Türkçe Öğretiminde Ortamlar

Türkçe Öğretiminde Ortamlar Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Ferhan ODABAŞI Yrd.Doç.Dr. Ayşen Gürcan NAMLU ÜNİTE 7 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Türkçe öğretiminde ortamların kullanılmasının yararlarını anlayabilecek, Türkçe öğretiminde kullanılan ortamların sınıflandırılmasını yapabilecek, Farklı ortamların Türkçe öğretiminde kullanılabilirliğini açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Türkçe Öğretiminde Eğitim Ortamları Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Çalışma Önerileri Bu üniteyi çalışmadan önce eğitimde kullanılan ortamları hatırlayarak bir meslektaşınızla birlikte bu ortamların Türkçe öğretiminde nasıl kullanılabileceğinizi tartışınız. Kendi derslerinizde ne tür ortamlardan yararlandığınızı hatırlamaya çalışınız. Türkçe öğretiminde ortam kullanmanın gerekçelerini düşününüz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 97 1. Giriş Gündelik yaşamımızda her an bir şekilde ana dilimizi kullanıyoruz. Ya dinliyoruz, ya okuyoruz ya yazıyor ya da konuşuyoruz. Toplumdaki herkes birbirleriyle dil aracılığıyla ilişki ve iletişim kuruyorlar. Örneğin biz öğretmenler; eşimizle, çocuğumuzla öğrencilerimizle, komşularımızla sürekli bir iletişim halindeyiz. Bu sözlü iletişimi gerçekleştirirken kullandığımız dilin doğru ya da düzgün olup olmadığını fazlaca düşünmüyoruz. Oysa aynı dili kullanmayı öğrencilerimize öğretirken daha dikkatli ve titiz davranırız. Çünkü dilini doğru ve düzgün öğrenen bireylerin toplumda sağlıklı ilişikiler kuracağını biliriz. Ana dili öğretmenin en güzel yollarından birisinin çocukların okuma, dinleme, konuşma ve yazma gereksinimlerini karşılayan zengin bir öğretme-öğrenme ortamı yaratmak olduğunu da hepimiz bilmekteyiz. Böyle bir ortamı yaratmak için değişik araç ve gereçlerden faydalanabiliriz. Bu ortamların kullanılması anadil öğretimine farklı bir zenginlik getirecektir. İşte bu ünitede sizlere Türkçe öğretiminde kullanılabilecek ortamları tanıtacak, değişik örneklerle sizlerin Türkçe öğretim ortamınızı daha zevkli ve verimli hale getirebileceğiniz uygulamalardan söz edeceğiz. 2. Türkçe Öğretiminde Eğitim Ortamları Etkili bir öğretme-öğrenme, iyi bir iletişim sonucu gerçekleşir. İyi bir iletişim ise, öğrencileri etkilemesi ve/veya uyarması söz konusu olan eğitim ortamlarının öğretme-öğrenme sürecinde kullanılmasıyla olanaklıdır. Öğretimde araç-gereçlerden yararlanma, konunun daha etkili olarak sunulması, öğrenmeye açıklık getirilmesi, gözlem olanaklarının artırılması ve öğrencilerin birkaç duyu organına bir anda hitap edilmesi gibi fırsatları yaratmaktadır. Bunların yanısıra araç-gereçlerin, öğrenme zamanından ekonomi sağladığı, öğrenmeyi bireyselleştirdiği, öğrenmenin niteliğini yükselttiği, öğretimi daha verimli ve zevkli kıldığı bilinmektedir. Öğretim sürecinde işe koşulan araç-gereçlerin işlevi, öğretmen adına öğretimi gerçekleştirmek değil, öğrenen ile öğrenilenler arasındaki etkileşimi kolaylaştırarak daha etkili ve somut öğrenmelerin oluşmasına katkıda bulunmaktır. Eş deyişle araç-gereçler, ancak öğretmenle birlikte ve öğretmenin çabasıyla işlevsel olabilen öğretme-öğrenme yardımcılarıdır. Kısacası, öğretmenlerin öğretim sürecinde araçgereçlerden yararlanması, öğrencilerde etkili ve kalıcı öğrenmeler oluşturma bakımından önemlidir. Bu durum ilköğretim kademesinde daha çok önemlidir. Çünkü bu dönemdeki öğrenciler, somut işlemsel dönemde bulunmaktadırlar. Soyut düşünme yetenekleri AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

