmaktadır. Şubat 2014 itibariyle, sadece taş ocağı K-5 kullanımdadır. Daha sonra K-1 taş ocağı kullanılacaktır. Bu iki taş ocağının toplamda inşaatın tamamlanması için yeterli kaya malzemeyi sağlayabilecek oldukları kabul edilmiştir. Herhangi bir ihtiyaç durumununun oluşması halinde K-3 taş ocağı ve son seçenek olarak K-6A ve K-6B taş ocakları kullanıma sokulacaktır. Rezervuar bölgesinin dışında yer alan K-6A ve K-6B taş ocaklarının kullanılması durumunda, inşaatın bitirilmesiyle birlikte, bu ocaklar kapatılarak ÇED çalışmasında da belirtildiği gibi rehabilite edileceklerdir. İnşaat sahasındaki malzeme ocaklarından sağlanan kum ve çakıl; rezervuar alanında yer alan kırma-eleme-yıkama tesisinde (bkz. Şekil 1.2), agrega ve beton üretiminde kullanılmak üzere istenilen boyuta getirilecektir. 1.2.2.2 Şantiye Şekil 1.2 ile gösterildiği üzere, bir tanesi Alpaslan II Baraj ve HES inşaatı ve bir tanesi relokasyon yolları inşaatı için olmak üzere, toplamda 2 adet şantiye bulunmaktadır. Baraj ve HES inşaatı için kullanılacak olan şantiye halihazırda kurulmuştur (bkz. Şekil 1.16). Bu bölgede üretilen evsel atık sular, paket atık su arıtma tesisi ile arıtıldıktan sonra Türk Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nde belirtilen limitler doğrultusunda Murat Nehri'ne deşarj edilmektedir. Şantiye, yaklaşık 0.4 km 2 genişliğinde kapalı bir kamp olarak inşa edilmiş ve tel örgülerle çevrelenmiştir. Şantiye içerisinde, ofisler, yatakhaneler, yemekhane, idari binalar, depo ve atölye gibi yapılar bulunmaktadır. Projenin yaklaşık 1050 kişilik çalışma kadrosunun 750 kişilik kısmını oluşturan göçmen işçiler şantiye alanında konaklamaktadırlar. Şantiye için gerekli olan enerji, Muş ve Varto arasındaki ana iletim hattı üzerinden sağlanır. Su ihtiyacı ise, nehrin öbür tarafından bulunan yer altı su kuyularından pompalama vasıtasıyla sağlanmaktadır. Sayfa 22/43
Şekil 1.16. Alpaslan II Projesi Şantiye Alanı Görüntüsü 1.2.2.3 Relokasyon Yolları Proje alanındaki mevcut karayolları çoğunlukla nehir yatağını takip etmektedir. Bu açıdan, Muş-Varto Kavşağı - Bulanık İl Yolu ve Muş-Solhan Devlet Karayolu, kurulacak olan Alpaslan II rezervuar alanından geçmektedir ve bu yolların bazı kısımları Alpaslan rezervuarının oluşmasıyla su altında kalacaktır, bu sebepten ötürü de taşınmaları gerekmektedir. Şekil 1.2 de proje alanındaki mevcut yollar ve relokasyon yollarının güzergahları verilmiştir. Muş-Varto yolunun reloke edilecek kısmı 30 km uzunluğunda olup, Muş-Bulanık yolunun reloke edilecek kısmı da 24 km uzunluğunda olacaktır. Relokasyon yolları ENERJİSA tarafından inşa edilecek ve Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) tarafından işletileceklerdir. Muş-Solhan Kavşağı-Varto Devlet Karayolu nun 3,5 km uzunluğundaki kısmı, Alpaslan II Baraj ve HES Projesi ÇED çalışmaları kapsamında değerlendirilmiş ve inşaatı tamamlanmıştır. Bu sebeple bu yolun 26,5 km lik bölümü ve Muş-Bulanık yolunun 24 km lik bölümü, su tutma öncesi taşınmış olacaktır. Relokasyon yolları projesinin tasarımı sırasında, Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen standartlar (yolun görünürlüğü, geometrik standartlar, viraj açıları gibi) göz önünde bulundurulmuştur. Su altında kalacak olan mevcut yol her iki yöne birer şerit olacak şekilde toplamda 2 şeritlidir. İnşa edilecek olan relokasyon yolları ise, toplamda 24 m genişliğinde ve her iki yönde de ikişer tane olmak üzere toplamda 4 şeritli olacak şekilde planlanmıştır. Devlet, bölgedeki sular altında kalmayacak olan yolları da 4 şeritli olacak şekilde genişletme planına sahip olsa da bu projenin ne zaman gerçekleştirileceği henüz bilinmemektedir. Relokasyon yolları için toplamda 5 adet köprü inşa edilecektir ve bunlardan 2 tanesi Muş-Varto yolu üzerinde, 3 tanesi ise Muş-Varto Kavşağı ile Bulanık Yolu üzerinde olacaktır. Aşağıda bu köprülerin isimleri ve uzunlukları verilmiştir: Muş-Varto Yolu Üzerinde: a. Karataş Köprüsü uzunluk 83 m b. Koşkar Köprüsü uzunluk 136 m Sayfa 23/43
Muş-Varto Kavşağı ile Bulanık Yolu: a. Bağiçi Köprüsü uzunluk 118 m b. Hamurpet Köprüsü uzunluk 100 m c. Mağara Köprüsü uzunluk 105 m 1.3 Temel Proje Aşamaları 1.3.1 Geçmiş ve Mevcut Durum ENERJİSA, Alpaslan II Baraj ve HES Projesi için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından verilen "Elektrik Üretim Lisansı"na sahiptir. EPDK tarafından Türkiye'nin elektrik piyasasına ilişkin 4628 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde, 49 yıllığına Proje için Lisans (6 Eylül 2010 tarihli Lisans No EU/2756-7/1701) verilmiştir. Bunu takiben, Alpaslan II Barajı ve HES Projesinin inşaat ve işletim hakları 2012 yılında ENERJİSA tarafından alınmıştır. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi için 15 Ağustos 2012 tarihinde, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (dönemin Çevre ve Orman Bakanlığı) tarafından "ÇED Olumlu" belgesi verilmiştir ve proje şu anda inşaat aşamasındadır. 50 km uzunluğunda inşa edilmesi planlanlanan EİH için Türk ÇED Yönetmeliği'ne uygun bir şekilde ayrı bir ÇED çalısması ve ÇED süreci başlatılacaktır. Bu ÇED çalışması ve süreci, proje sahibi olarak, TEİAŞ'ın sorumluluğu altındadır. Bu sebeple TEİAŞ, ÇED çalışmasını başlatarak, süreci kendi adına takip etmesi açısından, bir ÇED danışmanı (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylı ) atayacaktır. ENERJİSA, EİH ile ilgili çevresel ve sosyal sorunları daha iyi değerlendirmek için EİH resmi ÇED süreci öncesinde, EİH için 5 km'lik bir koridor içerisinde çevresel ve sosyal değerlendirme ön-çalışması başlatmıştır. Koridor seçilirken; sabit bir başlangıç noktası ve bağlantı noktasında bir trafo merkezi, TEİAŞ ile fikir alışverişleri ile çevresel ve sosyal sınırlar ve hassas bölge ve reseptörlerden kaçınılabilmek göz önüne alınmıştır. ÇED Yönetmeliği gereğince, relokasyon yolları ÇED sürecinden muaftır ve relokasyon yolları için "ÇED Muafiyet" yazısı 10 Haziran 2013 tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilmiştir. Ancak şantiye bölgesinden geçen 3.5 km uzunluğundaki kısım Alpaslan II Barajı ve HES Projesi ÇED Çalışması kapsamında değerlendirlmiştir. Buna ek olarak, relokasyon yollarının kalan kısımları, ek bir Çevresel Değerlendirme ve Çevre Yönetim Planı dahilinde değerlendirilmiştir. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi için temel aşamalar, saha hazırlanması, inşaat (su tutma dahil) ve işletme aşamalarıdır. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi için hazırlanan iş planının ana hatları Şekil 1.17 içerisinde gösterilmiştir. Proje nin Mart 2017 itibari ile elektrik üretmeye başlaması beklenmektedir. Sayfa 24/43
