Elma Çekirdeği Sayı: 5 Haziran 2013 ODTÜ G.V. ÖZEL ORTAOKULU FEN VE MATEMATİK ZÜMRELERİ ORTAK YAYINI
Fen Yayın Kurulu ELMA ÇEKİRDEĞİ ODTÜ Geliştirme Vakfı Özel Ortaokulu Fen ve Matematik Zümreleri Ortak Yayını ODTÜ Geliştirme Vakfı Eğitim Hizmetleri A.Ş. Adına Kurucu Temsilcisi Deniz Keskin Ankara Okulları Genel Müdürü Dr. Nevzat Adil Okul Müdürü Meliha Bilge Baskı Elma Teknik Basım Matbaacılık Tel : (312) 229 92 65 Fax : (312) 231 67 06 Bu dergi 2140 sayılı Tebliğler Dergisi nde belirlenen esaslara göre hazırlanmıştır. Haziran 2013 Tülay Akaoğlu Dr. Pınar Atay Gamze Işık Burçin Gencer Ozan Eren Yasemin Eryiğit F. Zişan Ekşioğlu Çiğdem Ekici Nurhan Yıldız Matematik Yayın Kurulu Gonca Erden Semre Özeş Gülçin Erişen Gülnur Başaran Sibel Okumuş Burçak Köksal Tuğba Selimoğlu Ümmühan Aslan Arda Ergez Aymer Bengi Özlem Avcı Grafik, Tasarım ve Dizgi Tülay Akaoğlu Ben, manevi miras olarak hiçbir ayet, hiçbir dogma, hiçbir donmuş ve kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevi mirasım ilim ve akıldır. Benden sonrakiler, bizim aşmak zorunda olduğumuz çetin ve köklü zorluklar karşısında, belki gayelere tamamen eremediğimizi, fakat asla taviz vermediğimizi, akıl ve ilmi rehber edindiğimizi tasdik edeceklerdir. Zaman süratle ilerliyor. Milletlerin, toplumların, kişilerin mutluluk ve mutsuzluk anlayışları bile değişiyor. Böyle bir dünyada, asla değişmeyecek hükümler getirdiğini iddia etmek, aklın ve ilmin gelişimini inkar etmek olur. Benim Türk milleti için yapmak istediklerim ve başarmaya çalıştıklarım ortadadır. Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel mihver üzerinde akıl ve ilmin rehberliğini kabul ederlerse, manevi mirasçılarım olurlar. MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
içindekiler 4 Greenpeace 5 Asitler Bazlar Tuzlar 6-7 İnsan Fizyolojisi 8-9 Dolaşım Sistemi Hastalıkları 10 Tangram 11 Kriptoloji 12-13 Kimyasal Silahlar 14-15 Dengeli Beslenme ve İnsan Sağlığı 16-17 Gauss Contest 18-19 Ergenlik 20 Kısa sorulara kısa cevaplar 21 Ev hayvanlarımız ve hastalıkları 22-23 Su doku 24-25 Uzay hakkında sorular 26-27 Organ Bağışı
Greenpeace Röportaj Deniz Altun Greenpeace Ankara Koordinatörü Aslıhan Günsu Özkan / 7H Greenpeace deki hayatınıza nasıl ve ne zaman başladınız? Deniz Altun: Ben Greenpeace e 3 yıl önce bir gönüllü olarak başladım. Ben sürekli bir işi bitirip diğerini istiyor daha büyük işler başarmak istiyordum. Sanırım bu sayede de Ankara Koordinatörlüğüne kadar yükseldim. Neden Greenpeace de gönüllü oldunuz? Deniz Altun: Yaptıkları eylemleri görüyordum ve yaptıklarından çok etkilendim ve bende bunları yapabilirim dedim kendi kendime. Bende gönüllü oldum. Greenpeace doğa adına neler yapıyor? Deniz Altun: Temel olarak olmayanı yaratmayı değil de, var olanı korumaya çalışıyoruz. Örneğin ağaç dikmiyoruz ama ağaçların kesilmesini önlüyoruz yani onları koruyoruz. Başarılı olduğunuz projeler nelerdir? Deniz Altun: Birçok eylemde başarılı olduk. Örneğin T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın önünde inek kostümleriyle bir eylem yapmıştık ve bu eylemde başarılı olduk. Diğer ülke/şehirlerle iletişiminiz nasıl oluyor? Deniz Altun: Greenpeace de ben patronum diyen bir zihniyet yok. Biz burada birbirimizi arkadaş gibi görüyorüz. Gerektiğinde örneğin eylemlerde de o ciddiyeti her zaman yerine getiririz. Bu yüzden iletişim kolay, ya e-posta yoluyla ya da cep telefonlarımız aracılığıyla konuşuyoruz. Bu yapılan bağışlar ne işe yarıyor? Deniz Altun: Halkın yaptığı bağışlar sayesinde örneğin tırmanış yapılacaksa ipler vs. eğer eylem için başka bir şehre gidiyorsak ulaşım, yiyecek masrafları ve açılan pankartların masrafları vs. gibi şeylere kullanılıyor. Nasıl gönüllü olunulabiliyor? Deniz Altun: Gönüllü olmak isteyenler internet sitemizden başvuru formlarını doldurarak gönüllü olabilirler. Yaşanılabilir bir dünya için Daha başarıya ulaşmamış ya da başarısız olduğunuz projeler nelerdir? Deniz Altun: Efes Pilsen projemizde hala bir sonuca ulaşamadık çünkü Efes Pilsen yılmamakta direniyor ama umarız bunu da başarılarımıza ekleriz.