98 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR henüz gelişmemiş olup, öğrenmelerini somut yaşantılara dayalı olarak gerçekleştirmektedirler. Öte yandan, Ortaöğretimin sonuna kadar gösterilen başarının %42'si ilköğretim dönemindeki başarıyla açıklanmaktadır. Başka bir deyişle, ilkokulda kazandırılacak davranışlar, daha sonraki okul kademelerinde gerçekleştirilecek öğrenmeler için önkoşul niteliğindedir. Bu bakımdan ilköğretim kademesindeki eğitimin nitelikli olması büyük önem taşımaktadır. Nitelikli öğretim ise, öğretmenlerin öğretme-öğrenme sürecinde araç-gereçlerden etkili olarak yararlanmalarını gerektirmektedir. Eğitimde araç ve gereçler hedeflere daha kısa zamanda ulaşmayı ve öğrenmenin kaılcı izli olmasını sağlamasından dolayı öğretmenlerin çeşitli öğretim materyallarerinden yararlanmaları ve sınıf içinde çoklu ortamı oluşturmaları gerekmektedir. Kullanılan öğretim materyalleri ile başarı arasında doğrusal bir ilişki olduğu gözlenmektedir. Bu nedenle öğretmenlerin araç ve gereç kullanmaya özen göstermeleri ve bu araçların seçiminde itinalı olmaları beklenmektedir. Türkçe öğretiminde kullanılan araç ve gereç çeşidi hayli fazladır. Eskiden anadili öğretimi daha çok yazılı materyale dayalı olarak yapılırken, çağımızda teknolojinin gelişmesi sonucu görsel-işitsel araçlar, bilgisayar teknolojileri öğretmen ve öğrencilere çalışmalarında büyük ölçüde yardımcı olmaktadır. İlköğretim düzeyinde Türkçe derslerinde kullanılması önerilen araçlar; görsel, işitsel ve görsel-işitsel olmak üzere genelde üç grupta toplanmaktadır. Bu araçları özelliklerine göre şöyle sınıflandırabiliriz. Görsel araçlar; kitaplar ve basılı gereçler yazı tahtası projektörler bilgisayar İşitsel araçlar; radyo kasetçalar Görsel-işitsel araçlar; Televizyon Video 2.1. Türkçe Öğretiminde Kullanılan Görsel Araçlar Türkçe öğretiminde kullanılan görsel araçlar sırasıyla aşağıda tanıtılmaya çalışılmıştır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 99 2.1.1. Kitaplar ve Basılı Eğitim Materyalleri İlkokulda çocuklarda okuma beceri ve alışkanlığının kazandırılmasında, kitap sevgisinin uyandırılmasında sınıf kitaplığının katkısı büyüktür. Çocuklara kitap sevgisi, okuma zevk ve alışkanlığı, onların ellerine nitelikli kitaplar vermekle kazandırılabilir. İyi bir çocuk kitabında bulunması gereken nitelikler nelerdir? İyi bir Türkçe kitabında bulunması gereken dört temel unsur vardır. Bunlar şöyle sıralanır;? İçerik Biçim Dil Öğreticilik İçerik Nitelikli çocuk kitapları içerik yönünden öğrencilere; Aile, yurt, ulus, insanlık, doğa ve yaşama sevgisi kazandırır. İncelik, kahramanlık, hakka saygı, haksızlıkla savaşım, başkalarına yardım, mertlik, doğruluk ve özveri gibi değerleri aşılar. Doğru ve yanlış konusunda ölçümler geliştirmelerinde yardımcı olur. Yeni ufuklar açar, onların anlayış ve düşünce yeneteklerini geliştirir. Güzelliğe karşı hayranlık duygularının, şiir sevilerinin ve hayal güçlerinin artmasına olanak verir. Cumhuriyetimizi, devrimlerimizi ve ulusal başarılarımızı tanıtır, anlatır ve benimsetmeye çalışır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

100 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR Biçim Çocuk kitaplarında içerik kadar, biçimsel özellikler de önemlidir. Bu nedenle, iyi bir çocuk kitabında bulunması gereken biçimsel özellikler şunlardır: Kapak resimleri kitabın konusuyla ilgili, canlı ve çekici olmalıdır. Kitabın kağıdı olabildiğince sağlam ve en az ikinci hamurdan olmalıdır. Mat renkli kağıda öncelik verilmelidir. Kitap, hacim bakımından ne çok küçük, ne de çok büyük olmalıdır. Harfler, gözü yormayacak biçimde, çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak seçilmelidir. Kitap, bol resimli olmalı, bu resimler çocukların hoşlanacağı özellikleri kapsamalıdır. Sayfa düzeni rahat ve çekici olmalı, satırlar arasındaki boşluklar, kenar boşlukları ve paragraflar iyi ayarlanmalıdır. İlköğretim birinci kademede 12 puntodan küçük harflere yer verilmemelidir. İkinci devrede ise en küçük harf 10 punto olmalıdır. Kitap, bez ya da mukavva ciltli ve