Şekil 1.17. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi İş Planı Sayfa 25/43
1.3.2 Saha Hazırlığı Alpaslan II Baraj ve HES Projesi halihazırda inşaat aşamasındadır ve I. Aşama inşaat işlerine 14 Haziran 2012 tarihinde başlanmıştır. Bu sebeple baraj ve HES ile alakalı tüm saha hazırlık çalışmaları tamamlanmıştır. Şantiye genel yerleşim planı Şekil 1.18a da, genel görünümü ise Şekil 1.16 da verilmiştir. İlk olarak bölgenin, şantiye kurulumu için temizleme ve tesviye işleri yapılmıştır. Üst toprak sıyrılmış ve depolama alanında ayrı ayrı depolanmıştır. Şantiye alanı, inşaat alanı ve kırma-eleme-yıkama tesisi için yeni erişim yolları inşa edilmiştir. Ayrıca, Projenin saha hazırlık çalışmaları dahilinde, Murat Nehri üzerine bir köprü inşası gerçekleştirilmiştir (bkz. Şekil 1.18b). 100 m uzunluğundaki köprü, şantiye alanından yaklaşık 1 km uzaklıktadır. Şekil 1.18a. Alpaslan II Barajı ve HES Projesi Şantiye Alanı Şeması Sayfa 26/43
Şekil 1.18b. Proje İçin İnşa Edilen Köprü Relokasyon yolları ve EİH inşaası ile ilgili inşaat şantiyesinin kurulumu ve saha hazırlığı gibi ilgili şantiye hazırlık faaliyetleri programa uygun şekilde gerçekleştirilecektir. Baraj ve HES inşaatı şu anda devam etmekte olduğu için, bu tesislerin hazırlık çalışmaları daha kolay gerçekleştirilecektir. 1.3.3 İnşaat Alpaslan II Baraj ve HES Projesinin inşaat aşamasının beş yıl sürmesi ve iki aşamada gerçekleşmesi planlanmıştır. I. Aşama inşaat işleri; derivasyon tünelleri, dip savak girişi ve su alım yapısı, dip savak vana yuvası ile çıkış yapısı ve kapak şaftları inşasını kapsar ve 14 Haziran 2012 tarihinde başlamıştır. Tünellerdeki ve kapak şaftlarındaki kazı ve stabilizasyon çalışmaları tamamlanmıştır, derivasyon tünellerindeki beton ve çelik kaplama çalışmaları ile giriş ve çıkış yapılarındaki beton çalışmaları ise halihazırda devam etmektedir. II. Aşama inşaat işleri; baraj gövdesi, dolu savak, santral binası ve enerji tünelleri inşasını kapsar ve 4 Nisan 2013 tarihinde başlamıştır. Dolu savak ve enerji tünellerindeki kazı işleri halihazırda devam etmektedir. Baraj gövdesi çalışmalarına, 2014 sonbaharında gerçekleşmesi planlanan nehir derivasyonundan sonra, 2014 yılında başlanacaktır. Şekil 1.19, Kasım 2013 itibariyle derivasyon tünellerindeki inşaat çalışmalarının durumunu göstermektedir. Muş-Varto (30 km) ve Muş-Bulanık (24 km) Devlet Karayollarındaki inşaat çalışmalarının 2014 yazı itibariyle başlayacağı öngörülmektedir. Sayfa 27/43
