ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE YALAN SÖYLEME DAVRANIŞI
Yalan, insanları aldatmak amacı ile uydurulmuş kasıtlı davranış veya sözdür.
Çocuğun yalana başvurması tıpkı yetişkin insanın yalana başvurması kadar kendini, öz benliğini, iç dünyasını koruma amaçlıdır.
Çocuklar, 7 yaşlarında muhakeme etmeye 11 yaşlarında da doğru ile yanlışı ayırt etmeye başlarlar.
YALAN ÇEŞİTLERİ ALIŞKANLIK HALİNE GELEN YALAN PATOLOJİK YALAN SÖZDE (PSEUDO) YALAN
ALIŞKANLIK HALİNE GELEN YALAN Çocuğun gerçekle gerçek olmayanı ayırt etmesinden sonra yalanın hala süregelmesi halinde, yalanın temelinde çevre ile olan olumsuz ilişkiler yatıyor demektir.
PATOLOJİK YALAN Patolojik yalan, duygulanım (affective) bozukluğunun bir belirtisi olarak görülür. Aşağılık duygusu ve güç istemi bazı patolojik yalanların temel nedenlerini oluşturur.
SÖZDE (PSEUDO) YALAN Çocukların 7 yaş öncesi dönemde söyledikleri yalanlar sözde yalan olarak adlandırılmaktadır. 3-4 yaş çocuklarının sık sık söylediği yalanlar, sahte veya görünürde, yani sözde yalanlardır.
Sözde yalan oyun niteliği taşıyabilir. Çocuk gerçeğe bir anlamda bağlı kalabildiği gibi başka bir olay da yaratabilir.
Sözde yalanlar, ÇOCUK DÜŞÜNCESİNİN KENDİLİĞİNDEN, ÖZGÜN ÜRÜNLERİDİR.
YALAN SÖYLEMEK ÇOK TİPİK BİR ÇOCUK DAVRANIŞIDIR.
Yaşamın ilk 5 yılında çocuğun yalan söylemesi konusunda endişe etmeye gerek yoktur. Gerçeğe sadık kalma çocukta giderek gelişen bir durumdur. Çocuğun gerçeğe sadık kalması konusunda ısrar etmek ve çocuğa yalan söylediğini kanıtlama girişiminde bulunmak yanlıştır. Çocuk açıkça anlaşılan bir yalan söylediği zaman, endişeyle karşılanmamalıdır.
Çocuklarda 7 yaşından önce söylenenler yalan olarak kabul edilmez. Çünkü bu yaş dönemindeki çocukların inanılmaz bir hayal dünyaları vardır ve gerçekle gerçek olmayanı ayırt edemezler. Anlattıkları şeyler bazı ebeveynler tarafından yalan kabul edilir. Hâlbuki çocukların söyledikleri ve anlattıkları kandırma ve yanıltma amacı taşımaz.
2-6 yaş çocuğunun, inanılmayacak öyküler uydurması taklit oyunlarından hoşlanması doğaldır.
ÖYKÜ UYDURMAK TAKLİT OYUNU YALAN SÖYLEMEK DEĞİLDİR.
Hayal gücü çok yüksek olan bir çocuk, hikayeler uydurabilir ve uydurma olduğunu söyleme gereği duymaz. Çocukların yalanları kötü niyetli ve hesaplı değildir.
Yalan, düş ürünü veya bir şaka değilse anne-babanın çocuğa; eğer doğruyu söylemezse ona ne zaman inanacağını bilemeyeceğini söylemesi yeterlidir.
Uydurmalar zamanla gelişebilir ve bir öykü gibi tamamlanabilir. Bu hayal gücü ürünlerinin özelliği ikinci bir kişinin yaratılması da olabilir ( HAYALİ ARKADAŞ ).
7 yaş öncesi çocuklar televizyon haberlerinden, korku filmlerinden ve rüyalarından etkilenirler. BU ETKİLENME, ÇOCUĞUN YALANLARININ TEMELİNİ OLUŞTURABİLİR.
Senaryolar üreten çocukların, hayal güçlerini resim, tiyatro vb. uygun şekilde değerlendirebilecekleri alanlara yönlendirilmeleri yalanı engelleyecektir. Aynı zamanda çocuğun üretken bir şekilde ilgi çekmesini de sağlayacaktır.
YALAN DÖNEMİ ENİNDE SONUNDA SONA ERECEKTİR.