Asitler, Bazlar ve Tuzlar Röportaj Özge Çimen ODTÜ Kimya Mühendisliği Bölümü Araştırma Görevlisi İlke Karya Saygılı / 8G Günlük hayatımızda asit ve bazları birçok yerde kullanıyoruz. Bunlara birkaç örnek verebilir misiniz? Evet, senin de söylediğin gibi asitler ve bazlar günlük hayatımızın her yerinde! Örnek vermek gerekirse sitrik asit limonda, folik asit çilekte, tartarik asit üzümde, laktik asit süt ve yoğurt gibi ürünlerde bulunur. Sabun,çamaşır suyu, diş macunu gibi ürünlerde baz gurubuna girer. Yani hemen hemen bütün temizlik malzemeleri bazdır. Tükettiğimiz besinlerde çeşitli asitler var fakat bu yiyecekler bize neden zarar vermiyor? Toplumda genel bir yargı olarak asitlerin yakıcı, zarar verici maddeler oldukları düşünülür fakat (eminim araştırmışsındır) ph metre ile biz maddelerin asitlik, bazlık derecelerini ölçüyoruz ve buna göre onların tahriş edicilik özelliklerini bilebiliyoruz. Yediğimiz çoğu maddenin asitlik özelliği 7 ye yani sıfıra yakın olduğu için bize zarar vermiyor. Asit yağmurları nasıl ve neden oluşur, bize zararı var mıdır? Asit yağmurları çeşitli fosil yakıtların yanması ve bu dumanların atmosfere karışmasıyla oluşur. Atmosfere karışan bu gazlar havada bulunan H2O ile kimyasal tepkimeye girer ve oluşan asit özellikli maddeler yağmur, kar gibi hava olaylarıyla yeryüzüne asit yağar bu asit yağmuru olarak adlandırılır. Asit yağmurları bize kısa süreli zarar vermese bile toprakların vermililiğinin azalmasını ve ileriki dönemlerde solunum yolları hastalıklarıyla karşılaşmamıza neden olur. Ankara ya yağan çoğu yağmur asit yağmurudur. Asit ve baz özellikteki iki farklı madde biraraya geldiğinde ne olur? Asidik veya bazik özellikteki maddeler biraraya gelince kendi kimyasal kimliklerini kaybederler, tepkimeye girerek yeni, zararsız maddeler oluştururlar. Bu tepkimeye de nötralleşme tepkimesi denir. Yaptığım araştırmalarda bir maddenin asitlik veya bazlığını turnusol kağıdına batırarak bulunduğunu öğrendim. Sizin kulladığınız daha bilimsel yöntemler de var mı? Yeni yöntemler var ama biz de en kısa, en kolay ve en ucuz olduğunu düşündüğümüz için turnusol kağıdı kullanıyoruz. Amonyak hidroksit iyonu bulundurmamasına rağmen neden bazik özellik gösterir? Amonyak, solüsyonlarında OH- iyonu bulunur o yüzden amonyak bir bazdır. Laboratuvar ortamında yeni bir asit veya baz üretmek mümkün müdür? Evet mümkün ama biz kendi deney laboratuvarlarımızda üretmek yerine var olan asitleri kullanıp onlar üzerinde deneyler yapıyoruz. Ayrıca sülfürik asit, nitrik asit gibi kuvvetli asitleri üretmek üzerine kurulmuş çeşitli firmalar var. Üretilen bu asitler kimyasal sanayiide çokça kullanılıyor.
İnsan Fizyolojisi ----- Elma Çekirdeği ----- Röportaj Prof. Dr. M. Aşkın Tümer Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Buket Kömürcüoğlu / 7H Fizyoloji sizce nedir? Bence fizyoloji: bir organizmayı oluşturan bütün sistemleri inceleyen bilim dalıdır. Örneğin solunum sistemi nedir, nasıl çalışır? Dolaşım sistemi nedir, nasıl çalışır? Boşaltım sistemi nedir, nasıl çalışır? Ülkemizde insan fizyolojisi hakkında ne tür çalışmalar yapılmaktadır? Ülkemizde insan fizyolojisi alanında, hemen hemen bütün sistemler hakkında çok fazla çalışma yapılmaktadır. Bazıları solunum alanında, bazıları boşaltım alanında çalışmalar yapmaktadır. Sistemleri tek tek, detaylı bir şekilde ele alan ve inceleyen bölümler birimler vardır. Neden fizyolojiyi seçtiniz? Çünkü çok ilginç mekanizmalar olduğunu gördüm, ilgimi çekti. O yüzden seçtim. Sizin bu konudaki çalışmalarınız nelerdir? Fizyoloji alanında ne tür makineler, araçlar kullanılmaktadır? Fizyoloji alanında: yazıcılar; çok kanallı yazıcılar, yani aynı anda birkaç değişkeni birden kaydeden yazıcılar, elektriksel uyarıcılar, mikro- elektrolar bunlara bağlı cihazlar kullanılmaktadır. Bu alanda deneyler yapılırken nelere dikkat edilmektedir? Aslında bu çok kapsamlı bir soru. Ancak genelde fizyoloji alanında çalışma yapılırken; örneğin o konunun aynısı yapılmış mı, yapılmamış mı? Çünkü bir şeyi tekrar etmekten çok özgün şeyler yapmaya çalışırız. Bu aşamadan sonra bir hipotez kurarız, o hipotezimizi destekleyecek deney sistemini kurarız. Ondan sonra hipoteze uygun bir şekilde yürütmeye çalışırız. En çok da buna dikkat ederiz. Bir deney yapılırken de günlük notlar tutamaya dikkat ederiz. Yaptığımız her şeyi kaydederiz ki daha sonra unutmayalım. Bizim bu konudaki çalışmalarımız son yıllarda daha çok bio-teknolojiye kaydı. Benim bu konudaki ilk çalışmam düz kaslar üzerindeydi. Düz kas nedir, nasıl çalışır, düz kasın çalışmasını etkileyen faktörler nelerdir? Bunlar üzerinde çalıştım. Fizyoloji bölümünde neler araştırılmakta ve yapılmaktadır? Şu anda bizim birimimizde; örneğin kemik kırılmalarında, kırık kemiği daha hızlı, daha sağlıklı bir biçimde kemiğin oraya nasıl koyulabileceği konusunda çalışmalar yapılmaktadır.
