YENİ ZELANDA TAVŞANI (ORYCTOLAGUS CUNİCULUS L.) NDA BOYUN VE GÖĞÜS OMURLARININ MORFOMETRİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 3, Sayfa 1-23, 21 YENİ ZELANDA TAVŞANI (ORYCTOLAGUS CUNİCULUS L.) NDA BOYUN VE GÖĞÜS OMURLARININ MORFOMETRİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Sema Özkadif 1, Tuncer Korkmaz 2 1 Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğt ABD,semaerten@selcuk.edu.tr 2 Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğt ABD,tkorkmaz@selcuk.edu.tr ÖZET Bu araştırmada Yeni Zelanda Tavşanı nda erkek ve dişiler arasındaki farkları ortaya çıkarmak amacıyla 15 adet erkek ve 15 adet dişi Yeni Zelanda Tavşanı (Oryctolagus cuniculus L) nın boyun ve göğüs omurları üzerinden morfometrik ölçümler alındı ve indeksler çıkartıldı. Grafiklerde erkek tavşana ait eğri ile dişi tavşana ait eğrinin birbiri ile uyumlu olarak seyrettiği, fakat bazı omur seviyelerinde farklılık olduğu gözlendi. Genel olarak erkek tavşanlarda boyun ve göğüs omurlarında omur gövdesi nin arka yüz yüksekliği, ön yüz yüksekliği, sagittal çapı ve transvers çapı, omur kanalı nın sagittal ve transvers çapı dişi tavşanlardan daha fazla olduğu görülmüştür. Fakat dişi tavşanlarda omur gövdesi nin yükseklik indeksi, genişlik indeksi ve omur kanalı nın genişlik indeksi erkek tavşanlardan biraz daha büyük bir değere sahiptir. Bu farklılıkların cinsiyete bağlı olduğu düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Tavşan, Omur, Morfometri

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 3, Sayfa 1-23, 21 THE INVESTIGATION OF THE MORPHOMETRIC FEATURES OF CERVICAL AND THORACIC VERTEBRAE IN NEW ZELAND RABBIT(Oryctolagus cuniculus L.) Sema Özkadif 1, Tuncer Korkmaz 2 1 Selçuk University, Ahmet Keleşoğlu Education Faculty, semaerten@selcuk.edu.tr 2 Selçuk University, Ahmet Keleşoğlu Education Faculty,tkorkmaz@selcuk.edu.tr ABSTRACT In this investigation morphometric measurements have been taken from the cervical and thoracic vertebrae of New Zeland Rabbit (Oryctolagus cuniculus L.) in order to find out the differences between the males and females and also indexes have been taken out. In the graphics the curve of male rabbit and the curve of female rabbit are compatible, but differences on the level of some vertebraes have been observed. Generally on male rabbits it has been seen that the back face heigh, front face heigh, saggittal and transverse diameter of vertebral body of cervical and thoracic vertebrae are more than those of female rabbits. But on female rabbits the heigh index of vertebrae body width index and width index of vertebrae canal have a little more than those of female rabbits. These differences are thinking about depends on sex. Kewword: Rabbit, Vertebrae, Morphometri

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 3 GİRİŞ Omurga, kafa tabanında bulunan foramen magnum dan başlayıp, boyun ve tüm gövde boyunca uzanan; omur adı verilen kemiklerin üst üste dizilmesi ve birçok kas ve ligamentlerle birbirine bağlanmasından meydana gelmiş kemik bir sütundur. Omurganın kas ve kirişlerin yapışması, vücut ağırlığını taşıması fonksiyonları yanı sıra omurga içinde bulunan omuriliği koruması gibi çok önemli görevleri vardır (Dere, 199). Boyun bölgesinde hareket fazla ve omurlar daha zayıf olduğu için, bu bölge kırıkları oldukça hassastır. Göğüs bölgesinde ise hareket azalmış, omurlar üzerine düşen yük artmıştır. Omurga kırık ve çıkıklarında veya disk fıtıklarında en büyük tehlike omuriliğin zedelenmesidir (Elhan, 199). Zedelenmenin durumuna göre, zedelenme düzeyinin altında kalan vücut kısımlarında kalıcı veya geçici felçler, duyu kayıpları veya ağrı duyusu semptomları görülebilir (Yıldırım, 2; Dursun, 25). Omurga deformasyonlarının teşhiş ve tedavisi, omurganın anatomik yapısının ve metrik özelliklerinin tam olarak anlaşılmasıyla sağlanır. Bu tür çalışmalarda insan kadavrasının yeterli sayıda bulunması ve standart sapmaların hesaplanması oldukça güçtür. Hayvanların anatomilerinin, biyolojilerinin ve davranışlarının bilinmesi, insana uygulanabilecek modellerin üretilmesi açısından oldukça önemlidir (Palumbo ve ark., 24). Tavşanın omurlarının büyüklüğü, değeri ve kolay çalışılabilir olması başka bir omurgalı hayvana alternatif kılmıştır (Grauer ve ark., 2). Memeli omurgası morfolojik olarak boyun, göğüs, bel, sağrı- kuyruk sokumu ve kuyruk omurları olmak üzere 5 bölgeye ayrılır ve her bir bölgede hayvan türlerine göre çeşitli sayıda omurlar vardır (Dursun, 25). Yeni Zelanda Tavşanı (Oryctolagus cuniculus L.) nın boyun bölgesinde 7 tane, göğüs bölgesinde 12 tane, bel bölgesinde 7 tane, sağrı-kuyruk sokumu bölgesinde kaynaşmış olarak 4 tane, kuyruk bölgesinde ise 1 tane omur bulunmaktadır (Narita ve Kuratani, 25). Bazı Yeni Zelanda Tavşan larında ise göğüs ve bel bölgesindeki omur sayısı değişebilmektedir. 