04.01.2016 CIVADA TANIMI VE ÇEŞİTLERİ OVALAMA TEKNİĞİ İLE VİDA AÇMA CIVATA ÇEŞİTLERİ CIVATA ÇEŞİTLERİ



Benzer belgeler
MAKİNE MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ Doç.Dr.İrfan AY-Arş.Gör.T.Kerem DEMİRCİOĞLU CIVATA-SOMUN ve RONDELALAR

Silindirik Düz Pim : Sertleştirilmeden kullanılan silindirik bir pimdir. Şekilde görüldüğü gibi iki tipi mevcuttur.

Konstrüksiyon Sistematiği -10-

MAKİNE ELEMANLARI - (8.Hafta) VİDALAR -1

KILAVUZ. Perçin Makineleri KILAVUZ

Dişli çark mekanizmaları en geniş kullanım alanı olan, gerek iletilebilen güç gerekse ulaşılabilen çevre hızları bakımından da mekanizmalar içinde

AKSLAR ve MİLLER. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy

Havalı Matkaplar, Kılavuz Çekmeler, Hava Motorları KILAVUZ

TALAŞLI İMALAT. Koşul, takım ile iş şekillendirilmek istenen parça arasında belirgin bir sertlik farkının olmasıdır.

T.C. BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MÜHENDİSLİKTE DENEYSEL METODLAR II DERSİ

Gömme kapılar ve alüminyum profiller için menteşeler (Bölüm 4B)

Silindirik iç ve dış yüzeyler üzerine açılan helisel girinti ve çıkıntılara vida denir.

AKSLAR ve MİLLER. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.Çiçek Özes. Bu sunudaki bilgiler değişik kaynaklardan derlemedir.

Freze tezgahında kullanılan kesicilere Çakı denir. Çakılar, profillerine, yaptıkları işe göre gibi çeşitli şekillerde sınıflandırılır.

Havalandırma Kanalı Ekipmanları

BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU) 2 DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ

MAK-204. Üretim Yöntemleri. Frezeleme Đşlemleri. (11.Hafta) Kubilay ASLANTAŞ Afyon Kocatepe Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Makine Eğt.

Kapı Menteşeleri. Ölçülerde değişiklik yapma hakkı saklıdır Sürekli güncellenen kataloğunuz:

Klasik torna tezgahının temel elemanları

MAK-204. Üretim Yöntemleri. (8.Hafta) Kubilay Aslantaş

CIVATA BAĞLANTILARI. DEÜ Makina Mühendisliği Böl. Çiçek ÖZES

Dövmenin tarihi 4000 yıl veya daha fazlasına dayanmaktadır. Cıvatalar, perçinler, çubuklar, türbin milleri, paralar, madalyalar, dişliler, el

Kayar Mesnetler GS F 1G Kayar Mesnet GS F 2G Kayar Mesnet GS 2G-PL Kayar Mesnet

Silindirik Düz Pim : Sertleştirilmeden kullanılan silindirik bir pimdir. Şekilde görüldüğü gibi iki tipi mevcuttur.

Kullanım yerlerine göre vida Türleri. Vida Türleri. III. Hafta Đmal Usulleri. Vidalar ve Genel özellikleri Kılavuz çekmek Pafta çekmek

Torna tezgahının kısımları

Genel Doküman / Public Document MAKİNE ELEMANLARI

VİDALI BAĞLANTILAR Vidalı Bağlantılar

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

A TU T R U G R AY A Y SÜR SÜ M R ELİ

Sõcak su sirkülasyon pompalarõ Standart Program

III. Hafta İmal Usulleri. Öğr.Grv. Kubilay ASLANTAŞ. Vidalar ve Genel özellikleri Kılavuz çekmek Pafta çekmek

Pano Kalınlığı M M M M

BRT Makine Destek Ayakları. Düz Naylon Taban

CIVATA BAĞLANTILARI. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş M. Belevi, Ç. Özes, M. Demirsoy

TÜLOMSAŞ NAYLON FRENLİ SOMUN AKB CİVATA CİVATA SİLİNDİR BAŞLI SAC VİDASI KG

Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü Yrd.Doç.Dr. Kemal ÜÇÜNCÜ

SICAK EZME TALİMATI. Amirinin verdiği iş emri ve operasyon kartında belirtilen işleri sırasıyla yapar.

Tezgahın tablosına göre kullanılan devir hız kolları Siper (Support) Devir hız \ kutusu Ayna l i---- hareket düzeni.

