PS K YATR DE KULLANILAN KL N K ÖLÇEKLER Editörler Prof. Dr. Ömer Aydemir - Prof. Dr. Ertuğrul Köroğlu in De erli Türk Hekimlerine Arma an d r.
HYB Bas m Yay n 226 PS KOLOJ VE PS K YATR D Z S 36 PS K YATR DE KULLANILAN KL N K ÖLÇEKLER Prof. Dr. Ömer Aydemir, Prof. Dr. Ertu rul Köro lu koroglu@boylampsikiyatri.com Bu kitab n yay n haklar HYB Bas m Yay n a aittir. HYB Bas m Yay n, Ankara, 2012 Yay nc n n yaz l izni olmadan k smen ya da tamamen hiçbir yolla ço alt lamaz. 6. BASKI Dizgi ve Sayfa Tasar m: Songül Kalender HYB Bas m Yay n, Ankara 2012 HYB Yay nc l k Sat fl ve Da t m Tel: 0 (312) 394 28 76 Faks 0 (312) 394 28 77 HYB Bas m Yay n vedik Organize Sanayi Bölgesi Hasemek Sanayi Sitesi 1122. Cadde, 1469. Sokak No 9 vedik, 06370 Ankara Tel: (312) 394 28 76 HYB Bas m Yay n ofset bask tesislerinde bas lm flt r.
ÖNSÖZ Son y llarda, klinisyenlerin uygulamalar nda ne yapt klar n n ölçülebilirliği üzerinde giderek daha fazla durulmaya başlanm şt r. Ölçüm yapma gereği, hastalar m za ne yapacağ m z ya da ne yapt ğ m za ilişkin duyduğumuz sorumluluktan kaynaklanmaktad r. Tersten söylenecek olursa, yapt ğ m z uygulamalara ilişkin herhangi bir sorumluluk taş m yorsak ölçüm yapmam za da gerek olmayacakt r... Davran ş bilimleriyle uğraşan çoğu klinisyen -çok gerekli ya da değerli bulmad ğ için- yapt ğ uygulamalar n araşt rma boyutuyla pek ilgilenmemektedir. Yapacağ araşt rmalar n uygulamalar n nas l değiştireceği üzerinde de pek durmamaktad r. Bunun önemli bir nedeni, araşt rma yapman n çok karmaş k bir süreci gerektirdiğine ilişkin yanl ş inançt r. Araşt rma yöntemlerinden söz eden yaz lar, sanki, klinisyenlerin bak ş aç lar ndan çok daha değişik bir bak ş aç s n n gerekli olduğunu ileri sürüyorlarm ş gibi anlaş l rlar. Diğer yandan davran ş bilimleri alanlar nda çal şanlar -yine sanki bunlar birbirleriyle çelişiyorlarm ş gibi- "say "lardan çok "insan"la uğraşmay yeğlediklerini belirtirler. Ancak unutulmamal d r ki yap lan araşt rmalar, uygulamalar m - za yeni bak ş aç lar kazand racak somut veriler sağlamaktad r. Araşt rma yapman n ikinci önemli bir yönü, hastalar m z daha yak ndan izlememize ve gözlememize yarayacak yöntemler sunmas d r. Diğer bir deyişle, istendiği gibi yürümeyen bir süreçte hastaya yaklaş m yöntemimizi gerektiğinde değiştirmemize yarayacak bilgiler sağlamas d r. Bunun üçüncü ve diğer bir önemli yönü de, uygulamam z değerlendirmek, hastan n sorun ya da sorunlar - n n gerçekten değişip değişmediğine karar vermek ve yaklaş m yöntemimizin bu değişiklikteki rolünü saptamakt r. Son olarak sözünü ettiğimiz bu iki alan (hastan n gözlenmesi ve uygulaman n değerlendirilmesi) klinisyenler için büyük önem taş yan alanlard r ve "ben yapt m oldu" mant ğ yla tam anlam yla ters düşen yaklaş m biçimleridir. Öte yandan birtak m yar -yap land r lm ş ya da yap land r lm ş klinik görüşmeleri kullanmak, klinisyenlere, hastayla daha kapsaml görüşme yapma becerileri kazand