EKONOMİK GELİŞMELER KALKINMA BAKANLIĞI Nisan 2013 İÇİNDEKİLER I. GSYH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler... 1 II. Ödemeler Dengesi... 6 III.Merkezi Yönetim Bütçesi... 13 IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler... 17 V. Fiyat Gelişmeleri......... 28 VI. Dünya Ekonomisindeki Gelişmeler.... 30 TABLOLAR Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları... 2 Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler.... 3 Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 4 Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi. 5 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı.. 5 Tablo 6: Yurt İçi Talebe İlişkin Göstergeler... 6 Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler... 7 Tablo 8: Sektörel İhracat... 7 Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat... 8 Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat 8 Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat. 9 Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat... 9 Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi... 11 Tablo 14: Sermaye Hareketleri... 12 Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri... 14 Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri...... 15 Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları.. 16 Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku...... 17 Tablo 19: Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu... 18 Tablo 20: Merkez Bankası Analitik Bilançosu... 19 Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler... 19 Tablo 22: Merkez Bankası Faiz Oranlarında Gelişmeler.. 20 Tablo 23. Merkez Bankası TL Karşılık Oranlarında Gelişmeler (Vade Ayrımı Sonrası) 20 Tablo 24: Merkez Bankası YP Karşılık Oranlarında Gelişmeler (Vade Ayrımı Sonrası) 21 Tablo 25: BIST 100 Endeksinin Getirisi... 22 Tablo 26: Bankacılık Sektöründe Kredi ve Mevduatların Gelişimi.. 23 Tablo 27: Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredilerinin Türlerine Göre Dağılımı... 24 Tablo 28: TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları. 24 Tablo 29: Bankacılık Sektörüne İlişkin Seçilmiş Göstergeler 25 Tablo 30: Yurtiçi Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku.. 27 Tablo 31: Yurtdışı Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku 28 Tablo 32: 2012 Yılı Eylül Ayı İtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Değişim Oranları 29 Tablo 33: 2012 Yılı Eylül Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi. 30 i
ŞEKİLLER Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri... 4 Şekil 2: Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri.. 13 Şekil 3: İç Borçlanma Faiz Oranı... 18 Şekil 4: TL Zorunlu Karşılıkların YP Olarak Tutulmasına İlişkin Üst Sınır ve Katsayılardaki Tarihsel Gelişim 22 Şekil 5: İMKB 100 Endeksi.. 23 Şekil 6: Reel Kur Endeksi... 26 EKLER Başlıca Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2013/0401.xls Temel Ekonomik Göstergeler: http://ekutup.dpt.gov.tr/eg/2013/0402.xls ii
GSYH, SANAYİ ÜRETİMİ VE TALEP UNSURLARINDAKİ GELİŞMELER 1. GSYH ve Sektörel Büyüme Hızları 2012 yılının dördüncü çeyreğinde GSYH, piyasa beklentilerinin altında yüzde 1,4 oranında artış kaydetmiştir. 2012 yılının ilk yarısında ekonomik aktivitede kaydedilen yavaşlama yılın ikinci yarısında devam etmiş, beklenen ölçüde canlanma gerçekleşmemiştir. Yıllık olarak GSYH artış hızı yüzde 2,2 olarak gerçekleşmiştir. TÜİK, 2012 ilk çeyrek büyümesini yüzde 3,3, ikinci çeyrek büyümesini yüzde 2,9, yıllık büyüme hızını yüzde 8,8 olarak revize etmiştir. 2012 yılında GSYH cari fiyatlarla 786.293 milyon dolar, kişi başına gelir 10.504 dolar olarak gerçekleşmiştir. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH, 2012 yılının dördüncü çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre artış göstermemiş yüzde 0,0 olarak kaydedilmiştir. Yılın dördüncü çeyreğinde katma değer tarım sektöründe yüzde 4,2 oranında artmış, büyümeye katkısı yüzde 0,4 puan olmuştur. Dördüncü çeyrekte sanayide katma değer yüzde -0,3 oranında azalmış büyümeye katkısı yüzde eksi 0,1 puan olmuştur. İmalat sanayiinde katma değer değişim göstermemiştir. Dördüncü çeyrekte aylık sanayi üretim endeksindeki ortalama artış ise yüzde 0,9 dur. Aynı dönemde ara mallarında üretim artışı yüzde 3,5 olarak gerçekleşmiş, yatırım mallarında ise üretim ortalama yüzde 4,9 oranında azalmıştır. Aynı dönemde imalat sanayi kapasite kullanım oranı da ortalama olarak yüzde 74,2 olmuş, bir önceki yılın aynı dönemine göre 2,3 puan gerilemiştir. Elektrik üretimi ise dördüncü çeyrekte yüzde 4,1 oranında azalma göstermiştir. Aynı dönemde otomobil üretimi yüzde 8,9 azalmış, beyaz eşya üretimi yüzde 5,4 oranında artmıştır. Yurtiçi talepteki daralma hizmetler sektörüne yansımıştır. Hizmetler sektöründe dördüncü çeyrekte ekonomik aktivitede beklendiği şekilde yavaşlama kaydedilmiştir. Bu gelişmede, özellikle inşaat ve ticaret sektörlerindeki duraksama dikkat çekicidir. Katma değerde, toptan ve perakende ticarette yüzde -0,5 azalma, inşaatta yüzde 1,5, ulaştırma-haberleşmede yüzde 0,3, mali aracı kuruluşlarda yüzde 3,8, gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetlerinde yüzde 6,6 oranında artış kaydetmiştir. Bu beş sektörün dördüncü çeyrekte GSYH artış hızına katkısı toplamda yüzde 1,0 puan olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda katma değer, hizmetler sektöründe 2012 yılının dördüncü çeyreğinde yüzde 2,1 oranında artış kaydetmiş, büyümeye katkısı ise yüzde 1,3 puan olmuştur. Dördüncü çeyrekte vergi-sübvansiyonlarda artış yüzde 1,0 olarak gerçekleşmiş, büyümeye katkısı yüzde 0,1 puan olmuştur. 2012 yılının dördüncü çeyreğinde GSYH deflatörü yüzde 5,9 oranında artış göstermiştir. Aynı dönemde ortalama olarak TÜFE yüzde 6,77, ÜFE yüzde 2,88 oranında artış kaydetmiştir. 2012 yılının ikinci yarısında GSYH artış hızı yüzde 1,5 olmuştur. İkinci yarıda yavaşlama daha da artmıştır. Bu dönemde katma değer tarımda yüzde 3,2, sanayide yüzde 0,5, hizmetlerde ise yüzde 1,7 oranında artmıştır. 2012 yılında GSYH artış hızı yüzde 2,2 olmuştur. Katma değer tarımda yüzde 3,5, sanayide yüzde 2,0, hizmetlerde ise yüzde 2,4 oranında artmıştır. 2012 yılında GSYH deflatörü yüzde 6,8 oranında artış göstermiş, yıllık ortalama olarak TÜFE yüzde 8,89, ÜFE ise yüzde 6,09 oranında artış kaydetmiştir. 2011 yılı GSYH deflatörü yüzde 8,6 olarak revize edilmiştir. 1
Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) 2011 2012 I.Ç. II.Ç. III.Ç IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık Tarım 8,6 6,9. 5,1 6,0 6,1 I.Ç. 5,1 3,6 2,7 4,2 3,5 Sanayi 15,1 9,1 9,3 6,1 9,7 3,1 3,6 1,5-0,3 2,0 İmalat 15,4 9,6 9,9 5,6 10,0 2,9 3,5 1,1 0,0 1,9 Hizmetler 11,2 9,8 10,0 5,4 9,0 3,6 2,9 1,4 2,1 2,4 İnşaat 15,7 13,5 10,7 7,1 11,5 2,4-0,7-0,7 1,5 0,6 Ticaret 17,3 13,5 10,9 3,6 11,0 1,0 1,0-0,3 0,4 0,5 Ulaştırma 13,4 12,1 11,6 5,7 10,5 5,3 4,6 2,8 0,3 3,2 Mali Aracı Kuruluşlar 10,0 9,2 12,9 6,8 9,6 4,5 3,6 0,9 3,8 3,2 Konut 1,9 1,7 1,3 2,3 1,8 1,7 1,7 1,6 1,7 1,7 Vergi- Sübvansiyon 17,1 10,9 10,2 4,8 10,5 2,5 1,4 0,8 1,0 1,4 GSYH 12,4 9,3 8,7 5,3 8,8 3,3 2,9 1,6 1,4 2,2 2. Harcama Yöntemiyle GSYH: 2012 yılının ilk yarısında yurtiçi talepte kaydedilen daralma yılın ikinci yarısında artarak devam etmiştir. Özel tüketim ve özel sabit sermaye yatırımlarında duraksamanın sürdüğü gözlenmektedir. Dördüncü çeyrekte büyümenin temel kaynağı net ihracat olmuş ve katkısı 2,9 puan olarak kaydedilmiştir. Toplam tüketim, 2012 yılının dördüncü çeyreğinde yüzde 0,4 oranında artmıştır. Bu artış kamu sabit sermaye yatırımlarından kaynaklanmıştır. Özel tüketim yüzde -0,8 oranında azalmıştır. Toplam yurtiçi nihai talep (stok hariç) ise söz konusu dönemde yüzde -0,6 oranında azalma göstermiştir. Dördüncü çeyrekte, GSYH içinde özel tüketimin payı yüzde 70,2, özel yatırımların payı yüzde 14,1, kamu tüketiminin payı yüzde 17,1, kamu yatırımlarının payı ise yüzde 4,9 dur. Dördüncü çeyrekte mal ve hizmet ihracatındaki artış yüzde 15,0 oranında gerçekleşirken ithalat artışı yüzde 3,2 olmuştur. Böylece net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı dördüncü çeyrekte pozitif 2,9 puan olmuştur. 2011 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren net ihracatın büyümeye verdiği pozitif katkı devam etmektedir. Tüketim mali ithalatında reel olarak yüzde 1,5, yatırım malı ithalatında reelde yüzde 3,6 oranındaki azalma tüketim, yatırım harcamalarındaki daralmayı destekleyen göstergelerdir. Ara malı ithalatı reel olarak yüzde 5,6 oranında artmış, toplam ithalat artışı reel olarak yüzde 2,6 olmuştur. İhracat ise aynı dönemde altın hariç reelde yüzde 6,8 oranında artış kaydetmiştir. Dördüncü çeyrekte yurtiçi talepte daralma devam etmiştir. Diğer bir gösterge olarak yılın dördüncü çeyreğinde yurtiçi kredi hacmine yıllık olarak bakıldığında nisbi artış eğilimi gözlenmektedir. Söz konusu dönemde kur etkisinden arındırılmış olarak yurtiçi kredi hacminde yıllık artış yüzde 20,2 ya, tüketici kredilerinde ise yüzde 15,2 ye yükselmiştir. 2
Özel kesim sabit sermaye yatırımlarında yılın ilk yarısında kaydedilen gerileme, yılın ikinci yarısında da devam etmiştir. Yılın dördüncü çeyreğinde özel sabit sermaye yatırımlarında yüzde -9,2 oranında azalma kaydedilmiştir. Özel kesim makine teçhizat yatırımlarının yüzde -13,5 oranında azaldığı gözlenmektedir. İnşaat yatırımlarında ise yüzde -0,4 oranında azalma söz konusudur. Aynı dönemde kamu tüketimi yüzde 7,1, kamu sabit sermaye yatırımları ise yüzde 21,4 oranında artış kaydetmiştir. Stok değişiminin büyümeye katkısı 2012 yılının dördüncü çeyreğinde negatif -0,9 puan olarak hesaplanmıştır. Talep yönünden 2012 yılının dördüncü çeyreğinde GSYH da kaydedilen yüzde 1,4 oranındaki büyümeye katkılar, özel tüketimden negatif yüzde 0,6 puan, özel sabit sermaye yatırımından negatif yüzde 1,9 puan olmuştur. Büyümeye kamu tüketiminin katkısı yüzde 0,9 puan, kamu sabit sermaye yatırımının katkısı ise yüzde 1,0 puan olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda toplam yurtiçi talep yılın dördüncü çeyreğinde yüzde -1,5 oranında azalmıştır. Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) 2011 2012 I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık Toplam Tüketim 11,8 8,2 7,8 2,2 7,3 0,3-0,5 0,3 0,4 0,1 Kamu 7,0 9,0 10,3-3,7 4,7 5,5 4,4 5,5 7,1 5,7 Özel 12,5 8,1 7,5 3,3 7,7-0,4-1,3-0,4-0,8-0,7 Sabit Sermaye Yatırımı 38,12 28,1 14,7-0,9 18,0 0,7-2,7-4,2-3,8-2,5 Kamu 0,0 0,9 1,6-8,6-2,2-2,1 3,6 6,5 21,4 8,9 Özel 44,5 33,8 17,6 1,0 22,3 1,0-3,6-6,2-9,2-4,5 Stok Değişimi (1) 0,4 0,7-1,6-0,2-0,2-2,2-1,5-0,8-0,9-1,3 Top. Nihai Yurt İçi 17,3 12,9 9,4 1,4 9,8 0,4-1,1-0,7-0,6-0,5 Talep Toplam Yurt İçi Talep 17,8 13,5 7,4 1,2 9,5-1,7-2,5-1,5-1,5-1,8 Net Mal ve Hizmet İhr. -6,0-4,6 1,1 3,9-1,1 5,1 5,5 3,1 2,9 4,1 Mal ve Hizmet İhracatı 11,7 2,5 11,9 5,9 7,9 15,0 24,0 15,0 15,0 17,2 Mal ve Hizmet İthalatı 32,3 18,7 6,2-8,2 10,7-5,1 0,4 2,0 3,2 0,0 GSYH 12,4 9,3 8,7 5,3 8,8 3,3 2,9 1,6 1,4 2,2 (1) Büyümeye katkı. 3. İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 2013 yılının Ocak döneminde, 2012 yılının aynı dönemine göre işgücündeki artış 1.184 bin kişi olurken, aynı dönemde istihdam edilenlerin sayısı 2012 yılının Ocak dönemine göre 958 bin kişi artarak 24 milyon 433 bin kişiye ulaşmıştır. Buna göre işsiz sayısı 226 bin kişi artmıştır. 2013 yılının Ocak döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre, tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinde sırasıyla, 58 bin kişi, 184 bin kişi ve 716 bin kişi istihdam artışı gözlenmiştir. Tarım dışı istihdam ise söz konusu dönemde önceki yıla göre 900 bin kişi artmıştır. Türkiye genelindeki işsizlik oranı 2013 yılının Ocak döneminde, 2012 yılının Ocak dönemine göre 0.4 puan artarak yüzde 10,6 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre 0.5 puan artarak yüzde 12,9; genç nüfusta işsizlik oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 2.3 puan artarak yüzde 20,7 olarak gerçekleşmiştir. 3
Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 2009 2010 2011 2012 2013 Yıllık Yıllık Yıllık Ocak I II III IV Ocak Çalışma Çağındaki Nüfus 51.686 52.541 53.593 54.283 54.365 54.599 54.841 55.083 55.169 İşgücüne Katılma Oranı (%) 47,9 48,8 49,9 48,2 47,9 50,5 50,7 50,7 49,5 İşgücü 24.748 25.641 26.725 26.139 26.058 27.554 27.812 27.921 27.323 İstihdam 21.277 22.594 24.110 23.475 23.338 25.282 25.367 25.291 24.433 İşsiz 3.471 3.046 2.615 2.664 2.721 2.272 2.445 2.630 2.890 İşsizlik Oranı (%) 14,0 11,9 9,8 10,2 10,4 8,2 8,8 9,4 10,6 Tarım Dışı İşsizlik Oranı 17,4 14,8 12,4 12,4 12,7 10,4 11,3 11,7 12,9 Genç Nüfusta İşsizlik Oranı 25,3 21,7 18,4 18,4 18,3 15,9 17,2 18,8 20,7 İstihdamın Sektörel Dağılımı Tarım 5.240 5.683 6.143 5.416 5.427 6.363 6.564 6.027 5.474 Sanayi 4.079 4.496 4.704 4.685 4.684 4.760 4.745 4.814 4.869 Hizmetler (*) 11.958 12.415 13.263 13.374 13.227 14.159 14.058 14.450 14.090 Kaynak: TÜİK (*) İnşaat dahildir. 4. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler a. Aylık Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları Aylık verilere göre sanayi üretimi, 2013 yılının Şubat ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1,6 oranında artmıştır. Mevsimsel düzeltilmiş sanayi üretim endeksinde ise Şubat ayında Ocak ayına göre yüzde 1,5 oranında artış gerçekleşmiştir. 2013 yılı Şubat ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre üretim, imalat sanayiinde yüzde 3,8 oranında artarken, madencilik ve enerji sektörlerinde sırasıyla yüzde 5,3 ve yüzde 8,4 oranlarında azalmıştır. Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri (2010=100) 120 115 110 105 100 95 90 85 80 Toplam Sanayi İmalat Sanayi Kaynak: TÜİK 4
Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi Yıllık 2012 2013 2010 2011 2012 Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Sanayi 12,8 10,1 2,5-2,6 4,9-6,3 13,3-2,8 2,3 1,6 Madencilik -0,4 6,6 2,1-3,5 7,0-4,1 14,2-5,7-2,9-5,3 İmalat 14,5 10,5 2,3-3,8 4,9-6,7 15,6-2,6 3,6 3,8 Gıda Ürünleri 10,8 6,9 3,5 0,4 4,8-6,0 9,0 0,4 3,7 1,4 Tekstil 10,6 2,1 4,3-0,2 8,0-8,9 17,1-1,9 7,0 3,4 Giyim 12,0-1,2 6,2-0,1 14,2 2,1 27,8 7,1 9,0 6,5 Petrol Ürünleri 6,1 8,4 2,1 7,8 7,2 15,0 6,0 0,1 2,3 1,2 Kimya 20,5 7,0 1,7-4,6 1,8-5,5 15,5-5,1 0,8 3,4 Toprak Ürünleri 14,5 6,2 0,2-6,1 8,7-4,3 19,0-0,2 9,3 15,5 Ana Metal 11,5 11,2 5,2 6,8 3,3-1,0 21,4 1,0 1,6 4,8 Fabr. Metal Ürünleri 20,0 19,7 5,9-3,5 7,1-6,3 19,5-4,0 2,1 3,8 B.y.s. Makine- Teçhizat 30,6 28,4 1,0-16,6 0,3-12,3 7,3-16,6 1,0-1,0 Taşıt Araçları 35,4 17,8-5,0-24,8 1,3-6,5 12,6-7,4 6,5 4,9 Enerji 8,3 8,6 4,7 4,5 3,9-5,1-2,0-2,9-3,2-8,4 Kaynak: TÜİK 2013 yılı Mart ayı toplam imalat sanayi kapasite kullanım oranı, 2012 yılının aynı ayına göre 0,4 puan azalarak yüzde 72,7 oranında gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre ise kapasite kullanım oranı Mart ayında 0,5 puan artmıştır. Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı (Yüzde) Yıllık 2012 2013 2010 2011 2012 Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart İmalat Sanayii 72,6 75,4 74,2 74,0 74,9 74,0 73,6 72,4 72,2 72,7 Gıda Ürünleri 70,3 70,2 71,7 71,2 75,3 75,9 73,6 71,5 72,1 70,9 Tekstil Ürünleri 77,3 76,6 78,0 77,8 79,1 78,9 79,0 78,6 78,8 78,0 Giyim 75,3 76,4 77,8 78,1 78,0 77,5 78,0 78,0 77,4 76,5 Basım Yayım 75,8 71,8 69,2 70,9 68,4 70,6 69,9 70,7 67,9 70,3 Petrol Ürünleri 65,8 75,3 76,6 85,8 81,5 85,8 76,5 73,3 59,9 61,5 Kimya 80,4 82,6 80,5 78,3 78,7 78,6 76,8 75,9 78,7 79,5 Metal Olmayan Diğer Mineral 75,2 78,7 76,3 77,7 77,3 76,8 75,5 72,8 70,2 69,2 Ana Metal 76,8 77,9 77,6 77,1 76,8 75,7 79,3 77,4 73,8 77,7 B.y.s. Makine ve Teçhizat 68,8 75,0 75,1 73,9 74,6 71,6 73,0 70,4 74,8 74,1 Motorlu Taşıtlar 69,8 76,4 70,7 67,2 71,3 69,7 70,4 68,9 70,1 71,4 Kaynak: TCMB 5
a. Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler 2013 yılının ilk çeyreğinde; beyaz eşya üretimi, yurtiçi satışı, ihracatı ve ithalatı bir önceki yılın aynı dönemine göre, sırasıyla, yüzde 3,1, yüzde 6,6, yüzde 7,4 ve yüzde 48,5 oranlarında artmıştır. Otomobil üretimi; 2013 yılının Ocak-Mart döneminde yüzde 7,8 oranında azalırken, otomobil ihracatı yüzde 1,6 oranında azalmıştır. Tablo 6: Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler Yıllık 2012 2013 2010 2011 2012 Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Beyaz Eşya Yurtiçi Satışları* 9,9 19,3-0,2 0,4 2,7-0,8 9,8 10,1 Toplam Otomobil Üretimi 18,1 6,0-13,9 1,5-12,5-12,3-8,8-3,1 Toplam Otomobil Satışları 37,8 16,4-6,3 16,3-9,0 22,6 26,1 9,6 İthal Otomobil Satışları 45,4 16,9-1,0 25,0-3,5 40,5 46,3 24,3 * Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırından oluşan beyaz eşya kapsamına; 2010 yılı Ocak ayından itibaren derin dondurucu ve kurutma makinesi eklenmiştir. 2013 yılının ilk çeyreğinde; otomobil satışları ve ithal otomobil satışları sırasıyla yüzde 17,3 ve yüzde 34,0 oranlarında artmıştır. II. ÖDEMELER DENGESİ 1. Cari işlemler Dengesi 2013 yılının ilk iki ayında ödemeler dengesinde gösterildiği şekliyle, dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 7,9 oranında azalarak 11,5 milyar dolar olmuştur. Aynı dönemde, hizmet gelirleri yüzde 14,5 oranında artarak 4,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, gelir dengesindeki açık 1 milyar dolar olmuştur. Buna göre, 2013 yılının ilk iki ayında cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,6 oranında artarak 10,9 milyar dolar olmuştur. 