12 tane göğüs omurunun yerine 13 tane göğüs omuru, 7 tane bel omurunun yerine ise 6 tane bel omuru veya 13 tane göğüs omuru ve 7 tane bel omuru olabilmektedir (Greenaway ve ark., 21). İnsanda ise boyun bölgesinde 7 tane, göğüs bölgesinde 12 tane, bel bölgesinde 5 tane, sağrı- kuyruk sokumu bölgesinde kaynaşmış olarak 5 tane, kuyruk bölgesinde ise 4 tane omur vardır (Dere, 199). Yapılan literatür araştırmalarında, Yeni Zelanda Tavşanı nın omurlarındaki çalışmaların genellikle bel omurları ve bunların arasındaki diskler üzerinde olduğu görülmüş, boyun ve göğüs omurlarıyla ilgili her hangi bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Bu nedenle bu çalışma Yeni Zelanda Tavşanı nın erkek ve dişilerinde boyun ve göğüs omurlarının morfometrik özelliklerini tespit etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

4 S. Özkadif, T. Korkmaz YÖNTEM Çalışma 15 erkek ve 15 dişi toplam 3 adet ergin Oryctolagus cuniculus L. (Yeni Zelanda Tavşanı) üzerinde yapılmıştır. 6 ay-12 ay arasındaki tavşanlar tercih edilmiş olup, ağırlıkları 249 g- 41 g arasında değişmektedir. Tavşanlara Ketamin (4-9 mg/kg, IM) uygulanarak, öldürülmüş ve diseksiyonları yapılmıştır. Omurga bütün halinde deney hayvanının vücudundan ayrılmıştır. Kaslı ve yağlı bir şekilde çıkartılan omurganın bu dokulardan temizlenmesi için, potasyum hidroksit çözeltisinde 1 saat kaynatılmıştır. Omurlar tek tek pens ve bistüri ile tamamen temizlenmiştir. Omurların, omurgadaki sıralarının kaybolmaması için temizlendikten sonra ipe dizilmiş ve kurumaya bırakılmıştır. Boyun (atlas ve axis hariç) ve göğüs omurları üzerinden morfometrik ölçümler alınmış ve bunlara bağlı olarak indeksler çıkartılmıştır. Ölçümler dijital kumpas ile milimetrik olarak yapılmıştır (Oliver, 196; Panjabi ve ark., 1991(a); Panjabi ve ark., 1991(b); Fidan, 1991; Panjabi ve ark., 1992; Tanrıverdi, 1995; Tatlısumak, 1995; Sanders, 1998; Edmondston ve ark.,1999; Tan ve ark., 22; Tan ve ark., 24). Şekil 1. Omur un yandan görünüşünde ölçüm yapılan mesafelerin gösterilmesi. a) Omur gövdesi ön yüz yüksekliği (OGÖYY) b) Omur gövdesi arka yüz yüksekliği (OGAYY) Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 5 Şekil 2. Omur un üstten görünüşünde ölçüm yapılan mesafelerin gösterilmesi. c) Omur gövdesi transvers çapı (OGTÇ) d) Omur gövdesi sagittal çapı (OGSÇ) e) Omur kanalı transvers çapı (OKTÇ) f) Omur kanalı sagittal çapı (OKSÇ) ölçümlere bağlı olarak indeksler elde edilmiştir. Indeksler şu şekilde hesaplanmıştır (Olivier, 196; Sanders, 1998): İstatistiksel işlemlerde, SPSS 1. Paket Program ı kullanılmıştır. Betimsel, ANOVA ve korelasyon istatistik işlemleri yapılmıştır. Betimsel istatistik işleminde erkek tavşan ve dişi tavşana ait boyun ve göğüs bölgelerinde omur ve omur kanalı na ait ölçüm değerlerinin ve indekslerinin minimum, maksimum, ortalama değerleri ve standart sapmaları hesaplanmıştır. Ortalama değerlerine göre grafikler oluşturulmuştur. ANOVA istatistik işleminde erkek tavşan ve dişi tavşanda ayrı ayrı olmak üzere boyun ve göğüs bölgelerinde omur gövdesi ve omur kanalına ait ölçüm değerleri ve indeksleri karşılaştırılmıştır. Korelasyon istatiksel işleminde ise erkek tavşan ve dişi tavşan arasında 3. boyun omurundan, 12. göğüs omuruna kadar tek tek omurların omur gövdesi ve omur kanalına ait ölçüm değerleri ve indekleri arasındaki farklılığa bakılmıştır. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

6 S. Özkadif, T. Korkmaz BULGULAR VE YORUM Erkek ve dişi tavşana ait omur ve omur kanalı ndan alınan ölçüm değerleri ve bunların indeksleri tabloda verilmiş ve grafikleri oluşturularak, tablo ve grafikler açıklanmıştır. a) Betimsel İstatistik İşlemleri Sonuçları Omur Seviyesi Tablo 1. Erkek ve dişi tavşana ait omur gövdesi ölçüm ve indeks değerleri. Cinsiyet OGAYY OGÖYY OGYİ OGSÇ OGTÇ OGGİ (mm) (mm) Ortlama±SD (mm) (mm) Ortlama±SD Ortlama±SD Ortlama±SD (Min-Mak) Ortlama±SD Ortlama±SD (Min-Mak) (Min-Mak) (Min-Mak) (Min-Mak) (Min-Mak) Cervical 3 Erkek 9,8±,59 (8,73-1,54) Dişi 9,38±,83 (7,94-1,76) Cervical 4 Erkek 8,64±,63 (7,53-9,65-) Dişi 8,3±,65 (7,46-9,55) Cervical 5 Erkek 7,64±,56 (6,62-8,45) Dişi 7,25±,69 (6,23-8,24) Cervical 6 Erkek 6,44±,4 (5,85-7,14) Dişi 6,52±,44 (5,52-7,48) Cervical 7 Erkek 6,6±,37 (5,1-6,47) Dişi 5,86±,54 (4,81-6,87) 9,66±,67 (8,56-1,71) 9,16±,72 (7,86-1,41) 9,9±,65 (7,78-1,13) 8,66±,72 (7,91-1,53) 8,7±,61 (7,54-9,51) 8,19±,92 (6,79-9,95) 7,81±,77 (6,66-8,72) 7,41±,94 (6,17-8,76) 6,98±,67 (5,57-7,88) 6,36±,69 (5,4-7,63) 11,61±4,19 (95,16-18,2) 96,39±24,12 (1,1-19,81) 89,12±22,42 (1,8-17,97) 95,87±3,29 (9,69-12,81) 87,87±4,5 881,13-98,34) 88,88±4,59 (8,1-96,76) 83,4±7,61 (7,6-96,72) 88,84±8,53(75, 91-12,92) 87,37±7,51 (72,44-99,51) 92,73±9,64 (78,47-112,44) 3±,23 (2,59-3,36) 2,94±,23 (2,59-3,41) 2,96±,18 (2,64-3,25) 2,93±,19 (2,46-3,18) 3,1±,18 (2,72-3,34) 2,93±,18 (2,58-3,22) 2,97±,23 (2,49-3,47) 2,92±,28 (2,3-3,38) 2,77±,24 (2,24-3,12) 2,84±,31 (2,52-3,65) 7,38±,36 (6,78-8,2) 7,22±,45 (6,49-8,8) 7,27±,29 (6,78-7,79) 7,28±,5 (6,65-8,55) 7,13±,26 (6,59-7,57) 7,15±,27 (6,83-7,76) 6,71±,46 (5,81-7,56) 6,88±,41 (5,78-7,25) 6,8±,79 (3,75-7,19) 5,35±1,34 (3,47-7,43) 4,8±3,25 (35,95-45,13) 4,86±3,68 (35,27-5,67) 4,86±2,63 (36,2-45,21) 4,43±3,59 (35,65-47,46) 42,28±3,21 (37,73-49,62) 41,7±2,78 (36,19-46,12) 44,6±5,41 (36,3-54,94) 42,52±4,11 (37,47-54,26) 46,59±9,19 (34,46-74,93) 56,34±16,31 (38,43-94,7) Thorasic 1 Erkek 5,91±,55 (4,5-6,72) Dişi 5,98±,44 (4,92-6,61) Thorasic 2 Erkek 6,45±,54 (5,57-7,49) Dişi 6,39±,66 (5,5-8,19) Thorasic 3 Erkek 6,94±,42 (6,25-8,2) Dişi 6,56±,7 (5,56-7,92) Thorasic 4 Erkek 7,2±2,45 (6,28-8,4) Dişi 6,8±2,68 (5,93-8,18) Thorasic 5 Erkek 7,44±,35 (6,88-7,97) Dişi 7,17±,69 (6,17-8,47) 6±,51 (4,83-6,93) 5,99±,7 (5,1-7,41) 6,58±,54 (5,55-7,6) 6,17±,74 (5,16-7,72) 6,97±,54 (6,4-7,79) 6,31±,71 (5,38-7,95) 7,6±,41 (6,19-7,66) 6,11±1,73 (5,59-8,33) 7,26±,42 (6,6-7,92) 6,91±,7 (5,89-8,29) 92,47±23,64 (1,26-13,95) 1,56±7,68 (83,33-111,7) 98,2±4,68 (9,98-18,25) 13,92±6,33 (92,55-116,3) 99,73±4,18 (9,39-15,22) 14,23±6,14 (95,7-116,67) 12,28±2,7 (96,57-16,49) 15,85±4,45 (98,2-117,7) 12,53±3,31 (97,79-111,6) 13,81±2,7 (99,4-11,1) 3,22±,37 (2,7-4,14) 3,13±,38 (2,52-3,7) 3,65±,34 (3,15-4,5) 3,53±,26 (3,32-4,16) 3,84±,27 (3,43-4,56) 3,73±,24 (3,38-4,2) 3,86±,29 (3,45-4,7) 3,8±,2 (3,47-4,31) 3,72±,21 (3,27-4,8) 3,7±3,18 (3,4-3,98) 4,68±,8 (3,39-6,18) 4,6±,55 (3,7-5,8) 4,28±,56 (3,52-5,27) 4,16±,43 (3,57-5,11) 4,39±,32 (3,93-4,99) 4,27±,34 (3,69-4,83) 4,72±,47 (3,63-5,37) 4,6±,38 (4,8-5,16) 5,37±,28 (4,83-5,72) 5,6±,33 (4,55-5,65) 7,92±15,23 (45,63-97,64) 78,54±16,6 (57,86-115,96) 8,95±25,65 (1,43-123,63) 85,68±9,62 (73,41-113,4) 88,16±1,11 (72,58-116,3) 87,85±7,95 (76,19-11,63) 82,8±11,75 (64,61-17,16) 83,19±9,2 (73,36-13,11) 69,47±5,17 (57,17-78,67) 73,98±5,66 (65,61-82,92) Thorasic 6 Erkek 7,52±,42 (6,65-8,24) Dişi 7,41±,64 (6,53-8,54) Thorasic 7 Erkek 7,81±,47 (6,95-8,45) Dişi 7,82±,64 (6,85-9,6) Thorasic 8 Erkek 8,4±,66 (7,45-1,2) Dişi 8,33±,66 (7,52-1,8) 7,38±,45 (6,53-8,5) 6,89±,9 (4,8-8,2) 7,6±,57 (6,34-8,28) 7,45±,8 (6,19-8,95) 8,18±,58 (7,3-9,5) 7,94±,78 (6,75-9,52) 11,96±1,81 (99-15,15) 19,37±19,77 (96,92-177,92) 12,88±2,66 (99,2-19-62) 15,23±3,88 (98,49-112,84) 12,64±2,34 (99,83-16,12) 15,1±4,3 (98,88-111,51) 3,91±,25 (3,51-4,34) 3,83±,2 (3,47-4,12) 4,6±,25 (3,66-4,44) 4,3±,2 (3,74-4,41) 4,43±,25 (4,4-4,84) 4,37±,23 (3,86-4,83) 5,35±,37 (4,76-6,18) 5,34±,34 (4,82-6,2) 5,52±,38 (4,79-6,23) 5,56±,38 (4,96-6,14) 5,52±,32 (5,9-6,29) 5,49±,3 (5,9-5,96) 73,56±7,3 1(6,23-89,48) 71,94±5,48 (61,99-84,2) 73,87±5,6 1(65,97-83,5) 72,83±6,56 (6,91-82,89) 75,52±19,4 (81,5-92,19) 79,82±6,2 (69,63-9,37) Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 7 Thorasic 9 Erkek 9,57±,38 (7,5-11,65) Dişi 9,49±,32 (7,9-11,8) Thorasic Erkek 11,16±,81 1 (9,82-13,11) Dişi 11,9±,87 (9,84-12,41) Thorasic 11 Thorasic 12 Erkek 12,45±,97 (1,76-14,56) Dişi 12,51±,99 (11,-14,7) Erkek 14,34±,78 (12,76-15,96) Dişi 13,79±1,8 (12,5-16,7) 9,47±,84 (7,59-11,33) 9,4±,99 (7,64-1,83) 1,76±,81 (9,58-12,63) 1,62±1,3 (9,5-12,21) 11,93±,91 (1,47-14,23) 12,2±,97 (1,47-13,79 13,7±,63 (12,39-14,65) 13,18±1,2 (11,55-15,4) 9,87±32,71 (1,25-16,19) 16,31±5,48 (98,85-118,38) 97,56±24,18 (1,38-18,94) 14,56±2,51 (1,25-18,73) 14,42±3,4 (1,8-112,3) 14,1±1,45 (11,74-16,78) 14,64±2,44 (1,7-18,94) 14,6±3,8 (96,89-19,49) 4,72±,24 (4,32-5,5) 4,76±,32 (4,22-5,21) 4,77±,26 (4,21-5,13) 4,78±,32 (4,9-5,34) 4,68±,34 (3,85-5,16) 4,6±,27(4,2 5-5,19) 4,8±,41 (4,16-5,58) 4,85±,39 (4,12-5,67) 5,49±,3 (4,83-5,87) 5,45±,35 (4,91-6,27) 5,72±,35 (5,23-6,47) 5,57±,31 (5,8-6,15) 6,43±,88 (5,17-8,79) 6,12±,75 (5,18-7,41) 7,12±,75 (5,66-8,61) 6,92±,99 (5,21-8,92) 86,8±4,44 (78,36-94,2) 87,76±7,81 (71,77-11,96) 78,88±2,41 (8,5-92,46) 79,95±2,1 (1,25-94,43) 74,1±11,7 (55,16-96,91) 76,24±1,1 (57,35-86,29) 68,9±9,21 (48,32-85,87) 71,26±1,15 (51,79-91,55) Tablo 2. Erkek ve dişi tavşana ait omur kanalı ölçüm ve indeks değerleri. Cinsiyet OKSÇ (mm) Ortlama±SD (Min-Mak) OKTÇ (mm) Ortlama±SD (Min-Mak) OKGİ Ortlama±SD (Min-Mak) Cervical 3 Erkek 4,37±,19 (3,92-4,64) Dişi 4,41±,15 (4,18-4,78) Cervical 4 Erkek 4,2±,13 (4,7-4,48) Dişi 4,21±,17 (4,2-4,59) Cervical 5 Erkek 4,37±,25 (3,74-4,72) Dişi 4,43±,19 (4,4-4,86) Cervical 6 Erkek 4,63±,34 (3,99-5,27) Dişi 4,78±,43 (3,99-5,88) Cervical 7 Erkek 4,45±, 31(3,98-5,2) Dişi 4,42±,37 (3,75-4,97) Thorasic 1 Erkek 4,32±,25 (4,-4,79) Dişi 4,19±,3 (3,78-4,85) Thorasic 2 Erkek 4,16±,26 (3,84-4,7) Dişi 4,9±,24 (3,74-4,6) Thorasic 3 Erkek 4,9±,18 (3,71-4,47) Dişi 4,7±,18 (3,79-4,43) 5,93±,2 (5,66-6,36) 5,94±,19 (5,54-6,21) 5,76±1,44 (6,1-6,73) 6,19±,19 (5,67-6,48) 6,49±,27 (6,8-7,1) 6,37±,39 (5,56-6,83) 6,79±,25 (6,46-7,37) 6,83±,18 (6,51-7,9) 6,85±,19 (6,54-7,22) 6,85±,2 (6,6-7,26) 6,34±,12 (6,16-6,63) 6,33±,26 (5,84-6,76) 5,7±1,27 (5,4-5,68) 5,51±,19 (5,22-5,82) 5,15±,19 (4,76-5,46) 5,17±,22 (4,87-5,57) 74,1±3,69 (65,12-79,93) 74,31±2,79 (69,67-79,1) 68,89±1,52 (66,57-71,48) 68,1±2,65 (65,48-73,75) 67,45±5,26 (56,7-76,15) 69,76±4,94 (62,28-8,4) 68,6±5,27 (61,6-79,13) 7,3±6,64 (56,84-86,22) 65,22±5,27 (55,12-74,26) 64,62±6,36 (52,67-73,79) 68,8±4,61 (63,2-77,13) 66,38±5,66 (58,33-75,9) 76,81±5,6 (68,94-85,96) 74,42±5,45 (65,29-85,3) 79,7±4,3 (71,21-88,66) 78,87±5,44 (68,22-86,52) Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