Sandvik Coromant'tan kesici takımlar. Döner takımlar FREZELEME DELİK DELME DELİK İŞLEME TAKIM TUTUCU SİSTEMLERİ

DİŞLER; Diş Profili, çalışma sırasında iki çark arasındaki oranı sabit tutacak şekilde biçimlendirilir. Dişli profillerinde en çok kullanılan ve bu

CATCRANE. Güçlü tasarım departmanı sayesinde her işletmenin ihtiyaçlarına göre esnek projelerde zorlanmadan sonuca ulaşılabilmektedir.

DİŞLİ ÇARKLAR II: HESAPLAMA

Makine Pafta Kafaları için Taraklar

PASLANMAZ ÇELİK BORU DİREKLERİN İMALİNE AİT TEKNİK ŞARTNAME 1. GENEL

METAL İŞLEME TEKNOLOJİSİ. Doç. Dr. Adnan AKKURT

Model 600 Elektrikli El paftası Boru kapasitesi: 1 /8-1 1 /4

HADDELEME YOLU İLE İMALAT

Sıkma sırasında oluşan gerilmeden öngerilme kuvvetini hesaplarız. Boru içindeki basınç işletme basıncıdır. Buradan işletme kuvvetini buluruz.

MAK-204. Üretim Yöntemleri

DÖVME (Forging) Dövme (cold forging parts)

TORNACILIK. Ali Kaya GÜR Fırat Ün.Teknik Eğitim Fak.MetalFırat Ün.Teknik Eğitim Fak.Metal Eğ.Böl. ELAZIĞ

Ezerek parlatma. iç çap mikroler ID. dış çap mikroler OD. iç konik mikroler MIC. düz yüzey mikroler MFF. dış konik mikroler MOC.

IHRA-HP modeli ısı pompalı ısı geri kazanım üniteleri 6 ana model ile 750 m /h'ten 4000m /h'e kadar çok geniş bir uygulama alanını kapsarlar.

Mak-204. Üretim Yöntemleri II. Delme Delme Đşlemi Delme Tezgahları Đleri Delik Delme Teknikleri

DİŞLİ ÇARKLAR I: GİRİŞ

* Sağ el 1/8 1/ /8 3/8 1/4. Nominal Boru Boyutu - Inch Başına Diş

Belirtilen taşıma kapasitelerine, ancak döner tekerin taban tablası tamamen bitişik olması halinde ulaşılır.

formülü zamanı da içerdiği zaman alttaki gibi değişecektir.

MOBİLYA ÜRETİMİNDE KULLANILAN AKSESUARLAR VE GEREÇLER HAZIRLAYAN : ALİ İHSAN KORKMAZ

Freze tezgahları ve Frezecilik. Page 7-1

BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ DOĞA BİLİMLERİ, MİMARLIK VE MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TALAŞLI İMALAT TEZGÂHLARININ TANITIMI

Plastik Şekil Verme

CAM ÇIKARMA TUTUCULARI VE UÇLARI

Rulmanlı Yataklarla Yataklama. Y.Doç.Dr. Vedat TEMİZ. Esasları

Tahrik Birimleri RIDGID 300 RIDGID 300 RIDGID 300 El Sayfa 34 / 35 Sayfa 34 / 35 Dahil Sayfa 34 / 35

TEMEL İŞLEMLER TEKNOLOJİSİ VE UYGULAMALARI Dr. Salim ASLANLAR

Mak-204. Üretim Yöntemleri. Delme ve Raybalama. Kubilay ASLANTAŞ Afyon Kocatepe Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Makine Eğt.

ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 ÖĞRENME FAALİYETİ - 1

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MADEN İŞLETME LABORATUVARI

METİN SORULARI. Hareket Cıvataları. Pim ve Perno Bağlantıları

Endüstriyel Yatık Tip Redüktör Seçim Kriterleri

S.D.E. SÜRGÜLÜ VANA GENEL BİLGİLER. Volan, Vanayı açma, kapamaya yarayan el çarkıdır. Şapka, Vanayı T anahtar ile açma kapamaya yarayan parçadır.

S.D.E. SÜRGÜLÜ VANA GENEL BİLGİLER. Volan, Vanayı açma, kapamaya yarayan el çarkıdır. Şapka, Vanayı T anahtar ile açma kapamaya yarayan parçadır.

