coğrafya SORU BANKASI Erdem EREN LYS KONU ALT BÖLÜM TESTLERİ GERİ BESLEME TESTLERİ KONU ÖZETLERİ Öğrenci Kitaplığı
coğrafya SORU BANKASI LYS EDAM Öğrenci Kitaplığı 33 EDAM ın yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün ya da bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltılması ve/veya dağıtımı yapılamaz. Dizi Editörü Süleyman ERTEKİN sertekin@edam.com.tr Yazar Erdem EREN Kapak Tasarım Nevzat ONARAN Grafik Tasarım ve Uygulama Ahmet KARATAŞ ISBN: 978-605-4919-03-1 1. Basım: Nisan 2014, İstanbul Baskı ve Cilt Limit Ofset Litros Yolu, 2. Matbaacılar Sitesi, A Blok, ZA 13, Topkapı / İstanbul - Tel: +90 212 613 8737 eğitim danışmanlığı ve araştırmaları merkezi Ferah Mah. Ferah Cad. Bulduk Sok. No:1 34692 Üsküdar - İstanbul / Türkiye Tel./Fax: +90 216 481 30 23 www.edam.com.tr egitim@edam.com.tr
ÖN SÖZ Coğrafya, insanın yaşadığı ortamı ekolojik, ekonomik, sosyal ve siyasal yönleriyle tanımak amacıyla giriştiği çabaların sonucu olarak ortaya çıkan çok yönlü bir bilimdir. Bu yönüyle oldukça renkli, eğlenceli, bir o kadar da hayranlık uyandıran bir alandır. Öğrenciler coğrafyayı sözel ve sayısal ayrımının tam ortasında duran ve her iki yeteneği de gerektiren bir ders olarak görür. Bu algı, doğru bir algıdır. Elinizdeki kitap TAM TEŞEKKÜLLÜ BİR SORU BANKASIDIR. LYS Coğrafya adına tüm aradıklarınızı bulabileceğiniz tek kitaptır. Konu Özet Anlatım kısımlarıyla öz olarak konuları öğrenin. Konu Alt Bölüm Testleriyle konuları pekiştirin. Unutmayı engellemek için Geri Besleme Testleriyle tekrar yapın. Ayrıca kitapta öğrencilere coğrafyadaki nedensellik, ilişki (bağlantı), dağılış ilkeleri doğrultusunda doğru cevap, çeldirici ve yanlış cevap ayrımı becerisi kazandırmayı sağlayan bir yöntem izlenmiştir. Kitabın hazırlanmasına katkıda bulunan Orhan ARSLAN, Ramazan DİKER, Ali GÜNEŞ, Nafiye ÇORMAN, İdil ŞAHİN, Dilara YÜZGEÇ, Recai KÜÇÜKDAL, Gülay ÇEVİK, Emre ŞENTÜRK ve Birol ERDOĞDU ya teşekkür ederiz. LYS Coğrafya Soru Bankası kitabının sınavdaki başarınızda olumlu etkiler oluşturması temennisiyle... EDAM
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: Doğal Sistemler... 6 Biyoçeşitlilik... 8 Ekosistemlerin İşleyişi ve Enerji Akışı... 14 Madde Döngüleri... 16 Su Ekosistemlerinin İşleyişi... 18 Doğanın Ekstremleri... 20 İnsan ve Doğa Etkileşimi... 24 Yarından Sonra... 26 Geri Besleme Testleri... 28 2. BÖLÜM: Beşeri Sistemler... 40 İlk Kültür Merkezleri... 42 Şehirlerin Fonksiyonarı ve Etki Alanları... 46 Şehirlerin Tarihsel Süreçte Gelişimleri... 48 Nüfus ve Nüfus Politikaları... 50 Ekonomik Faaliyetlerin Sosyal ve Kültürel Etkileri... 54 Şehirleşme, Sanayi ve Göç İlişkisi... 56 Günümüz Dünyasından Geleceğin Dünyasına... 60 Üretim, Dağıtım ve Tüketim... 64 Doğal Kaynaklar... 68 Geri Besleme Testleri... 70 3. BÖLÜM: Mekansal Bir Sentez: Türkiye... 86 Medeniyetler Beşiği Anadolu... 90 Türkiye de Arazi Kullanımı... 92 Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler... 94 Türkiye de Uygulanan Ekonomi Poitikaları... 98 Türkiye de Tarım... 100 Türkiye de Tarım ve Ormancılık... 102 Türkiye de Hayvancılık... 104 Türkiye de Madencilik... 108
Türkiye nin Enerji Kaynakları... 112 Türkiye de Sanayi... 116 Türkiye de Ulaşım... 118 Türkiye de İç Ticaret... 122 Türkiye de Turizm... 124 Türkiye de Dış Ticareti... 128 Türkiye de Doğal Afetler ve Oluşturduğu Riskler... 130 Türkiye nin Jeopolitiği... 134 Bölgesel Planlar... 136 Türkiye Nüfusunun Geleceği... 138 Türkiye Nüfusunun Özellikleri... 140 Türkiye de Bölge Sınıflandırılması... 142 Geri Besleme Testleri... 148 4. BÖLÜM: Küresel Ortam... 164 Kültürler ve Türk Kültürü... 166 Hammadde, Üretim ve Pazarın Küresel Ticarete Etkisi... 168 Bacasız Sanayi: Turizm... 170 Gelişmişlik Seviyelerine Göre Ülkeler... 172 Almanya, Rusya, Güney Afrika ve Çin... 174 İtalya ve Japonya... 176 İngiltere ve Fransa... 178 Tarım ve Ekonomi İlişkisi... 180 Küresel ve Bölgesel Örgütler... 182 Sıcak Çatışma Bölgeleri... 184 Doğal Kaynakların Verimliliği - Enerji Taşımacılığı ve Nijerya... 186 Geri Besleme Testleri... 188 5. BÖLÜM: Çevre ve Toplum... 202 Çevre ve Toplum... 204 Geri Besleme Testleri... 228