cilt de sağlam dikişli olmalıdır. Dil İyi bir ders kitabı, iyi anlaşılır bir kitap demektir. Kullanılan dil, çocuğun dünyasında derhal anlaşılır bir nitelikte olmalıdır. Aynı zamanda türkçe dersinde kullanılan bir kitap, yazım, noktalama ve cümle düzeni bakımından kusursuz olmalıdır. Öğreticilik İyi bir ders kitabı, bir konuyu sunar ve geliştirirken yeter derecede basit, anlaşılır bir metot uygulamalıdır. Ders kitabının amacı, öğretmektir. Bir ders kitabını gözden geçirirken ele alacağımız noktalar şunlar olmalıdır: Kitapta baskı yanlışlıkları var mıdır? Kitaptaki bilgi sınıf seviyesinin neresindedir? Kitaptaki bilgiler, önceki derslerde verilen bilgilerle nasıl bir ilişki üzerine kurulmuştur? Kitaptaki öğretim metodu ile öğretmenin öğretim metodu arasında bir ayrılık var mıdır? Bizce önemli sayılan hususlara kitapta da aynı önem verilmiş midir? Öğrencinin anlıyamıyacağı noktalar nelerdir? Sorular iyi sorulmuş mudur? Özet yeterli midir? Çocukları tartışmaya götürebilmek için, kitapta ne gibi hususlar ele alınmalıdır? Kitaplardaki bilgileri pekiştirecek kaynaklar nelerdir? ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 101 Sizce Türkçe öğretiminde kitaptan nasıl yararlanılmalıdır? Meslektaşlarınızla tartışınız. 2.1.2. Yazı Tahtası Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh I i Kk Ll Mm Nn Oo Öö Pp Rr Ss fifl Tt Uu Üü Vv Yy Zz Geleneksel sınıf ortamında her öğretmenin ençok kullandığı araç kara tahtadır. Kara tahta üzerinde renkli tebeşirle yazılan yazı, çizilen şekil, resim ve diyagramlar öğrenmeyi somutlaştırmak için çok sık kullanılan görsel öğretme yoludur. Yazı tahtası; Yeni sözcükleri tanıtmak, Bir göreve ilişkin işlem basamaklarını göstermek, Konuları ana noktalarıyla özet olarak vermek, Bilgi gruplarını ve bu gruplar arasındaki ilişkileri göstermek, Bir sürecin aşamalarını mantıki bir sıra içinde sunmak, Ev ödevi ve proje çalışmalarını açıklamak, Kaynaklar listesini vermek, Araçların çalışma ilkelerini açıklamak, Grafik, tablo ve şemaları açıklamak, Öteki eğitim yardımcılarını desteklemek amacıyla kullanılabilir. Kullanım Koşulları Yazı tahtasının kullanımında dikkat edilmesi gereken unsurlar şöyle sıralanabilir: Dersten önce yeterli yazı aracı (tebeşir, kalem vb.) ve silgi hazır bulundurulmalı. Tahtaya yazılan harfler sınıfın her tarafından kolaylıkla okunabilecek büyüklükte olmalı. Yazılar düzgün ve okunaklı olmalı. Tahta üzerinde sadece öğrencinin dikkatini çekmek istenilen konu bulundurulmalı. Tahtada yer verilenlerle ilgili sunu ve tartışmalar bittiğinde tahta iyi temizlenmeli. Gerektiğinde renkli yazıcılar kullanılmalı. Tahtanın kenar çerçeveleri ile yazılanlar arasında boşluk kalmasına özen göstermeli. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

102 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR Genellikle tahtanın üst kısımları kullanılmalı. Dışardan gelen ışığın tahtada yansıma yaparak öğrencinin görmesini engellememesi için gerekli önlemler alınmalı. Tahta üzerindeki bilgiler sunulurken işaret çubuğu kullanılmalı. Çizim yaparken cetvel, pergel gibi gereçlerden yararlanılmalı. Sınırlılıkları Yazı tahtasının araç olarak kullanımında bazı sınırlılıklar da vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:? Öğretmenin tahtaya yazarak anlatması zamanını tahtayla konuşarak geçirmesine neden olur. Aynı zamanda öğrenci ile yüz yüze iletişim kurma olanağını da kaçırmış olur. Yazı tahtasına düzgün ve okunaklı yazı yazmak beceri gerektirir. Tebeşir tozu, tahtayı kullananın ve tahtaya yakın oturan öğrencilerin tozlanmasına neden olur. Renk sınırlılığı vardır. Çeşitli renklerde tebeşir bulunsa bile hepsi koyu renk yüzey üzerinde aynı oranda iyi görünmeyebileceğinden bir kaç renk ile sınırlı kalınabilir. Türkçe öğretiminde yazı tahtasından nasıl yararlanılmalıdır? Türkçe