BETONARME KALIPLARININ SINIFLANDIRILMASI. 3. Bölüm. Öğr. Gör. Mustafa KAVAL Afyon Meslek Yüksekokulu İnşaat Programı

Metal Kablo ve Boru Tespitleme Sistemleri. Ayarlı kelepçeler ve vidalı ayarlı kelepçeler

Chapter 22: Tornalama ve Delik Açma. DeGarmo s Materials and Processes in Manufacturing

Makine Elemanları I Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Cıvata ve somun-flipped classroom Bağlama Elemanları

GEÇME TOLERANSLARI. (Not: I, L, O, Q büyük veya küçük harfleri tolerans gösteriminde kullanılmazlar)

Robot & Robotik Sistemler Montaj Otomasyonu Dozaj Sistemleri Püskürtme Sistemleri Bağlantı Elemanları Endüstriyel Aletletler

A210 Yeni Nesil Pnömatik Aktüatörler

BEYAZ KAPLAMALI 8.8 KALİTE METRİK ÇELİK CİVATA DIN BEYAZ KAPLI METRİK CIVATALAR TL/ Boy/mm M5 M 6 M7 M8 M10 M12 M14 M16 10

0384 Aşağıdakilerden hangisi şekil A'ya göre 3 parçanın doğru görünüşüdür? 1- Şekil l 2- Şekil 2 3- Şekil 3 4- Şekil 4 5- Şekil 5

Bilyalı Vida ile Aktarma Vidalarının Farkı

DİŞLİ ÇARKLAR SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜH. BÖLÜMÜ MAKİNE ELEMANLARI DERS NOTU. Doç.Dr. Akın Oğuz KAPTI

Mak Üretim Yöntemleri - II. Vargel ve Planya Tezgahı. Kubilay ASLANTAŞ Afyon Kocatepe Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Makine Eğt.

Tozların Şekillendirilmesi ve Sinterleme Yrd. Doç. Dr. Rıdvan YAMANOĞLU

Yarı Otomatik Pafta Makinesi

TEKNOLOJİNİN BİLİMSEL İLKELERİ. Bölüm-4 MALZEMELERDE ÇEKME-BASMA - KESME GERİLMELERİ VE YOUNG MODÜLÜ Malzemelerde Zorlanma ve Gerilme Şekilleri

Basınç Ayar Supabının Çalışması :

PASLANMAZ BAĞLANTI ELEMANLARI FİYAT LİSTESİ ALTI KÖŞE PASLANMAZ FİBERLİ SOMUN (DIN985-A2-304)

TALAŞLI İMALAT SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KALIPÇILIK TEKNİĞİ DERS NOTU. Doç.Dr. Akın Oğuz KAPTI. Talaşlı İmalat Yöntemleri

Elektron ışını ile şekil verme. Prof. Dr. Akgün ALSARAN

MAK-204. Üretim Yöntemleri-II

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 1. ÜÇGEN VİDA AÇMA

Robot & Robotik Sistemler Montaj Otomasyonu Dozaj Sistemleri Püskürtme Sistemleri Bağlantı Elemanları Endüstriyel Aletletler

Endüstriyel Ölçme ve Kontrol

Cıvata-somun bağlantıları

TORNA TEZGAHINDA KESME KUVVETLERİ ANALİZİ

Transkript:

OVALAMA TEKNİĞİ İLE VİDA AÇMA HAZ.: Doç. Dr. Ahmet DEMİRER Kaynaklar: 1-M.Kısa, Özel Üretim Teknikleri, Furkan Ofset, 2002. 2-www.muhendislikbilgileri.com CIVADA TANIMI VE ÇEŞİTLERİ CIVATALAR: Özel baş biçimine sahip silindirik gövde üzerine belli boylarda diş açılmış bağlantı elemanlarına cıvata denir. Cıvataların diş açılmış kısımları üçgen vida profillidir. TSE de baş kısımlarına göre cıvatalar sınıflandırılır. ALTI KÖŞE BAŞLI CIVATALAR: Çok geniş kullanım alanı vardır. Genellikle sade, adi karbonlu çelikten yapılırlar. Cıvata başı üzerinde üretici firma, vidanın cinsi (metrik whitworth) mukavemet sınıfı belirtilir. Mukavemet sınıfı cıvata malzemesinin kopma ve akma değerini ifade eder. 1.rakam 10 la çarpılırsa 8 x 10 = 80 dan/mm 2 (kg/mm 2 ) Kopma mukavemetini (Ϭ k ) 8 x 100 = 800 N/mm 2 1. rakam 2. rakamla çarpılarak 8 x 8 = 64 dan/mm 2 Akma mukavemetini (Ϭak ) belirtir. 8 x 8 x 10= 640 N/mm 2 GENELLİKLE CİVATA MUKAVEMETLERİ: 3.6 4.6 4.8 5.6 5.8 6.8 8.8 9.8 10.9 19.9 şeklinde verilir. CIVATA ÇEŞİTLERİ CIVATA ÇEŞİTLERİ DÖRT KÖŞE BAŞLI CIVATALAR : 5.6 5.8-8.8 mukavemet sınıfında faturalı, uzun memeli, kısamemeli olarak üç değişik türü vardır. Cıvatanın uç kısmında kalan diş açılmamış yere meme denir. Takım tezgahlarında tespit cıvatası olarak kullanılır. SİLİNDİRİK BAŞLI ALTI KÖŞELİ YUVALI CIVATA(ALLEN BAŞLI): 8.8-10.9-12.9 mukavemet sınıfında allen anahtarla sökme takma işlemi yapılabilen cıvata başının dışarıda kalması istenmeyen, dişli kutusu kapağı, flanş, kalıp gibi yerlerde kullanılır. ÇEKİÇ BAŞLI CIVATALAR : 3.6 4.6 mukavemet sınıfında tırnaklı yada kare boyunlu biçiminde tezgah tablalarına iş yada aparat bağlamak amacıyla kullanılan cıvatalardır. YUVARLAK (BOMBE) BAŞLI CIVATALAR : 3.6 4.6 mukavemet sınıfında başları yarım yuvarlak ve düz tornavida kanallı cıvatalardır. Kalınlığı az olan parçaların bağlanmasında kullanılırlar. MERCİMEK BAŞLI CIVATALAR: Baş büyüklüğüne tornavida kanalının şekline ve gövdesinin biçimine göre yapılmışlardır. HAVŞA BAŞLI CIVATALAR: 4.6 4.8 5.8-8.8 mukavemet sınıfında baş kısımları 90 açılı, havşa yüzeyi ile bağlanacak elemanı aynı konuma getiren cıvatadır. Cıvata başının yuva içinde kalması istenen yerlerde kullanılır. KELEBEK BAŞLI CIVATALAR: Elle sıkılıp sökülen bir cıvata türüdür. TIRTIL BAŞLI CIVATALAR: Elle sökülüp sıkılmaya uygun cıvatadır. Tespit vidası ve ayar vidası olarak ölçü aletlerinde iş tezgahlarında kullanılır. HALKA BAŞLI CIVATALAR: Tezgahları ve avadanlıkları kaldırmak ve taşımak amacıyla kullanırlar. Taşınacak elemanın üzerine takılırlar. 1