1. Bölüm: DOĞAL SİSTEMLER BİYOM Biyom Alanı Tropikal yağmur ormanları Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgelere biyom denir. Her biyomun kendisine özgü bitki ve hayvan türü vardır. Karasal biyomlar sınıflandırılırken iklim ve bitki örtüsü; su bi yomları sınıflandırılırken suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri (tatlı, tuzlu) etkili olmuştur. Bitki Örtüsü Hayvanlar Sürekli yeşil kalan Fil, şempanze, jagugeniş (yayvan) yap- ar, kaplan, leopar, raklı ormanlar böcekler Çöl Su tutabilen dikensi bitkiler (kaktüs) Ilıman, yapraklarını döken ormanlar Sonbaharda yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ormanlar Ayı, sincap, geyik Ilıman çayırlar Çayır ve bozkır gibi ot toplulukları Lama, bizon, kanguru, bufalo Çalılık (maki) İğne yapraklı ormanlar Çalılar ve kuraklığa dayanıklı bodur ağaçlar Tayga ormanları (İğne yapraklı ormanlar) Deve, örümcek, kertenkele Çakal, tilki, kurt, tavşan, keçi Samur, vizon, vaşak, kunduz, baykuş Tundralar Yosunlar, liken, otlar (bataklık) Ren geyiği, kutup tilkisi, boz ayı Kutuplar Bitki yok Kutup ayısı, penguen, fok Dağ biyomu İğne yapraklı ormanlar ve bitki örtüsünden yoksun alanlar Kartal, dağ keçisi, Tibet öküzü, kar tavşanı Deniz biyomu Bitkisel planktonlar Balıklar, midye, yengeç, balina, yunus, ahtapot Tatlı su biyomları Saz, kamış, nilüfer Balıklar, kurbağa, solucanlar SU EKOSİSTEMİ Okyanusların Faydaları 1. Okyanus akıntıları Dünya daki ısı dengesini sağlar. Örneğin Golfstrim sıcak su akıntısı Ekvator daki sıcaklığı kutuplara doğru taşır. 2. Okyanustaki ve denizdeki dalgalarda bulunan aerosol (küçük tuz parçaları) havaya karışarak yağış ve bulutlar için yoğuşmayı kolaylaştırır. Yağmurla toprağa düşen aerosoller topraktaki verimi artırır. Akarsularda Biyoçeşitlilik Akarsuyun Biyoçeşitliliği Artıran Özellikleri 1. Aşağı çığırlarında akarsuyun getirdiği organik maddelerin bolluğu ile biyoçeşitlilik artar. 2. Ağız kısımlarında (denize dökülen yeri) tuzlu ve tatlı su canlıları için yaşam alanı sağlar. Akarsuyun Biyoçeşitliliği Azaltan Özellikleri 1. Eğimin fazla olduğu yerlerde hızlı akar, balıkların çoğu bu ortamda yaşayamaz. 2. Bulanıklık (bol alüvyon taşınması) 3. Yukarı çığırlarındaki besin yetersizliği 4. Şelale oluşan yerler FOTOSENTEZ Fotosentezde kullanılanlar: Karbondioksit ve su Üretilenler: Glikoz (şeker) ve oksijen Enerji Akışı ile İgili Bilgiler 1. Güneş ekosistemin tek enerji kaynağıdır. 2. Bitkiler Güneş enerjisini fotosentezle kimyasal enerjiye dönüştürürler. 3. Enerjinin önemli bir kısmını ayrıştırıcılar kullanır. 4. Enerji akışı üreticiden tüketiciye olmak üzere tek yönlüdür. 5. Enerji harcandıkça değişime uğrar. 6. Enerji akışı sırasında enerjinin bir kısmı çevreye ısı olarak yayılır. Enerji Piramidi Canlıların Yeryüzüne Dağılışını etkileyen Faktörler 1. Fiziki Faktörler 2. Biyolojik Faktörler 2. Paleocoğrafya a. İklim b. Yerşekilleri c. Toprak a. İnsan b. Diğer canlılar a. Kıtaların Kayması b. İklim değişikliği Piramitten yukarı çıkıldıkça birey sayısı azalır. Çünkü yukarı çıkıldıkça aktarılan enerjinin desteklediği birey sayısı azalır. 6
1. Bölüm: DOĞAL SİSTEMLER Azot Döngüsünde Etkili Olan Faktörler 1. Yıldırım ve volkanik patlama (elektrik deşarjları) 2. Yağmur 3. Azot bağlayıcı bakteriler 4. Azotu nitrata çeviren nitrifikasyon bakterileri 5. Nitratı azota çevirip atmosfere salan denitrifikasyon bakterileri 6. Besin zinciri 7. Bitkiler Karbon Kaynakları 1. Kara: Kömür, petrol, doğalgaz, kireçtaşı 2. Deniz: Karbondioksit ve bikarbonat 3. Atmosfer: Karbondioksit (CO 2 ) 4. Canlılar: Organik molekül Karbondioksit Tüketimi 1. Kara ve deniz bitkileri tarafından fotosentezde kullanılır. 2. Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda kullanılır. 3. Deniz hayvanlarının ve bitkilerinin ölümü ile dibe çöker ve karbonatlı kayaçlar halinde depo edilmesi ile tüketilir. 4. Ölen canlıların bünyesindeki karbon zamanla basıncın etkisiyle petrol ve kömür gibi fosil yakıtlara dönüşür. Karbondioksit Açığa Çıkması 1. Canlıların solunumları ile doğaya döner. 2. Ölen canlıların çürümesi ve orman yangınları sonucu doğaya döner. 3. Karbonatlı kayaçların fiziksel ve kimyasal yollarla ayrılması sonucunda havaya yayılır. 