2013 yılı Ocak-Şubat döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre, hem ihracat ve hem de ithalat yüzde 8,3 oranında artarak sırasıyla 23,9 milyar dolar ve 38,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler çerçevesinde, 2012 yılının ilk iki ayında yüzde 62,7 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2013 yılının aynı döneminde değişmemiştir. Aynı dönemde, imalat sanayii ürünleri ihracatı yüzde 7,4, madencilik ürünleri ihracatı yüzde 61,9 ve tarım ve ormancılık ürünleri ihracatı yüzde 13,9 oranında artmıştır. Söz konusu artışa en fazla katkıyı yüzde 17 oranı ile tekstil ürünlerinden gelmiştir. Ülke grupları itibarıyla ihracata bakıldığında; 2013 yılının ilk iki ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre AB ülkelerine yapılan ihracat yüzde 5,3 oranında artarken, AB dışı ülke grubuna yapılan ihracat ise yüzde 10,6 oranında artmıştır. OECD ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı yüzde 49,5 oranından yüzde 45 e gerilemiştir. 2013 yılının ilk iki ayında en fazla ihracat yapılan ülkeler sırasıyla Almanya, Irak, İngiltere ve BAE olmuştur. 6
Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler İhracat Yüzde Değişme İthalat Yüzde Değişme (Milyon Dolar) Dış Ticaret Dengesi 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 Ocak 10.348 11.498 8,35 11,1 17.469 18.801 3,33 7,6-5.889-5.939 Şubat 11.748 12.435 16,79 5,8 17.787 19.394 1,52 9,0-4.779-5.573 Mart 13.209 11,83 20.677-4,46-6.115 Nisan 12.631 6,38 19.273-8,02-5.253 Mayıs 13.132 20,00 21.750 3,05-6.976 Haziran 13.232 16,58 20.438-5,40-5.769 Temmuz 12.832 8,19 20.835-1,07-6.406 Ağustos 12.832 14,11 18.828-4,32-4.504 Eylül 12.956 20,51 19.924-6,03-5.421 Ekim 13.195 10,82 18.787-5,69-3.866 Kasım 13.760 24,20 20.948 12,33-5.323 Aralık 12.614 1,10 19.827-3,72-5.411 Toplam 152.489 13,2 236.545-18,5-65.712 Kaynak: TÜİK Tablo 8: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak- Şubat Yüzde 2011 2012 Değişme 2012 2013 Değişme Toplam 134.907 152.489 13,3 22.097 23.934 8,3 Tarım ve Ormancılık 5.167 5.189 4,7 888 1.011 13,8 Madencilik 2.805 3.161 12,7 388 629 62,1 İmalat 125.963 143.221 13,7 20.612 22.133 7,3 Diğer Sektörler Toplamı 972 918-5,6 209 161-22,9 Seçilmiş Fasıllara Göre İhracat Kara taşıtları 15.803 16.224 2,66 2.746 2.754 0,2 İnci kıymetli taş ve mamülleri 3.739 16.327 336,67 1.122 1.527 36,1 Demir ve çelik 11.225 11.333 0,96 1.874 1.754-6,4 Kazan-makine-mek.cihaz 11.561 12.001 3,81 1.918 1.761-8,1 Elektrikli makina. cihazlar 8.874 9.374 5,63 1.441 1.395-3,1 Örme giyim eşyası 8.386 8.423 0,44 1.299 1.428 9,9 Mineral yakıt. mineral yağlar 6.539 7.708 17,88 1.286 1.099-14,5 Demir veya çelikten eşya 5.748 11.333 97,16 934 946 1,2 Örülmemiş giyim eşyası 5.124 5.433 6,03 876 978 11,6 Plastik ve mamulleri 4.580 5.014 9,48 686 783 14,1 Yenilen meyveler 3.909 3.806-2,63 575 675 17,3 Diğer Fasıllar Toplamı 49.418 45.513-7,90 7.340 8.834 20,3 Kaynak: TÜİK 7
Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak- Şubat Yüzde 2011 2012 Değişme 2012 2013 Değişme AB Ülkeleri 62.347 59.208-5,03 9.421 9.917 5,2 Türkiye Serbest Bölgeleri 2.545 2.295-9,82 404 398-1,4 Diğer Ülkeler 70.015 90.986 29,95 12.271 13.619 10,9 Ülke Grupları OECD Ülkeleri 67.114 66.304-1,21 10.932 10.751-1,6 EFTA Ülkeleri 1.887 2.601 37,84 603 233-61,3 Karadeniz Ekonomik İşbirliği 17.768 18.792 5,76 2.577 2.942 14,1 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 9.292 16.565 78,27 1.334 1.574 17,9 Bağımsız Devletler Topluluğu 13.377 15.078 12,72 2.011 2.508 24,7 Türk Cumhuriyetleri 5.040 5.842 15,91 756 982 29,8 İslam Konferansı Teşkilatı 37.325 55.226 47,96 6.703 7.808 16,4 Toplam 134.907 152.489 13,03 22.097 23.934 8,3 Kaynak: TÜİK İhracatçı Birliklerinin (TİM) kayıtlarına göre 2013 yılının ilk çeyreğinde ihracat bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3,6 oranında artarak 35,2 milyar dolar olmuştur. Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat Mart Ocak-Mart (Milyon Dolar) Yüzde 2012 2013 Değişme 2012 2013 Yüzde Değişme TOPLAM 12.518 12.551 0,3 34.027 35.239 3,6 Otomotiv Endüstrisi 1.906 1.870-1,9 5.125 5.146 0,4 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 1.642 1.463-10,9 4.332 4.227-2,4 Hazırgiyim ve Konfeksiyon 1.477 1.524 3,2 4.006 4.331 8,1 Çelik 1.328 1.466 10,4 3.912 3.870-1,1 Elektrik - Elektronik Mak. Bilişim 1.131 914-19,2 2.898 2.591-10,6 Tekstil ve Hammaddeleri 722 737 2,1 1.942 2.074 6,8 Demir ve Demir Dışı Metaller 577 587 1,8 1.556 1.637 5,2 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mam. 526 536 2,1 1.492 1.513 1,4 Makine ve Aksamları 465 515 10,8 1.268 1.388 9,4 Madencilik Ürünleri 306 371 21,3 834 1.170 40,2 İklimlendirme Sanayii 350 351 0,2 896 931 4,0 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri 330 363 10,0 891 987 10,9 Çimento Cam Seramik ve Toprak 280 290 3,6 723 760 5,1 Fındık ve Mamulleri 136 136 0,4 399 450 12,8 Diğer Sektörler Toplamı 1.342 1.428 6,41 3.753 4.164 10,1 Kaynak: TİM 2013 yılının ilk iki ayında ithalat yüzde 8,3 oranında artarak 38,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, ara malı ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7,9 8