CIVATA MALZEMESİ CIVATA MALZEMESİ Cıvata malzemesi neden oluşur? Civataların malzemeleri genellikle çelikten imal edilir. Somunlar da civatalar gibi çelikten üretilmektedir. Üretimde çeliklerin her cinsi kullanılır. Bazı kullanım durumlarına göre de; alüminyum, teflon, prinç ve plastik de (poliamid ) kullanılabilir. Cıvatalar ne ile kaplıdır? Civatalar, kullanım yerleri amacına göre kaplamasız ve yahut da çinko kaplamalı olarak ve ya nikel, krom, kadmiyum kaplı olabilir. Kaplamalar büyük çaplı cıvata imalatı yapan fabrikalarda bulunmaktadır. Ayrıca civatalar, sadece bağlama malzemesi olarak değil, bazen bir çok hareket iletilmesinde de kullanılmaktadır. Bu civatalara ise, hareket vidaları ya da transmisyon civataları denilmektedir. Türkiye de en fazla kullanılmakta olan standartlar hakkında bilgi vermeden önce kısaca cıvataların çekme mukavemetleri konusunda bilgi verelim. DIN normunda cıvata kaliteleri 4.6, 8.8 şeklinde gösterilir (Bkz. Tablo 1) Bu gösterimde ilk sayı kopma gerilmesinin yaklaşık 1/10 unu, ikinci sayı ile birinci sayının çarpımı ise akma gerilmesini verir. CIVATA VE VİDA DİŞİ İMALATINDA KULLANILAN OVALAMA YÖNTEMİ Ovalama ; yuvarlak iş parçasını kalıplar arasında döndürerek, soğuk olarak cıvata ve vida dişi açma yöntemidir. Sadece diş açma değil, aynı zamanda tırtıl yapma ve hassas yüzey parlatılması için de kullanılır. (Bak Şekil 1) Bu yöntemle ISO, SI, SIM, BSW, ACME, TRAP, UN, UNJ, UNC, UNJF, UNJEF, ROND, BA, ART, v.s gibi standartlarda, kademeli miller, elektrik fittingleri, kompresör saplamaları, başsız vidalar, kriko tipi hareket vidaları, kanatlı ısı eşanjörlerinin tüpleri, betonarme çubuk uç parçaları gibi pek çok değişik parçalar ovalanırlar. Ovalanacak parça akmaya zorlanır, malzeme kaybolmaz, sadece şekil değiştirir. Bu işlem esas itibariyle ya düz kalıplar arasında ya da silindirik kalıplarla yapılır. Ancak detaylı incelendiğinde bu iki yöntemden doğan daha farklı yöntemlerin de bulunduğu görülür. Şekil 1. Ovalama yöntemiyle yapılan işlemler (1) 2