öğretiminde yazı tahtasından nasıl yararlanabiliriz sorusu akıllara önce güzel yazı yazma becerisinin kazandırılmasında yanıtını akla getirir. Öğrencilere ana etkinlik olarak güzel yazı eğitiminin yazı tahtası aracılığıyla verildiği gerçektir. Ancak, yazı tahtası, örneğin eş ve zıt anlamların sunulmasında da rahatlıkla kullanılabilir. Uzun parçaların yazılması vakit aldığından okuma becerisinde kullanılması fazla ekonomik olmayan yazı tahtası dilbilgisi çalışmalarında da çok kullanışlı bir ortamdır. Yazı tahtası kelimeler arası ilişkiyi göstermek açısından rahatlıkla kullanılabilecek bir ortam özelliğini taşır. 2.1.3. Tepegöz Tepegöz saydamı olarak bilinen şeffaf levhaları ekrana yansıtmaya yarayan araca tepegöz denir. Tepegöz görüntüyü büyük yatay bir yüzeye konulan saydam materyalden geçirerek yukarı doğru verirler. Saydam materyalden geçen ışık tepegözü aydınlık ortamda da kullanmaya olanak tanıyan parlak bir görüntü verir. Saydam materyalleri tepegözde kullanırken odanın ışıklarını açık bırakabilir ve öğrencilerinizlede yüz yüze ileşitiminizi sürdürebilirsiniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 103 Yararları Tepegözün eğitimde kullanılmasında birçok yararları vardır. Bunlar şöyle sıralabilir; Hem küçük gruplarla hem büyük gruplarla yapılan öğretim etkinliklerinde kullanılabilir. Aydınlık ortamlarda karartmaya gerek kalmadan kullanılabilir. Fazla karmaşık ve bozulacak parçası yoktur. Saydamları uygun koşullarda saklandıklarında ömürleri de uzun olur. Kullanımı en kolay projeksiyon makinasıdır. Karmaşık kavramların öğrenilmesini kolaylaştırır. Tahta yerine kullanılabilir. Diğer görsel araçları destekleyici şekilde kullanılabilir. Öğrencilerle yüzyüze iletişime olanak verir. Zamandan ekonomiklik sağlar. Görme duyusuna hitap ettiğinden etkili ve verimli öğrenme sağlar. Sınırlılıkları Tepegöz saydamları uygun koşullarda saklanmaz ise çok çabuk yıpranabilir, bozulabilir. Tepegöz, projeksiyon perdesine göre uygun bir konuma konulmazsa ya projektörün kendisi öğrencilerin görmesini engeller ya da öğretmenin gölgesi perdeye düşer. Görüntüleri orantısız iletebilir. Pahalı bir araç olarak da görülebilir. Öğretmen tepegöz saydamlarını kendisi hazırlamak zorunda kalabilir. Tepegözü kullanırken öğretmenin dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir? Tepegözün Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar? Tepegöz bir sehpanın veya masanın üzerine konmalıdır. Perdeye yakınlığı önemlidir. Perdeden uzaklaştıkça, görüntü büyür ancak netlik bozulabilir. Perde ile yansıtıcı arasında 90 derecelik açı olmalıdır. Saydam üzerindeki semboller kalem veya sopa yardımı ile anlatılmalıdır. Kullanan kişinin gölgesi düşmemelidir. Konu ile ilgili önemli noktalar gösterim sırasında farklı şekillerde gösterilmelidir. Tek bir mesaj gösterilmelidir. Saydamlar dikkatlice korunmalıdır. Saydamların üzerindeki semboller mesaj düzenleme ilkelerine göre hazırlanmalıdır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

104 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR? Herbir saydam için kimlik kartı düzenlenmelidir. Kullanım planı yapılmalıdır. Öğrenciler için uygun oturma, gözleme, izleme biçimleri kararlaştırılmalı ve uygulanmalıdır. Konularla ilişkilendirilmelidir. Tepegözün çalışırlığı kontrol edilmelidir. Türkçe öğretiminde tepegözden nasıl yararlanılabilir? Tepegöz, saydamların önceden hazırlanabilmesi ve bir kez hazırlanan ders materyalinin defalarca kullanılabilmesi açısından bulunmaz bir ortamdır. Türkçe öğretiminde tepegözden çok farklı amaçlarla faydalanabilirsiniz. Sizlerin kuşkusuz çok daha genişletebileceğiniz örnekleri şöyle sıralayabiliriz: Önceden hazırlayabileceğiniz saydamları tepegözden yansıtarak, değişik cümle yapılarını, öğelerini ve birbirleriyle bağlantılarını gösterebilirsiniz. Parçalara başlık bulma, parçanın anafikrini bulma ya da eksik bırakılan fikri tamamlama şeklinde çalışmalar yapabilirsiniz. Saydamlara çizilmiş resimler aracılığıyla konuşma becerilerini istediğiniz dil becerisine göre yönlendirebilirsiniz, hatta sadece resmi yansıtarak öğrencilerinizden bir komposizyon yazmalarını isteyebilirsiniz. 