EİH inşaat çalışmalarının da TEİAŞ tarafından ÇED çalışmalarının tamamlanmasını müteakip 2014 yılı yazında, başlayacağı öngörülmektedir. EİH inşaat çalışmalarının başlangıcından önce, orman alanları, tarım alanları ve mera alanları için sırasıyla 6831 Sayılı Orman Kanunu, 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu ve 4342 Sayılı Mera Kanunu gereğince ilgili izinlerin alınması gereklidir. EİH için işletme iznine gerek olmamaktadır. Ayrıca, EİH Çevresel İzin ve Lisanslar Yönetmeliği kapsamında olmadığı için, EİH işletmesi için çevre izni alınmayacaktır. Şekil 1.19. Derivasyon Tüneli İnşaatı (Kasım 2013) İletim hattı, baraj ve HES ile relokasyon yolları da dahil olmak üzere farklı inşaat birimleri için malzeme listesi Tablo 1.2 de, kullanılan inşaat ekipmanları listesi ile kullanılan ekipman miktarının ayrıntıları da Tablo 1.3 de verilmektedir. Malzemeler Tablo 1.2. İnşaat Aşaması Metraj Baraj ve HES İnşaatı Sayfa 28/43 Miktar (kg) Beton 215.536.490 Kaya Dolgu 24.300.000.000 Kil Dolgu 6.235.000.000 Kalıp Yapısı 12.560.000 Destek Çubukları 18.290.000 Çelik Tünel Destekleri 1.506.970 Çelik Tünel Kaplamaları 5.578.790 Dolusavak Radyal Kapaklar ve Gömülü Parçaları 1.152.000 EİH İnşaatı (50 km toplam güzergah için) Destek Çubukları 137.500 Beton 775.000
Malzemeler Miktar (kg) Galvanize Çelik Parçalar 1.250.000 1272 MCM iletken 1.123.150 96 mm² koruyucu iletken 77.000 OPGW kablo 60.500 Relokasyon Yolları İnşaatı Bitüm 12.240.000 Beton 27.900.000 Kalıp Yapısı 6.280.000 Geri Dolgu 26.100.000.000 Destek Çubukları 9.000.000 Tablo 1.3. İnşaat Aşaması Tüm Proje için Ekipman Listesi (Baraj ve HES, EİH ve Relokasyon Yolları) Ekipman Türü Miktar Damperli Kamyon 56 Ekskavatör 21 Buldozer 4 Paletli Yükleyiciler 3 Greyder 3 Jeneratör 8 Kırıcı 3 Beton Santrali (100m 3 /saat) 3 Beton Karıştırıcı 16 Beton Pompası 4 Silindir 4 Kule Vinç 1 Hareketli Vinç 2 Sprinkler 4 Sualtı Pompası 10 Projenin inşaatı için önemli miktarlarda malzemeye ihtiyaç vardır ve bu malzemelerin bir kısmı yerel malzeme ocaklarından sağlanacaktır. Geçirimsiz, geçirimli ve kaya-dolgu malzemeler yerel malzeme ocakları sayesinde temin edilecektir. Saha içinde ve saha dışında önemli miktarda malzeme naklinin yapılması gerekecektir ancak değişkenliğin boyutu ve dış etmenler göz önünde bulundurulduğunda, nakil işlemlerinin tümünün tam olarak belirlemek mümkün değildir. Ancak, önemli miktarda malzeme, yerel ocaklardan agrega halinde temin edilecektir. Bu malzemelerin ocaklardan, şantiye bölgesindeki kırma - eleme - yıkama tesisine taşınması için belli sayıda kamyon turunun yapılması gerekmektedir. Ocaklardan alınan malzemeler kil-dolgu, toprak-çakıl ve bazalt olacaktır. Malzeme ocakları ile şantiye alanındaki kırma - eleme - yıkama tesisi arasındaki ortalama mesafe kullanılarak nakil işlerinde kullanılacak taşıma araçlarının türü Tablo 1.4 de verildiği gibi varsayılmıştır. Kamyonla Taşınacak Malzemeler Tablo 1.4. İnşaat Aşaması Temel Malzemelerin Taşınması (Kamyonlar ile) Kamyon Kapasite si (ton) Ortalama Mesafe (km) Toplam (ton) Gerekli sefer sayısı Tüm damperli kamyonlarca katedilen toplam mesafe (km) Agrega 38 11 12.000.000 315.789,47 3.586.842 Çimento 38 6 219.101 5.765,83 34.595 Destek Çubukları 38 700 27.290 718,16 502.711 Tünel Çelik Destekler 38 700 7.086 186,47 130.527 Sayfa 29/43