Ovalamayla açılan dişler 1.DÜZ KALIPLARLA YAPILAN OVALAMA Bu ovalama yönteminde iki düz kalıp (pirizmatik kalıplar) birbirine göre paralel hareket eder. İki tipi vardır. Birincisinde kalıplardan birisi sabit diğeri hareketlidir. İkincisinde kalıpların ikisi de birbirine çapraz şekilde hareket eder. (Şekil 2) Ovalanacak parça besleme aparatı ile kalıplar arası boşluğa ittirilir. Çapraz ve paralel çalışan kalıpların ileri-geri hareketi ile vida formu iş parçası üzerinde oluşur. Ovalama esnasında iş parçasının eksenel hareketi yoktur. Kalıp yüzeyleri arasındaki mesafe önemlidir. Kalıplar çeşitli genişliklerde yapılır. Maksimum kalıp kapasitesinin müsaade ettiği uzunluklara kadar ovalama yapılır. Bu uzunluk öyle olmalı ki, iş parçasının son dönüşünden önce küçük pürüzlülüklerin giderilmiş olması gerekir. Çoklu kalıp kullanılarak aynı parça üzerinde vida dişi, dairesel yiv ve tırtıl gibi birbirinden tamamen farklı şekiller ovalanabilir. Düz kalıplarla üretim hızı, ürünün boyu ile ters orantılıdır. Şöyle ki küçük makinelerin kapasiteleri saatte 10000-36000 ürün iken, makine boyutu büyüdükçe kapasite saatte 3000 12000 ürüne inmektedir. Çok daha büyük olan makinelerde 900-3000 ürüne kadar iner. (Bak Şekil 3) 2. SİLİNDİRİK KALIPLARLA YAPILAN OVALAMA Bu yöntemde iş parçası, silindirik kalıplar arasında döner. Kalıplar iş parçası merkezine doğru ikili veya üçlü olacak şekilde radyal olarak hareket eder. İş parçasını besleme tipine göre radyal içten beslemeli ve doğrudan beslemeli olmak üzere iki çeşidi vardır (Şekil 4). İçten beslemeli ovalama işleminde, iş parçası daha başlangıçta kalıplar arasına önceden rahatça girer, sonra kalıplar iş parçası merkezine doğru eksenel hareket ederek işlem gerçekleşir 3

2.1 Radyal içten beslemeli silindirik kalıpla ovalama : Bu yöntemde ovalama işlemi esnasında kalıpların minimum miktarda eksenel bir hareketi söz konusudur. Bu hareket içten beslemeli ovalama ile doğrudan beslemeli ovalama tekniğini birbirinden ayırır. Eksensel hareket miktarı, standart numunelerin ovalanmasında sorun yaratmazken, kör tıpa veya derin diş formu açılması istenen özel cıvata ve vida dişi açılmalarında sorun olabilir. (Şekil 5) İkili kalıp kullanan makinelerde, kalıplardan birisi veya her ikisi de radyal çalışabilir (Bak Şekil 7). Eğer kalıplardan birisi radyal çalışmıyorsa, o zaman iş parçası kalıbın baskı yaptığı anda radyal olarak hareket etmek zorunda kalır. Eğer iki kalıp birden eşit olarak radyal hareket ederse, iş parçası yerinde kalır. Üç kalıplı makinelerde ise, her üç kalıp ta eşit şekilde radyal hareket ederse, iş parçasının pozisyonu ovalama esnasında değişmez. Üç kalıplı makinelerin bir, bazen de iki kalıbı sabit olabilir. O zaman iş parçasının radyal hareket edip etmemesine, bu sabit kalıp izin verir. Şekilden de görüldüğü gibi ovalama öncesi silindirik kalıplar arasına giren iş parçası, eksenel hareketle iş parçası merkezine doğru itilerek vida dişi formu açılmaktadır. Ovalama esnasında kalıpların iş parçası üzerine verdikleri helisel iz, kalıbın birisinde başlayıp diğerinde uyumlu olacak şekilde devam etmelidir (Şekil 6) İki kalıplı makineler, ovalanacak iş parçası kalıpların merkezi ile aynı merkez de olsun diye bir desteğe ihtiyaç duyarlar. Şekil 5 de görülen destek, manuel (el ile ayarlanabilen) olarak yüklenen ve kısa boylu parçaların ovalanmasında kullanılabilir. Daha büyük parçaların ovalanmasında ilave desteğe ihtiyaç duyarlar. Bazen de pek çok ovalama prosesinde, destek; ya bir tüpün içi, veya bir kovanın içi olabilir. Üçlü kalıp kullanan makinelerde, kalıplar iş parçasının yerleştirilmesine yardımcı olurlar. Bazen yaylı bir tutma sistemi, destek aparatı olarak kullanılır. 4