2.1.4. Slayt Projektörü Slaytların ekrana yansıtılmasına yarayan araca slayt projektörü denir. Slayt (dia), 35 mm'lik kameralarla çekilmiş renkli ya da renksiz filmlerin pozitif olarak banyo edilmiş ve kesilerek 5x5 cm'lik mukavva çevçevelere yerleştirilmiş olanlarına denilir. Bazı slayt projektörleri yalnızca iki slaydı taşıyan elle yüklemeli, bazıları ise çok sayıdaki slaydı taşıyan kızaklı yüklemeli dir. Slayd, taşıyıcısına, arkası perdeye dönük biçimde ve baş aşağı olarak yerleştirilir. Slayd projektörlerindeki mercekler görüntüyü tersine çevirdiğinden, taşıyıcısına baş aşağı konulan bir slayd perdede doğru olarak görünür. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 105 Yararları Bir sürecin aşamalar halinde öğretilmesi olanağını verir. Küçük cisimlerin büyük olarak ve doğal renkleriyle incelenmesi olanağını verir. Bir slayt dizisinde resimlerin sırası istenildiği gibi değiştirilebileceğinden birkaç dizi slayttan amaca uygun pekçok başka diziler oluşturulabilir. Hem bireysel olarak hem de kalabalık gruplarca kullanılmaya elverişlidir. Yansıtma süresi izleyicilerin algı hızlarına göre ayarlanabilir. Az karatılmış ortamda kullanılabildiğinden öğrencilerin gösteri sırasında not tutmalarına olanak verir. Sınırlılıkları Slayt dizisinin hazırlanması bilgi ve beceri isteyen ve zaman alıcı bir işlemdir. Kullanım sırasında az da olsa odanın karartılması gerekir. Özellikle elle yüklemeli slayt projektörlerinin kullanımı sırasında öğrencilerle göz göze gelme olanağı azalır. Türkçe öğretiminde slayt projektöründen nasıl yararlanılabilir?? Türkçe öğretiminde slayt projektörler en yaygın kullanım alanını konuşma alıştırmalarında bulurlar. Öğrenciler ardarda gösterilen slayt görüntülerine ilişkin konuşma yapabilecekleri gibi, tek bir görüntü üzerinde de konuşabilirler. Örneğin, ardıl olayları yorumlamada gerekli bağlaçların öğretiminde slayt projektörün olanaklarından yararlanabilirsiniz. 2.1.5. Bilgisayar Bilgisayar, belirli işleri, belirli düzendeki adımlara göre belirli komutlarla işleyen bir araçtır. Başka bir deyişle, bilgisayarın, belirli konulara ilişkin bilgileri toplayıp, işleyip, sınıflayıp, depolayan ve istenildiğinde hizmete sunabilen elektronik bilgi işlem makinaları olduğunu söyleyebiliriz. Bilgisayarlar etkileşime uygun yapıları nedeniyle eğitimde çok yararlı olabilmektedir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

106 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR Yararları Öğrencilere kendi hızlarında öğrenme olanağı sağlar. Hızlı öğrenenler için zaman tasarrufu sağlar. Öğrenmeyi bireyselleştirir. Çalışmalara renk, müzik ve canlandırılmış çizimlerle gerçekçilik ve çekicilik katar. Kayıt saklama yeteneği vardır. Çok fazla bilgiyi depolayabildiği gibi, bu bilgilere istenildiği anda ulaşılmasını da olanaklı kılar. Eğitimcilerin kendi bilgisayar destekli eğitim programlarını geliştirmelerine olanak verir. Sınırlılıkları? Oldukça pahalı bir araçtır. Yazılımların üretimi zor ve masraflıdır. İşletim sistemleri açısından farklılıklar vardır. Eğitim amaçlı geliştirilmiş bilgisayar programları her sisteme uymayabilir. Türkçe öğretiminde bilgisayardan nasıl yararlanabiliriz? Bilgisayar değişik programlama özelliklerinden dolayı Türkçe öğretiminde çok yararlı bir ortam olarak kullanılabilir. Bunları şöyle sıralayabiliriz: Konuşma eğitiminde yanlış çıkartılan seslerin düzeltiminde kullanılabilir. Öğrenci kendi çıkarttığı sesin ekrandaki görünütüsünü düzeltmeye çalışarak düzgün ve doğru sese ulaşabilir. Karışık cümle dizinleri verilerek öğrencinin düzgün cümle yapıları oluşturması istenebilir. Metin içerisinde boşluklar bırakılarak uygun kelime seçimi istenebilir. Yarım cümleler ya da kelimeler verilerek birebir eşleştirmeler yapılabilir. Yeni bilgisayar programlarının imla kılavuzu biçiminde de programlanmasından dolayı öğrenciler yazdıkları bir kompozisyondaki dil yanlışlarını görebilirler. 