Fizyoloji uzmanı olmak için neler yapılmalıdır? ----- Elma Çekirdeği ----- Fizyoloji uzmanı olmak başka bir şeydir. Bizim yaptığımız akademik kariyer. Onun için de aşılması gereken bazı aşamalar var. Öncelikle yüksek lisans yapılır, sonra doktora yapılır, sonra doçent olunur, sonra profesör olunur. Bu akademik kariyer sürecidir. Fizyoloji alanında birisi de bu yolu izleyerek ilerler. Uzmanlık ise farklı bir şeydir. Mesela tıpta uzmanlık vardır, bunun için ayrı bir sınava girilir, bu alanda belli bir süre eğitim alınır. Uzmanlık bu şekilde olur. Bizimkine uzmanlık denmez daha çok akademik kariyer denir Öğrencilerinizin fizyolojiye bakış açısı nasıldır? Bizim öğrencilerimiz genellikle fizyolojiyi severler. Çünkü kendi vücutlarındaki sistemleri inceliyorlardır aslında. Onlar hakkında bilgi ediniyorlardır. O yüzden ilgi duyarlar ve severler. Tübitak sizce fizyolojiye ne kadar önem vermektedir? Tübitak fizyoloji diye ayrıca bir bilim dalına önem vermesi şeklinde değil de, Tübitak a çeşitli araştırma önerileri sunulur, proje halinde. Çeşitli komiteler, komisyonlar bu projeleri incelerler. Ne kadar bilimsel olduğuna, ne kadar Türkiye nin sorunlarına çözüm getireceğine bağlı olarak değerlendirirler, ona göre destek verirler ya da vermezler. Çünkü sonuçta Tübitak para verecektir. O yüzden sadece fizyoloji için öznel bir desteği yoktur. Genelde bilimsel bir desteği vardır. Kanser ve fizyoloji arasında ne tür bir bağ var? Kanser ; vücudumuzdaki hücrelerin kontrolsüz bir şekilde çoğalması demektir. Bu kontrolsüz sayıda çoğalmayı etkileyen çok sayıda neden olabilir. DNA dan başlamak üzere çok sayıda protein bu işe karışabilir. Dolayısıyla bu çok geniş kapsamlı bir soru. Genel olarak bakarsak, kanser hemen hemen bütün bilim dallarını ilgilendirmektedir. Fizyoloji uzmanı olmak ne kadar zamanınızı aldı? Kariyer süreci olarak: mezuniyetten sonra 2 yıl yüksek lisans, 4 yıl da doktora, sonra 4-5 yıl doçentlik, 5 yıl da profesörlük toplam 15-16 yıl. Ancak bu süreç bazı insanlar için uzayabilir, kısalabilir de. Yani bu süreç çok kısa değil. Evde çalışmalar yapmakta mısınız? Hayır. Eve iş götürmemeye gayret ederim. Zaten bizim işimiz de evde yapılacak deneyler içermez. En çok hangi hayvanı deney hayvanı olarak kullanmaktasınız? Ben şahsen hiç deney hayvanı kullanmamaya çalışıyorum. Çünkü hayvanları çok seviyorum. Bir zamanlar kullanmıştık ama artık kullanmıyorum. Ancak genelde fizyoloji laboratuarlarında fareler, sıçanlar, köpekler, kurbağalar, kediler ve kobaylar kullanılır. Aslında biraz da yaptığınız deneye göre değişir. Mesela beyin üzerindeki deneyler en çok kediler üzerinde yapılır. Beyin yapısı insana çok yakın olduğu için ve de çalışması kolay olduğu için. Ama insana en yakın sonuçlar elde edilmek isteniyorsa o zaman maymunlar, primatlar kullanılır ki ülkemizde böyle bir laboratuar yok. Fizyoloji çalışmalarınız sırasında yaşadığınız ve paylaşabileceğiniz bir anınız var mı? Bir doçentlik sınavı yapıyorduk burada. Aday bir hanım efendi geldi. Fizyoloji doçentlik sınavlarının bir de deney aşaması vardır. Deney yaptıracaktık, deney hayvanı olarak da fare kullanılacaktı. Fare dediğimiz küçücük, beyaz çok sevimli hayvanlardır. Hatta biz albino faresi deriz. Deney sırasında aday bir türlü fareyi bulamadı. Aradı aradı bulamadı, en sonunda kolunda bir kıpırtı hissetti. Tabi üzerinde beyaz önlük olduğu için de belli olmuyor. Fare içine girmiş, yukarı kadar çıkmış. Tabi hanım oluşu nedeniyle paniğe kapıldı. Sonra önlüğünü çıkardık, fareyi aldık. Sonra da bu hanım sınavı kazandı ve şu an Hacettepe de profesör olarak çalışıyor.
Dolaşım Sistemi Hastalıkları Röportaj Prof. Dr. Yaşar Kütükçü Anadolu Sağlık Merkezi Johns Hopkins Hastanesi Nörolojik Bilimler Bölümü Başkanı Ece Kütükçü / 6F Kalp hastalıkları nelerdir, en sık hangilerini görüyorsunuz? Kalp hastalıkları, kalbin kasılmasını sağlayan kaslarla, kalbi besleyen damarlar ile ya da kalbin kapakçıkları ile ilgili olabilir. Kalp kası hastalıklarında kalbin kasılması bozulur. Böylece vücuda ve organlara yeteri kadar kan pompalanamaz. Kalp yetmezliği dediğimiz bu hastalık sonucu değişik bulgular ortaya çıkar. Kalbi besleyen damarlarının daralması veya tıkanması sonucu çok iyi bilinen kalp krizi denilen hastalık ortaya çıkar. Bu çok tehlikeli, hatta ölümcül bir durumdur. Kalp kapaklarının hastalıkları da değişik nedenlere bağlı olabilir. Ama özellikle ülkemizde kalp romatizması denilen hastalık, çocuklarda tekrarlayan boğaz enfeksiyonlarının iyi tedavi edilmemesi sonucu kalp kapaklarında iltihaplanmaya ve yetersiz çalışmalarına neden olabilir. Onun için çocukluk çağındaki hastalıkların mutlaka iyi tedavi edil-mesi gereklidir. Bunların dışında kalbin düzenli atımı bozulabilir aritmi dediğimiz hastalık ortaya çıkabilir. Aritmi tedavi edilemezse iyi kasılamayan kalpte pıhtılar oluşur. Bu pıhtılar dolaşım yoluyla beyinde damar tıkanıklığına ve sonuçta felçlere neden olabilir. Kan hastalıkları nelerdir, en sık hangilerini görüyorsunuz? Bunlar da çok çeşitlidir. Kan hücrelerinin azlığı ya da çokluğu, kanın pıhtılaşma bozuklukları, bunlarla ilgili kanserler gibi çok fazla sayıda kan hastalığı vardır. Ancak tıpta bunlarla Hematoloji dediğimiz ayrı bir bölüm ilgilenmektedir. En sık görüleni halk arasında kansızlık denilen anemilerdir. Kanda bulunan eritrositlerin eksikliği olan anemiler çocukluk çağında büyüme ve gelişmeyi engellediği için önemlidir. Kan damarları hastalıkları nelerdir, en sık hangilerini görüyorsunuz? Damarlar tüm organlara temiz kanı taşıyan ve kirli kanı kalbe geri getirerek akciğerlerde temizlenmesini sağlayan yapılardır. Buna göre atardamar ve toplardamar olarak ikiye ayrılırlar. Ancak çok ince uç damarlar olan bölümlere de kılcal damarlar adı verilmektedir. Bunlar kanın en uç noktalara kadar gitmesini sağlarlar. Bunların hastalıkları genellikle damar duvarlarının yapısal hastalıkları sonucu olur. Çok sık bilinen damar sertliği ya da tıpta bizim ateroskleroz dediğimiz durumda, arter duvarında (genellikle ve büyük arterlerde) plak veya aterom oluşumu nedeniyle sertleşme olmasına verilen isimdir. Atardamarlardaki plak kolesterol, kalsiyum ve yağ birikmesi nedeni ile oluşabilir. Sigara güçlü bir risk faktörüdür. Etkili olan faktörler, zamanla arter duvarlarının sertleşmesine ve elastikiyetini kaybetmesine neden olur. Aterosklerozda ilk etapta arterler etkilenir.