oranında, sermaye malları ithalatı yüzde 9,4 oranında, tüketim malları ithalatı ise yüzde 8,7 oranında artmıştır. Ocak-Şubat döneminde reel enerji ithalatı yüzde 13,3 oranında azalırken reel altın ithalatı yüzde 47,3, altın ve enerji hariç reel ithalat yüzde 6,3 oranında artmıştır. Aynı dönemde ithalatta en büyük paya sahip ürünler mineral yakıtlar ve yağlar, kıymetli madenler ve taşlar ile sanayi için işlem görmüş hammaddeler olmuştur. Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Şubat Yüzde 2011 2012 Değişme 2012 2013 Değişme Toplam İthalat 240.842 236.545-1,8 35.256 38.195 8,3 Yatırım Malları 37.271 33.924-8,9 4.950 5.415 9,4 Ara malları 173.140 174.923 1,0 26.387 28.481 7,9 Tüketim Malları 29.692 26.700-10,0 3.783 4.111 8,7 Diğer 739 990 33,9 136 188 38,2 Enerji İthalatı (27. Fasıl) 54.113 19.400-64,1 9.456 9.111-3,6 Enerji Dışı İthalat 186.729 217.145 16,2 25.800 29.084 12,7 Kaynak: TÜİK Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Şubat Yüzde 2011 2012 Değişme 2012 2013 Değişme Toplam İthalat 240.842 236.545-1,7 35.256 38.195 8,3 -Mineral yakıt. yağlar 54.118 60.117 11,0 9 456 9 111-3,6 -Kazan. makine. mek. cihaz 27.111 26.316-2,9 3 741 4 392 17,4 -Demir ve çelik 20.424 19.642-3,8 3 214 2 869-10,7 -Elek. Makine ve cihazlar 16.835 16.280-3,3 2 564 2 622 2,2 -Kara taşıtları 17.184 14.514-15,5 1 750 1 917 9,5 -Plastik ve mamulleri 12.579 12.505-0,5 1 967 2 264 15,1 -İnci, kıymetli taş ve mam. 7.022 8.529 21,4 558 1 897 239,9 -Organik kimyasal ürünler 5.504 5.065-7,9 758 848 11,8 -Optik alet ve cihazlar 4.116 4.056-1,4 602 677 12,4 -Hava taşıtları,uzay araçları 3.933 3.158-19,7 406 395-2,7 -Eczacılık ürünleri 4.697 3.996-14,9 610 641 5,0 -Diğer Fasıllar Toplamı 67.318 62.367-7,3 9.630 10.562 9,6 Kaynak: TÜİK a. Hizmetler Dengesi 2012 yılında 21,6 milyar dolar olarak gerçekleşen net turizm gelirleri, 2013 yılının ilk iki ayında, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 11,6 oranında artarak 1,5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. 2013 yılının Ocak-Şubat döneminde hizmetler başlığının diğer önemli bir kalemi olan taşımacılık kaleminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19,4 oranında artarak 326 milyon dolar tutarında net gelir elde edilmiştir. İnşaat hizmetlerinden elde edilen döviz geliri ise bir önceki 9
yılın aynı dönemine göre yüzde 22,5 oranında azalarak 117 milyon dolar olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda, 2012 yılının ilk iki ayında toplam 1,4 milyar dolar fazla veren hizmetler dengesi kalemi, 2013 yılının aynı döneminde yüzde 4,5 oranında azalarak 1,3 milyar dolar fazla vermiştir. b. Gelir Dengesi 2012 yılında 6,6 milyar dolar olarak kaydedilen gelir dengesindeki net çıkış 2013 yılının Ocak-Şubat döneminde 1 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. 2013 yılının Ocak-Şubat döneminde yatırım geliri başlığı altında yer alan doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve diğer yatırımlar kaleminde görülen net çıkışlar sırasıyla 102 milyon dolar, 385 milyon dolar ve 501 milyon dolar olmuştur. Diğer yatırımların alt bileşenlerinden olan faiz giderleri ise aynı dönemde yüzde 11 oranında artarak 747 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. c. Cari Transferler 2012 yılında 1,3 milyar dolar olarak gerçekleşen cari transferler, 2013 yılının ilk iki ayında 272 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Cari transfer hesabı altında yer alan işçi gelirleri ise 2012 yılının aynı dönemine göre yüzde 36,8 oranında artarak 160 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. 2. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararası Rezervler 2012 yılını 45,6 milyar dolar tutarında net girişle kapatan sermaye ve finans hesabına bakıldığında; 2013 yılının ilk iki ayında doğrudan, portföy ve diğer yatırımlar şeklinde olmak üzere 17 milyar dolar tutarında net sermaye girişinin gerçekleştiği görülmektedir. Aynı dönemde yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içinde yaptıkları net doğrudan yatırımlar bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 23,9 oranında azalarak 1,3 milyar dolar olmuştur. Doğrudan yatırımlar altında yer alan yurt dışında yerleşik kişilerin net gayrimenkul alımları ise aynı dönemde 315 milyon dolara ulaşmıştır. Söz konusu dönemde yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında yaptıkları net doğrudan yatırımlar yüzde 90 oranında artarak 515 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda doğrudan yatırımlarda gerçekleşen net sermaye girişi yüzde 45,1 oranında azalarak 797 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu rakam 2012 yılının ilk iki ayında 1,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında 40,8 milyar dolar olan portföy yatırımlarından net sermaye girişi, 2013 yılının Ocak-Şubat döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 125 oranında artarak 4,9 milyar dolara ulaşmıştır. Söz konusu dönemde, yurtdışında yerleşik kişiler borçlanma senedi piyasasında 2,4 milyar dolar tutarında DİBS alımı, 42 milyon dolar tutarında özel sektöre ait iç borçlanma senedi satımı gerçekleştirirken, Hazine Müsteşarlığı ve özel sektör tarafından ihraç edilen yurt dışı tahvillerin net büyüklüğü sırasıyla 197 milyon dolar ve 2 milyar dolar olmuştur. Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi (Milyon Dolar) Yıllık Ocak-Şubat 2011 2012 2012 2013 10