2.2.Türkçe Öğretiminde Kullanılan İşitsel Araçlar Türkçe öğretiminde kullanılan işitsel araçlar radyo ve kasetçalardır. Bu araçların özellikleri aşağıda sunulmuştur. 2.2.1. Radyo Radyo, kulağa hitap eden ve büyük insan kitlelerini etkileyen bir iletişim aracıdır. Radyo, öğretimde sınıf içinde yaygın olarak pek kullanılmamaktadır. Buna karşın ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 107 MEB tarafından dersler için hazırlanmış programlar mevcut olmakta ve okul radyosu saatinde yayınlanmaktadır. Ancak yayın saatleri ders saatlerine denk düşmediği için radyo programlarından yaygın bir şekilde yararlanılmadığı gözlenmektedir. 2.2.2. Kasetçalar Öğretimde kasetçalarlar daha yararlı ve kullanışlı araçlardır. Öğrencilerin kendi konuşlamalarını kendilerinin dinleyip değerlendirmesini sağlar. Genel olayları, radyo ve tv programlarını kaydetme ve sonra sınıfta öğrencilere dinletme olanağını verir. Kaydedilmiş seslerin istenmeyen kısımlarının silinmesi, düzeltilmesi ya da yerine başka kayıtların yapılması olasıdır. Kasetçalardan Türkçe öğretiminde nasıl yararlanabiliriz? Sizlerin de tahmin edebileceğiniz gibi kasetçalarlar Türkçe öğretiminde dinlemeanlama ve konuşma etkinliklerinde kullanılabilir. Öğrencilerin belirli bir konuşmayı dinleyerek vurgu ve tonlama çalışmaları yapmaları istenebilir. Kasetçalarların kayıt özelliği sayesinde öğrencilerin bir konu hakkındaki kendi konuşmaları kaydedilerek ve bu kayıt sonradan öğrencilerin kendilerine dinlettirilerek düzeltme olanağı verilebilir. Yanlış kelime seçimleri, vurgu ve tonlamalarla doldurulmuş bir kaset dinletilerek, öğrencilerin yanlışları bulmaları istenebilir.? 2.3. Türkçe Öğretiminde Kullanılan Görsel-İşitsel Araçlar Öğrencilerin dikkat, ilgi ve duyuların en ileri dereceye kadar uyanık tutarak, özellikle görme ve işitme duyuları yoluyla öğrenciye sağlanan eğitim ortamlarıdır. Televizyon, video ve etkileşimli video görsel-işitsel araçların bugün kullanılanlarıdır. 2.3.1. Televizyon-Video Televizyonun en güçlü yanı olgu ve olayların olduğu anda olduğu gibi verilmesdir. Her ne kadar televizyon kapalı devre yayınları sayesinde sınıf ortamına getirilse de, günümüzde kolaylığı açısından video, televizyona tercih edilmektedir. Video, televizyon teknolojisiyle bütünleşen bir ortam olarak öğrenmede yeni yöntemler oluşturmakta, uzaktan öğretim ve bireysel öğrenme süreçlerinde büyük potansiyele sahip bulunmaktadır. Eğitimde kullanılmalarında eğitime sağladığı yararlar pek çoktur. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

108 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR Yararları Erişilmesi veya temini mümkün olmayan ya da çok zor olan işlemleri, gereçleri, olayları yer, hız ve zaman değişimlerini kolaylıkla sınıf içine getirirler. Kazanılan bilgi kapsamını koruyarak, bilgilerin kısa sürede unutulmasını önlerler. Hassas ve tartışmaya açık konuların etüdünde objektif görüş sağlarlar. Araştırma ve okumaya karşı ilgi uyandırırlar. Grup üyelerinin tamamına aynı olanakların tanınmasını sağlarlar. Tutum ve davranış değişikliklerini kolaylaştırırlar. Hemen bütün öğrencilerin ilgilerinin uyanmasına ve bu ilginin devam etmesine yardım ederler. İşlenen konunun uzmanlarını ve konuyla ilgili sayısız kaynakları sınıfa getirirler. Öğrencilerin, yaşanılan sosyal ve fiziki çevre ile temasını sağlarlar. Yaşları ve yetenekleri değişik de