Günümüzde artan şişmanlık, kolestrol adını verdiğimiz kan yağlarının artması, yüksek kan basıncı yani hipertansiyon, sigara ve hareketsiz yaşam kalp ve damar hastalıklarının hızla artmasına ve erken yaşlarda görülmesine neden olmaktadır. Bu sorunu çeken bir kişi etkilenen bölgede keskin ağrı deneyimleri yaşar. Bunlardan başka sadece bu hastalığa özel olmadan göğüs ağrısı, aritmi, beyinde olursa bilinç kaybı, kuvvet ve duyu bozukluğu, görme ve konuşma kusurları ortaya çıkabilir. Atardamar hastalıkları sonucu görülen önemli bir durum da yüksek tansiyondur. Çoğunlukla kalıtsal nedenler, sağlıksız yaşam tarzı alışkanlıkları ve sigara içmekten kaynaklanmaktadır. Kalp krizi ve diğer kalp hastalıkların riskini artırır, ayrıca beyin kanaması ve beyin damarlarında tıkanmaların artmasına neden olur. O zaman damar sertliği ve yüksek tansiyon sadece dolaşım sistemini değil beynimizi yani sinir sistemimizi de etkilemektedir. Bu konuda ne dersiniz? Evet, bu doğru. Damar sertliği ve yüksek tansiyon beyin kanamaları ve inme dediğimiz felçlerin de en önemli nedenidir. Damarlarımızı ilgilendiren başka hastalıklar var mıdır? Toplardamar hastalıkları genellikle damarlarda genişlemelerle olur ve bunlara varis adı verilir. Varisler çok fazla olursa kanın geri dönüşünde bozulmalar ve hatta genişleme bölgelerinde pıhtılar oluşabilir. Bunun için erken dönemde tedavi edilmelidirler. Hastalık deri yüzeyinde kıvrımlar yapmış mor damar grubu ile estetik açısından itici bir görüntü oluşturur. Biyolojik olarak hastalık bacaklarda ağrı ve karıncalanma, ayaklarda ise şişlikler oluşabilir. Varis hastalığına sürekli oturarak çalışmak ve ya hareketsizlik neden olmaktadır. Oturarak çalışmayı gerektiren işlerde dahi olsa ara sıra bacaklarını yukarı kaldırarak rahatlatmalıdırlar. Hastalığın oluşmamasında ya da ilerlememesinde kilo kontrolü, sigara ve alkolün bırakılması, egzersiz, dar pantolon giymemek yararlı olacaktır. Tedavide varis çorapları kullanılmakta ve ağır vakalarda lazer yöntemi ile de başarılı sonuçlar elde edilmektedir. Sizce dolaşım sistemi hastalıklarının önemi nedir? Dolaşım sistemi hastalıkları ülkemizde ve Dünyada en sık görülen hastalıkların ve ölüm nedenlerinin başında gelmektedir. Bu nedenle tüm dünyada önem taşımaktadır. Bugün dünyada her 4 kişiden biri hipertansiyon hastasıdır. Yurdumuzda ise her 3 kişiden biri hipertansiyon hastasıdır. Saydığımız bu hastalıklar önlenebilir mi? Dolaşım sistemi hastalıklarının önlenmesinde mutlaka dikkat etmemiz gereken konular vardır. Çünkü dolaşım sistemi hastalıkları bütün organizmamızı etkileyen önemli hastalıklardır. Bu nedenle kalp, kan ve damar hastalıkları olanların çok iyi takip edilmeleri ve ilaçlarını düzenli olarak kullanmaları gerekmektedir. Kendilerine önerilen beslenme değişikliklerine uymaları ve düzenli egzersiz yapmaları gerekmektedir. Ayrıca ülkemiz için ciddi bir sorun olan sigara kullanımı tüm bu hastalıkların önemli bir nedenidir. Bu nedenle sigara kullanımının zararları anlatılmalı ve engellenmelidir. Günümüzün hızlı yaşam biçiminden kaynaklanan stres, başta kalp ve dolaşım sistemi rahatsızlıkları ve sinir sistemi rahatsızlıkları olmak üzere, pek çok hastalığa yol açmaktadır. Stres etkilerinden ve duygusal rahatsızlıklardan korunarak, yaşamımızla ve sağlığımızla ilgili sorumluluklar yüklenebilmemiz için, çağımızın bize sunduğu çeşitli olanaklardan yararlanmayı öğrenmemiz gerekir. Biz henüz çok genciz. Bu hastalıkların bizim için önemi nedir, bize önerileriniz nelerdir? Kalp ve damar hastalıkları aslında yetişkin kişilerde gördüğümüz sağlık problemleridir. Ancak çocukluk yaşta kazanılan bazı alışkanlıklar hastalıklardan korunmamızda çok önemli yere sahiptir. Herşeyden önce bugün biliyoruz ki kalp ve damar sağlığımız için dengeli beslenme ve kilo kontrolü çok önemlidir. Fast food tarzı besinlerle alınan zararlı yağlar ve çocukluk çağından itibaren alınan fazla kilolar damarlardaki yapısal değişikliklerin çok erken yaşlarda başlamasına neden olmaktadır. Aynı zamanda hazır gıdalarda bulunan aşırı tuz ve kimyasal maddeler de damar yapımız için tehlikelidir. Çocuklukta edineceğimiz sağlıklı beslenme alışkanlığı hayatımız boyunca süreceği için sağlığımızı korumak adına beslenmemize dikkat etmeliyiz.