rmakta, klinisyenler daha sonralar bu araçlar kullanmadan da daha kapsaml görüşme yapma al şkanl ğ kazanm ş olman n ve k sa ve özlü sorularla hastal k taramas yapma al şkanl ğ kazanm ş olman n büyük yarar n görmektedirler. D ş dünyada psikiyatri bilim dal nda olan gelişmeler araşt rma yöntemlerine iki alanda daha ulaş labilir olmay sağlam şt r. Bunlardan birincisi klinik uygulamada kullan labilecek araşt rma desenleri, ikincisi ise yeni ölçüm araçlar d r. Türk psikiyatri dünyas nda da 1980'li y llardan 2000'li y llara uzanan süreçte çok anlaml gelişmeler olduğunu görüyoruz. Daha 1980'li y llar n başlar nda tek bir psikiyatri ders kitab yokken, psikiyatri bilim dal ile ilgili bilgiler sadece ders notlar ve teksir düzeyinde yay l rken, 1990'l y llara doğru önce çok güzel çeviri kitaplar ve psikiyatri ders kitaplar yay mlanmaya başlam ş, ard ndan da çok yazarl "textbook" niteliğinde kitaplar yay mlanm şt r; DSM ve ICD'ler de ilk kez bu y llarda telif haklar al narak Türkçe'ye kazand r lm şt r. Bunlar n yan s ra çok nitelikli psikiyatri dergileri ve süreli monograflar yay mlanm şt r. Bunlar n ard ndan klinik değerlendirme ölçekleri ve klinik görüşmeler Türkçe'ye çevrildikten sonra bunlar n ülkemiz için uyarlamalar, geçerlilik ve güvenilirlikleri yap lmaya başlanm şt r. Özetle, son yirmi y lda Türk psikiyatri bilim dünyas nda çok büyük gelişmeler olmuştur. Dileğimiz, art k 2000'li y llarda -bir örneğini bu kitapta da göreceğiniz gibikendi gereksinmelerimize uygun ölçeklerin Türk bilimadamlar taraf ndan geliştirilmesidir. Bu kitap, bugüne kadar Türkiye için uyarlamas, geçerlilik ve güvenilirliği yap lm ş olan ölçeklerin belirli bir formatta değerlendirilerek derlenmesinden oluşmuştur. Ölçeklerin değerlendirme formatlar nda ölçekten ölçeğe zorunlu olarak birtak m değişiklikler yap lmak zorunda kal nm şt r... Elinde, geçerlilik ve güvenilirliği yap lm ş başka ölçekleri olanlar n ya da bu kitap yay mland ktan sonra böyle bir çal şma yapacak araşt rmac - lar n, bu kitab n daha sonraki bask lar için bu ölçekleri bize göndermelerini rica ediyoruz. Prof. Dr. Ertuğrul Köroğlu
İÇİNDEKİLER 01. Belirti Tarama Listesi 02. Kısa Psikiyatrik Değerlendirme Ölçeği 03. Pozitif Semptomları Değerlendirme Ölçeği 04. Negatif Semptomları Değerlendirme Ölçeği 05. Calgary Şizofrenide Depresyon Ölçeği 06. Ekstrapiramidal Belirtileri Değerlendirme Ölçeği 07. Rockland Simpson Geç Diskinezi Değerlendirme Ölçeği 08. Young Mani Derecelendirme Ölçeği 09. Bech Rafaelson Mani Ölçeği 10. Bipolar Bozuklukta İşlevsellik Ölçeği 11. Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği 12. Beck Depresyon Envanteri 13. Montgomery-Åsberg Depresyon Derecelendirme Ölçeği 14. Hamilton Depresyon Değerlendirme Ölçeği, Yapılandırılmış Görüşme Kılavuzu, Mevsimsel Duygudurum Bozukluğu Versiyonu 15. Yaşlılar İçin Depresyon Ölçeği 16. Edinburg Doğum Sonrası Depresyon Ölçeği 17. Mevsimsel Gidiş Değerlendirme Formu 18. Duygulanım Şiddet ve Sosyal Bozulma Ölçeği 19. Duygudurum Bozuklukları Ölçeği 20. Memphis, Pisa, Paris ve San Diego Mizaç Değerlendirme Ölçeği 21. Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği 22. Hamilton Anksiyete Değerlendirme Ölçeği 23. Durumluluk-Sürekli Kaygı Envanteri 24. Penn State Endişe Ölçeği 25. Panik Agorafobi Ölçeği 26. Panik Bozukluğu Şiddet Ölçeği 27. Yaşam Boyu Panik-Agorafobik Spektrum Ölçeği Öz Bildirim Formu 28 Yale-Brown Obsesyon Kompulsiyon Derecelendirme Ölçeği 29. Padua Envanteri 30. Maudsley Obsesif Kompulsif Soru Listesi 31. Liebowitz Sosyal Kaygı Ölçeği 32. Klinisyen Tarafından Uygulanan Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ölçeği 33. PTSB Soru Listesi Sivil Versiyonu 34. Bedensel Duyumları Abartma Ölçeği 35. Dissosiyasyon Ölçeği 36. Dissosiyatif Yaşantılar Ölçeği
37. Somatoform Dissosiyasyon Ölçeği 38. Alzheimer Hastalığı Değerlendirme Ölçeği 39. Standardize Mini Mental Test 40. Cornell Demansta Depresyon Ölçeği 41. Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Ölçeği 42. Wender-Utah Derecelendirme Ölçeği 43. Deliryum Derecelendirme Ölçeği 44. Michigan Alkolizm Tarama Testi 45. Premenstrüel Değerlendirme Formu 46. Arizona Cinsel Yaşantılar Ölçeği 47. Golombok-Rust Cinsel Doyum Ölçeği 48. Yeme Tutumu Testi 49. Pittsburg Uyku Kalitesi İndeksi 50. Eysenck Kişilik Anketi-Gözden Geçirilmiş Kısa Formu 51. Borderline Kişilik Envanteri 52. Şizotipal Kişilik Ölçeği 53. Uku Yan Etki Değerlendirme Ölçeği 54. Apati Değerlendirme Ölçeği 55. Kısa Form SF-36 56. Sosyal İşlevsellik Ölçeği 57. Sosyal Uyum Kendini Değerlendirme Ölçeği 58. Bireysel ve Sosyal Performans Ölçeği 59. Kısa İşlevsellik Değerlendirme Ölçeği 60. Şizofrenide İşlevsel İyileşme Ölçeği 61. Algılama Yükü Ölçeği 62. Hastalık Yükü Değerlendirme Ölçeği 63. Zarit Bakıcı Yük Ölçeği 64. Hipomani Soru Listesi-32 Yenilenmiş Sürümü 65. CES Depresyon Ölçeği 66. Hızlı Depresif Belirti Envanteri-Özbildirim Formu 67. Depresyon Anksiyete Stres Ölçeği 68. Yaygın Anksiyete Bozukluğu-7 Testi 69. Anksiyete Duyarlılığı İndeksi 70. Obsesif İnanışlar Ölçeği 71. Sağlık Anksiyetesi Ölçeği 72. Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi 73. Bağımlılık Profil İndeksi 74. Bağımlılık Şiddetini Belirleme Ölçeği 75. İçme Nedenleri Ölçeği 76. Obsesif Kompulsif İçme Ölçeği 77. Penn Alkol Aşerme Ölçeği
78. Değişime Hazır Olma ve Tedavi İsteği Ölçeği 79. Biyolojik Ritim Değerlendirme Görüşmesi 80. Uykusuzluk Şiddeti İndeksi 81. Buss-Perry Agresyon Ölçeği 82. Barratt Dürtüsellik Ölçeği 83. Şizotipal Kişilik Çizelgesi 84. PBQ Kişilik İnanç Ölçeği 85. PBQ-SI Kişilik İnanç Ölçeği-Kısa Form-V.1 86. Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Kendi Bildirim Ölçeği 87. Yetişkin Ayrılma Anksiyetesi Anketi 88. Ayrılma Anksiyetesi Belirtileri İçin Yapılandırılmış Klinik Görüşmesi 89. Ayrılma Anksiyetesi Belirti Envanteri 90. Otizm Spektrum Anketi 91. Çocukluk Çağı Ruhsal Travma Ölçeği