4. Suyun hava ile temas yaptığı yüzeyde karbon alışverişi gerçekleşir. Burada CO 2 akışı, su yüzeyinden atmosfere ve atmosferden suya doğru iki yönde gerçekleşir. Oksijen Döngüsü Üretimi: Canlıların fotosentezi Suyun fotolizi (güneş ışınlarının suda bulunan oksijeni ayrıştırması) Tüketimi: Canlıların solunumu Besinlerin yanması Yanma Fosfor Döngüsü Fosfor: Canlıların kabuk, kemik ve dişlerinde bulunur. Ana kaynağı yer kabuğudur. Kayaçların yapısında fosfat olarak bulunan madde, erozyonla toprağa karışır. Bitkiler fosfatı diğer maddelerle birlikte kullanarak besin maddesi üretirler. Otçullar fosforu bitkilerden, etçiller ise otçullardan alırlar. canlılık olayı sona erince bu madde tekrar toprağa karışır. Fosforun bir döngüsü de kara ve denizler arasında gerçekleşir. Erozyon sonucu karalardan denizlere taşınan fosfor, tortul tabakalar arasındaki birikir. Bu tabakalar levha hareketleri sonucu sıkışarak yükselir ve kara haline gelir. İnsan ve Doğa Etkileşimi Manş Tüneli: İngiltere ve Fransa arasındaki Manş Denizi nin altından geçer. Koliforniya da Central Valley Projesi: Çöl alanı sulama ile tarıma açılmıştır. Libya Yapay Nehir Projesi: Güneydeki yeraltı suları sulama yapmak amacıyla kuzeydeki Akdeniz kıyılarına taşınmıştır. İsviçre ve Dağlar: Alp dağlarının olumsuzluğu tünel ve viyadükler yapılarak aşılmıştır. Yine Alp Dağlarında kış turizmi geliştirilmiştir. Hollanda ve kıyıları: Kuzey Denizi kıyılarına taşkın koruma setleri yapılarak denizden toprak kazanılmıştır. AFETLER Doğal afetler Afetlerin sınıflandırılması Jeopolitik afetler Erozyon Meteorolojik afetler Deprem Tsunami Volkanik patlama Heyelan Kaya düşmesi Su baskını ve sel Kuraklık Şiddetli rüzgarlar Çığ düşmesi Teknolojik / insan kaynaklı afetler Nükleer kimyasal kazalar Yangınlar Terör olayları Barajların yıkılması 7
BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 1 1. Ekvatoral yağmur ormanları dünyanın en zengin doğal yaşam alanlarıdır. Bitki ve hayvan türlerinin %50-70 ini bu ormanların barındırdığı tahmin edilmektedir. Yağmur ormanlarının dünyanın en zengin doğal yaşam alanı olmasında; I. Yer şekillerinin düz veya hafif engebeli olması II. Yağış miktarının fazla olması III. Sıcaklık ortalamalarının fazla olması IV. Topraklarında kireç ve tuz oranının az olması gibi faktörlerden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 2. Biyoçeşitliliği etkileyen faktörler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Doğal faktörler 1. İklim 2. Hayvanlar 3. Yer şekilleri Biyolojik faktörler 4. Toprak 5. Bitkiler Paleocoğrafya 6. İklim değişiklikleri 7. İnsan 8. Kıtaların kayması Tabloda verilenlerden hangileri yanlış yerde verilmiştir? 4. Coğrafya öğretmeni Erdem bey, öğrencileri Berk, Begüm ve Ecem e birer araştırma konusu vermiş. Bu konularla ilgili hazırladıkları ödevleri bir sonraki derste arkadaşlarına sunmalarını istemiştir. Erdem bey araştırma ödevi olarak; Berk e; benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran yaşam ortamları konusunu, Begüm e; belli bir canlı türünün doğal yaşam alanı konusunu, Ecem e; hava, toprak ve su gibi cansız ögeler ile canlıların oluşturduğu yaşam alanı konusunu vermiştir. Buna göre öğrencilerin araştıracakları konular aşağıdaki kavramlardan hangileri ile doğru olarak ilişkilendirilir? Berk Begüm Ecem A) Habitat Ekosistem Biyom B) Biyom Ekosistem Habitat C) Ekosistem Habitat Biyom D) Biyom Habitat Ekosistem E) Habitat Biyom Ekosistem A) I-4-7 B) I-5-8 C) 2-4-7 D) 2-5-8 E) 3-6-8 3. Yeryüzünde kendine özgü iklim, bitki örtüsü ve hayvan türü bulunan alanlara biyom denir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi diğerlerine göre farklı bir biyom içerisinde yer alır? A) İtalya yarımadası B) Kaliforniya çevresi C) Mısır kıyıları D) Güneybatı Avustralya E) Cape Town çevresi 5. Bitki örtüsü: Tayga ve boreal ormanları Hayvan türleri. Samur, Vaşak, Kunduz, Geyik, Ayı, Tilki, Kartal, Kurt, Baykuş, Su samuru, kar tavşanı, kutup porsuğu, kuş ve böcekler Yukarıda bitki örtüsü ve hayvan türleri verilen biyom aşağıdakilerden hangisidir? A) İğne yapraklı ormanlar B) Ilıman yaprak döken ormanlar C) Tatlı su D) Ilıman çayırlar E) Tundra 8
BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 1 6. Aşağıdaki şekilde kuzey yarımkürede bitki örtüsünün ekvatordan kutuplara doğru sıralanışı verilmiştir. 90 Tundra İğne yapraklı ormanlar Karışık yapraklı ormanlar Yaprak döken ormanlar Geniş yapraklı ormanlar Buna göre: bitki örtüsünün ekvatordan kutuplara doğru değişmesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Sıcaklığın azalması B) Toprak veriminin azalması C) Yağış miktarının azalması D) Yükseltinin artması E) Toprak kalınlığının artması 7. Aşağıdaki grafiklerde iki farklı biyoma ait sıcaklık ve yağış grafikleri gösterilmiştir. Yağış Sıcaklık Sıcaklık ( C) Yağış (mm) 30 600 25 500 20 400 15 300 10 200 5 100 0 0 O Ş M N M H T A E E K A I 0 Yağış Sıcaklık Sıcaklık ( C) Yağış (mm) 30 150 25 20 100 15 10 50 5 0 0 O Ş M N M H T A E E K A II Bu biyomlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) I. biyomda savan adı verilen gür bitki toplulukları görülür. B) I. biyomda üretici sayısı II. biyomdan fazladır. C) II. biyomda ayrıştırıcı sayısı I. biyomdan fazladır. D) II. biyomda ilkbahar yağışlarıyla büyüyen otların yazın kurumasıyla bozkır bitki örtüsü vardır. E) I. biyomda tüketici sayısı II. biyomdan fazladır. 8. Bitkilerin gövde, dal ve yapraklarının çürümesiyle oluşan siyah renkli organik toprağa humus denir. Aşağıdaki biyomların hangisinde bulunan topraklar humus bakımından daha zengindir? A) Tropikal yağmur ormanları B) Çayır C) İğne yapraklı ormanlar D) Bozkır E) Tundra 9. Bitki ve hayvan türleri yaşamlarını devam ettirebilmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak (adaptasyon) zorundadır. Aşağıdakilerden hangisi adaptasyon durumuna bir örnek değildir? A) Çölde yaşayan birçok hayvanın başka bölgelerdeki hayvanlara göre daha açık renkli olması B) Göl sularının aşırı kirlenmesine bağlı olarak bazı balık türlerinin yok olması C) Akdeniz ikliminin doğal bitki örtüsü olan makilerin yapraklarının tüylü, parlak ve sert özellikte olması D) Tropikal kuşaktaki bazı canlıların güneş ışığından yararlanabilmek için ağaçların üst kısımlarında yaşaması E) Kutup bölgelerinde yaşayan fokların derilerinin altında kalın bir yağ tabakasının olması 10. I. Bataklık II. Deniz III. Tundra IV. Dağ Yukarıdaki biyomlardan hangilerinin yayılış alanı enlem etkisiyle açıklanabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve IV E) I, II ve IV 1. C 2. C 3. C 4. D 5. A 6. A 7. C 8. B 9. B 10. B 9
BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 2 1. I. Yağış II. Kuraklık III. Sıcaklık IV. Anız yakılması Yukarıdakilerden hangilerinin biyoçeşitliliğin azalmasını daha fazla etkileyen faktörler arasında yer alır? 4. Kara ve denizlerin dağılımı, canlıların yeryüzüne yayılışını etkiler. Denizler karalarda yaşayan canlılar için, karalar ise denizlerde yaşayan canlılar için yayılmaya engeldir. Buna göre, aşağıdaki kıtalardan hangisi denizlerde yaşayan canlılar için en büyük engel teşkil eder? A) Afrika B) Asya C) Antartika D) Amerika E) Okyanusya A) I ve III B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 2. Yağış bitkiler için hayati öneme sahiptir. Her bitkinin yetişebilmesi için değişik miktarda suya ihtiyacı vardır. Bitkinin ihtiyaç duyduğu su miktarından az yağış aldığı yerlerde bitki yetişmez. Yıllık yağış miktarının 200 mm nin altında olduğu yerler, kurak alanlar olarak tanımlanır. Kurak alanlar bitki örtüsünün çok seyrek olduğu alanlardır. Bu bölgelerde yalnızca kserofit olarak tanımlanan kuraklığa dayanıklı bitkiler yetişebilmektedir. Aşağıdakilerden hangisinin kserofit bitkilerin özellikleri arasında olduğu söylenemez? A) Toprağın üstündeki bölümlerinin çok küçük olması B) Geniş yapraklara sahip olması C) Gövdelerinde su depolamaları D) Yapraklarının yerini dikenlerin alması E) Köklerinin çok derinlerde ve yaygın olması 3. I. Belirli bir canlının doğal yaşam alanına habitat denir. II. Yıllık yağış miktarının 200 mm nin altında olduğu kuraklığa dayanaklı kökleri derinlerde olan bitkilere hidrofit bitki denir. III. Nem ve yağışın fazla olduğu, kök sistemi fazla gelişmeyen bitkilere kserofit bitki denir. IV. Hava, su, toprak ve canlılardan oluşan doğal yaşam alanına