Tangram taş, kemik, plastik veya tahtadan yapılmış olan geometrik biçimlerdeki yedi adet parçayı bir araya getirerek çeşitli formlar oluşturma esasına dayalı yaratıcı bir zeka oyunudur. Hedef olarak belirlenen formu oluşturabilmek için, yedi parçanın tamamını kullanmak gerekir. Bu parçalar, farklı büyüklüklerdeki beş adet üçgen, bir adet kare ve bir adet paralelkenardır. Bu yedi parçanın Güneş, Ay, Mars, Jüpiter, Satürn, Merkür ve Venüs ü temsil ettiği söylenmektedir. Tangram, düş gücünü zorlayan bir oyundur. Yedi parçalık bir tangram takımıyla yapılabilecek en az 1.600 değişik desen vardır, iki ya da daha fazla takımla daha çok sayıda ve daha karmaşık desenler de oluşturulabilir. Pelin Ayduran / 7H Mert Şehirlioğlu / 7İ 10
Kriptoloji Larissa Derya Kılıç / 8G ----- Elma Çekirdeği ----- Kriptoloji, şifre bilimidir. Bir mesajın belirli bir düzen, sistem veya kurala göre şifrelenip; güvenli bir biçimde alıcıya ulaştırılıp, mesajın deşifre edilmesi üzerine çalışmalar yapan bir matematik bilimidir. Bu işle uğraşana kriptolog denir. ŞİFRECİLİĞİN TARİHİ MÖ 1500 Yaşlı bir çömlekçi, çömleklerinin sırrını korumak için bir şifre hazırladı ve bilinen ilk şifreci oldu MÖ 6. yüzyıl Ispartalılar gizli mesajlarını scytale adlı bir aletle saklıyorlardı 1876 Şifreli telgraflar Amerika başkanlık seçimlerinde kullanıldı. Ancak 1878 yılında şifreler gazetelerde yayınlandı 1917 Şifresi çözülen bir telgraf yüzünden ABD, Birinci Dünya savaşına girdi 1939-1945 Enigma makinesinin şifrelerinin çözülmesi, Müttefiklerin İkinci Dünya Savaşı nı kazanmasına yardımcı oldu 1994 CIA içinde çalışan Rus ajanı Aldrich Ames in bilgisayarındaki şifre kırılınca yakalandı 17. ve 18. yüzyıl Antonie Rossignol ve oğlu, 200 yıl boyunca kırılamayan XIV. Louis in şifresini buldu. Viyana, Siyah Oda da çalışan şifre çözücüleri ile büyük ün kazandı MS 8-9. yüzyıl Araplar şifre çözme sanatını keşfettiler Günümüzde; Artık herkes kod kullanıyor. Bilgisayarlar bilgileri güvende tutmak için bilgileri kodluyor, kredi kartları kullanılırken bilgiler şifreleniyor. Bar kodlar sayesinde alışverişler kısa sürüyor. Aynı zamanda hükümetler, casuslar ve suçlular gizlilik için hala şifre kullanıyor 11
Kimyasal Silahlar ----- Elma Çekirdeği ----- Röportaj Prof. Dr. Bülent Akınoğlu ODTÜ Fizik Bölümü Alperen Sakarya / 6B Kimyasal silahların yapımı ve kullanımı ile ilgili bize kısaca bilgi verir misiniz? Laboratuar ortamlarında devlet isteği ile üretilir. Genelde gaz halinde olan kimyasal silahlar 1. Dünya Savaşı nda yapıldığı gibi rüzgara bırakılarak (düşman cephesine doğru esen bir rüzgar) yaydırılırdı. Bu kimyasal silahlar deride yanmaya yol açabilir, vücudumuzdaki sinir sistemlerinin dengesini bozarak felç meydana getirebilir, solunumu kesebilir veya kusturmaya neden olabilir. 1. Dünya Savaşı nda, Almanlar tarafından klorin gazının bulunduğu şişelerin kapaklarının açılıp rüzgara karşı (Fransız) cephelere yaydırılması ile ilk 1915 yılında kimyasal silah kullanılmıştır. Ülkelerin kimyasal silahlara bakış açısı nedir? Çoğu ülke kimyasal silahlara çok sıcak bakmıyor; ama tabiî ki hangi ülkenin genel olarak gerçek bakış açısını, o ülkeyi yönetenlerin bakış açısını bilemeyiz. Savunma bakanlıklarına gitsek bile bize asla bu tür bilgiler verilmez. Türkiye de hangi kimyasal silahlar üretiliyor? Bu bilgileri bizim bilmemiz oldukça zor; ama şu anda tahminimce Türkiye de üretilen kimyasal bir silah yok. Böyle dememin nedeni ise şu anda kimyasal silah üretilecek benim bildiğim kadarıyla bir neden olmaması. Bu bilgiler çok gizli tutulan bilgiler olduğundan cevap vermek çok zor. 12 Atom bombasının yapılışını bizim düzeyimizde anlatır mısınız? Çekirdek tepkimeleri (reaksiyonları) iki türlüdür : 1. Fizyon tepkimesi ( Bölünme ) 2. Füzyon tepkimesi ( Birleşme ) Atom bombaları bu tepkimeye göre çalışır. İlk atom bombaları 1. tepkimeyi kullanıyorlardı. Çekirdekler bölündüğü veya birleştiği zaman yeni kimyasal elementler oluşur. Bu tepkimeler enerji verir. Zincirleme bir tepkime yaşanırsa bu enerji çok büyük olur.