I. Dış Ticaret Dengesi -89.139-65.712-10.668-11.512 1.İhracat f.o.b. 143.396 163.245 23.478 25.469 2.İthalat c.i.f. -232.535-228.957-34.146-36.981 3.Diğer -2748-15253 -274-1752 II. Hizmetler Dengesi (Net) 20.130 23.545 1.390 1.327 1.Taşımacılık 2.279 4.220 273 326 2.Turizm 20.171 21.559 1.364 1.522 3.İnşaat Hizmetleri 838 1.028 151 117 4.Sigorta Hizmetleri -468-380 -48-46 5.Finansal Hizmetler -690-644 -80-125 6.Diğer Ticari Hizmetler -1.427-1.536-192 -311 7.Resmi Hizmetler -1.059-965 -108-119 8.Diğer Hizmetler 486 263 30-37 III. Gelir Dengesi -7.841-6.676-1.002-1.030 1. Ücret Ödemeleri -163-215 -34-42 2. Yatırım Geliri 42 40-968 -988 Doğrudan Yatırımlar -205-255 -92-102 Portföy Yatırımları -7.678-6.461-299 -385 Diğer Yatırımlar -4.075-3.735-577 -501 Faiz Geliri 1.207 2.054 262 246 Faiz Gideri -5.282-5.789-839 -747 Uzun Vade -4.536-4.612-676 -585 Kısa Vade -746-1.177-163 -162 IV. Cari Transferler 1.758 1.367 293 272 Cari İşlemler Dengesi -75.092-47.476-9.987-10.943 Kaynak: TCMB Diğer yatırımlar kaleminde Ocak-Şubat dönemi itibarıyla, 2012 yılında 1,3 milyar dolar, 2013 yılında ise 11,3 milyar dolar net giriş gerçekleşmiştir. 2013 yılının ilk iki ayında, genel hükümet 587 milyon dolar net kredi ödeyicisi olurken bankalar ve diğer sektörler 2,6 milyar dolar ve 1,1 milyar dolar net kredi kullanımında bulunmuştur. 2012 yılında resmi rezervler 20,8 milyar dolar artarken 2013 yılının ilk iki ayında 4,6 milyar dolar artmıştır. Ayrıca, 2013 yılının ilk iki ayında net hata ve noksan kalemi 1,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılı sonunda 77,8 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankası brüt rezervleri geçici verilere göre 2012 yılı sonunda 101,7 milyar dolara yükselmiş ve 2013 yılı Mart ayı sonunda 106,1 milyar dolara ulaşmıştır. Küresel ölçekte borç krizinin devam etmesine rağmen risk alma iştahının artması, genişletici politikaların devam edeceğinin açıklanmasının ve Merkez Bankası nın son dönemde uyguladığı yeni araçlar sonucunda rezev birikimi artan seviyesini sürdürmektedir. Tablo 14: Sermaye Hareketleri (Milyon Dolar) Yıllık Ocak-Şubat 2011 2012 2012 2013 11
Sermaye ve Finans Hesapları 65.659 45.553 6.482 12.367 1. Doğrudan Yatırımlar 13.698 8.346 1.452 797 Yurtdışında -2.349-4.073-271 -515 Yurtiçinde 16.047 12.419 1.723 1.312 2. Portföy Yatırımları 21.986 40.780 2.161 4.863 Varlıklar 2.688 2.648 1.116 449 Yükümlülükler 19.298 38.132 1.045 4.414 -Hisse Senetleri -986 6.274 822-118 -Borç Senetleri 20.284 31.858 223 4.532 3. Diğer Yatırımlar 28.187 17.285 1.329 11.295 Varlıklar 11.136-1.125-1.207 3.350 Yükümlülükler 17.051 18.410 2.536 7.945 -Ticari Krediler 1.967 1.007-725 2.380 -Krediler 18.866 9.135 979 3.096 -Genel Hükümet -782-2.073-329 -587 -Bankalar 12.527 4.691 1.024 2.614 -Diğer Sektörler 7.121 6.517 284 1.069 -Mevduatlar -4.309 7.783 2.280 2.470 -Diğer Yükümlülükler 527 485 2-1 4. Rezerv Varlıklar 1.813-20.814 1.557-4.577 Net Hata Noksan 9.433 1.923 3.505-1.424 Kaynak: TCMB Şekil 2: Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri 12
(MilyarDolar) Kaynak: TCMB III. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ 2013 yılı ilk çeyreğinde merkezi yönetim bütçesi gelirleri 94,1 milyar TL, harcamaları ise 95 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim bütçesi gelirleri, 2012 yılı aynı dönemine göre yüzde 21,6, harcamaları ise yüzde 13,3 oranında artış göstermiş, böylece 2012 yılı ilk üç ayında 6,4 milyar TL olan merkezi yönetim bütçesi açığı, 2013 yılının aynı döneminde 0,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde faiz dışı fazla ise yüzde 14,3 milyar TL olmuştur. 2013 yılı ilk çeyreğinde, bir önceki yılın aynı dönemine göre ekonomik faaliyetlerdeki toparlanma ve 01.01.2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 2012/4116 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla (BKK) yapılan bazı vergi ve harçlara yönelik yapılan düzenlemelerin de katkısıyla, vergi gelirleri yüzde 20 oranında bir artış göstermiş ve 77,4 milyar TL olmuştur. Böylece 317,9 milyar TL olan başlangıç bütçe vergi gelirleri tahmininin yüzde 24,3 ü bu dönemde gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamaların geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20 oranında artmasına karşın, faiz ödemelerindeki yüzde 12 oranındaki düşüş sonrasında bütçe harcamaları yılın ilk üç ayında 95 milyar TL olarak gerçekleşmiş ve başlangıç ödeneğinin yüzde 23,5 i düzeyinde olmuştur. Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri 13
Milyon TL Ocak-Mart 2012 2013 Değişim (%) 2013 Bütçe Başlangıç Ödeneği Gerç. Oranı (%) Gelirler 77.418 94.140 21,6 370.095 25,4 Genel Bütçe Gelirleri 74.043 90.772 22,6 361.135 25,1 Vergi Gelirleri 64.473 77.351 20,0 317.949 24,3 Vergi Dışı Gelirler 7.652 7.941 3,8 31.568 25,2 Sermaye Gelirleri 628 4.999 695,8 9.287 53,8 Alınan Bağış ve Yardımlar 507 444-12,3 2.046 21,7 Alacaklardan Tahsilat 782 37-95,3 286 12,9 Özel Bütçe Gelirleri 2.167 2.131-1,6 6.618 32,2 Düzenleyici ve Denet. Kurullar 1.209 1.237 2,3 2.342 52,8 Harcamalar 83.850 95.037 13,3 404.046 23,5 Faiz Dışı Harcamalar 66.526 79.889 20,1 351.046 22,8 Personel Giderleri 21.648 25.093 15,9 97.224 25,8 Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi 3.738 4.234 13,3 16.791 25,2 Mal ve Hizmet Alımları 4.718 5.400 14,5 33.444 16,1 Cari Transferler 32.294 37.936 17,5 151.287 25,1 Sermaye Giderleri 1.706 4.113 141,2 33.489 12,3 Sermaye Transferleri 203 387 90,4 5.103 7,6 Borç Verme 2.220 2.725 22,8 11.115 24,5 Yedek Ödenek 0 0 0,0 2.593 0,0 Faiz Harcamaları 17.324 15.148-12,6 53.000 28,6 Bütçe Dengesi -6.431-897 -86,1-33.951 2,6 Faiz Dışı Denge 10.892 14.251 30,8 19.049 74,8 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2013 yılı ilk çeyreğinde, genel bütçe gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 22,6 oranında artarak 90,8 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Genel bütçe gelirleri içerisinde, 2012 yılına göre vergi gelirleri yüzde 20 oranında artarak 77,4 milyar TL olurken, vergi dışı gelirler yüzde 3,8 oranında artmış ve 7,9 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Özel bütçe gelirleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1,6 oranında azalarak 