Türkçe Ders Kitaplarının İncelenmesi

Transkript

1 Türkçe Ders Kitaplarının İncelenmesi Yazar Prof.Dr. Özcan DEMİREL ÜNİTE 10 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Türkçe ders kitaplarını incelerken dikkat edilecek ölçütleri sıralayabilecek, ölçüt dayanıklı kitap seçmenin önemini kavrayabilecek, belirlenen ölçütlere göre Türkçe ders kitapları seçebileceksiniz. İçindekiler Giriş Türkçe Ders Kitaplarını İnceleme Ölçütleri Türkçe Ders Kitaplarını Değerlendirme Ölçeği Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

2 Çalışma Önerileri Bu üniteyi çalışmadan önce program hedeflerine uygun ders kitabı seçebilme konusunda daha bilinçli davranabilmek için "Türkçe Öğretiminde Amaç ve İlkeler" ünitesini gözden geçiriniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

3 TÜRKÇE DERS Kİ TAPLARININ İ NCELENMESİ Giriş Türkçe öğretiminde ders kitapları, dil becerilerini öğrenme ve öğretmede vazgeçilmez temel ders aracıdır. Son yıllarda ders kitaplarındaki çeşitlilik, en iyi kitabı seçmeyi gündeme getirmektedir. Seçme, titiz bir inceleme ve değerlendirme yapmayı gerektirmektedir. Bu ünitede Türkçe ders kitaplarını ve dil becerilerini geliştirmeyle ilgili her türlü okuma kitaplarını seçerken nasıl bir inceleme ve değerlendirme yapmamız gerektiği konusu üzerinde duracağız. 2. Türkçe Ders Kitaplarını İnceleme Ölçütleri Ders kitabı, programda yer alan hedeflerle tutarlı konuların işlendiği, öğrencilere bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazandırıldığı temel bir kaynaktır. Dil öğretiminde en çok kullanılan temel kaynak ders kitabıdır. Ders kitabı öğrencilerin ilgi, yetenek ve öğrenme hızlarını dikkate almaktan çok, o dersin programında yer alan hedeflere ve işlenecek konulara göre hazırlanır. Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmeliği, kitapların hazırlanması ve incelenmesi ile ilgili esas ve usulleri belirlemiştir. (Tebliğler Dergisi, ). Buna göre, kitapların ders programlarına uygun olarak hazırlanması ilkesi temel alınmıştır. Bu nedenle, kitap incelemenin de program ağırlıklı olması gerekir. Türkçe ders kitaplarını incelerken temel aldığınız ölçütler nelerdir? Sıralayınız. Türkçe ders kitaplarını incelerken temel alınacak ölçütleri üç ana grupta toplayabiliriz. Bunlar sırasıyla:? Biçimsel görünüm Bilimsel içerik Dil ve Anlatım. Bu ana ölçütlerin altında daha ayrıntılı ölçütler yer almaktadır. Bu gruplama içinde yer alan her ölçütü irdelemekte yarar görülmektedir Biçimsel Görünüm Ders kitaplarını incelerken işe biçimsel görünümden başlanabilir. Biçimsel görünümü değerlendirmek için ölçütler takımı geliştirilebilir; ya da M.E.B. kitap inceleme ile ilgili esas ve usullerde yer alan ölçütler kullanılabilir. Bu bölümde bir kitabın dış ve iç kapakları ile ön ve arka bölümlerine ait bilgiler bulunur. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