Atom bombasının ilk ortaya çıkışı nasıl olmuştur? Sizce atom bombasını yapan kişi dünyaya bu kadar zarar vereceğini düşünmüş müydü? Radyoaktivite ile çalışan bilim adamlarının araştırmaları sonucu atom bombası yapılabileceği fikri ortaya çıkmıştır. Daha sonra 2. Dünya Savaşı nda ABD deki bilim adamları ve bu ülkeye kaçan bilim adamlarından oluşan bir grup devletin isteği ile Manhenton Project adı altında atom bombası yapılmıştır. Nasıl düşündüğünü bilemeyiz ama bazı kaynaklarda bu olanlardan çok pişman olduğu yazısı geçiyor. Hiroşima ya atılan atom bombası dünyayı nasıl etkiledi? Etkileri hala görülmekte midir? Radyoaktivite çok uzun yıllar bu zararı vermeye devam edebilir. Şu anda bile etkileri az olsa da görülmektedir. Amerika ya kaçan bilim adamlarının kaçma nedenleri nelerdir? 2. Dünya Savaşı sırasında bazıları ülkesinde olan ağır savaştan, bazıları ise canından endişe ettiğinden dolayı kaçmıştır. 13
Dengeli Beslenme ve İnsan Sağlığı Röportaj GÜLAY SAĞLIK Diyetisyen Begüm Ertaş / 6A Sizce yeterli ve dengeli beslenme nedir? Yeterli ve dengeli beslenme; bireyin sağlıklı ve üretken olarak yaşaması için yaşına, cinsiyetine ve çalışma durumuna göre tüm besin öğelerinin yeterli ve dengeli miktarda alıp vücudunda kullanmasıdır. Diyet ne demektir? Yeterli ve dengeli beslenme kapsamında kişinin vücudunda gerekli olan karbonhidrat, protein ve yağ alımına belli yüzdelerde dikkat etmektir. Uzmanlar diyet tabirini değil sağlıklı beslenme tabirini kullanır ve önerirler. İnsanlar en çok hangi sorundan dolayı diyetisyene geliyor? İnsanlar en çok fazla kilolu olma, kilo alamama ve kilo verme amaçlı geliyorlar. Obeziteden dolayı size gelen insanların yaş aralığı ne oluyor? Genelde her yaştan insan geliyor ama ortalama olarak 30-50 arası diyebiliriz. Doğru yeme alışkanlığı nasıl ve ne zaman kazanılır? Doğru yeme alışkanlığı çocukluk döneminde kazanılır. Bu konuda aile çok önemlidir. Aile sağlıklı besleniyor ise çocukta ona alışır. Örneğin bir ailede her gün sebze yemeği oluyor ise çocukta o yemeğe alışır ve sever. Yaşamımızın bir döneminde diyet yapmak mı yoksa ömür boyu dengeli beslenmek mi daha doğrudur? Tabi ki ömür boyu sağlıklı beslenmek daha doğrudur. Ergenlik dönemindeki bir genç bir günde neler yemelidir? Vücudunun gelişmesi için 5 temel besin grubundan tüketmelidir. Bunlar: Süt ve türevleri Et, yumurta, peynir Tahıllar ve kuru baklagiller Taze meyve ve sebzeler Yağ ve şeker Yeterli ve dengeli beslenmediğimiz zaman ne gibi sorunlarla karşılaşırız? Vücut direncini azaldığından hastalığa yakalanma olasılığı artmakta ve ağır seyretmektedir. Yetersiz ve dengesiz beslenme toplumun yetişkin kesiminde, kalp-damar, karaciğer, safra kesesi, kanser, sindirim sistemi hastalıkları ve şeker hastalığının oluşumunda ve ağır seyretmesinde önemli etmenlerden biridir. Zeka gelişimini, vücut yapısında büyüme ve gelişmeyi engeller. Bireyin üretim hızını, çalışma gücünü, planlama-düşünme ve yaratma yeteneğini azaltır. Kişinin hareket kabiliyetini azaltır ve psikolojik rahatsızlıklara sebebiyet verir. Erken yaşlanmaya neden olur. Sağlıklı olmak için yeterli ve dengeli beslenmeden başka nelere dikkat etmeliyiz? İyi uyumaya, egzersiz yapmaya, kötü alışkanlıklardan uzak durmaya (sigara ve alkol), stresten uzak durmaya ve vücut ağarlığımızı dengede tutmaya dikkat etmeliyiz. 14
11-13 yaş aralığındaki genç bir insanın boy ve kilo durumu ne olmalı? Bu sorun için tablolara bakmak daha doğru olur. Fast Food satan restoranların artışı hakkında neler düşünüyorsunuz? Fast Food restoranlarının artışı talepten dolayıdır. İnsanların bu gibi restoranları talep etmesi pek de iyi bir şey değil. Fast Food sağlıklı bir beslenme değildir. Dengeli beslenmede yeri olmaması gerekir; ama günümüzde anne ve babalar çalıştığı için kolayca hazırlanan yemek çeşitlerini tercih ediyorlar. Çocuklar da bu yemeklere alışıyor ve kilo alıyor. 15
Bu ders yılı okulumuz öğrencilerinden bir grup Kanada, Ontorio Üniversite si tarafından uygulanan Gauss Contest yarışmasına ikinci kez katılmıştır. Yarışma İngilizce dilinde sorulan matematik sorularından oluşmaktadır. Bu yarışmaya katılan öğrencilerimizin hazırlanma sürecinde eğlendikleri, aynı zamanda problem çözme becerilerini geliştirdikleri gözlenmiştir. İşte size yarışmadan bir kaç soru... 16
17