Temel inşaat malzemelerinin kamyonlarla naklinin yanı sıra, hem destek çubukları (toplamda 27.290 ton) hem de çelik tünel destekleri (toplamda 7.086 ton) Romanya'dan İskenderun Limanına gemi aracılığıyla taşınacaktır (toplam mesafe 2.000 km). 1.3.3.1 Nehir Derivasyonu ve Batardo İnşaatı Baraj inşaatının başlayabilmesi için, öncelikle nehir derivasyonu gereklidir. İnşaat aşamasında, nehir akışının başarıyla kontrol edilebilir olması, inşaat çalışmalarının problemsiz geçirilebilmesi için hayati önem taşır. Derivasyon amacıyla; tüneller, oluklar, beton ya da çelik boru hatları ile açık kanallar kullanılabilir. İlk olarak derivasyon yapısı inşa edilir ve bunu, nehirlere karşı bir set olarak kullanılacak olan, batardo inşası takip eder. Böylelikle nehir derive edilmiş olur ve baraj ve santral inşaatının kuru bir ortamda gerçekleşmesi sağlanır. Batardo kurulumunun temel amacı suyun, baraj bölgesinin membasından mansabına doğru aktarılarak baraj ve HES inşaat alanının kuru kalmasını sağlamaktır. Bu sebepten ötürü inşaat edilecek üç birim mevcuttur: memba ön batardosu, memba batardosu ve mansap batardosu. Derivasyon tüneli çalışmaları tamamlandığında, Murat Nehri memba ön-batardosu (bkz. Şekil 1.20 ve Şekil 1.21) vasıtasıyla derivasyon tünellerine aktarılacaktır. Memba önbatardosu, malzeme ocaklarından gelen uygun malzemenin nehre boşaltılıp sıkıştırılmasıyla bir kıyıdan diğerine doğru inşa edilecektir. Geçirimli ve geçirimsiz malzeme ocakları ve taş ocaklarından çıkarılan malzemeler, dolgu işleri için kullanılacaklardır. Dolgu işlemleri, ön batardonun mansap tarafındaki kaya-dolgu işleri ile başlayacaktır. Kaya dolgunun yerleştirilip sıkıştırılmasının ardından, elenmemiş filtre malzemeler (geçirimli malzeme ocaklarından çıkarılan) ve geçirimsiz malzemeler yerleştirilip sıkıştırılacaktır. Geçirimsiz malzemelerin yerleştirme ve sıkıştırma işlemlerinin kuru bir ortamda gerçekleşebilmesi için, pompalar tarafından drenaj çalışmaları yapılacaktır. Geçirimsiz malzemelerin sıkıştırılmasının ardından, ön batardonun membasında koruyucu bir katman olması için kaya dolgu yapılacaktır ve memba ön batardo inşaat çalışmalarının son aşaması tamamlanmış olacaktır. Memba suyu derivasyon tünellerine aktarılacaktır ve cansuyu her daim mansaba sağlanacaktır. Sayfa 30/43
Şekil 1.20. Örnek Memba Ön-Batardo İnşaat Çalışmaları Şekil 1.21. Örnek Memba Ön Batardo İnşaat Çalışmaları Memba ön batardosu inşaatının bitmesiyle birlikte, 46,50 m yüksekliğindeki (inşaat temelinden) memba batardosu (bkz. Şekil 1.22) inşaatı başlayacaktır. Memba batardosu kazıları sırasında, memba ön-batardosu ve memba batardosu arasındaki yeraltı sularının Sayfa 31/43