4 150 TÜRKÇE DERS Kİ TAPLARININ İ NCELENMESİ 2.2. Bilimsel İçerik Ders kitabında yer alan metinler bilimsel açıdan incelenmesi, bilimsel hataların olmaması, programdaki hedeflerle tutarlı bilgi ve becerilerin aktarılması önemlidir. Özellikle Türkçe kitaplarında kullanılan kelime ve cümle yapıları, dilbilgisi kuralları ve dil becerilerini geliştirici alıştırmaların nitelikleri bilimsel içerik bağlamında ele alınıp incelenmelidir. Bu incelemelerde konu alanı uzmanlarının görüşlerine başvurulması uygun olabilir Dil ve Anlatım Türkçe ders kitapları özellikle kullanılan dil ve anlatım özelliği açısından çok dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Anadil bilincinin kazandırılmasında doğru ve düzgün Türkçe ile yazılmış ders kitapları çok önemli yer almaktadır. Yazılı anlatım sanatını en iyi kullanan yazarlardan örneklerin sunulması, Türkçenin zenginliklerini öğrencilere aktarmada ve kazandırmada önemlidir. Bu nedenle Türkçe ders kitaplarını ölçüt dayanaklı bir değerlendirme yaparak seçmek gerekir. Türkçe ders kitaplarını ölçüt dayanaklı değerlendirebilmek için hazırlanan bir ölçek aşağıda verilmiştir. Kullandığınız Türkçe Ders Kitabınızı aşağıdaki ölçeği kullanarak değerlendiriniz. 3. Türkçe Ders Kitaplarını Değerlendirme Ölçeği I. GENEL GÖRÜNÜM EVET HAYIR KISMEN 1. Kitap a) Ders kitabı mı? b) Yardımcı ders kitabı mı? c) Kaynak kitabı mı? Kitabın öğretmen kılavuzu var mı? a) Öğretmen kılavuzu kitabı öğretmene yardımı materyal kullanımı konusunda yeterli açıklamada bulunuyor mu? b) Öğretmene yöntem ve tekniklerin kullanımı konusunda yeterli bilgi veriyor mu? c) Kitapta geçen alıştırmaların cevaplarına yer veriliyor mu? a) Test ve alıştırma kitabı var mı? b) Test ve alıştırmalar için cevap anahtarı var mı? Dilbilgisi kitabı var mı? Bu kitapları destekleyecek yardımcı araç-gereç (film, film şeridi, video kaseti, diya, ses bandı vs.) takımı mevcut mu? ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

5 TÜRKÇE DERS Kİ TAPLARININ İ NCELENMESİ 151 EVET HAYIR KISMEN II. FİZİKSEL GÖRÜNÜM 6. Kapak a) Renkli mi? b) Albenisi var mı? c) Kartondan mı? d) Lüks kartondan mı? Ebatları; a) Küçük mü? (13x17) b) Normal mi? (16x24) c) Büyük mü? (19x27) Forma Hacmi; a) Sınıf düzeyine uygun mu? b) Formalar dikişli mi? Punto büyüklüğü ve harf özelliği sınıf seviyesine uygun mu? (Birinci sınıflar 12-14; ikinci ve üçüncü sınıflar 10-12; dördüncü sınıflar 10 punto.) 10. İç düzen a) Ciltli mi? b) Birinci hamur mu? Resimler c) Metin içeriğine uygun mu? d) Öğrenci seviyesine uygun mu? e) Resimlerin altında gerekli açıklamalar var mı? III. İÇERİK 11. Atatürk İnkılap ve İlkelerini kavratan ve benimseten metinlerin konmasına özen gösterilmiş mi? İlköğretim okulları Türkçe Eğitim Programında belirtilen hedeflerle tutarlı olarak Hazırlanmış mı? Konular bir önceki sınıf programını tamamlayıcı, bir sonrakine hazırlayıcı mı? Konular gelecekteki yaşama hazırlayıcı mı? Metinler öğrencilerin yaş ve sınıf düzeyine uygun mu? Metinler sanat değeri taşıyan ve öğrencileri okumaya özendirici nitelikte mi? Metinler öğrencilerin ilgilerine ve sosyal yaşamlarına uygun mu? Metinler ünitelerle ilişkili mi? Metinler ünitelerle ilgili sıraya konmuş mu? Metinler anlaşılır bir üslupla yazılmış mı? Metinlerin seçiminde çağdaş Türk yazar ve ozanlarının eserlerine yer verilmiş mi? AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