Genel olarak aynı boyutta bir iş parçası ovalanırken iki kalıpla çalışan makineler, üç kalıpla çalışan makinelerden daha büyük çaplı kalıplar kullanırlar.(şekil 7). Şekil 7. İki kalıpla ve üç kalıpla çalışan ovalama makineleri İki kalıplı makinelerde ovalanacak iş parçasının minimum çapı 1,3 mm, maksimum çapı 152 mm ve boyu 305 mm olan iş parçaları ovalanırken, üç kalıplı makinelerde ise minimum çap 6,5 mm, maksimum çap 51 mm ve boyu 130 mm olan iş parçaları ovalanabilir(4,5,6). Kalıpların iş parçası üzerine doğru bastırılma etkisi ayarlanabildiğinden HRC 32 den daha sert olan iş parçaları da ovalanabilmektedir. Bu olayın kalıp ömrünü düşürdüğü unutulmamalıdır. Radyal içten beslemeli ovalama, torna tezgahlarında veya otomatik çubuk makinelerinde özel ekipmanlarla da yapılır. (Bak Şekil 8 ve 9) Şekil 8 de görülen tekli kalıp kullanan ekipman, bir kayıcı yardımı ile iş parçasına doğru hareket ettirilerek basınç uygulanır. Kalıp ve iş parçası birlikte döner, böylece kalıbın diş formu iş parçasına nakşedilir. Kayıcının hareketi kontrollü olduğundan, vida dişi son ölçüsü verildikten sonra kalıp geri çekilir. Çiftli kalıp kullanıldığında, dirsekli bir düzenekle her iki kalıp iş parçasına değer, birlikte dönmeye başlarlar, istenen diş derinliği sağlandıktan sonra kalıplar hızla geri çekilir(11). 2.2 Doğrudan beslemeli silindirik kalıpla ovalama : Şekil 8.Tek ve çift kalıplı radyal ekipmanlar (attachments) Silindirik kalıba sahip içten beslemeli makinelerin üretim kapasiteleri, metodun tipine ve iş parçasını besleme ekipmanına göre değişir. El ile besleme ünitesine sahip makinelerde, saatte 1500 parçanın üzerinde kapasiteler pek aşılmamalıdır. Otomatik beslemeye sahip makinelerde ise saatte 3600 parça ovalanabilir Bu tip ovalama da iş parçası, kalıp içersinde eksenel olarak hareket eder. Öyle ki, girişte kalıplar açılı olarak dizayn edildiklerinden, iş parçası ileri doğru beslenirken tam diş derinliği çapına ulaşırlar. Böylece cıvata vida dişi ovalaması tamamlanmış olur. Bu yöntemin düşey ve üçlü kalıp kullanan makinelerinin bazısı kısa iş parçası uzunluklarını besleyebilirken, bazıları da uzun iş parçalarını besler. Bu durumda iş parçası çapında sınırlama olur. İki kalıpla çalışan makineler ise, ovalanacak parçanın hem çapını hem de uzunluğunu sınırlar. Şekil 9. Uç besleme kafaları için kalıplar ve (attachment)leri 5

3.TEĞETSEL OVALAMA Doğrudan beslemeli ovalama işlemi, standart uç ve besleme kafaları kullanarak da yapılmaktadır (Bak şekil 9). Bu takdirde 230 mm lik çapa kadar miller ve cıvatalar ovalanabilir. 16 mm çapında bir cıvata ovalanırken, besleme hızı 300 dev / dak. standart bir hız sayılır. Genel olarak tüm vida formları, yuvarlak, sonsuz, ACME vidaları, kör tapa vida formları, doğrudan beslemeli ovalama yöntemi ile ovalanabilirler Bu ovalama yöntemi, içten beslemeli silindirik ovalamaya benzerdir. Tek farkı, bilindiği gibi içten beslemeli yöntemin iki li kalıplarla ovalamada kalıplardan biri sabit diğeri ovalanacak parçaya aynı eksende ve basınçla hareket ettirilir. 3 lü kalıplarla ovalamada ise her üç kalıp ovalanacak parçaya doğru 120 açı ile basınçla hareket ettirilir.teğetsel ovalamada ise, iki silindirik kalıp iş parçası (ovalanacak parça) eksenine paralel olacak tarzda beslenerek ovalama yapılır. Kalıplar düz eksenel hareket yaparlar. Bu işlem; torna tezgahı veya otomatik çubuk işleyen makinelerin aynalarında yapılır. (Bak şekil 10) Kalıplar tekli veya çiftli olarak monte edilmişlerdir. Kalıplar temasta oldukları motorlarla döndürülürler. Değişik boyutta olanları vardır. Şekil 10. Teğetsel beslemeli ovalamanın çalışma prensibi (9,10) Teğetsel beslenen kalıplarla, radyal beslenen kalıplar aynı kapasitedirler. Teğetsel kalıpların bazen 3 lü olanları da vardır. Önemli olan teğetsel beslemedir. Bu durumda ovalanacak parçanın boyut kontrol ve ayarı üçlü kalıp içinde yapılır. İkili teğetsel kalıpla ovalama sırasında kalıp yatakları arasında radyal hareket oluşmaz, ovalama basınçları da radyal içten beslemeli ovalamanınkinden daha büyüktür. Ovalama işlemi kalıp mili hızlarında yapıldığından, hız değişimleri gerekmez. İkili teğetsel ovalama yöntemi, ikili radyal beslemeli ovalama yönteminden daha yüksek eğme yükleri oluştururlar. İkili teğetsel kalıplarla ovalama işlemi, makinesinin ekipman boyutları ve kapasiteleri ile sınırlıdır. Yüksek vida eğim açıları ve derinlik formları istendiğinde, kalıpların eksenel hareketleri sebebiyle sıkıntılı ve zahmetli olabilir. Bu durum; daha tasarım aşamasında tedbir alınarak üstesinden gelinebilinir(11). Tekli kalıpla teğetsel ovalama, ovalanacak parçayı eğme kapasitesine sahip enine yükler doğurur. Bu sebeple bu işlem, nonferrous (demir olmayan alaşımlar) veya yumuşak çelik gibi malzemelerde torna aynasına yakın kısa mesafeleri ovalayamaz. O zaman radyal beslemeli tekli destek merdaneleri kullanılabilinir 6