ve memba ön-batardosundan sızan suların drenajı gereklidir. Bu amaçla, kazı alanına pompalama ve drenaj sistemleri kurulacaktır ve gerekli olması durumunda, kazı alanından suyun çekilmesini sağlamak için suyun pompalanacağı derinsu kuyuları açılabilir. Şekil 1.22. Memba Batardosu İnşaat alanındaki tüm suyun boşaltılmasının ardından, memba batardosu kazıları başlayacaktır. Kazı işlerini ise dolgu işleri takip edecektir. Dolgu malzemeleri, sahadaki taş ocakları, geçirimsiz malzeme ocakları ve kırma-eleme-yıkama tesisinden (kum-çakıl) temin edilecektir. Memba batardosunun toprak dolgusu, daha önce gerçekleştirlmiş olan kazı çalışmalarında çıkarılıp depolanmış olan uygun malzemeler ile yapılacaktır. Şekil 1.23, tipik olarak memba batardosu inşaat çalışmalarını göstermektedir. Mansap batardosunun inşasına memba batardosu ile aynı dönemde başlanacaktır ve yapısı memba ön batardosuna benzer olacaktır. Mansap batardosunun yapılma amacı, derivasyon tünellerinden bırakılan suyun tekrar baraj gövdesine dönmesini engellemektir. Sayfa 32/43
Şekil 1.23. Örnek Memba Batardosu İnşaat İşleri 1.3.3.2 Baraj Gövdesi İnşaatı Nehir derive edilip batardolar inşa edildikten sonra baraj gövdesi inşaatına başlanacaktır. Baraj inşaatı esnasında kullanılacak olan yöntemi belirleyen temel unsur, inşa edilecek olan barajın tipidir. İnşaat faaliyetinin ilk aşamasını genellikle gevşek kayaların ve molozların vadi kenarından ve nehir yatağından çıkarılması oluşturmaktadır. Zemin sıyırma işlemlerinin tamamlanmasını takiben baraj gövdesi kesme kazı işlemlerine başlanacaktır. Bu işlem sırasında temel yüzeyinde oluşacak sular pompalar vasıtasıyla deşarj edilecektir. Kazı işlemlerinde belirli bir ilerleme kaydedildikten sonra enjeksiyon galerisi (bkz. Şekil 1.24) beton dökme faaliyetlerine başlanacak olup beton dökme işleminin tamamlanmasıyla beraber doldurma işlemlerine geçilecektir. Enjeksiyon galerisi, baraj gövdesinin altındaki bölgede oluşacak sızıntıyı engelleyecek olan enjeksiyon çalışmalarını yürütebilmek için inşa edilecektir. Sıyırma işlemlerinin ardından ilk olarak enjeksiyon galerisi üzerinde oluşacak açık bölge su geçirmez/kil bir yapıyla kapatılacaktır. Baraj göve dolum çalışmaları, tasarım aşamasında karar verilmiş olan gerekli seviyeye ulaştığında, enjeksiyon malzemeleri galerilere enjekte edilecektir. Bu işlemin kuru ortamda gerçekleştirilebilmesi için gerekli bütün önlemler alınacaktır. Oluşacak titreşim nedeniyle galeri beton yapısının zarar görmemesi için titreşimli silindirler çalıştırılmayacak olup sıkıştırma işlemleri yalnızca ağırlık kullanılarak gerçekleştirilecektir. Sayfa 33/43
Şekil 1.24. Örnek Enjeksiyon Galerisi Kesiti Dolgu işlemleri sırasında, kaya ve geçirimsiz malzeme sahada bulunan malzeme ocaklarından, kum ve çakıl ise kırma -eleme-yıkama tesisinden sağlanacaktır. Toprak dolgu daha önceki kazı işlemlerinde çıkarılan ve saklanan uygun malzeme kullanılarak gerçekleştirilecektir. Kilin sıkıştırılması işleminde keçi ayaklı silindir, diğer dolgu malzemelerinde ise titreşimli silindir ve kompaktörler kullanılacaktır. 1.3.3.3 Dolusavak İnşaatı Proje kapsamında inşa edilecek olan dolusavak, aşağıdaki birimlerden oluşacaktır: - Yaklaşım kanalı - Eşik Yapısı - Şüt Kanalı - Dinlendirme Havuzu - Mansap Kanalı Dolusavak inşaatı kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir: - Kazı, kazı faaliyetlerinden dolayı oluşacak şevlerin güçlendirilmesi ve temel hazırlığı. - Gerektiği durumlarda drenaj ve ankraj işleri. - Betonlama, beton güçlendirme, doldurma ve tahkimat işleri. Sayfa 34/43