6 152 TÜRKÇE DERS Kİ TAPLARININ İ NCELENMESİ EVET HAYIR KISMEN 22. Metin sayısı yıllık ders saatiyle orantılı mı? Kitabın sonunda sözlük var mı? Kitabın sonunda kaynakça var mı? Dilbilgisi konuları programındaki sıraya alınmış mı? IV. KELİME VE CÜMLE YAPISI 26. Açık ve sade olarak yaşayan bir dilde yazılmış mı? Cümleler sınıf düzeylerine uygun uzunlukta mı? Olduğu gibi yazılması gereken yabancı kelimelerin Türkçe okunuşları yanında gösterilmiş mi? Cümle yapısı öğrencinin seviyesine uygun mu? Cümleler basitten karmaşığa, bilinenden bilinmeyene, somuttan soyuta doğru sıralanıyor mu? Yazım kurallarına uygun mu? Metinler dilbilgisi konularını işleyici nitelikte mu? Dilbilgisi yapıları sistematik olarak değişik üniteler içinde tekrar ediliyor mu? V. ALIŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME 34. Her okuma parçası sonunda dört temel dil becerisini geliştirici alıştırmalara yer verilmiş mi? Yazılı alıştırmalara, sözlü alıştırmalardan daha çok yer verilmiş mi? Türkçeyi doğru ve akıcı kullanabilmek için yeterli alıştırmalara yer verilmiş mi? Alıştırmalar sınıf düzeyine göre mi? Araştırma ve inceleme yapmaya yönelik soru, ödev vb. çalışmalar düzenlenmiş mi? Edinilen beceri ve kazanılan davranışları ölçmeye yarayan sorulara yer verilmiş mi? Ölçme araçlarına (eşleştirme-kısa cevaplı sorular) yer verilmiş mi? Ünite sonlarında çoktan seçmeli testlere yer verilmiş mi? Test maddeleri ölçme tekniklerine uygun olarak hazırlanmış mı? ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

7 TÜRKÇE DERS Kİ TAPLARININ İ NCELENMESİ 153 AÇIKLAYICI BİLGİLER ÖĞRETMEN KİTABIN KILAVUZU SINIF FORMA SAYISI SINIF FORMA SAYISI I 2-3 I-II-III 3-4 II 5-6 III 6-7 IV 7-9 IV-V 3-4 V 8-10 VI VI-VII-VII 4-5 VII Test sorularının kitaplara dağılımı ve soru sayısı aşağıda belirtildiği şekilde olacaktır. Testler dönemlere eşit olarak dağıtılacaktır. HER TESTİN KİTAPTA KAÇ KEZ SINIFI SORU SAYISI YER VERİLDİĞİ I-II-III 10 2 IV-V 20 5 VI-VII-VIII IV 7-9 IV-V SINIFI PUNTO Türkçe ders kitaplarını değerlendirme ölçeği dikkatle incelendiğinde yukarıda getirilen ölçütleri içerdiği görülebilir. Bu ölçek daha da geliştirilebilir. Bu örnek üzerinde amaca uygun bir ölçek geliştirmek olasıdır. Ölçeğin temel bölümleri, genel görünüm, fiziksel görünüm, içerik, kelime ve cümle yapısı, alıştırma ve değerlendirmeden oluşmaktadır. Genel görünüm, bir ders kitabında beraberinde olması gerekli olan diğer kitap ve araç-gereci de içermektedir. Özellikle dil öğretim kitapları ders, alıştırma, dilbilgisi, test ve öğretmen kitaplarından oluşmalıdır. Hatta her dil becerisini geliştirici alıştırma kitapları da bulunmalıdır. Ayrıca bu kitapları destekleyecek yardımcı araç-gereçler de bu bağlamda ele alınıp değerlendirilmelidir. Tek bir ders kitabı dil öğretimi için yeterli bir kaynak olamaz ve eksik hazırlanmış bir öğretim materyalidir. Fiziksel görünüm, kitabın kapak, boyut ve forma hacmine göre değerlendirilmelidir. Ayrıca ilköğretim sınıflarındaki öğrenci düzeylerine göre punto büyüklüğü de önemlidir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