4. PLANET TİPİ (YARI-KÜRESEL KALIPLA) OVALAMA Planet tipi ovalamanın prensibi şekil 11 de görülmektedir. Sabit bir eksen etrafında dönen bir kalıp, bu dönel kalıbın hemen dışında yarı-küresel bir diğer kalıp vardır. Ovalanacak parça veya parçalar, yarı-küresel kalıbın başlangıç kısmı ucundan iki kalıp arasına verilir. İş parçası her iki kalıba da temas edecektir. Ovalanacak parça yarıküresel kalıbın tüm dokunma yüzeyini dolaşıncaya kadar döner, sonuçta ovalama sahasının dışına düşer. Yarı-küresel kalıbın baş tarafı ovalama için çok iş yapar, bitiş ucu daha az iş yapacak şekildedir. Ovalanacak parça, yarıküresel kalıbın yarısından biraz daha fazlasında tamamen vida açılacak hale gelir. Ovalanacak parçanın sertliği ve boyutu kalıbın son kısmının ölçülerinin değiştirilmesine neden olabilir Şekil 11. Planet ovalama tipinin çalışma prensibi Planet tipi makinelerin her biri değişik ovalama kapasitesine sahip boyutlarda yapılırlar. Makinelerin yapılmasında: ovalanacak parçanın çapı, sertliği ve çekilecek vidanın uzunluğu, makinelerin kapasitesi üzerinde etkili olan en önemli parametrelerdir. Planet tipi makineler genellikle 3 ila 8 parçayı besleyebilirler. Genel sayı 5 parçadır. Ovalanacak parça, yarı-küresel kalıbın başlangıcında dönel ve yarı-küresel kalıp arasına girerken uyumlu olmak zorundadır. Bu ayar; bir dişli veya kam sistemi ile yapılır. Dönel kalıp üzerinde her bir vida başlangıcı için uyum noktaları vardır. Tüm dönel kalıp üzerinde bu sayı (10) ila (100) arasında değişir. Planet tipi makinelerin kalıp eğim açıları, radyal içten beslemeli ve düzlemsel kalıpların açılarına benzerdir. Bu nedenle eksenel hareket miktarı da minimum değerdedir. Planet tipi makinelerin kalıp çapları 102 mm ile 356 mm arasında değişir. En sık kullanılan makine kalıp çapları 178 mm olanlarıdır. Yarı-küresel kalıbın radyüsü ise dönel kalıbın yarıçapına, ovalanacak parçanın dişdibi çapı toplamına eşit veya birazcık daha büyük olacak şekilde hesaplanır. Kalıp genişliği, kısa uzunlukta vidalar ovalanacağı zaman daha dar olabilir. Düz makine vidaları için kalıplar ters çalıştırılabilirler. Yarı-küresel kalıbın maksimum yarıçapı, boşluk ile sınırlıdır. Dönel kalıbın yüzeyi, yarıküresel kalıbın yüzeyinden daha uzun olduğundan daha uzun ömre sahiptir. Saç metal vidaları gibi sivri uçlu vidaların ovalanması, hem planet tipi kalıplarla hem de düz kalıplarla yapılır. Her iki kalıp tipi birbirine çok benzemektedir. Yarıküresel kalıp uzunluğu, düz kalıbın uzunluğuna eşittir. Planet ovalama tipinin dönel kalıbının daire çevresi, 5 yarı-küresel kalıp uzunluğuna eşittir. Böylece kalıbın her dönüşünde en az (5) parça ovalanabilir demektir Planet ovalama makinelerinin üretim hızı diğer yöntemlerden çok daha yüksektir. Küçük parçaların ovalanmasında, 3000 (parça/dak) lık üretim hızı yakalanır. Üretim hızında pratik limit; ovalama hızından ziyade, sistemdeki parça besleme kabiliyetine bağlıdır. Özellikle besleme yapılması zor parçalar ovalanacağı zaman bu hız düşer. Planet tipi makine kalıplarının fiyatı, kalıbın boyutu ile orantılıdır. Diğer yöntemlerin parça basma kalıp fiyatları ile yarışır 7

