Çölyak Hastalığı Serolojik Tanısı DR. BURÇİN ŞENER HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ TIBBİ MİKROBİYOLOJİ AD 1
Glutene duyarlı enteropati Çölyak hastalığı Gluten-intoleransı 2
Çölyak hastalığı nedir? 2. yy Koilia = karın hastalığı (Aretaeusvon Kappadozien; koilia = belly, abdomen) 1888 İlk kez çocuklarda sindirim bozukluğu olarak belirtilmiştir: On the celiac affection (S. Gee) A. v. Kappadozien 1950 Buğday gluten = hastalığın tetikleyicisi (W. Dicke) Sprouw (= oral mukozada inflammasyon) Sprue 1957 Villüslerde atrofi (M. Shiner) 3 Normal mukosa Villüslerde atrofi
Çölyak Hastalığı - Tanımlanması - Proksimal incebarsak mukozasının morfolojik hasarı - Villüslerde atrofi - Kript hiperplazisi T lenfosit aracılı enteropati ile malabsorbsiyon Otoimmün Hastalık (ekzojen tetikleyici + otoantijen) HLA-ilişkili bozukluk (genetik yatkınlık) - HLA-DQ2- ya da -DQ8-haplotip Ömür boyu gluten intoleransı:, glutensiz diyet ile histolojik ve klinik bulgularda hafifleme 4
Çölyak hastalığının çeşitli klinik belirtileri Yaralar Diş minesinde hasar Kısırlık, düşük 5 Karında şişkinlik Beslenme eksikliği Derm. herpetiformis Çomak parmaklar Osteoporoz
Genetik yatkınlık Çölyak Hastaları Sağlıklı Bireyler HLA-Allel DQ2 85-95% 25-30% DQ8 5% 5-15% HLA DQ2/DQ8 çölyak hastalığı için oldukça yüksek NPV ye sahiptir HLA DQ2/DQ8 negatif ise Çölyak hastalığı için çok düşük risk 6
ESPGHAN-Kriterleri* *European Society of Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition Çölyak hastalığı Semptomlar: - İshal - Kilo kaybı - Cücelik - Sekonder Anemi Seroloji: - Anti-Gliadin - Anti-Endomisyum - Anti-tTG Histoloji: İnce barsak biyopsisi: - Lökosit infiltrasyonu - Kriptlerde hiperplazi - Villuslarda atrofi Glutensiz diyet ile normalleşir 7
Çölyak hastalığı: Buzdağı modeli Genetik yatkınlık Mukoza morfolojisi HLA DQ2 HLA DQ8 Aktif GSE (Prevalans: 0,09%) Sessiz GSE Mukozada lezyonlar 8 Latent GSE (Prevalans: 0,2-1,1%) Sağlıklı Bireyler Normal mukoza
Çölyak Hastalığı Tipleri Rewers, Gastroenterol., 2005 Sessiz GSE Semptom - /? Biyopsi + Antikor + 9 Latent GSE Semptom - Biyopsi - (IEL kısmen ) Antikor + / - Rewers, Gastroenterol., 2005 Glutensiz diyet Glutenli diyet Aktif GSE Semptom + Biyopsi + Antikor +
Antikor testi ne zaman düşünülmelidir? - Tipik semptomlar (örn. ishal, cücelik) - Non-gastrointestinal semptomlar (örn. Dermatitis herpetiformis) - Atipik semptomlar (örn. kısırlık, osteoporoz) - HLA-ilişkili hastalıklar (örn. DM 1, AIH, PBC, tiroid) - Genetik hastalıklar (örn. IgA eksikliği, Down sendromu) - Genetik markırlar (örn. HLA DQ2/DQ8, MICA, CTLA4 ) - Birinci derece akrabalarda çölyak hastalığı (risk 10x daha fazla!) 10 nach Hill et al., J Pediatr Gastrenterol Nutr 2005: Guideline for the Diagnosis and Treatment of Celiac Disease in Children: Recommendations of the North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition
Tarama? Genel tarama? Risk gruplarında tarama? Problem: diyete bağlılık Başarılı terapi (semptom yoksa motivasyon düşük) 11 akut çölyak GFD nin 3 ay sonrası