biyoster bitki denir. Yukarıdaki tanımlardan doğru (D) ve Yanlış (Y) olanlar aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir? I II III IV A) D Y Y D B) Y D Y D C) D Y D Y D) Y D D Y E) Y Y Y D 5. Aşağıdaki haritada karasal bir biyomun dağılış alanları gösterilmiştir. Amazon Havzası Kongo Havzası Endonezya ve Polinezya Adaları Buna göre; bu biyom ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bitkilerin kökleri çok derinde ve yaygındır. B) Sürekli yağış ve yüksek sıcaklık yaşanır. C) Karaların en zengin doğal yaşam alanıdır. D) Sürekli yeşil kalan yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar vardır. E) Toprakları kireç ve tuz bakımından fakir olan laterittir. 6. Bitki örtüsünü ağaçsız, kaya yosunları, likenler, otlar ve bazı küçük çalıların oluşturduğu; ren geyiği, karibu, misk öküzü gibi hayvanların yaşadığı biyom aşağıdakilerden hangisidir? A) Çalılık B) Kutup C) Tundra D) Savan E) Çöl 10
BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 2 7. Ekolojik döngülere insanın müdahalede bulunması büyük çevresel sorunlara yol açar. Aşağıdakilerden hangisi insanın yaptığı olumsuz müdahalelerden değildir? A) Kentleşme ve hızlı nüfus artışı B) Fosil yakıtların tüketilmesi C) Milli parklar oluşturulması D) Bitki örtüsünün tahribatı E) Sulak alanların kurutulması 8. Yeryüzünde bitki örtüsünün dağılışını etkileyen faktörleri iklim, yer şekilleri, toprak ve biyolojik faktörler diye dört gruba ayırabiliriz. Biyolojik faktörlere aşağıdakilerden hangisi örnek olarak verilemez? A) Tarla ve bahçe açma ihtiyacı B) Orman alanlarını imar ve iskana açma C) Çeşitli nedenlerle yeryüzünde yaşanan savaşlar D) Denize dönük yamaçların fazla yağış alması E) Sanayileşme ve yakacak ihtiyacı 10. Aşağıdaki tabloda beş biyomun bitki ve hayvan türleri verilmiştir. Biyom Bitki örtüsü Hayvnalar I. Savan Yüksek boylu otlar, yer yer ağaçlar, çalılar Aslan, zebra, zürafa, devekuşu, timsah II. Tatlı su biyomları Saz, kamış, nilüfer ve bitki planktonlar III. Kutuplar Ağaçsız kaya yosunları, otlar ve bazı küçük çalılar IV. Çalılık Çalılık ve bodur ağaçlar V. Dağ Dikey yönde değişen iğne yapraklı orman, bitki örtüsünden yoksun alan Balıklar, kurbağalar, solucanlar, bazı böcek türleri Kutup ayısı, kutup tilkisi, penguan, fok Çakal, keçi, tavşan, kurt, tilki, yabani koyun, kokarca Kartal, dağ keçisi, Tibet öküzü, kar tavşanı, yırtıcı hayvanlar Tabloda verilen biyomlardan hangisinde yanlış bilgi bulunduğu söylenebilir? A) I B) II C) III D) IV E) V 11. Akdeniz ile Kızıldeniz ve Hint Okyanusu arasında bitki ve hayvan türlerinin benzeşmesine aşağıdakilerden hangisinin neden olduğu söylenebilir? A) Süveyş kanalının açılması B) İklim koşullarının değişmesi C) Kuzey yarımkürede bulunmaları D) Küresel ısınmanın olması E) Yağış miktarının artması 9. Biyoçeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı birçok faktör vardır. Endüstrinin gelişimi ve tarımsal faaliyetler doğal çevreyi önemli ölçüde etkilemektedir. I. Fosil yakıt kullanımının giderek artması II. Yerkabuğu hareketleriyle levhaların yer değiştirmesi III. Şehir yerleşmelerinin giderek artması Bu bilgiye göre yukarıdakilerden hangileri biyoçeşitliliği etkileyen insan kaynaklı faktörlere örnek verilebilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 12. I II Yağış ve sıcaklık koşulları düşünüldüğünde haritada verilen alanların biyoçeşitliliği fazla olandan az olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisi gibidir? A) I-II-III B) I-III-II C) II-I-III D) II-III-I E) III-I-II III 1. D 2. B 3. A 4. C 5. A 6. C 7. C 8. D 9. D 10. C 11. A 12. C 11
BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 3 1. Aşağıdakilerden hangisi biyoçeşitliliği olumsuz yönde etkileyen beşeri faktörlerden biri değildir? A) Fosil yakıtların kullanılması B) Çayır ve meraların tarla yapılması C) Sanayi ve evsel atıkların denizlere akıtılması D) Tarımsal faaliyetlerde ilaç kullanılması E) Volkanların lav püskürtmesi 2. Bir bölgede yetişen bitki örtüsü ve hayvan toplulukları, o bölgenin iklim koşullarına bağlıdır. Bundan dolayı bitki ve hayvan türleri iklim ile ayrılmaz birlikler oluşturur. Buna göre; aşağıda verilenlerden hangisi yukarıdaki parçada anlatılanlarla açıklanamaz? A) Grönland ın güney kıyılarında tundra bitki örtüsü ve ren geyiklerine rastlanması B) Yunanistan ın Mora yarımadası kıyılarında maki bitki örtüsüne ve dağ keçilerine rastlanması C) Antartika da bitki örtüsünün bulunmaması ve kutup ayılarının yaşaması D) Amazon havzasında sürekli yeşil kalan yayvan yapraklı ormanlara ve orangutanlara rastlanması E) Hindistan ve Antartikada benzer bitki ve hayvan fosillerine rastlanması 4. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgelere biyom denir. I V II Buna göre; haritada numaralandırılan alan çiftlerinden hangilerinde biyomların aynı olduğu söylenemez? A) I ve VII B) II ve IV C) III ve X D) V ve VIII E) VI ve IX 5. I. Nilüfer II. Kaktüs III. Saz IV. Step Tatlı su biyomunda yukarıdaki bitki türlerinden hangilerinin bulunduğu söylenemez? VI III VII VIII IV IX X A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 3. Bitki ve hayvan türleri yaşamlarını devam ettirebilmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak zorundadır. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma örnek değildir? A) Kutup bölgelerinde kutup ayılarının derilerinin altında kalın bir yağ tabakası bulunması B) Kurak bölgelerde bitkilerin köklerinin çok derinlerde, toprak üstündeki kısımlarının az olması C) Çöllerde hayvanların renginin başka bölgelere kıyasla daha açık olması D) İç Anadolu bölgesinde bozkır alanlarında yer yer ağaç topluluklarının bulunması E) Kuzeybatı Avrupa da ağaçların kışın yapraklarını dökmesi 6. Aşağıdakilerden hangisi sonucunda canlılar, yaşadığı ortamdan başka yerlere göç etmek zorunda kalmaz? A) Orman yangınları B) Kentlerin alanlarının genişlemesi C) Çayır ve meraların azalması D) Okyanuslarda mercan resiflerinin azalması E) Alüvyal toprakların artması 12
BİYOÇEŞİTLİLİK TEST NO: 3 7. Biyomlardaki bitki türlerinin yer aldığı yükselti değerleri farklılık gösterir. Örneğin; Brezilya da 2500 m ye kadar görülen ormanlık alanlar, Türkiye de ortalama 1000 m ye kadar olan yükseltilerde görülür. Aşağıdakilerden hangisi bu farklılığın nedenlerinden biridir? A) Orta kuşakta karaların daha çok yer alması B) Yükseltiye bağlı olarak sıcaklığın azalması C) Yerden yükseldikçe ışınların yere değme açısının küçülmesi D) Sıcaklık değerlerinin yüksek enlemlere gidildikçe azalması E) Güney yarımkürede denizlerin oranının daha fazla olması 10. Son yüzyılda biyoçeşitliliği tehdit eden bir çok faktör vardır. Yapılan araştırmalara göre günümüzdeki tür kayıplarının geçmişe göre 1000 ile 10.000 kat daha fazla olduğu bilinmektedir. Son yüzyılda 30.000 bitki türünün yok olduğu, hayvan ve bitki türlerinden günde üç canlı neslinin tükendiği, dünya yüzeyinin her geçen gün çölleşmekte olduğu belirtilmektedir. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma neden olan faktörlerden biri değildir? A) Nüfus miktarının hızla artması B) Fosil yakıtlardan enerji üretiminde yararlanılması C) Kentsel yerleşim alanlarının artması D) Sanayileşmenin artması E) Sulak ve bataklık alanların bulunması 8. Canlıların yeryüzündeki dağılışını etkileyen faktörlere bağlı olarak farklı bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgeler bulunur. Bu bölgelerde çeşitli özelliklere sahip pek çok ekosistem vardır. Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bu bölgelere biyom adı verilir. Her biyomun kendine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. Buna göre, ağaçsız kara yosunları, likenler, küçük çalılarla, kar kuşları, tilki, ren geyiği, karibu gibi bitki ve hayvan türlerine aşağıdaki biyomlardan hangisinde rastlanmaktadır? A) Dağ B) Tundra C) Çöl D) Savan E) Tropikal yağmur ormanları 11. I. Dağların uzanışı II. Sıcaklık III. İnsan IV. Kıtaların kayması V. Toprak Yukarıdakilerden hangisi canlıların dağılışını etkileyen biyolojik faktörlerdendir? A) I B) II C) III D) IV E) V 9. Yağmur ormanları ekvatoral iklim bölgesinin doğal bitki örtüsüdür. Çok sık oldukları için balta girmemiş ormanlar olarak da adlandırılır. Bu ormanların görüldüğü alanlar her mevsim yağışlı olup yıllık yağış miktarı 2000 mm nin üzerindedir. Bitkiler yıl boyunca yeşil kalır. Bitki türleri bakımından çok zengin olan ağaçların boyu 50-60 m yi bulmaktadır. İklim koşulları göz önüne alındığında; aşağıdaki bölgelerin hangisinde yağmur ormanları bitki örtüsünün görülmesi beklenmez? A) Amazon havzası B) Güneydoğu Asya adaları C) Kongo havzası D) Orta Afrika E) Kuzey Afrika 12. Aşağıda bulunan biyomlardan hangisinde sıcaklığa duyulan ihtiyaç daha azdır? A) Tundra B) Maki C) Yaprak döken ormanlar D) Yağmur ormanları E) Savan 1. E 2. E 3. D 4. A 5. D 6. E 7. D 8. B 9. E 10. E 11. C 12. A 13
EKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ ve ENERJİ AKIŞI TEST NO: 4 1. I. Çekirge II. Yılan 4. Isı Güneş III. Ot IV. Kartal V. Kurbağa Isı Isı gibi canlılardan oluşan besin zincirinde bu unsurların enerji zincirinde en alttan en üste doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisi gibidir? A) I-III-IV-II-V B) II-I-V-IV-III C) III-I-V-II-IV D) IV-II-V-I-III E) V-I-IV-II-III Üreticiler (bitkiler) Birincil tüketiciler (otçullar) İkincil tüketiciler (etçiller) Artıklarla beslenen ayrıştırıcılar 2. Yüksek boylu otlar Geyik Aslan Yukarıda verlien besin zinciri ve enerji akışını gösteren şekil incelendiğinde, aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? Yukarıda şekilde gösterilen besin zinciri aşağıda bulunan biyomların hangisinde bulunmaktadır? A) Yaprak döken ormanlar B) İğne yapraklı ormanlar C) Savan D) Tundra E) Kutup A) Güneşten gelen enerji üreticiler, otçul tüketiciler ve etcil tüketicilere doğru tek yönlü akış içindedir. B) Ekosistemde enerjinin en büyük bölümünü üreticiler kullanmaktadır. C) Otçullar bitkilerin depo ettikleri enerjinin bir kısmını kullanır. D) Etçillerin kullandığı enerji otçullardan fazladır. E) Bitkiler, otçullar ve etçiller ayrıştırıcılar tarafından dönüştürülmektedir. 3. Bitkiler, algler ve bazı bakteriler fotosentez yoluyla inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürür. Fotosentez denilen bu dönüşüm için güneş enerjisine gerek duyulur. I. Karbondioksit II. Glikoz III. Su IV. Oksijen Yukarıda verilenlerden hangileri fotosentez için ihtiyaç duyulan, hangileri üretilen maddelerdir? 5. Aşağıda bir besin zinciri şematize edilmiştir. Çekirge Kurbağa Bitki X İhtiyaç duyulan Üretilen A) I ve III II ve IV B) I ve IV II ve III C) II ve III I ve IV D) II ve IV I ve III E) III ve IV I ve II Ayrıştırıcılar Kartal Yukarıdaki şemada X ile gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi yazılırsa doğru olur? A) Tavşan B) Yılan C) Koyun D) Ceylan D) Çayır 14
EKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ ve ENERJİ AKIŞI TEST NO: 4 6. Üreticiler (bitkiler) Birincil tüketiciler (otçullar) I İkincil tüketiciler (etçiller) II Üçüncül tüketiciler (etçiller) III 9. EKOSİSTEMLER Canlı Öğeler Cansız Öğeler Ayrıştırıcılar (saprofitler) Yukarıdaki besin zincirinde numaralandırılan yerlere aşağıdaki seçeneklerde verilen hayvanlardan hangileri yazılırsa doğru olur? I II III A) Şahin Leopar Tavşan B) Leopar Tavşan Şahin C) Tavşan Leopar Şahin D) Leopar Şahin Tavşan E) Tavşan Şahin Leopar 7. Bir alt basamaktaki canlıyı yiyene geçen enerji miktarını gösteren aşağıdaki enerji piramidinde numaralarla gösterilen yerlere; I. Kartal II. Kurbağa III. Yılan IV. Çekirge V. Bitki yazılmıştır I 1 kal II 10 kal III 100 kal IV 1.000 kal V 10.000 kal Şeklin doğru olabilmesi için hangi numaralarla gösterilenlerin yerleri değiştirilmelidir? Bitkiler Hayvanlar Mikroorganizmalar Organik Yağ...I......II.. Vitamin Kimyasal Etmenler İnorganik Su...III... Oksijen Fiziksel Etmenler Işık Sıcaklık Rüzgar...IV... Yukarıda verilen ekosistem tablosu tamamlanabilmesi için numaralı alanlara aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? I II III IV A) Karbonhidrat Karbondioksit Yağış Protein B) Protein Karbonhidrat Karbondioksit Yağış C) Yağış Karbonhidrat Karbondioksit Protein D) Protein Karbondioksit Karbonhidrat Yağış E) Karbondioksit Protein Yağış Karbonhidrat 10. Dünyadaki bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Aşağıda besin zincirinin unsurları verilmiştir. Bunlardan hangisi güneş enerjisinden daha çok faydalanmaktadır? A) Ayrıştırıcılar B) Üçüncül tüketiciler C) Birincil tüketiciler D) Üreticiler