2,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı ilk üç ayında gelir, kar ve sermaye kazancı üzerinden alınan vergilerden gelir vergisi tahsilâtı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9 oranında artarak 14,2 milyar TL olmuştur. Kurumlar vergisi ise yüzde 5,6 oranında artarak 7,8 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece gelir, kar ve sermaye kazancı üzerinden alınan vergiler yüzde 7,8 oranında artarak 21,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde yapılan Motorlu Taşıtlar Vergisi tahsilatı ise, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 6,9 oranında artarak 3,1 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Yurtiçi talepteki artışın ılımlı şekilde artmasıyla beraber dâhilde alınan mal ve hizmet vergileri tahsilâtı 2013 yılı ilk çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre, yüzde 23,1 oranında artarak 30,2 milyar TL olmuştur. BSMV tahsilâtının geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,7 oranında, dâhilde alınan KDV tahsilâtının yüzde 17,2 oranında, Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) nin yüzde 29,6 artmasına karşın, Özel İletişim Vergisi (ÖİV) tahsilâtında yüzde 4,1 azalma olmuştur. Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 14
Milyon TL Ocak-Mart 2012 2013 Değişim (%) 2013 Bütçe Hedefi Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 77.418 94.140 21,6 370.095 25,4 Genel Bütçe Gelirleri 74.043 90.772 22,6 361.135 25,1 Vergi Gelirleri 64.473 77.351 20,0 317.949 24,3 Gelir, Kar ve Ser. Kaz. Üz. Al. Ver. 20.345 21.933 7,8 91.930 23,9 Gelir Vergisi 12.982 14.156 9,0 62.668 22,6 Kurumlar Vergisi 7.363 7.777 5,6 29.262 26,6 Mülkiyet Üzerinden Al. Ver. 2.909 3.115 7,1 7.710 40,4 Motorlu Taşıtlar Vergisi 2.869 3.067 6,9 7.479 41,0 Ver. Ve İnt. Vergisi 40 47 18,0 232 20,4 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Ver. 24.494 30.161 23,1 131.472 22,9 Dahilde Alınan KDV 8.017 9.394 17,2 36.400 25,8 ÖTV 13.913 18.028 29,6 83.137 21,7 Petrol ÖTV 6.957 10.155 46,0 43.337 23,4 Motorlu Taşıt ÖTV 1.516 1.868 23,2 9.663 19,3 Tütün ÖTV 3.938 4.229 7,4 21.345 19,8 Alkollü İçkiler ÖTV 948 1.155 21,8 5.974 19,3 Dayanıklı Tük. Malları ÖTV 513 591 15,3 2.462 24,0 BSMV 1.298 1.488 14,7 6.343 23,5 Özel İletişim Vergisi 1.093 1.048-4,1 4.915 21,3 Şans Oyunları Vergisi 174 202 16,3 678 29,8 Uluslararası Tic. ve Mua. Alınan Ver. 12.210 16.058 31,5 67.447 23,8 İthalde Alınan KDV 10.887 14.814 36,1 61.214 24,2 Diğer 1.324 1.244-6,0 6.233 20,0 Diğer Vergiler 24 11-53,5 103 10,9 Harçlar 2.624 3.669 39,8 11.161 32,9 Damga Vergisi 1.866 2.405 28,8 8.125 29,6 Vergi Dışı Gelirler 7.652 7.941 3,8 33.614 23,6 Sermaye Gelirleri 628 4.999 695,8 9.287 53,8 Alınan Bağış ve Yardımlar 507 444-12,3 0 - Alacaklardan Tahsilât 782 37-95,3 286 12,9 Özel Bütçe Gelirleri 2.167 2.131-1,6 6.618 32,2 Düz. ve Denet. Kurumların Gelirleri 1.209 1.237 2,3 2.342 52,8 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2013 yılı ilk çeyreğinde, uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergi tahsilatında 2012 yılı aynı dönemine göre yüzde 31,5 oranında artış olmuştur. Bu gelişmede ithalde alınan KDV tahsilatının önceki yıl aynı dönemine göre yüzde 36,1 artması ve BOTAŞ ın KDV yükümlülüklerinden bir kısmını ödemesi etkili olmuştur. 2012/4116 sayılı BKK ile yapılan düzenlemelerin de etkisiyle, harç gelirleri tahsilatı 2012 yılı aynı dönemine göre yüzde 39,8 oranında artarak 3,7 milyar TL olurken, damga vergisi tahsilatı yüzde 28,8 oranında yüksek bir artış kaydetmiştir. 15
Ayrıca Mart ayı sonu itibarıyla 6111 Sayılı Kanun kapsamında tahsil edilen genel bütçe vergi gelirleri, teşebbüs mülkiyet gelirleri ile faiz, pay ve ceza gelirleri toplam tutarı 22 milyar TL olmuştur. 2013 yılı ilk çeyreğinde Merkezi Yönetim Bütçesi faiz dışı harcamaları önceki yıl aynı dönemine göre yüzde 20,1 oranında artarak 79,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar içerisinde personel giderleri, 2011 yılında maaş artışının toplu görüşmeler sonucunda Ocak ayı yerine Mayıs ayında verilmesinin oluşturduğu baz etkisi nedeniyle önceki yıla göre yüzde 15,9 oranında artarak 25,1 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları Milyon TL Ocak-Mart 2012 2013 Değişim (%) 2013 Bütçe Baş. Ödeneği Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları 83.850 95.037 13,3 404.046 23,5 Faiz Dışı Harcamalar 66.526 79.889 20,1 351.046 22,8 Personel Giderleri 21.648 25.093 15,9 97.224 25,8 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi 3.738 4.234 13,3 16.791 25,2 Mal ve Hizmet Alımları 4.718 5.400 14,5 33.444 16,1 Sağlık Harcamaları 297 53-82,2 300 17,7 Diğer 4.421 5.347 21,0 33.144 16,1 Cari Transferler 32.294 37.936 17,5 151.287 25,1 KİT Görev Zararları 23 0-100,0 1.788 0,0 Sos. Güv. Kuruluşları 16.555 19.411 17,3 3.232 600,6 Gelirden Ayrılan Paylar 9.005 10.178 13,0 40.731 25,0 Tarımsal Destekleme 2.606 2.763 6,0 8.975 30,8 Diğer 4.105 5.583 36,0 96.561 5,8 Sermaye Giderleri 1.706 4.113 141,2 33.489 12,3 Sermaye Transferleri 203 387 90,4 5.103 7,6 Borç Verme 2.220 2.725 22,8 11.115 24,5 Yurtiçi 1.969 1.704-13,4 9.578 17,8 Yurtdışı 251 1.021 306,3 1.537 66,4 Yedek Ödenek 0 0 0,0 2.593 Faiz Harcamaları 17.324 15.148-12,6 53.000 28,6 İç Borç Faizi 14.033 12.018-14,4 42.329 28,4 Dış Borç Faizi 3.091 3.026-2,1 8.018 37,7 Diğer Faiz Gid. ve Türev Ürün Gid. 200 105-47,6 2.653 3,9 Kaynak: Maliye Bakanlığı Mal ve hizmet alım giderleri, yeşil kart sahiplerinin ilaç ve tedavi giderlerinin sosyal güvenlik kurumları tarafından karşılanacak olmasının etkisiyle sağlık giderlerinde gerçekleşen yüzde 82,2 oranındaki azalmaya karşın diğer mal ve hizmet alımlarında ortaya çıkan yüzde 21 düzeyinde artış sonrasında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,5 oranında artarak 5,4 milyar TL olmuştur. Cari transferler, 2012 yılı aynı dönemine göre yüzde 17,5 oranında artarak 37,9 milyar TL olmuştur. Bu dönemde, tarımsal desteklemeye yönelik transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 6 oranında artarak 2,7 milyar TL olurken, genel bütçe vergi gelirlerinden mahalli idarelere ve fonlara ayrılan paylar ise yüzde 13 oranında artarak 10,1 milyar TL olmuştur. 16