Çölyak Hastalığı - (Oto)antikorlar - Çölyak hastalığında ilk antikor (1958) Anti- Gliadin (ngli) Daha az spesifik Diyet kontrolü Çocuklarda (2-4 yaş) IIFT Anti- (1983) AntitTG ELISA Endo- (1997) mysium Oldukça spesifik Tanısal 12 Çölyak hastalığında spesifik antikorlar (2004) Anti- Gliadin (dgli) Oldukça spesifik Deamide gliadine karşı antikor Tanısal
Endomisyuma (EMA) karşı antikorlar Primat özofagus Primat barsak Primat karaciğer 13
Endomisyum / Gliadin Primat özofagus Gliadin 14 Primat incebarsak EUROIMMUN Primat karaciğer
EmA IIFT ve Anti-tTG ELISAnın karşılaştırması EmA (IgA) IIFT titre negatif n 218 Anti-tTG (IgA) ELISA pos. 0 1:10 78 69 1:32 42 42 1:100 60 60 1:320 17 17 15 IIFT ye göre ELISA nın duyarlılığı: 95% titre >1:10 : 100% IIFT ye göre ELISA nın spesifikliği: 100%
Çölyak hastalığının serolojisi: Tanı ile ilişkisi Ig sınıfı Anti-endomisyum/tTG antikorları Anti-gliadin antikorları Duyarlılık Özgüllük Duyarlılık Özgüllük IgA 90-100% 95-100% 30-100% 80-95% IgG* 10-100% 50-100% 70-100% 50-95% Oldukça özgül Tanıda Daha az özgül Diyet kontrolü Çocuklarda (2-4 yaş) 16 *selektif IgA eksikliği ve çölyak hastalığı olan olgularda durum: IgA (-), IgG yüksek titre (+)
Gliadinin antijenik epitopları CH hastaları Hastalık kontrolleri 17
Anti-GAF-3X ve Anti-tTG karşılaştırma: CH hastalarında korelasyon Anti-GAF(3X)-ELISA Anti-tTG- ELISA CH Hasta sayısı IgA IgG IgA (toplam: 137) + + + 117 - + + 10 - - + 3 - + - 2 - - - 5 18
Anti-GAF-3X ve Anti-tTG karşılaştırma: Kontrol hastalarında korelasyon Anti-GAF(3X)-ELISA Anti-tTG- ELISA Kontrollerin sayısı IgA IgG IgA (toplam: 115) + + + 2 - + + 1 + + - 2 + - - 4 - - - 106 19
20
21 IgA anti-ttg testi bir IgG-anti-dGli testi ile kombine uygulanırsa, >%99 özgüllükle tanı konan çölyak hastalarının oranı %84.5 i aşmaktadır.
Sonuç (1) Anti-GAF-3X anti-ngliadin den daha yüksek duyarlılık ve özgüllük gösterir Çocuk ve yetişkinlerde karşılaştırılabilir prevalans IgA-anti-Gliadin ve IgA-anti-tTG tedavi takibinde aynı yetenektedir IgG-anti-GAF-3X, IgA-anti-GAF-3X den daha kusursuzdur IgA-anti-tTG ile karşılaştırılabilir doğruluk IgA-eksikliği olan CH hastalarının, serolojik tespitinde en uygun parametredir 22
Sonuç (2) IgG-anti-GAF-3X Her iki antikorun paralel tespiti + serolojik doğru tanı oranını arttırır IgA-anti-tTG IgG-anti-GAF-3X Paralel tespit, biyopsi alınmadan, daha + fazla hastada güvenilir bir sonuç sağlar IgA-anti-tTG (ÇH beklenilen ya da ÇH beklenmeyen) IIFT-Endomisyum Gliadin GAF-3X ve endomisyumun IgA ve + IgG her ikisinin paralel olarak IIFT-anti-GAF-3X saptanmasını mümkün kılar 23
Serolojik tanı için strateji Şüpheli çölyak hastalığı (semptomlar, risk altındaki kişiler) IIFT: Anti-endomysium + Anti-gliadin (GAF) (IgA + IgG) ELISA: Minimum: Anti-tTG (IgA) + Anti-Gliadin (GAF) (IgG) Optimum: Anti-tTG (IgA+IgG) ve Anti-Gliadin (GAF) (IgA+IgG) 24 ÇH olası değil Barsak biyopsisi
ÖZET Anti Endomisyum IIFT Anti Endomisyum + Gliadin (GAF) IIFT Anti-Tissue Transglutaminase Elisa Anti Gliadin (GAF) Elisa HLA DQ2/DQ8 Microarray / PCR Tanı Diyet kontrol Risk değerlendirmesi 25