VAKA ÖRNEĞİ Danışmana giden bir anne 3.5 yaşındaki oğlunun sık sık yalan söylediğini ifade eder. Ailece yalan konusunda ne kadar titiz olduklarını anlatır. Çocuğunun yalan söylemesi için hiçbir sebep yoktur. Çocuk öyle inandırıcı anlatıp, anlattığına kendi de inanıyordur ki, bir defasında annesine sen de vardın, beraber otobüse binmiştik der. Danışmanın yaptığı çalışma sonrasında aslında gördüğü bir rüyasını annesine anlattığı ortaya çıkar. Ancak çocuk henüz rüya ile gerçeği ayırt edemiyordur.
ÇOCUKLARIN YALAN SÖYLEME NEDENLERİ NELERDİR? Çocuğun hayalle gerçeği ayırt edememesi Hikaye yeteneğini hayal ürünü olaylar anlatarak ortaya koyması Korkularını hayali olaylarla dışa vurması Anne-babasından yeterli ilgi, sevgi ve şefkat görememesi
Onaylanmayan bir şey yaptığında cezalandırılmaktan, anne-baba baskısından korkması İlginç olaylar anlatarak başkalarının ilgisini ve dikkatini çekme isteği Çevresinde yalan söyleyen bir modelin varlığı Anne-babanın beklentilerinin yüksek olduğu durumlarda, çocuğun ailesinin beğenisini kazanma isteği
Anne-babanın aşırı baskıcı, otoriter ve mükemmeliyetçi bir tutum sergilemesi Çocuğun sürekli başkaları ile kıyaslanması Çocuğun aşırı ödüllendirilmesi ya da hiç ödüllendirilmemesi Arkadaşlarının dikkatini çekmek ve onların beğenisini kazanmak istemesi
Anne-baba tarafından küçümsenmesi, aşağılanması Bağımlı anne-baba modelinde, çocuğun anne-babanın ilgi ve sevgisini kaybetmeme isteği Anne-baba tarafından çocuğa fazla karışılması sonucu çocuklar yalan söyleyebilirler.
ANNE-BABALARA ÖNERİLER Anne-baba ve çocuğun etrafındaki yetişkinlerin çocuğa iyi bir model olması, çocuğa ve çocuğun önünde diğer insanlara da dürüst davranması gerekir. Çocuğunuzu başkalarına karşı kullanmayın. Örneğin; Bir babanın telefon çaldığında kendisi için yok dedirtmesi. Anne-baba çocuğa baskıcı, otoriter bir tutumla yaklaşmamalı, çocuğu tehdit etmemelidir.
Anne-babalar çocuktan yapabileceğinin üzerinde davranışlar beklememelidir. Çocukla konuşmak iyi bir iletişim kurabilmek gereklidir. Hatalı bir davranış yaptığında çocuğa bağırmak, kızmak yerine onunla bu davranışı hakkında konuşulmalıdır. Bu durum çocuğun korkuyla yalana başvurmasını önler.
Çocuğa yeterli ilgi ve sevgi gösterilmelidir. Anne-babalar çocuklarını başka çocuklarla ya da kardeşleriyle kıyaslamamalıdır. 7 yaş öncesi dönem çocuklarının söyledikleri yalanlar, hayaller hoş görülebilir. Çocuk iyi davranışlarından dolayı takdir edilmelidir.
Çocuğunuz yalan söylediğinde yanlış hatırlıyor olabilirsin gibi ifadelerle bu söylediğinin yalan olduğunu anladığınızı hissettirmeniz önemlidir. Anne-baba çocuğunun yalanını yakalamaya çalışmamalıdır. Bu çocuğunuza güvenmediğinizi gösterir.
Çocuğunuzun yalan söylediğini bildiğiniz durumlarda çok sorgulayıcı biçimde üzerine gitmeyin. Onun yalan söylemesini kolaylaştırırsınız. Dürüstlük sizlerin de temel felsefeniz olsun. Eğer bir yalan söylemek durumunda kalırsanız ve çocuğunuz bunun farkında ise yanlış yaptığınızı kabul edin. Böylece çocuğunuz yanlış hatırlamalarında ispata girmek için daha fazla yalan söylemek yerine yanlış hatırladığını kabul edecektir.
Yumuşak ve hoşgörülü olun. Kurallarınızı çocuğunuzun yaşamını fazla sınırlandırıcı ve baskıcı olabilecek şekilde koymayın. Çocuğunuza kesinlikle yalancı etiketi yapıştırmayın. Aksi takdirde çocuk bu etiketin gerektirdiklerini yerine getirerek yalana devam eder.
Çocuğunuza doğruyu söyletmek için; "Doğru söylersen ceza vermeyeceğim" dedikten sonra, çocuk doğruyu söyleyince aşırı tepki vermek ya da şiddet uygulamak çocukta yalanı pekiştirir. Bu nedenle verdiğiniz sözleri yerine getirin ve çocuğunuzu cezalandırmayın.
TEŞEKKÜRLER REHBER ÖĞRETMEN ELİF IŞIK