Bu dönemde sermaye giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 141,2 artarak 4,1 milyar TL olurken, borç verme geçen yıla göre yüzde 22,8 artarak 2,7 milyar TL olmuştur. 2013 yılı ilk üç ayında merkezi yönetim bütçesi faiz harcamaları 2012 yılı aynı dönemine göre yüzde 12,6 oranında azalarak 15,1 milyar TL olarak gerçekleşmiş, faiz harcamaları için ayrılan 53 milyar TL lik bütçe ödeneğinin yüzde 28,6 sı kullanılmıştır. Bu dönemde, iç borç faiz ödemeleri 12 milyar TL olurken, dış borç faiz ödemeleri 3 milyar TL olarak gerçekleştirilmiştir. Tablo 18: Merkezi Yönetim Borç Stoku Milyon TL 2012 (Yılsonu) 2013 (Şubat) Değişme (%) Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku 532.196 536.367 0,8 İç Borç Stoku 386.541 390.827 1,1 Devlet Tahvili 382.857 387.142 1,1 Hazine Bonosu 3.684 3.684 0,0 Dış Borç Stoku 145.655 145.540-0,1 Uluslararası tahvil 91.286 92.334 1,1 Kredi 54.369 53.206-2,1 Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı 532.196 536.367 0,8 TL-Sabit Faizli 201.866 201.885 0,0 TL-Değişken Faizli 184.675 188.942 2,3 Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli 145.655 145.540-0,1 Sabit Faizli 116.189 117.006 0,7 Değişken Faizli 29.466 28.534-3,2 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi (Ay) 60,8 68,7 13,0 Tl Cinsi Sabit Faizli İç Borçlanmanın Ortalama Maliyeti 8,8 6,4-27,8 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2013 yılı Ocak-Şubat döneminde merkezi yönetim brüt borç stoku 2012 yılsonuna göre hemen hemen aynı düzeyde seyrederek 536,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, iç borç stoku yüzde 1,1 oranında artarak 387,1 milyar TL olurken, dış borç stoku yüzde 0,1 oranında azalarak 145,5 milyar TL olmuştur. Yürütülen borçlanma stratejisine de bağlı olarak TL cinsinden sabit faizli borçlar 2012 yılsonuna göre aynı düzeyde seyretmiş, TL cinsinden değişken faizli borçlar ise yüzde 2,3 oranında artmıştır. Döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlar ise 2012 yılsonuna göre yüzde 0,1 oranında azalarak 145,5 milyar TL olmuştur. 2012 yılında 60,8 ay olarak gerçekleşen iç borçlanmanın ortalama vadesi, 2013 yılı ilk iki ayında 68,7 ay olmuştur. 2012 yılında yüzde 8,8 olarak gerçekleşen TL cinsi sabit faizli iç borçlanmanın ağırlıklı ortalama maliyeti ise, 2013 yılının Şubat ayı itibarıyla yüzde 6,4 seviyesine inmiştir. IV. PARASAL BÜYÜKLÜKLER VE MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER 2013 yılı Mart ayı sonu itibarıyla 2012 yılı sonuna göre, Net Dış Varlıklar 7,3 milyar dolar, İç Döviz Yükümlülükleri 5,8 milyar dolar artmıştır. Varlık ve yükümlülük kalemlerinde görülen bu gelişme neticesinde Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu aynı dönemde 1,4 milyar dolar artarak 45,4 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde Merkez Bankası Net Rezervleri 5,7 milyar dolar artarak 105,6 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. 17
Tablo 19: Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu* 2010 2011 2012 2013 (Milyon Dolar) Aralık Aralık Aralık Ocak Şubat Mart Net Döviz Pozisyonu 50.277,5 41.987,3 43.961,5 44.584,7 44.559,9 45.393,1 - Net Dış Varlıklar 74.108,8 79.375,6 112.631,6 116.292,9 117.379,8 119.937,7 Net Rezervler 80.211,7 77.828,3 99.883,2 103.466,5 104.100,2 105.591,1 KMDTH ve SDMH(-)** 11.344,8 9.167,3 7.078,1...... Diğer 5.241,9 10.714,5 19.826,4 12.826,4 13.279,6 14.346,5 - İç Döviz Yükümlülükleri 23.831,4 37.388,3 68.670,0 71.708,2 72.819,9 74.544,6 Döviz Olarak Takip Olunan Mev. 4.850,4 4.346,0 5.173,3 4.275,2 4.351,2 3.670,5 Hazine Mevduatı 4.444,2 3.808,9 4.197,4 3.300,5 3.409,8 2.805,8 Bankaların Döviz Mevduatı 18.980,9 33.042,3 63.496,7 67.433,0 68.468,7 70.874,2 Kaynak: TCMB günlük vaziyet *Ayın son Cuma günü itibarıyla ** KMDTH: Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesabı, SDMH: Süper Döviz Mevduat Hesabı Merkez Bankası Net İç Varlıkları 2013 yılı Mart ayı sonu itibarıyla -14 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Net İç Varlıkları oluşturan Toplam İç Krediler 1,1 milyar TL seviyesinde, Diğer İç Varlıklar kalemi ise -15,1 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Toplam İç Krediler kaleminin alt detaylarını oluşturan kalemlerden Değerleme Hesabı 2012 yılı sonuna göre 227 milyon TL artmıştır. Bilançonun pasif kalemleri incelendiğinde, 2013 yılı Mart ayı sonu itibarıyla 2012 yılı sonuna göre Merkez Bankası Parasının 3,7 milyar TL artarak 68,1 milyar TL seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu dönemde, Rezerv Parada 7,1 milyar TL tutarında artış yaşanırken, APİ den Borçlar kaleminde 2 milyar TL azalma görülmüştür. Aynı dönemde Rezerv Paranın alt kalemlerinden Emisyon 131 milyon TL azalırken, Bankalar Serbest Mevduatı 7,3 milyar TL artmıştır. 2013 yılı Mart ayı sonu itibarıyla bir önceki yıl sonuna göre M1 para arzı yüzde 1,32 oranında azalmıştır. Aynı dönemde hem TL hem de YP mevduatlarındaki artışın etkisiyle M2 para arzı yüzde 1,71 oranında artış göstermiştir. Bir önceki ay sonuna göre M1 para arzı yüzde 5,83 oranında artarken, M2 para arzında ise yüzde 1,6 oranında bir artış gözlenmektedir. Tablo 20: Merkez Bankası Analitik Bilançosu* 2010 2011 2012 2013 (Milyon TL) 18