8 S. Özkadif, T. Korkmaz Thorasic 4 Erkek 4,11±,21 (3,87-4,58) Dişi 4,13±,15 (3,85-4,35) Thorasic 5 Erkek 4,17±,24 (3,891-4,8) Dişi 4,12±,24 (3,55-4,58) Thorasic 6 Erkek 4,2±,23 (3,87-4,77) Dişi 4,12±,17 (3,66-4,47) Thorasic 7 Erkek 4,23±,18 (3,92-4,52) Dişi 4,19±,21 (3,79-4,52) Thorasic 8 Erkek 4,26±,25 (3,74-4,65) Dişi 4,18±,2 (3,88-4,49) Thorasic 9 Erkek 4,16±,18 (3,8-4,46) Dişi 4,9±,18 (3,8-4,45) Thorasic 1 Erkek 4,3±,49 (3,82-5,65) Dişi 4,21±,36 (3,68-5,3) Thorasic 11 Erkek 4,6±,28 (3,74-4,5) Dişi 3,98±,2 7(3,57-4,54) Thorasic 12 Erkek 4,11±,22 (3,52-4,46) Dişi 4,4±,23 (3,69-4,61) 4,86±,16 (4,46-5,1) 84,9±5,28 (76,8-94,84) 4,84±,21 85,62±4,89 (4,42-5,23) (73,75-9,3) 4,61±,16 9,51±6,8 (4,14-4,82) 1(8,4-16,4) 4,59±,2 89,91±7,26 (4,19-4,97) (71,43-1,72) 4,64±,23(4,-5,) 9,39±7,87 (79,63-19,75) 4,47±,25 92,48±7,66 (3,84-4,85) (75,46-18,33) 4,78±,24 88,46±6,66 (4,45-5,23) (75,72-99,78) 4,61±,19 9,99±6,68 (4,33-4,98) (76,1-99,32) 4,84±,24 87,87±5,86 (4,32-5,28) (77,46-95,81) 4,51±1,13 87,39±6,38 (4,7-5,2) (75,19-96,93) 4,73±,15 88,26±5, (4,39-4,97) (78,84-98,41) 4,72±,19 86,86±5,36 (4,4-5,4) (77,78-95,7) 4,84±,2 89,8±9,77 1(4,47-5,22) (74,47-113,23) 4,71±,19 89,47±8,24 (4,33-5,1) (73,45-17,71) 5,2±,33 77,7±6,32 (4,72-6,4) (67,88-87,5) 4,96±,3 8,66±7,88 4(4,45-5,65) (64,25-92,95) 5,43±,3 75,38±4,41 (4,8-5,86) (67,3-83,4) 5,33±,42 76,27±7,97 (4,38-5,9) (63,56-96,35) 12 mm 1 8 6 4 2 Erkek OGAYY Dişi OGAYY C3 C4 C5 C6 C7 Şekil 3. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur gövdesi arka yüz yüksekliği Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 9 16 14 12 mm 1 8 6 4 2 T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T1 T11 T12 Erkek OGAYY Dişi OGAYY Şekil 4. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur gövdesi arka yüz yüksekliği Tablo 1 de, şekil 3 de ve şekil 4 de erkek tavşan ve dişi tavşanın omur gövdesi arka yüz yüksekliği ortalama değerleri aynı seviyededir. Ancak C3-C5, T3-T5, T9, T12 erkek tavşanlarda biraz daha büyük değere sahiptir. Şekil 3 de boyun omurlarının gövdelerinin C3 ten C7 ye kadar arka yüz yüksekliği azaldığından dolayı, grafik aşağıya doğru bir eğim oluşturmuştur. Göğüs bölgesinde, omur gövdelerinin boyutları da artmaya başlamış, dolayısıyla arka yüz yüksekliği de artmış ve grafik yukarı doğru yavaş yavaş yükselmiştir. 12 1 mm 8 6 4 2 Erkek OGÖYY Dişi OGÖYY C3 C4 C5 C6 C7 Şekil 5. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur gövdesi ön yüz yüksekliği Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

1 S. Özkadif, T. Korkmaz 16 14 12 mm 1 8 6 4 2 T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T1 T11 T12 Erkek OGÖYY Dişi OGÖYY Şekil 6. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur gövdesi ön yüz yüksekliği Tablo 1 de, şekil 5 de ve şekil 6 da erkek tavşan ve dişi tavşanın ön yüz yüksekliği ortalama değerleri aşağı yukarı aynı seviyededir. C3- C7, T1-T6, T8,T9,T12 omur gövdesi ön yüz yüksekliklerinin ortalama değerleri erkek tavşanlarda dişi tavşanlardan daha fazladır. Şekil 5 de boyun omurlarının gövdelerinin C3 ten C7 ye kadar ön yüz yüksekliği azalmış ve grafik aşağıya doğru bir eğim oluşturmuştur. Şekil 6 da göğüs bölgesinin ilk omurlarında grafik hemen hemen aynı seviyede kalmış, seviye arttıkça omur gövdelerinin boyutları da artmaya başlamış, dolayısıyla ön yüz yüksekliğin de arttığı görülmüştür. 12 1 8 6 4 2 C3 C4 C5 C6 C7 Erkek OGYİ Dişi OGYİ Şekil 7. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur gövdesi yükseklik indeksi Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 11 12 1 8 6 4 2 Erkek OGYİ Dişi OGYİ T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T1 T11 T12 Şekil 8. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur gövdesi yükseklik indeksi Tablo 1 de, şekil 7 de ve şekil 8 de dişi tavşanın yükseklik indeksi ortalama değerleri genellikle erkek tavşanın yükseklik indeksi ortalama değerlerinden daha fazladır ve eğriler birbirleriyle uyumlu seyretmektedirler. Boyun bölgesindeki omurların gövdeleri yükseklikleri, göğüs bölgesindeki ilk omura kadar bir azalış gösterdiği için, yükseklik indeksi de aşağıya doğru eğim oluşturmuştur. Şekil 8 de T2 seviyesinden itibaren yükseklik indeksi değişmemiş, grafik neredeyse yatay bir çizgi oluşturmuştur. Bu da arka yüz yüksekliğinin ve ön yüz yüksekliğinin benzer seviyelerde, benzer miktar artış göstermesinden dolayıdır. mm 3,5 3 2,95 2,9 2,85 2,8 2,75 2,7 2,65 C3 C4 C5 C6 C7 Erkek OGSÇ Dişi OGSÇ Şekil 9. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur gövdesi sagittal çap Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