Ergenlik ----- Elma Çekirdeği ----- Röportaj Leyla Vural 6. Sınıflar Psk. Dnş ve Ortaokul Zümre Sorumlusu Arda Önal / 6E Ergenlik döneminde sağlık problemleri yaşanır mı? Ergenlik dönemi bir hastalık değildir. İnsan hayatındaki gelişim dönemlerinden biridir ve bireyin yetişkin hayatına geçerken yaşadığı bir keşiftir. Dolayısıyla ergenliğin neden olduğu sağlık problemlerinden bahsedilmez. Ergenlik kızlarda ve erkeklerde hangi yaşlarda görülür? Ergenlik 11-21 yaşları arasını kapsayan bir gelişim dönemidir. Her çocuk ergenliğe farklı yaşlarda başlar. Kızlar ergenliğe erkeklerden bir iki yıl daha önce girerken gelişim ve olgunlaşmalarını daha erken tamamlarlar. Bununla birlikte erkeklerde gelişim daha geç başlamasına rağmen kızlardan daha hızlıdır. bana birşey olmaz inancı gençleri riskli davranışlara itebilir. Bununla birlikte duydu davranışları arasında her zaman tutarlı olmadıkları ve duygularını daha çok öfke olarak yaşadıklarından dolayı kontrol kaybı ergenler için daha fazla risk taşır. Görülen yaşlar dışında başka yaşlarda görülür mü? Ergenliğe her çocuk farklı yaşlarda başlar. Bir çok faktör etkilidir. Genetik yatkınlıkta bu farklılığın bir nedenidir. Her birey için başlama yaşı o birey için normal kabul edilir. Ergenlik hiç yaşamayan birey var mıdır? İnsan yaşamındaki gelişim dönemleri kesin çizgilerle birbirinden ayrılmaz ancak sarmal bir yapı gibi düşünülebilir. Ergenlik içinde birden farklı gelişim özellikleri barındırır. Bunlardan biri de fiziksel gelişimdir. Hiç bir birey bir anda yetişkin boyuna ulaşamaz, yetişkin vücut yapısı oluşmaz. Aynı zamanda zihinsel, duygusal süreçleri de benzer şekilde gelişir. Bu nedenle her gelişim dönemini her birey yaşar. Ergen insanlar davranışlarının kontrolünü kaybederse hangi sonuçları doğurur? Kontrol kaybı tüm insanlar için çok da iyi olmayan birtakım sonuçlar doğurabilir. Ergenler için kontrol kaybı daha fazla risk taşır; çünkü ergenlik döneminin 18 İnsanlar ergenlik döneminde mi karşı cinse başka duygular hissetmeye başlar? Yetişkin hayatına benzer yakın ilişkiler kurma becerisinin temelleri ergenlik döneminde başlar. Elbette ki karşı cinse duyulan ilgi, yakınlık ve cinsel dürtülerin artması bu dönemin en temel gelişim özelliklerindendir. Ergenlikte yaşanan değişikliklerde normalinde olmayacak kadar artış ya da azalış görülür mü? Ergenlik çağında görülen değişim ve gelişimler her çocuk için farklılık gösterir. Bu nedenler
yaşanan değişim ve gelişimler için bir standart beliklemek normal-fazla-az gibi katogoriler çok da anlamlı olmamaktadır. Bununla birlikte bazı çocuklarda dürtüler çok da fazla olacağından belirtilerin görünen kısmı daha açık olabilmektedir. Hava koşullarının ergenlik dönemini etkiler mi? Ergenlik dönemine girişte, yaşanılan coğrafi bölgenin iklimi, genetik yapı ve bireysel farklılıklar gibi özellikler etkilidir. Bu nedenle, ergenlik dönemi için kesin bir başlangıç ve bitiş yaşı verilememektedir. Ergenlik döneminde ergen ailesine hangi önerilerde bulunursunuz? ----- Elma Çekirdeği ----- Sonradan kabul edebileceğiniz şeylere baştan hayır demeyin, Soğukkanlı ve sakin olun, fevri davranışlardan kaçınmaya çalışın, Sıkıcı, öğüt veren konuşmalardan kaçının, çocuklarınızın söylediklerini anlamaya çalışın, İyi bir dinleyici olun, konuşulanların sır olarak kalacağı konusunda onlara güven verin Çocuklarınız sizden uzaklaşıyor gibi görünse de, gösterdiğiniz doğrular yeri geldiğinde kullanılacaktır. Önemli olan sağlıklı ve güvenli kuracağınız iletişimdir. Bu dönemde çocuklar ne yetişkin ne de çocuk olarak görünmekte ve bu karmaşa davranışlarına da yansımaktadır. Bu karmaşaya çevreden aldıkları çelişkili mesajlarda neden olmaktadır. Siz de çocuğunuzun bu durumunu fark ederek, onun 19 onun yetişkin davranışlarını destekleyip, çocukça yaptığı davranışlarda ise bu çelişkiyi yaşatmadan destek olun. Bu dönemde ki çatışmalar, ergenin bir yandan sizin gibi olmak istemesi diğer yandan da bağımsızlığını sizden farklı bir birey olarak gerçekleştirme çabasıdır. Bunu hatırlayarak çatışmaların olabileceğini kabullenin. Çatışma-çözme becerilerinizi gözden geçirin. Bu konuda önemli model olduğunuzu unutmayın. Yeteneklerini ve ilgi alanlarını tanımaya çalışan gencin, ilgilerindeki değişkenlik normaldir. Ona bu değişkenliğinde kendini tanımasına fırsat verin ve yardımcı olun. Gencin zihinsel yaşadığı dağınıklık ve değişkenlik, dış görünümüne ve çevresine de yansıyabilir. Sizin kurallarınızla sıklıkla çatışabilen bu durumu ancak gençle uzlaşmaya giderek çözebilirsiniz. Geçlerdeki olumsuz davranışlardan önce olumlu davranışları görmeye çalışarak, hem iletişimi güçlendirin hem de bu sayede olumlu davranışları pekiştirin. Bu dönemde yaşayacağınız aşırı baskıların ve cezalandırmaların genci arkadaş grubuna iteceğini unutmayın. Bu nedenle yapıcı eleştiriler kullanın. Problemlerinizi kapı aralığında çözmeye kalkışmayın. Problemleri çözmek için yer ve zaman ayırın. Problemi doğru tanımlayın. Çocuklarınızın kendi sorumluluklarını üzerinize almayın. Unutmayın sorumluluklarını ne kadar önce üstlenirse o derece de sorumlu bireyler yetiştirebilirsiniz. Kuralların öğretilmesi ve uygulanmasında tutarlı, açık ve kararlı tutumunuz en önemli faktörlerdir. Olumlu ve olumsuz duyguları ifade etmesi için yüreklendirin.