olsa, bütün gruplar için elverişlidirler. Sınırlılıkları? Tek yönlü iletişim araçlarıdırlar. Program üretmek güçtür ve ekip çalışmasının gerektirir. Videoda kullanılacak filmin önceden izlenerek ayrıntılı notların çıkartılması gerekir. Türkçe öğretiminde Videodan nasıl yararlanabiliriz? Türkçe öğretiminde videolar sayesinde örnekolayları görüp, taklit ya da düzeltim olanağı vardır. Sessiz gösterilen bir video kasetle ise öğrencilerinizi görüntü üstüne konuştarabilirsiziniz. İllerdeki ders araçları merkezlerinde Türkçe öğretimine ilişkin çeşitli video kasetleri bulunmaktadır. Bu kasetleri rahatlıkla edinip, derslerinizde kullanabilirsiniz. 2.3.2. Etkileşimli Video Son yıllarda adından oldukça fazla sözettiren etkileşimli video teknolojisi gittikçe daha geniş bir titlenin gereksinimlerine yanıt vermeye başlamıştır. Etkileşimli videonun en ilgi çekici özelliği araç ve kullanıcı arasında bir etkileşim sağlıyor olmasıdır. Kullananlar, araca istedikleri yer ve zamanda müdahale edebilir ve almak istedikleri bilgiyi ya da görüntüyü anında alabilirler. Etkileşimli video, video ile bilgisayarın tümleşik olarak kullanıldığı öğretme-öğrenme ortamıdır. İki aracı bir araya getirmekteki amaç bilgisayarın esnek, etkileşimli ve erişilebilir öğretim programlarını videonun iyi nitelikteki görsel ve işitsel özellikleriyle birleştirmektir. Video ve bilgisayar teknolojisinin biraraya gelişi, bugüne kadar geliştirilmiş en kuvvetli ve bireyselleştirilmiş öğrenme ortamını yaratmıştır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 109 Sonuçta tam ses kapasitesi ile desteklenen, yüksek kaliteli, durağan ve hareketli görüntüleri kullanıma açmıştır. Buna bağlı olarak da bilgisayar destekli ve bilgisayar temelli eğitimden türetilen bir yaklaşımla, bilgisayarın kullanıcıya verdiği etki-tepki mekanizması, etkileşim gücünü hizmete sunmuştur. Bilgisayar ve videodisk bu sistemin en önemli iki öğesidir. Videodiskler bugün CD olarak bilinen bir optik disk türüne dönüşmüştür. Bunların üzerine bir film, bir slayt serisi, bir video filmi veya TV programı kaydedilebilir, istenen görüntü ekrana getirilebilir. Etkileşimli video bilgisayar destekli eğitimin tüm olanaklarına sahiptir. Eğitime sağladığı pek çok yararları vardır. Yararları Bireysel eğitim olanağı sunar. Zaman ve mekan farklılığı durumunda bile derslerin güvenilir bir tekrarını sunar. Çok çeşitli uyarıcılar ve sunum şekilleri vardır. Buna bağlı olarak potansiyel olarak diğer araçlardan çok daha az monoton yapıya sahiptir. Öğrencilerin beklentilerine doğru biçimde yöneltilebilme kapasitesi vardır ve hız, zaman, düzey gibi değişkenlerin kontrolü mümkündür. Sistem taşınabilir bir yapıya sahiptir. Yani yüksek kaliteli bilgiler birbirinden ayrı bölgelere yıpranmadan ulaştırılabilir. Sistemin bitmez tükenmez bir sabrı vardır, program ve performans konusunda bilgi ve öneriler verebilir. Program materyali uzun bir kullanım ve geçerlilik süresi sağlar. Yapılan araştırmalar, etkileşimli videonun öğrencilerin dikkat yoğunlaşması ve hatırlama sürelerinin geleneksel öğretim ve bilgisayar destekli öğretime göre arttığını, anlama süresinin kısaldığını göstermiştir. Sınırlılıkları Çok pahalı bir sistemdir. Teknolojinin yüksek tekniğe dayanması ve bu nedenle de etkileşimli videonun eğitimcilerden çok teknisyenlerin eline teslim edilmesi söz konusu olabilir. Bir öğretim aracı olarak kullanılması alan uzmanlarınca yazılan senaryoların yetkinliğine bağlıdır. Türkçe öğretiminde etkileşimli videodan nasıl yararlanabiliriz?? AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