12 S. Özkadif, T. Korkmaz 6 5 mm 4 3 2 Erkek OGSÇ Dişi OGSÇ 1 T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T1 T11 T12 Şekil 1. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur gövdesi sagittal çap Tablo 1 de, şekil 9 da erkek tavşanın boyun omurlarının gövdelerinin sagittal çapları dişi tavşanlardan daha büyük değerlere sahip oldukları görülmüştür. Şekil 1 da erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların sagittal çapları hemen hemen aynıdır. Sadece T2- T4 ve T6 da C3- C6 da erkek tavşanlarda dişi tavşanlardan daha fazladır. T1 ve T2 de artış görülmüş ve grafik yukarı doğru çıkmaya başlamıştır. Daha sonra T6 ya kadar yatay bir çizgi oluşturmuş, T7 den itibaren tekrar yukarıya doğru çıkmaya başlamıştır. T9-T12 arasında yine yatay bir çizgi oluşturmuştur. mm 8 7 6 5 4 3 2 1 C3 C4 C5 C6 C7 Erkek OGTÇ Dişi OGTÇ Şekil 11. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur gövdesi transvers çap Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 13 8 mm 6 4 2 Erkek OGTÇ Dişi OGTÇ T1 T3 T5 T7 T9 T11 Şekil 12. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur gövdesi transvers çap Tablo 1 de, şekil 11 de ve şekil 12 de erkek tavşan ve dişi tavşanın omur gövdesi transvers çap ortalama değerlerinin yükselme ve azalmaları aynı seviyelerde olmuştur. C7, T1, T5, T1- T12 nin transvers çap ortalama değerleri erkek tavşanlarda dişi tavşanlardan daha büyüktür. Boyun bölgesinde transvers çap yavaş yavaş azalmaya başlamış ve C6 dan sonra hızla grafik T1 e kadar düşüş göstermiştir. T2 den sonra giderek büyümesine bağlı olarak grafik yavaş yavaş yükselmiştir. 6 5 4 3 2 1 C3 C4 C5 C6 C7 Erkek OGGİ Dişi OGGİ Şekil 13. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur gövdesi genişlik indeksi Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

14 S. Özkadif, T. Korkmaz 1 8 6 4 2 Erkek OGGİ Dişi OGGİ T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T1 T11 T12 Şekil 14. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur gövdesi genişlik indeksi Tablo 1 de, şekil 13 de ve şekil 14 de erkek tavşan ve dişi tavşanın omur gövdesi genişlik indeksi artış ve azalış sevileri aşağı yukarı aynıdır. Ancak genel olarak dişi tavşanların omur gövdesi genişlik indeksleri erkek tavşanlarınkinden daha büyük değerlere sahiptir. Boyun bölgesinde grafik yatay bir çizgi oluşturmuş, üst ekstremitelerin bulunduğu göğüs bölgesinin ilk omurlarında, omurga üzerine düşen ağırlığa bağlı olarak grafik ani bir yükseliş göstermiştir. Daha sonra grafik tekrar aşağıya doğru inmeye başlamış ve belli bir seviyede yatay çizgi oluşturmuştur. Omurganın şekli itibariyle oluşturmuş olduğu konveks yapının en üst kısmında grafik yükselmiş, konveks yapıdan aşağıya doğru inildikçe grafik de aşağıya doğru inmiştir. 5 4,8 mm 4,6 4,4 4,2 4 Erkek OKSÇ Dişi OKSÇ 3,8 C3 C4 C5 C6 C7 Şekil 15. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur kanalı sagittal çap. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 15 mm 4,4 4,3 4,2 4,1 4 3,9 3,8 Erkek OKSÇ Dişi OKSÇ T1 T3 T5 T7 T9 T11 Şekil 16. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur kanalı sagittal çap. Tablo 2 de, şekil 15 de ve şekil 16 da erkek tavşan ve dişi tavşanın omur kanalı sagittal çap ortalama değerleri genellikle aynı seviyededir. Çok az miktarda erkek tavşanların değerleri dişi tavşanlardan daha fazladır. Şekil 15 de C5 ve C6 da omur kanalı sagittal çap artmış ve grafik yukarı doğru çıkmıştır. Şekil 16 da ise grafik biraz aşağıya inmiş sonra yavaş yavaş artış göstermiştir. Son göğüs omurlarında ise grafiğin seviyesi düşmüştür. 7 mm 6,5 6 5,5 Erkek OKTÇ Dişi OKTÇ 5 C3 C4 C5 C6 C7 Şekil 17. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur kanalı transvers çap. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

16 S. Özkadif, T. Korkmaz 8 mm 6 4 2 Erkek OKTÇ Dişi OKTÇ T1 T3 T5 T7 T9 T11 Şekil 18. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur kanalı transvers çap Tablo 2 de, şekil 17 de ve şekil 18 de erkek tavşan ve dişi tavşanın omur kanalı transvers çap ortalaması hemen hemen aynı seviyelerde artış ve azalış göstermiştir. C4 ve T2 değerleri erkek tavşanda dişi tavşandan daha küçük değerlere sahiptir. C5, T6- T8, T1, T11 değerleri ise dişi tavşanda erkek tavşandan küçüktür. C5 ve C6 da omur kanalı sagittal çap gibi transvers çap da artmış ve grafik yukarı doğru çıkmıştır. Daha sonra ise grafik yavaş yavaş aşağıya inmeye başlamış, son göğüs omurlarında tekrar yukarı çıkmaya başlamıştır. 8 75 7 65 6 55 C3 C4 C5 C6 C7 Erkek OKGİ Dişi OKGİ Şekil 19. Erkek tavşan ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların omur kanalı genişlik indeksi Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 17 1 8 6 4 2 Erkek OKGİ Dişi OKGİ T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T1 T11 T12 Şekil 2. Erkek tavşan ve dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların omur kanalı genişlik indeksi Tablo 2 de, şekil 19 da ve şekil 2 de erkek tavşan ve dişi tavşanın omur kanalı genişlik indeksi ortalama değerleri aşağı yukarı aynı seviyelerde artmış ve azalmıştır. Genellikle erkek tavşan ve dişi tavşana ait grafik birbiriyle örtüşmekle beraber, dişi tavşana ait bazı omurlardaki değerler erkek tavşandakinden daha büyüktür. C5 ve C6 da omur kanalı sagittal çap, transvers çap artmış ve dolayısıyla indeks de artarak grafik yukarı doğru çıkmaya başlamış, C7 de inerek göğüs bölgesinde tekrar yükselmeye başlamıştır. b) ANOVA İstatistik İşlemleri Sonuçları. Tablo 3. Erkek tavşanda omur gövdelerine ait ölçüm değerlerinin ve indekslerinin boyun ve göğüs bölgelerinde karşılaştırılması. (I) GRUP (J) GRUP Ortalama Standart p Farlılık (I-J) Hata Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi arka yüz -5,9 21,43,983 arka yüz yüksekliği yüksekliği Boyun omur gövdesi ön Göğüs omur gövdesi ön yüz 7,99 19,99,942 yüz yüksekliği yüksekliği Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi 59,2 143,68,977 yükseklik indeksi yükseklik indeksi Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi sagittal -13,14 7,39,8 sagittal çapı çapı Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi 29,19 11,28,6* transvers çapı transvers çapı Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi genişlik -179,53 21,93,554 genişlik indeksi indeksi Boyun omur kanalı Göğüs omur kanalı sagittal 8,18 6,92,324 sagittal çapı çapı Boyun omur kanalı Göğüs omur kanalı transvers 26,38 9,2,4* transvers çapı çapı Boyun omur kanalı Göğüs omur kanalı genişlik -25,26 23,15,996 genişlik indeksi indeksi p<,5 düzeyinde anlamlıdır Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

18 S. Özkadif, T. Korkmaz Tablo 4. Dişi tavşanda omur gövdelerine ait ölçüm değerlerinin ve indekslerinin boyun ve göğüs bölgelerinde karşılaştırılması. (I) GRUP (J) GRUP Ortalama Standart p Farlılık (I-J) Hata Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi arka -9,85 18,98,94 arka yüz yüksekliği yüz yüksekliği Boyun omur gövdesi ön Göğüs omur gövdesi ön yüz 2,83 17,92,996 yüz yüksekliği yüksekliği Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi -27,33 241,32,88 yükseklik indeksi yükseklik indeksi Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi -9,85 8,49,338 sagittal çapı sagittal çapı Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi 28,24 1,3,11* transvers çapı transvers çapı Boyun omur gövdesi Göğüs omur gövdesi -276,46 186,36,183 genişlik indeksi genişlik indeksi Boyun omur kanalı Göğüs omur kanalı sagittal 9,1 5,91,156 sagittal çapı çapı Boyun omur kanalı Göğüs omur kanalı 26,43 7,85,1* transvers çapı transvers çapı Boyun omur kanalı Göğüs omur kanalı genişlik -26,6 198,94,772 genişlik indeksi indeksi * p<,5 düzeyinde anlamlıdır. Tablo 3 ve tablo 4 de tek bir bölgedeki ölçüm sonucu (I) aynı türden diğer bölgelerdeki ölçüm sonuçlarıyla (J) karşılaştırılmış ve ortalama farklılık (I-J) şeklinde gösterilmiştir. p değerlerine bakıldığında Tablo 3 de erkeklerin, Tablo 4 de dişilerin omur gövdesi transvers çapları ve omur kanalı transvers çaplarının boyun ve göğüs bölgesinde anlamlı olduğu görülmüştür. c) Korelasyon İstatistik İşlemleri Sonuçları Tablo 5. Erkek ve dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurları arasındaki korelasyon. Erkek- Dişi Omur Seviyesi Korelasyon OGAYY OGÖYY OGYİ Cervical 3 Pears.K.,287,289,195 -,211,145,19,22 -,98 1, OGSÇ OGTÇ OGGİ OKSÇ OKTÇ OKGİ p,3,297,485,449,65,698,431,727,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 15 Cervical 4 Pears.K.,573,369 -,134,34,12,34,273,539 1, p,26*,176,634,93,965,94,324,38*,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 15 Cervical 5 Pears.K. -,74 -,316,499,27,112,263 -,255,11,874 p,794,25,58,923,69,343,359,72,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 15 Cervical 6 Pears.K,228,37,395 -,124,133 -,8 -,62,643,999 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 19 p,415,175,145,66,637,776,826,1*,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 15 Cervical 7 Pears.K.,233,22,24 -,42,442,674 -,19 -,139,999 *p<,5 düzeyinde anlamlıdır. p,43,937,466,882,99,6*,945,62,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 15 Tablo 5 de erkek tavşan ile dişi tavşanın boyun bölgesindeki omurların tüm ölçüm değerleri ve indeksleri karşılaştırılmış ve p değerlerine bakılarak, erkek ve dişi tavşan arasındaki farklılıklar belirtilmiştir. Buna göre 3. boyun omurlarının sadece omur kanalı genişlik indeksleri arasında farklılık görülmüştür. 4. boyun omurlarının omur gövdesi arka yüz yüksekliği, omur kanalı transvers çapı ve omur kanalı genişlik indeksleri anlamlı bulunmuştur. 5. boyun omurlarında sadece omur kanalı genişlik indeksleri anlamlı görülmüştür. 6. boyun omurlarının omur kanalı transvers çapları ve omur kanalı genişlik indeksleri farklıdır. 7. boyun omurlarının ise omur gövdesi genişlik indeksleri ile omur kanalı genişlik indeksleri anlamlıdır. Tablo 6. Erkek ve dişi tavşanın göğüs omurları arasındaki korelasyon. Erkek-Dişi Korelasyon OGAYY OGÖYY OGYİ Thorasic 1 Pears.K. -,439 -,15,348,95 -,45 -,5 -,56,289 1, OGSÇ OGTÇ OGGİ OKSÇ OKTÇ OKGİ p,11,957,24,735,872,987,843,296,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 2 Pears.K.,84,64,321 -,39,54,331 -,36 -,93,999 p,766,821,243,263,847,229,267,742,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 3 Pears.K. -,42,24,44 -,43 -,344 -,4 -,482,64 1, p,882,932,135,11,29,14,69,1*,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 4 Pears.K,5,17 -,76 -,219 -,349 -,32 -,11,366 1, p,985,952,787,433,23,245,696,179,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 5 Pears.K. -,38 -,37 -,86,263,399,677 -,125,5 1, p,264,897,759,344,141,6*,657,985,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 6 Pears.K. -,28 -,29 -,146,251 -,25,376 -,33,284,842 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

2 S. Özkadif, T. Korkmaz p,312,295,65,368,463,167,229,36,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 7 Pears.K.,14,95 -,15,283 -,174,144 -,316,28 1, p,619,737,958,37,536,68,251,313,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 8 Pears.K. -,271 -,151,248,291 -,119,449 -,229,395 1, p,329,591,373,293,674,93,412,145,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 9 Pears.K.,64,9,6,224 -,335 -,155,136,128 -,962 p,821,749,983,422,222,581,629,649,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 1 Pears.K. -,26 -,21,59,387 -,34 -,71,48 -,56,76 p,35,473,833,154,94,83,865,843,1* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 11 Pears.K. -,4 -,15 -,384,5 -,563 -,385 -,255,266,999 p,889,711,158,859,29*,157,358,338,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Thorasic 12 Pears.K.,18 -,19,38,315 -,394,192 -,259 -,372,999 *p<,5 düzeyinde anlamlıdır p,72,946,263,253,146,493,352,172,* N 15 15 15 15 15 15 15 15 16 Tablo 6 da erkek tavşan ile dişi tavşanın göğüs bölgesindeki omurların tüm ölçüm değerleri ve indeksleri karşılaştırılmış ve p değerlerine bakılarak, erkek ve dişi tavşan arasındaki farklılıklar belirtilmiştir. Buna göre erkek tavşan ile dişi tavşanın 1. göğüs omurlarının omur kanalı genişlik indeksleri anlamlı bulunmuştur. 2. göğüs omurlarının sadece omur kanalı genişlik indeksleri farklıdır. 3. göğüs omurlarında omur kanalı transvers çapları ve omur kanalı genişlik indeksleri anlamlı bulunmuştur. 4. göğüs omurlarında sadece omur kanalı genişlik indeksleri farklı bulunmuştur. 5. göğüs omurlarının ise omur gövdesi genişlik indeksleri ile omur kanalı genişlik indeksleri anlamlıdır. 6., 7., 8., 9. ve 1. omurlarının sadece omur kanalı genişlik indeksleri arasında anlamlılık vardır. 11. göğüs omurlarında omur gövdesi transvers çapları ile omur kanalı genişlik indeksleri arasında anlamlılık vardır. 12. göğüs omurlarında ise sadece omur kanalı genişlik indeksleri anlamlıdır. SONUÇ VE TARTIŞMA Erkek tavşan ve dişi tavşanda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik ölçüm değerlerinin grafiklerine bakıldığında, erkeğe ait eğri ile dişiye ait eğrinin birbiri Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 21 ile uyumlu olarak seyrettiği, sadece bazı omurlarda farklılık gösterdiği görülmüştür. Boyun omurları yalnız başın ağırlığını taşıdığı için boyutları küçük ve gövdeleri incedir. Aşağı inildikçe omurlar üstüne binen ağırlık arttığı için omurların boyutları da büyür (Dere, 199). Böylece grafikteki eğriler de omur seviyeleri arttıkça yukarıya doğru çıkmaktadır. Sadece boyun bölgesinden göğüs bölgesine geçişte azalış görülmüştür. Bu da omurganın bu kısmındaki eğrilikten dolayıdır. Omur kanalının ise boyun bölgesinden göğüs bölgesine doğru sagittal çapının az miktarda arttığı, transver çapının ise azaldığı görülmüştür. Erkek tavşanın boyun ve göğüs omurlarının omur gövdesi arka yüz yüksekliği, ön yüz yüksekliği, sagittal ve transvers çapı ile omur kanalı sagittal ve transvers çapı dişi tavşana göre fazla oluşu cinsiyete bağlı olarak, erkeklerin daha büyük bir yapıya sahip olmasındandır. Fakat dişi tavşanlarda omur gövdesi yükseklik indeksi, genişlik indeksi ve omur kanalı genişlik indeksi erkek tavşanlardan biraz daha büyük bir değere sahiptir. Bu dişi tavşanlarda omurga boyunca omur gövdesi arka yüz yüksekliği artış oranının ön yüz yüksekliği artış oranından, omur gövdesi sagittal çap artış oranının transvers çap artış oranından ve omur kanalı sagittal çap artış oranının transver çap artış oranından daha fazla olduğunu göstermektedir. Tan ve ark. (24) insan omurgasının boyun ve göğüs bölgesinden morfometrik ölçümler almıştır. Tablo ve grafikler oluşturarak, omur seviyelerine göre farklılıkları ortaya koymuşlardır. Buna göre tıpkı tavşandaki gibi omurganın üzerine düşen ağırlığa bağlı olarak, boyun bölgesinden göğüs bölgesine doğru gidildikçe omurların büyüdüğünü ölçüm değerlerinin de arttığını gözlemlemişlerdir. Sadece boyun bölgesinden göğüs bölgesine geçişte omurda bir küçülme ve omur gövdesi arka yüz yüksekliği, ön yüz yüksekliği, sagittal ve transvers çapında bir azalma söz konusu olmuştur. Omur kanalının ise boyun bölgesinden göğüs bölgesine geçişinde sagittal çapta artış, transvers çapta azalış söz konusudur. Grauer ve arkadaşları (2) Beyaz Yeni Zelanda Tavşanları nın omurgalarının bel bölgesinin fizyolojik hareket oranlarının, insanın bel omurlarıyla benzerlik gösterdiğini fakat tavşandaki hareket oranı yüzdesinin insandan fazla olduğunu görmüşlerdir. Nisbeten korunmuş esneklik, kinematik çalışmalar için tavşanın bel bölgesindeki omurların bir bel omurga modeli olarak kullanılmasını desteklemektedir. Çalışmadan elde edilen tavşan omurgasına ait ölçüm değerleri ile Tan ve ark. (22) ve Tan ve ark. (24) yaptıkları çalışmada insan omurgasına ait ölçüm değerlerinin aynı omur seviyelerinde artış ve azalış göstermesi, insan omurgası üzerinde yapılacak bir çalışma veya bir model için tavşan omurgasının iyi bir denek olabileceğini göstermektedir. İnsanın iki ayak üzerinde yürümesine bağlı olarak omurga üzerinde meydana gelen lordos ve kifosların bulunduğu Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

22 S. Özkadif, T. Korkmaz bölgelerdeki omurların gövdelerinin yüksekliğine ait ölçüm değerleri ve indekslerine, tavşan omurgası ile çalışırken dikkat edilmelidir. KAYNAKLAR Dere, F. (1999). Anatomi Atlası ve Ders Kitabı, Adana Dursun, D. (25). Veteriner Anatomi I, Ankara, Medisan Yayınevi Edmonston S.J., Price R.I., Valente B., Singer K.P. (1999). Measurement of Vertebral Body Heights: Ex Vivo Comparisons Between Morphometric X-ray Absorptiometry, Morphometric Radiography and Direct Measurements. Osteoporos Int. 1:7-13 Elhan, A. (199). Kemikler (Osteolojia), Ankara Fidan G. (1991). Vertebrae Lumbales te Corpus Vertebrae ve Pediculus Arcus Vertebrae Üzerinde Morfometrik Çalışma. Tıpta Uzmanlık Tezi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara Grauer N.J., Erulkar S.J., Patel C.T., Panjabi M.M. (2). Biomechanical evalution of the New Zeland white rabbit lumbar spine: a physiologic characterization. Eur. Spine J. 9:25-255 Greenaway B.J., Partlow D.G., Gonsholt L.N., Fisher R.S. (21). Anatomy of the Lumbosacral Spinal Cord in Rabbits. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 37:27-34 Narita Y. and Kuratani S. (25). Evolution of the Vertebral Formilae in Mammals: A Perspective on Developmental Constrainsts. Journal of Experimantal Zoology (Mol dev Evol) 34B:91-16 O higgins P., Milne N., Johnson D.R., Runnion C.K., Oxnard C.E. (1997). Adaptation in the vertebral column: a comparative study of patterns of metameric variation in mice and men. J. Anat. 19:15-113 Olivier, G. (196). Pratique Antropologique, Paris Palumbo M., MD, Valdes M., MD, Robertson A., MD, Sheikh S., MD, Lucas P., MD. (24). Posterolateral intertransverse lumbar arthrodesis in the New Zeland White rabbit model:i. Surgical anatomy. The Spine Journal 4:287-292 Panjabi M.M., Duranceau J., Goel V., Oxland T., Takata K. (1991a). Cervical human vertebrae. Quantitative three-dimensional anatomy of the middle and lower regions. Spine Aug;16(8):861-9 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, Sayfa 1-23, 21

Yeni Zelanda Tavşanı nda boyun ve göğüs omurlarının morfometrik 23 Panjabi M.M., Takata K., Goel V., Federico D., Oxland T., Duranceau J., Krag M. (1991b). Thorasic human vertebrae. Quantitative three dimensional anatomy. Spine Aug;16(8):888-91 Panjabi M.M., Goel V., Oxland T., Takata K., Duranceau J., Krag M., Price M. (1992). Human lumbar vertebrae. Quantitative three-dimensional anatomy. Spine Mar;17(3):299-36 Sanders W.J. (1998). Comparative morphometric study of the australopithecine vertebral series Stw-H8/H41. Journal of Human Evolution 34:249-32 Tan S.H., Teo E.C., Chua H.C. (22). Quantitative three-dimensional anatomy of lumbar vertebrae in Singaporean Asians. Eur Spine J. 11:152-158 Tan S.H., Teo E.C., Chua H.C. (24). Quantitative three-dimensional anatomy of cervical, thoracic and lumbar vertebrae of Chinese Singaporeans Eur. Spine J. 13:137-146 Tanrıverdi F. (1995). Lumbal Vertebraların Corpus ve Discusların Yüksekliklerine Dair Radyolojik Ölçüm Çalışması. Yüksek Lisans Tezi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Erzurum Tatlısumak E. (1995). Genç Bir Grupta Lomber Vertebra ve İntervertebral Disklerin Morfometrik Karakteristiklerinin Radyolojik Metodlar Kullanılarak Analizi. Uzmanlık Tezi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Konya Yıldırım, M. (2). İnsan Anatomisi. İstanbul Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3 Sayfa 1-23, 21

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, 21 24