5. SÜREKLİ OVALAMA Sürekli ovalama yöntemi, silindirik kalıp kullanan makinelere uyumlu yüksek üretim kapasitesine sahip bir ovalama çeşididir. Bu yöntem iki kam tipi yarı-küresel kalıp kullanır. Bu kalıpların merkez mesafeleri ovalanacak parçanın pitch (bölüm) çapını sağlayacak uzaklıkta bırakılmıştır. Ovalanacak parçalar, bir oluktan veya bir hazneden beslenir. Yarı-küresel kalıp sayısına bağlı olarak, bir, iki veya üç iş parçası, kalıbın her dönüsünde ovalanarak dışarı alınır. İkili silindirik kalıp kullanan makinelerle sürekli ovalama, en yüksek üretim hızı sağlar. Farklı çaplar, farklı bölüm çapları ve farlı toleranslara sahip vidalar, tek bir paso ile ovalanabilirler. Bu yöntemle ovalanacak parçanın bir ucuna vida, tırtıl diğer ucuna dişliyiv şeklinde şekil verilebilinir. Çift uçlu saplamaya vida açılacağı zaman 2 li kam tipi kalıplar kullanılır. Bu kalıplar, saplama boyutuna bağlı olarak sabit mesafelerdedir. Saplama çapı aynı olduğu zaman, her iki uç birlikte ovalanabilir (11). (19 mm) den küçük çaplı saplamalar, yarı-küresel kalıplarla iki uçtaki farklı pitch (bölüm) çaplarını ovalamak için kullanılabilirler 6. İÇTEN DİŞLİLERİN OVALANMASI Bu yöntem; boru kaplinlerindeki iç vidalar, ısı eşanjör tüplerinin iç yüzeylerindeki helisel yüzgeç tipi vidaların ovalanmasında kullanılır. Şekilde gösterildiği gibi ovalanacak boru parçası içine bir mandrel sokulur. Mandrel, dönel bir kalıp başlığına monte edilmiştir. Dış kısmında ise 1, 2, 3 veya 4 tane olabilen ve iş parçasını sıkıştırma anında desteklik yapan kalıp vardır. İş parçası ile mandrel birlikte dönerken, dış kalıplar sabit kalıp basıncı uygular. Mandrel eksenel tarzda hareket ettirilerek iş parçasının içine doğru beslenir. Böylece iç kısma diş açılıp iş bittikten sonra mandrel geri çekilerek işlem tamamlanmış olur. İçten dişlilerin a) mandrel kullanarak b) kalıp kullanarak ovalanması İçten dişli ovalama işleminde iş parçaları (Al), pirinç, düşük C lu çelik gibi yüksek süneklilik gösteren malzemelerden seçilmelidir. Kalınlıkları, diş açmaya yetecek kalınlıkta olmalıdır. Bu yöntemde minimum eksenel hareket uygulanarak hem tek ağızlı hem de çok ağızlı vida açılabilinir Ovalama, esas itibariyle düz ve silindirik kalıplarla yapılır. Düz kalıplar birbirine göre paralel şekilde hareket ederler. Kalıplardan biri sabit,diğeri hareketli veya her ikisi de hareketli olacak şekilde çalışanı vardır. Silindirik kalıplarla yapılan ovalamada, iş parçasının beslemesine göre, içten veya arasından doğrudan sürülmesine göre iki çeşit ovalama yapılır. Her iki metodun başlıklarına yerleştirilen uç larla CNC, torna veya diğer tezgahlarda ovalama işlemleri yapılmaktadır. Bu iki yöntemin dışında planet tipi-yarı küresel kalıplarla,teğetsel hareket eden kalıplarla, sürekli bir işlem olarak veya içten dişlilerin ovalanması gerçekleştirilmektedir. http://www.muhendislikbilgileri.com/?pnum=139&pt=v%c4%b0da- C%C4%B0VATA 8