110 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR Özellikle dil öğretiminde etkili kullanıma sahip etkileşimli video teknolojisi Türkçe öğretimi üzerine yazılmış programlar aracılığıyla etkili olarak kullanılabilir. Bireysel çalışmalarda öğrencinin konuşma, yazma, okuma ve dinleme etkinliklerinde birer canlı uygulama olanağı verebilecektir. Özet Ortamların kullanılması her deste olduğu gibi Türkçe derslerinde de etkiyi ve verimi arttıran bir unsurdur. Günümüzde birçok çağdaş teknoloji bulunmasına karşın ülkemizdeki okullarda bulunabilecek teknolojiler göz önüne alınarak, Türkçe öğretiminde kullanılabilecek ortamlar üçlü bir sınıflama ile verilmeye çalışılmıştır; görsel araçlar, işitsel araçlar, görselişitsel araçlar. Bu araçların her birinin yararları ve sınırlılıkları ile birlikte, Türkçe öğretiminde nasıl kullanılabileceğine ilişkin örnekler verilmeye çalışılmıştır. Bu örnekleri verirken ortamların yani araçların özellikleri asla unutulmamalıdır. Ortamları kullanmada dikkat edilecek nokta, verilecek konunun ortama uygunluğu olmalıdır. Değerlendirme Soruları 1. Türkçe öğretiminde işe koşulan ortamların işlevi aşağıdakilerden hangisi değildir? A. Öğretmen adına öğretimi gerçekleştirmek B. Öğrencileri gerçek yaşantılarla yüzleştirmek C. Somut öğrenmelerin oluşmasına katkıda bulunmak D. Etkili bir öğrneme ortamı oluşturmak E. Öğrenen ile öğrenilenler arasındaki etkileşimi kolaylaştırmak 2. Aşağıdakilerden hangisi görsel-işitsel bir araçtır? A. Kitap B. Kasetçalar C. Radyo D. Video E. Tepegöz 3. Aşağıdakilerden hangisi iyi bir Türkçe kitabında bulunması gereken temel özelliklerden değildir? A. İçerik B. Biçim C. Dil D. Öğreticilik E. Çeşit ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR 111 4. Aşağıdakilerden hangisi yazı tahtasının kullanımındaki bir sınırlılığı belirler? A. Yeni sözcüklerin tanıtımında kullanılabilir. B. Konular yazı tahtasında ana hatları ile verilebilir. C. Yazı tahtasına yazı yazmak beceri gerektirir. D. Gözül yazı becerisi geliştirilebilir. E. Yazı tahtası diğer ortamlarla birlikte kullanılabilir. 5. Aşağıdakilerden hangisi tepegöz projeksiyon aracının sınırlılıklarından biridir? A. Karanlık bir ortam gerektirmesi B. Fazla karmaşık olması C. Kullanımında özel bilgi gerektirmesi D. Gereçlerinin çabuk yıpranabilir olması E. Sadece küçük gruplarda kullanılabilmesi 6. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayarın öğretme-öğrenme süreçlerinde bireylere sağladığı yararlardan değildir? A. Öğretmenin yerini alması B. Öğrenmeyi bireyselleştirmesi C. Öğretimde zamandan tasarruf sağlaması D. Öğrenme esnasında tekrar yapma imkanı sağlaması E. Yazılımların çok çeşitli olması 7. Aşağıda verilen araçlardan hangisi veya hangileri konuşma eğitiminde etkili olarak yararlanılabilir? I- Bilgisayar II- Karatahta III- Video IV- Slayt A. Sadece I B. I-II C. I-II-III D. I-III E. Sadece III 8. Aşağıdakilerden hangi araç için Ders Araçları Merkezinde Türkçe öğretiminde kullanılabilecek ders materyali vardır? A. Kitap B. Video C. Radyo D. Etkileşimli Video E. Bilgisayar AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

112 TÜRKÇE ÖĞ RETİ M İ NDE ORTAMLAR Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Alkan, Cevat. Eğitim Teknolojisi. Ank: Yargıçoğlu Mat., 1984. Çilenti, Kamuran. Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Ankara: Kadıoğlu Mat., 1984. Demirel, Özcan. Türkçe Programı ve Öğretimi. Ankara: USEM Yayınları, 1996. Ergin, Akif. Öğretim Teknolojisi: İletişim. Ankara: Pegem, 1995. Heinich ve Diğerleri. Instructional Media. London: Macmillan Publishing Company, 1986. Hızal, Alişan. Bilgisayar Eğitimi ve Bilgisayar Destekli Öğretime İlişkin Öğretme Görüşlerinin Değerlendirilmesi. Eskişehir: Anadolu Ü. Eğt. Fak. Yay. No:11, 1989. Kavcar, Cahit veferhan Oğuzkan. Özel Öğretim Yöntemleri: Türkçe Öğretimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları No:96, 1991. Rıza, Enver Tahir. Eğitimde Araç-Gereçler Teknolojisi. İzmir: Göksu Fotokopi, 1991. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