E) Otçullarla beslenen etçiller A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve V 8. Bir ekosistemde enerji akışı ile ilgili yılan, tavşan, bitki, tilki ve kartal verilmiştir. Bu ekosistemin sağlıklı olabilmesi için en fazla ve en az olması gerekenler hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) Yılan-Tilki B) Tavşan-Yılan C) Bitki-Kartal D) Tilki-Tavşan A) Kartal-Bitki 11. Canlılar yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Ekosistemde güneşten gelerek üreticiler, otçul tüketiciler, etçil tüketiciler ve ayrıştırıcılara doğru giden enerji akışı mevcuttur. Buna göre, enerji akışıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Enerji akışı fotosentez ile başlar. B) Ekosistemlerin enerji kaynağı güneştir. C) Enerji akışı, kuşaklar arasında artarak gerçekleşmektedir. D) Otçullar bitkilerden aldıkları enerji ile yaşamlarını sürdürürler. E) Enerji akışında en fazla enerji ayrıştırıcılara geçmektedir. 1. C 2. C 3. A 4. D 5. B 6. C 7. C 8. C 9. B 10. D 11. C 15
MADDE DÖNGÜLERİ 1. Atmosferin %78 i azottan oluşur. Ancak atmosferde serbest olarak bulunan azot organizmalar tarafından doğrudan kullanılamaz. Azotun bitkiler tarafından kullanılanılabilmesi için bazı süreçlerden geçerek nitrit ve nitrata dönüştürülmesi yani bağlanması gereklidir. Buna göre azoton dönüştürülmesinde; I. Yıldırım II. Fotosentez III. Volkanik faaliyetler IV. Solunum gibi faaliyetlerden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 2. Karbon döngüsü atmosfer, litosfer, biyosfer ve hidrosfer arasında gerçekleşir. Döngü bozulmadığı sürece karbon oranında önemli değişiklikler meydana gelmez. Buna göre, aşağıda verilen durumlardan hangisinde karbondioksit tüketimi gerçekleşmez? A) Canlıların solunum yapmasında B) Ölen canlıların bünyesindeki karbonun zamanla basınç etkisiyle petrol ve kömüre dönüşmesinde C) Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda D) Deniz hayvanlarının ve bitkilerin ölümü ile dibe çöküp karbonatlı kayaçlar halinde depo edilmesinde E) Kara ve deniz bitkileri tarafından yapılan fotosentez sırasında TEST NO: 5 4. Coğrafya öğretmeni Eren Bey, öğrencileri İhsan, Merve ve İrem e madde döngüleri ile ilgili aşağıdaki soruları sormuştur. İhsan a: Bitkiler, nitrat tuzunu kullanarak besin maddesi üretir. Otçullar bitkileri, etçiller ise otçulları yiyerek bu besin maddelerini elde ederler. Bitkilerin çürümesi, hayvanların dışkısı, hayvanların öldükten sonra toprağa karışması azot döngüsünün diğer bir aşamalarıdır. Toprağa karışan bu maddeler, saprofit adı verilen canlılar tarafından ayrıştırılarak amonyağa dönüştürülür. Amonyak, nitrit bakterileri tarafından nitrite; nitrit ise nitrat bakterileri tarafından nitrata dönüştürülür. Merve ye: Petrol, doğalgaz,linyit, taşkömürü ve antrasit kömürünün yakılmasıyla ortaya çıkan gazdır. İrem e: Nitrata dönüşen azotun bir kısmı bitkiler tarafından kullanılır, bir kısmı da azot parçalayan bakteriler tarafından azot haline getirilerek atmosfere kazandırılır. Buna göre öğrenciler sorulara aşağıdaki seçenekte verilen yanıtlardan hangisini verirlerse doğru olur? İhsan Merve İrem A) Nitrifikasyon Karbondioksit Denitrifikasyon B) Karbondioksit Azot Nitrifikasyon C) Azot Karbondioksit Fosfor D) Nitrifikasyon Azot Karbondioksit E) Karbondioksit Fosfor Denitrifikasyon 5. Litosferde aşağıdakilerin hangisinde karbonun bulunduğu söylenemez? A) Taşkömürü B) Bazalt C) Petrol D) Kalker E) Linyit 3. I. Kara ve deniz bitkileri tarafından fotosentezde kullanılır. II. Deniz hayvanlarının kabuk oluşumunda yararlanılır. III. Deniz canlılarının ve bitkilerinin ölümü ile dibe çöker ve karbonatlı kayaçlar halinde depo edilerek tüketilir. Buna göre, yukarıda verilen bazı özellikler doğal döngülerinden hangisine aittir? A) Azot B) Fosfor C) Karbon D) Su E) Besin 6. I. Canlıların kabuk, kemik ve dişlerinde bulunur. II. Kayaçların yapısında bulunan fosfat erozyonla toprağa karışır. III. Erozyon sonucu karalardan denizlere taşınan fosfor, tortul tabakalar arasında birikir. Bu tabakalar levha hareketleri sonucu sıkışarak yükselir kara haline gelir. Fosfat ve fosfor döngüsü ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 16