BANKA MUHASEBESİ 0 DÖNEN DEĞERLER HESAP GRUBU
0 DÖNEN DEĞERLER Dönen değerler bilançonun aktifinde yer alan, likiditesi en yüksek varlık grubu olup bu hesap grubunda yer alan hesapların ortak özelliği nakit veya kolaylıkla nakde çevrilebilme özelliği taşıyan ve bir vade içermeyen varlıklardan oluşmasıdır. Bu hesap grubunda yer alan hesapların kodları 0 ile başlar ve aktif karakterli hesaplardır. Aktif karakterli bir hesapta meydana gelen artışlar hesabı borçlandırırken, azalışlar hesabı alacaklandırır. TL ve YP nakitler, vadesi gelmiş menkul kıymetler, bankanın TCMB ve diğer bankalardaki mevduatları, para piyasası işlemlerinden alacaklar ve ters repo işlemlerinden alacaklar bu hesap grubunda yer alan varlık hesaplarıdır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 2
010 Kasa Hesabı TL cinsinden banknot ve madeni paraların bankaya yatırılmasından veya çekilmesinden kaynaklanan işlemlerin kaydedildiği hesap olup kasa mevcudu yalnızca TL değerlerden oluşur. Örnek:Bir bankanın X Şubesine bir gerçek kişinin 01.02.2013 tarihinde 5.000 TL vadesiz hesap açtırmasına ilişkin kaydı yapınız. Yevmiye Defteri Kaydı; 01.02.2013 Borç Alacak 010 Kasa Hesabı 5.000.- Büyük Defter Kaydı; Borç 010 Kasa Hesabı 300 Tasarruf Mevduatı Vadesiz 5.000.- Alacak Borç 300 Tasarruf Mevduatı Hes. Alacak 5.000.- 5.000.- Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 3
010 Kasa Hesabı Örnek: Bir bankanın X Şubesi mudisi 02.02.2013 tarihinde vadesiz hesabından 3.000 TL çekmiştir. Yevmiye kaydını yapınız. 02.02.2013 Borç Alacak 300 Tasarruf Mevduatı Vadesiz Hesabı 3.000.- 010 Kasa Hesabı 3.000.- Örnek: Bir bankanın X şubesi vadesiz mevduat müşterisi 03.02.2013 tarihinde Y şubesinden 2.000.-TL yatırmıştır. Yevmiye kaydını yapınız. 03.02.2013 Borç Alacak 010 Kasa Hesabı 2.000.- 290 Şubeler Cari Hesabı 2.000.- Y Şubesi Kaydı 03.02.2013 290 Şubeler Cari Hesabı 2.000.- 300 Tasarruf Mev. Vadesiz 2.000.- X Şubesi Kaydı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 4
010 Kasa Hesabı Şubelerde kasa fazlası işlemleri; gün sonunda fiziki para sayıldığında kayıtlardan fazla bir tutar var ise kasa fazlası oluşmuştur. Kasa fazlasının nedeni tespit edilmelidir.(örn. Müşteriye az ödeme yapılması gibi) Ancak aynı gün fazlanın nedeni bulunamazsa gün sonu işlemini yapabilmek için kasa hesabı fazla tutarı kadar borçlandırılıp karşılığı geçici bir hesaba aktarılır. Geçici hesabın mutlaka kapatılması bu nedenle de fazlanın nedeninin bulunması gerekir. Fazlanın nedeni bulunamıyorsa yıl sonunda kar/zarar hesabına aktarılmalıdır. