GEBE BİLGİLENDİRME SINIFI ve ANNE DOSTU HASTANE PROGRAMI Prof. Dr. Seçil ÖZKAN 1
Sunum Planı Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Anne Dostu Hastane Programı Gerekçe Amaçlar Yapılan çalışmalar Kriterler, rehberler vb. Planlanan çalışmalar ve veriler 2
Programların Gerekçesi -1 Anne ve bebekler, sağlık hizmetleri açısından risk altında bulunan ve öncelik tanınması gereken iki önemli grubu oluşturmakta Taşıdıkları riskler nedeniyle sağlık hizmetlerinden öncelikli ve özellikli hizmet almaları zorunlu 3
Programların Gerekçesi - 2 Dünya Sağlık Örgütü, Alma-Ata Deklarasyonu nu 2008 yılında tekrar gündeme getirerek; eşitsizliklerin giderilmesi, hizmet sunumunun iyileştirilmesi ve başta eğitim olmak üzere tüm ilkelerin gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulamıştır 4
Programların Gerekçesi - 3 1994 te Lamaze normal doğumu desteklemek ve kanıta dayalı annedostu uygulamaları devreye sokmak için Amerika çapında birçok örgütü, kurum ve kuruluşu bir araya getirmiştir 1996 The Doğum Servislerini Geliştirme Koalisyonu [Coalition For Improving Maternity Services (CIMS)] oluşmuştur Anne Dostu Hastane Basamakları (Ten Steps of Mother-Friendly Care) 5
Programların Gerekçesi - 4 Kadın hakları Hasta hakları Tıp etiğinin temel prensipleri İnsan hakları 6
Programların Gerekçesi - 5 Barselona Anne Hakları Bildirgesi ne göre; Her kadının üreme sağlığı, gebelik, doğum ve yenidoğan bakımı konusunda yeterli eğitim ve bilgi alma hakkı vardır Sağlık kurumları ve uzmanlar gebeye ve eşine bu eğitimi vermeli ve gebelerin doğum öncesi bakım programlarına katılmalarını özendirmeli Özellikle Doğuma Hazırlık Eğitimi ne katılmanın bir annelik hakkı olduğu 7
Programların Gerekçesi - 6 Bakanlığımızca Sezaryen Doğum Sıklığındaki Artış Nedenlerine Yönelik Bir Araştırma adlı çalışma, gebe ve lohusa kadınlarla derinlemesine görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir 1. Çalışma Mayıs Haziran 2010 Trabzon 2. Çalışma Eylül Ekim 2010 Ankara 8
Programların Gerekçesi - 7 Bu çalışma sonucunda; Gebe ve yakınlarının doğum korkularından ötürü, sezaryen isteği konusunda hekime baskısı olduğu, Doğum korkularını gidermede; gebenin doğum öncesi bakım konusunda bilgilendirilmesi ve bu süreçte ona psikolojik destek sağlanması gerektiği, Kadınlarımızın; teknik bilgisi kadar iletişimi de güçlü, güler yüzlü ebeler tarafından doktor gözetiminde doğum yapmayı arzuladıkları, Kadınlarımızın; mahremiyetin esas olduğu, estetiğin gözetildiği doğum salonları istedikleri saptandı 9
Programların Gerekçesi - 8 Bilinmeyen şeyler, korkuyu yaratır Kadın gebe eğitim sınıflarında, gebelik ve doğum süreci hakkında, doğru şekilde bilgilendirildiğinde korkusu azalırken, doğumda kontrol duygusu artar Akademik alanda yapılan çalışmalar; gebelik döneminde eğitim alan ve doğumda sürekli desteklenen kadınların, travayda ağrı yönetiminde daha başarılı olduğunu ve daha az analjezi ve anestezi gereksinimi duyduğunu göstermekte 10
Programların Gerekçesi - 9 Bu hareketlerin temel felsefesi; Gebelik hizmetlerinin standardını kanıta dayalı olarak yükseltmek, Perinatal komplikasyonları önlemek ve bu sorunlara bağlı maliyeti azaltmak, Gebelik, doğum ve doğum sonrası sürece odaklanan müdahaleler ve temel olarak bu hizmetleri veren sağlık kuruluşlarının hizmet felsefesinde değişim, Altyapı, insan gücü ve hizmetlerde gelişimi destekleyerek Anne dostu sağlık kuruluşları ve anne sağlığı hizmetleri oluşturmak 11
GEBE BİLGİLENDİRME SINIFI PROGRAMI 12
Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Amacı -1 Tüm gebelerin doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası dönemlere ilişkin konularında bilgi sahibi olmalarını ve bilinçli doğum yapmalarını sağlamak, Anne ve baba adaylarına normal doğum eylemi, ağrı yönetimi ve yeni rollerini benimsemesi konusunda bilgi ve beceri kazandırmak amaçlanmıştır 13
Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Amacı - 2 Gebelere doğum ağrısıyla baş etme yöntemleri anlatılarak gebelerin kendi fizyolojisine uygun olan normal doğumu yapabileceği güvenini kazandırmak, Korku ve kaygılarını gidererek doğum ağrısıyla baş etmenin mümkün olduğu gerçeğini aktarabilmek 14
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar - 1 Programın Genelge çalışmaları devam ederken ülke genelinde görev yapan 68 eğitimci sağlık personeli konuyla ilgili bilgilendirme eğitimine alınmıştır Ülke genelinde sunulan hizmetin standart hale getirilmesi ve devamlılığının sağlanması açısından Bakanlığımız 25.09.2014 tarih ve 2014/28 sayılı Gebe Bilgilendirme Sınıfı Genelgesi yayınlanmıştır 15
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar - 2 Bolu ve Malatya ilinde 56 eğitimci sağlık personeline eğitici eğitimi gerçekleştirilmiştir Gebe bilgilendirme sınıflarında gebelerin eğitimine başlanmıştır 16
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar - 3 Kanıta dayalı tıp uygulamalarının takip edilerek güncel kaynaklar kullanılarak dokümanların hazırlanması amacıyla akademisyenler, meslek kuruluşları ve Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı temsilcilerinden müteşekkil multidisipliner Bilim Kurulu oluşturulmuştur 17
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar - 4 Bilim kurulu katkılarıyla eğitim verecek sağlık personeline yönelik Gebe Bilgilendirme Sınıfı Eğitim Kitabı hazırlanmış ve kitabın basım ve illere dağıtımı gerçekleştirilmiştir 18
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar - 5 Toplum sağlığı merkezlerinde oluşturulan sınıflarda gebeler için düzenli eğitim takvimi hazırlanmakta Eğitimlerde; Gebe Bilgilendirme Sınıfı Eğitim Kitabı kaynak kullanılmakta, bilgilendirme ve danışmalık hizmeti bireysel/grup eğitimi şeklinde gerçekleştirilmekte Eğitim gebelere 3 oturumda verilmekte: Gebelik Süreci Doğum Süreci ve Doğum Ağrısıyla Baş Etme Doğum Sonu Dönem ve Yenidoğan Bakımı 19
Gebe Bilgilendirme Sınıfı Eğitim Kitabı - 1 Gebe ve Sağlık Personelinin İletişimi Üreme Organları ve Gebeliğin Oluşumu Gebelikte Annede Meydana Gelen Fizyolojik ve Psikolojik Değişiklikler Gebelikte Günlük Yaşam Gebelikte Beslenme ve Nutrisyonel Destek Gebelik İzlemleri, Rutin Yapılan Tetkikler ve Bağışıklama 20
Gebe Bilgilendirme Sınıfı Eğitim Kitabı - 2 Gebelikte Sık Karşılaşılan Sorunlar Çözüm Önerileri Gebelikte Tehlike Belirtileri ve Gerekenler Doğum Süreci Doğum Ağrısıyla Baş Etmede İlaçsız Yöntemler Doğum Sonu Dönem ve Özellikleri Doğum Sonu Dönemde Yenidoğanın Bakımı Doğum Sonrası Gebelikten Korunma ve Yapılması 21
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar - 6 Eğitim programına katılan gebelere katılım belgesi düzenlenmektedir 22
Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı GEBE BİLGİLENDİRME SINIFI PROGRAMI Veriler - 1 Yıl Gebe Bilgilendirme Sınıfı Sayıları Toplum Sağlığı Merkezleri'nde 2. ve 3. Basamak Sağlık Kuruluşunda (Doğum öncesi, doğum ve doğum sonu bakım hizmeti veren) Toplam 2013 86 118 204 2014 636* 179 815 * 2014 Yılı Eylül ayında Gebe Bilgilendirme Sınıfı Genelgesi yayınlanmış olup, 636 TSM nin 335 i Genelge ekinde yayınlanan standartlara sahiptir. 23
Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı Veriler -2 2014 Yılı Gebe Bilgilendirme Sınıfı Eğitimine Katılan Gebe Sayısı Toplum Sağlığı Merkezleri'nde 2. ve 3. Basamak Sağlık Kuruluşunda (Doğum öncesi, doğum ve doğum sonu bakım hizmeti veren) TOPLAM Eğitim Seans Sayısı 4.508 2.086 6.594 Eğitim Verilen Gebe Sayısı 22.271 106.318 128.589 * 2014 Yılı Eylül ayında Gebe Bilgilendirme Sınıfı Genelgesi yayınlanmış olup veriler 2014 yılı son üç ay verileridir. 24
Program Kapsamında Yapılması Planlanan Çalışmalar Antalya, Erzurum ve Samsun İllerinde, Gebe Bilgilendirme Sınıfı Eğitici Eğitimleri yapılacaktır Sertifikasyon programı çalışmalarına devam edilecektir 25
ANNE DOSTU HASTANE PROGRAMI Slayt No 26
Anne Dostu Hastane Programı Uluslararası Anne Dostu Doğum İnsiyatifi ve Doğum Hizmetlerinin Geliştirme Koalisyonunun çalışmalarının ülkemizdeki yansıması Anne Dostu Hastane yaklaşımı Bu kapsamdaki ilk çalışmalar TC Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğü (sonrasında THSK Kadın ve Üreme Sağlığı Daire Başkanlığı yönetiminde devam etmiştir) bünyesinde Mayıs 2011 de başlamıştır 27
Kanıta Dayalı Anne, Bebek ve Aile Dostu Bu Modelle; Başta kişi mahremiyeti olmak üzere, Üreme haklarına saygılı, Doğru veri ile doğru politika ve yaklaşım oluşturma, Etkili iletişime odaklanma, Her gebelik ve doğum sürecinin evrensel ilkelerle ve kendi kültürümüzle uyumlu hale getirilmesi planlanmakta 28
Bakanlığımız Anne Dostu Hastane Programının Amacı Anne sağlığı hizmetlerinin niteliğini ve niceliğini artırarak doğumun olumlu sonuçlarını artırmak, Nitelikli gebe, lohusa izlemini yapmak, Anne adaylarının doğal ve güvenli hastane ortamlarında doğumlarını gerçekleştirmeleri sağlamak, Doğum eylemini olumsuz yönde etkileyecek işlem ve müdahalelerden kaçınmak, Normal vajinal doğumu özendirecek ortamları oluşturmak 29
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar Anne Dostu Hastane Bilim Komisyonu Anne Dostu Hastane Kriterleri Anne Dostu Hastane Logosu Anne Dostu Hastane Kriterleri 81 İl'de doğum hizmeti veren sağlık kuruluşlarına 14 Aralık 2012 tarihli resmi yazı ile bildirildi Zorunlu Kriterler, Doğum Ünitesi Standartlarını Değerlendirme ve İzleme Formu, Anne Dostu Hastane Değerlendirme Formu, Anne Anketi ve Personel Anketi 30
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 1. Güvenli ve kaliteli gebelik izlemi ve doğum hizmeti almak bütün anne adaylarının hakkıdır Gebe ve lohusa takipleri güncel bilimsel kriterlere göre hazırlanmış olan yazılı takip protokollerine uygun olarak yapılmalıdır 31
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 2. Verilen hizmet, gebelik dönemi, travay, doğum ve doğum sonrası bakım ve danışmanlık hizmetlerini kapsamalıdır Gebelere doğum öncesi bakım ve danışmanlık hizmeti verilirken gerekli bilgilendirmeler yapılmalı ve Aydınlatılmış Onam Formu okutulup imzalatılmalıdır Gebeler doğumun planlanmasına katkıda bulunabilmelidir Gebe ve yakınlarının doğum şekilleri ve verilecek ilaçlarla, yapılacak tetkik ve müdahalelerin, gebe açısından muhtemel yarar ve zararları konusunda tam ve doğru olarak bilgilendirilmesini esas alan bir hizmet modeli uygulanmalı, gebe ve yakınlarına yönelik gebelik ve doğumla ilgili bilgilendirme materyalleri (yazılı, görsel, maketler, modeller vs.) olmalıdır 32
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 3. Kurumlarda poliklinik, eğitim, danışmanlık ve doğum hizmeti verilen ortamlar ulusal standartlara uygun hazırlanmalıdır Kurumlar 7 gün 24 saat hizmet verebilen, anne ve bebek ihtiyaçlarına göre düzenlenen ünitelerden oluşmalıdır Doğum üniteleri ulusal denetimlerle sınıflandırılmış olmalı ve kurumlar sağladıkları bakımın kalitesinden sorumlu olmalıdır Doğum hizmeti sunan yataklı tedavi kurumları, her gebe ile birebir ilgilenen, onlarla iyi iletişim kuran yeterli sayı ve kalitede sağlık personeline sahip olmalıdır Doğum hizmeti sunan yataklı tedavi kurumları güvenli kan transfüzyonunun sağlanması ve hastane enfeksiyonlarının önlenmesine yönelik gerekli tedbirleri almalıdır 33
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 4. Mahremiyet beklentileri itina ile karşılanmalı, hijyen ve konfor standartları yüksek tutulmalıdır Gebenin kendini rahat ve konforlu hissetmesi sağlanmalı, yanına uygun bir refakatçi seçebilmelidir Doğum sürecinde servislerde gebeye fiziksel ve duygusal destek birebir olmalı ve gebeler bu desteğe kolaylıkla ulaşılabilmelidir Travay sırasında gebe için pozisyon kısıtlaması olmamalı, istediği pozisyonda yatabilmeli, odada rahatça yürüyebilmeli, hareket edebilmelidir Gebelerin aktif pozisyonlarda ıkınmaları teşvik edilerek, doğum gerçekleştirilmelidir 34
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 5. Kanıta dayalı olmayan müdahaleler rutin olarak uygulanmamalıdır Beslenme ve sıvı alımı kesilmemelidir Lavman, traş gibi işlemler rutin olarak uygulanmamalıdır Erken amniyotomi, sık tuşe, üretral kateter uygulanmamalıdır Kurumun sezaryen oranı, kabul edilebilir minimum ve maksimum seviyeleri aşmamalıdır 35
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 6. Hizmet sunumu için gerekli olan insan kaynakları ve lojistik destek optimum düzeyde olmalıdır Doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası hizmetler multidisipliner yaklaşım ile donanımlı bir ekip tarafından verilmelidir. Yüksek riskli gebelere yaklaşım ve sevk konusunda doğum hizmeti sunan yataklı tedavi kurumunun yazılı bir eylem planı olmalıdır İsteyen hastalara doğum analjezisi hizmeti sunulabilmelidir 36
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 7. Acil obstetrik durumlarda sevk kriterlerine uyulmalıdır Doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası hizmetlerin yönetiminde devamlılık gözetilmelidir Gebelik, doğum ve lohusalığa bağlı bir komplikasyon nedeniyle müracaat eden gebeler hemen kabul edilip gerekli tıbbi müdahale gecikmeksizin yapılmalıdır Hasta stabilize edildikten sonra sevk edilmelidir Sevk, 112 ile irtibata geçilerek yapılmalıdır Sevk edilen kurum, sevk eden kuruma vakalarla ilgili geri bildirim yapmalıdır 37
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 8. Doğum hizmeti anne ve bebek odaklı olmalıdır Bebek Dostu Hastane kriterlerine uyulmalıdır Anne ve ailelerin doğan bebeklerini kucaklamaları ve dokunmaları sağlanmalı ve devamı desteklenmelidir Lohusa normal doğum sonrası en az 24, sezaryen doğum sonrası en az 48 saat hastanede kalmalı, postpartum bakım almalıdır 38
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 9. Hizmet sunanların bilgi ve beceri kapasitesini güçlendirmeye yönelik aktiviteler planlanmalı ve uygulanmalıdır Hizmet içi eğitimlerin sürekliliği sağlanmalıdır Doğum Öncesi Bakım, Acil Obstetrik Bakım, Doğum ve Sezaryen Eylemi, Doğum Sonu Bakım Yönetim Rehberlerinin kullanımı konusunda izleme değerlendirme çalışmaları yapılmalıdır Bünyesinde çalışan hekim ve diğer sağlık personelinin bu prensip ve ilkeleri benimsemeleri ve bilgilendirilmeleri sağlanmalıdır Çalışanlar referans materyallere 24 saat erişebilmelidir 39
ANNE DOSTU HASTANE KRİTERLERİ (10 Adım) 10. Verilen hizmetlerle ilgili gerekli kayıtlar tutulmalı ve düzenli aralıklara analizleri yapılarak hizmetlerin geliştirilmesinde kullanılmalıdır Merkezler, sunulan hizmetlerin nitelik ve niceliğine yönelik kayıtları elektronik ortamda düzenli ve doğru bir şekilde tutmalıdır İstatistiksel veriler internet ortamında yayınlamalı, tüm kurumların ve vatandaşların erişimine açık tutulmalıdır Maternal ve perinatal mortalite ve morbiditeleri dikkatlice izlenmeli, bu amaçla düzenli geribildirim toplantıları yapılmalıdır 40
Anne Dostu Hastane Logosu 41
Anne Dostu Hastane Değerlendirme Hastane Bilgi Formu Materyalleri -1 Hastanenin alt yapısı ve istatistiki bilgilerini içeren formdur, hastane ilk başvuru isteğini bu form aracılığıyla resmi yazıyla iletir Doğum Ünitesi Standartlarını Değerlendirme ve İzleme Formu Doğum ve travay ünitelerinin fiziksel özelliklerinin değerlendirilmesine dair sonuçların irdelendiği ayrıntılı formdur Sağlık Personeli Görüşme Formu Hastanede çalışan sağlık personeli ile yüz yüze görüşülerek doldurulan formdur. Görüşülecek kişiler; Hastane Başhekim yardımcısı (1 kişi), sağlık bakım hizmetleri müdürü (1 kişi), kadın doğum uzmanı (2 kişi), doğum ünitesi sorumlu ebe/hemşiresi (1 kişi), doğum ünitesinde çalışan ebeler (3 kişi) ve kadın doğum servis hemşiresi (2 kişi) toplam 10 kişiden oluşur 42
Anne Dostu Hastane Değerlendirme Materyalleri - 2 Hastanede Sunulan Hizmetlere Dair Anne Görüşleri Formu Hastanede yatmakta olan, taburculuğuna karar verilmiş ve canlı normal doğum yapmış 10 (on) anne ile yüz yüze görüşülerek doldurulur Anne Dostu Hastane Değerlendirme Formu Daha önce doldurulan formlar ve gözlemler neticesinde elde edilen verilere dayalı olarak T.C. Sağlık Bakanlığı Anne Dostu Hastane Değerlendirme Ekibi tarafından doldurulur. Hastanenin Anne Dostu Hastane olabilmesi için her kriterden 10 üzerinden en az 7 olmak üzere ve toplamda da 100 puan üzerinden 70 puan alması gerekmektedir 43
Program Kapsamında Yapılan Çalışmalar Anne Dostu Hastane Değerlendirmeci ve Eğitici Eğitimi için Eğitim Modülleri hazırlandı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu ile yapılan görüşmeler sonucunda pilot çalışma yapılmasına karar verildi (Manisa, İzmir ve Muş illeri gönüllü olmuştur) Kriterlere uyan gönüllü hastanelerin isimleri belirlendi Belirlenen Hastanelerin bulunduğu illerin; Anne Dostu Hastane Program sorumlularına yönelik Ankara da 1 (bir) günlük bilgilendirme toplantısı yapıldı 44
Program Kapsamında Yapılması Planlanan Çalışmalar Pilot illere yönelik değerlendirme ziyaretleri planlanmaktadır Anne Dostu Hastane İl Değerlendirme ve Eğitimci Ekipleri" oluşturma çalışmaları yapılmaktadır Anne Dostu Hastane İl Değerlendirme ve Eğitimci Ekiplerine yönelik eğitimler planlanmaktadır 45
SAĞLIKLI TOPLUM SAĞLIKLI BEBEK SAĞLIKLI ANNE SAĞLIKLI GEBE 46
Her kişinin gebelik süreci ve doğumu ile ilgili ayrı hikayeleri vardır Bazı gebeler çok güzel anılarla bu süreçleri tamamlarken Bazıları da bugünkü kararlarını etkileyen kötü anılar taşımakta 47
Anneler doğumlarını bir travma olarak değil! bayram günü gibi hatırlasınlar 48