Kısa Sorulara Kısa Cevaplar... Volkanik adalar nasıl oluşurlar? Volkanik adalar, deniz dibinde meydana gelen volkanların dışarıya püskürttükleri lavlarla meydana gelmiş bir takım küçük adalardır. Bunlara bazı göllerin ortalarında ve okyanuslarda da rastlanabilir. Batı Akdeniz de Stromboli Adası, Büyük Okyanus taki Hawai adaları volkanik adalara örnektir. Gözde Gürsoy 4A Tuz bir maden midir? Tuz bir madendir. Maden diğer adıyla cevher yer kabuğunda iç ve dış doğal etkenlerle oluşan, ekonomik yönden değer taşıyan minerallere verilen addır. Yer kabuğu içerisinde tabakalaşmış tuz yataklarının, kömür üretiminde uygulanan yöntemlerle işletilmesi sonucu tuz üretilebiliyor. Bir başka yöntemde, yer kabuğu içerisindeki tuz yataklarının çözelti madenciliği ile işletilmesidir. En eski tuz madeni Wieliczka tuz madeni Polonya nın Krakow kenti yakınlarındadır ve tarih öncesi çağlardan beri kullanılmıştır. Gözde Gürsoy 4A Ankara ilinin Kızılcahamam ilçesinde bir deniz canlısı fosili bulunması mümkün müdür? Kızılcahamam da bir jeopark bulunmaktadır. Prof. Dr. Nizamettin Kazancı tarafından bir proje yürütülmektedir. Bu proje kapsamında Kızılcahamamda bir çok fosil bulunmuştur. Balık...vb. deniz canlılarının fosillerine rastlanmıştır. Oradaki jeolojik oluşlumlar zamanında orada bir tuzlı göl ya da denizin olduğunu göstermektedir. Bulgular, Kızılcahamam ın zamanında sular altında olduğunu bu fosiller kanıtlıyor. Burada bulunan balık, kurbağa...vb. fosiller de burada deniz yıldızı fosillerinin bulunabileceği düşüncesini güçlendiriyor. Ulaş Keskin 4F Yağmur ormanlarını bitki çeşitliliği bakımından incelediğimiz zaman, çeşitliliği bu bölgeden fazla olan bir yaşam alanı var mıdır? Bitkilerin yetişebilmesi için en uygun ortam suyun, ışığın ve topraktaki minerallerin fazla olduğu ortamlardır. Bu özelliklerin hepsi yağmur ormanlarında fazlası ile mevcuttur. Canlı çeşitliliğinin fazla olması toprağın mineral bakımından zengin olmasına, çok miktarda yağmur yağıyor olması suyun bol bulunmasına ve tüm bunlara ışığa ulaşmada bir sıkıntı yaşanmamasını da eklersek bitkilerin yetişebilmesi için en uygun ortam koşullarının yaratıldığı anlamına gelmektedir. Bu nedenle yağmur ormanları bitki çeşitliliği bakımından en zengin ormanlardır. Aslınur Biçer 5F 20
Ev Hayvanlarımız ve Hastalıkları Röportaj Yavuz UĞUR Uğur Veteriner Kliniği Doğa Yıldırım / 6B Bu mesleği seçmenizde neler etkili oldu? ----- Elma Çekirdeği ----- Hayvan sevgisi ve onlara olan ilgi bu mesleği seçmemde çok etkili oldu. Ne kadar süredir veteriner hekimsiniz? Yavuz Uğur: 11 yıldır veteriner hekimim. İnsanlar en çok hangi problemlerden dolayı hayvanlarını size getiriyorlar? Koruyucu önlemler, hastalıklar ve acil müdahaleleri yaptırmak için. Bu tür sıkıntılar olduğunda veteriner desteği gerekiyor. Mesleğinizin en zor yanları nelerdir? Hayvanlarla bir sorun yaşamıyorum; fakat insanlarla anlaşmak bundan daha zor oluyor. Hayvanların hastalıklara yakalanmamaları için neler önerebilirsiniz? Aşılarını gerektiği gibi yaptırmaları, veteriner hekimlerin tavsiyelerini dinlemelerini ve hayvanlarının beslenme biçimlerine dikkat etmelerini önerebilirim. En çok hastalık kapabilen hayvan hangisidir? Muhabbet kuşu, su kaplumbağası gibi egzotik hayvanlar. Hayvanların yakalandığı en tehlikeli hastalık hangisidir? Aşısız köpeklerde ve kedilerde gençlik hastalıkları. Bunlardan başka bize önerebilecekleriniz nelerdir? Biz sadece hayvanlara bakmıyoruz. Koruyucu önlemlere, hayvanlara verilebilecek doğru gıdalara, et ve süt ürünleri gibi gıdaların hayvan ve insan sağlığına uyumuna da 21 bakıyoruz. Bu tür şeylere de önem verilmesi gerekiyor. Kedi, köpek ve kuşlar neden çok tüy döker? Öncelikle kuşunuzu stresten uzak tutup mineral içeren solüsyonu suyuna veya yemine katmalısınız.. 20 gün 1 ay içinde herhangi bir düzelme olmazsa veteriner hekiminize danışılmalı. Kedi ve köpekler de stresten uzak tutulmalı, kuru mama ile beslenip, düzenli olarak tüyleri taranmalı ve düzenli olarak parazitle mücadele yapılmalı, brewest olarak bahsedilen sarmısaklı maya tabletlerinden kullanması faydalı olur; fakat buna rağmen yinede az miktarda olsa tüy dökümü kaçınılmazdır.bunun için en kesin yöntem kedi ve köpeğin en az yılda 2 kere traş edilmesidir. Köpekler neden dışarı çıkınca otları yerler? Köpeğin dışarıda otları yeme sebebi, midesindeki yüksek asit salgısını baskılama isteği yani gastrit probleminden kaynaklanmaktadır. Gastrit ise ani yem değişikliği,kalitesi düşük mama veya uzun süreli ev yemeklerinin değişik kompozisyonlarda verilmesinden kaynaklanır...eğer tedavi edilip mide rahatlatılmazsa köpeğiniz sürekli köpüklü ve sıvı tarzda kusmaya başlar ve ardından da ishalle komplike olan bir sürece girer... Kedileri ve köpekleri neden evde yediğimiz yemeklerle besleyemeyiz? Biz klinisyen veteriner hekimler olarak bunu hayvanınızın sağlığı ve uzun yaşaması açısından doğru bulmuyoruz..en iyisi yaşına uygun bir kuru mama ile beslemektir. Hem daha sağlıklı olur, hem size kolaylık olur,hem de evde besin değişikliğine bağlı gastrit ve kusma sorunu yaşanmamış olunur.
22
23