8 154 TÜRKÇE DERS Kİ TAPLARININ İ NCELENMESİ İçerik boyutunda yapılacak değerlendirmede ölçütlere ek yapılabilir ya da azaltılabilir. İçerik değerlendirme, bilimsel doğruluk açısından da ele alınmalıdır. Kelime ve cümle yapıları da dikkatli bir şekilde değerlendirmeye alınmalıdır. Kelimelerin seçiminde düzeye uygunluk ve kullanım sıklıkları açısından bir değerlendirme yapılmalı, cümle yapıları da öğrencilerin düzeylerine uygun olmalıdır. Alıştırma ve değerlendirme bölümünde yer alan alıştırmalar özellikle dört temel dil becerilerini geliştirici alıştırmalar olup olmadığına dikkat edilmelidir. Türkçe ders kitaplarında en çok gözardı edilen husus alıştırmaların yeterli ve nitelikleri olmamalarıdır. Değerlendirme soruları da dört temel dil becerilerini ölçer nitelikte olmalıdır. Sadece çoktan seçmeli değil, doğru-yanlış, eleştirmeli doldurmalı, tamamlamalı, soru-cevap ve kompozisyon tipi soru çeşitliliğine yer verilmelidir. Bu değerlendirmeler sadece ders kitapları için değil, diğer okuma kitaplarını seçerken de kullanılabilir. Özet Son yıllarda, Türkçe öğretmek amacıyla yazılmış çok çeşitli ders kitapları ortaya çıkmıştır. Bu kitaplar arasından en uygun olanı seçmek, dikkatli bir inceleme ve değerlendirmeyi gerektirmektedir. Türkçe programında yer alan hedef ve davranışları kazandırıcı ders kitaplarının hazırlanmasına ve bu ölçütlere uygun olarak bir seçimin yapılması önemlidir. Bu seçim için genel ölçütler, biçimsel görünüm, bilimsel içerik, dil ve anlatım boyutlarında ele alınmalıdır. Ölçüt dayanıklı yapılan bir seçimle belirlenmiş ders kitapları hem sınıf içi etkinliklere bir zenginlik katacak, hem de dil becerilerinin geliştirilmesinde farklı etkinlikleri uygulamaya olanak sağlayacaktır. Belirlenen ölçütler sadece ders kitapları için değil, diğer kitaplar ve okuma materyalleri için de kullanılabilir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Aşağıdakilerden hangisi kitap inceleme ölçütlerinden biri değildir? A. Biçimsel görünüm B. Bilimsel içerik C. Dil ve anlatım D. Basımevi ve yeri E. Kitap tasarımı ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

9 TÜRKÇE DERS Kİ TAPLARININ İ NCELENMESİ İlköğretim okulları ve 8. sınıfları için hazırlanan kitaplar kaç puntoluk harflerle dizilmelidir? A. 16 B. 14 C. 12 D. 11 E Aşağıdakilerden hangisi ders kitaplarındaki alıştırmaların en önemli özelliğidir? A. Alıştırmalar sınıf düzeyine uygun olmalı, B. Dört temel dil becerilerini geliştirmeye dönük olmalı, C. Yer değiştirme alıştırmaları daha çok olmalı, D. Dilbilgisi alıştırmaları daha çok olmalı, E. Okuma becerilerini geliştirici alıştırmalar olmalı. 4. İlköğretim okulu 7. sınıf için hazırlanan ders kitapları... forma, öğretmen kılavuz kitapları da... forma olmalıdır. A / 4-5 B / 3-4 C / 3-4 D. 7-9 / 4-5 E. 7-9 / 3-4 Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Ders kitapları öğrencilerin yeteneklerine göre hazırlanır. 6. Ders kitapları bilimsel içerik açısından değerlendirilirken kağıdın niteliğine de bakılır. 7. Türkçe ders kitapları norm dayanıklı değerlendirme ölçütlerine göre yapılır. 8. Türkçe ders kitaplarındaki her ünitenin sonunda çoktan seçmeli bir test mutlaka olmalıdır. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Demirel, Özcan. Türkçe Program ve Öğretimi. Ankara: USEM Yayınları, MEB. Ders Kitapları Yönetmeliği, Tebliğler Dergisi, 2434, AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 156 Cevap Anahtarı Ünite 1 Ünite 2 Ünite 3 Ünite 4 Ünite 5 Ünite 6 Ünite 7 Ünite 8 Ünite 9 1 B, 2 C, 3 E, 4 D, 5 D, 6 Y, 7 D, 8 Y 1 A, 2 B, 3 C, 4 D, 5 Y, 6 D, 7 D, 8 Y 1 B, 2 D, 3 C, 4 E, 5 D, 6 Y, 7 D, 8 Y 1 D, 2 C, 3 C, 4 B, 5 D, 6 Y, 7 Y, 8 D 1 D, 2 E, 3 C, 4 C, 5 Y, 6 Y, 7 D, 8 D 1 A, 2 B, 3 D, 4 C, 5 Y, 6 D, 7 D, 8 D 1 A, 2 D, 3 E, 4 C, 5 D, 6 A, 7 D, 8 B 1 D, 2 B, 3 B, 4 E, 5 C, 6 C, 7 D, 8 E 1 D, 2 E, 3 E, 4 A, 5 D, 6 Y, 7 Y, 8 D Ünite 10 1 D, 2 E, 3 B, 4 A, 5 Y, 6 Y, 7 Y, 8 Y ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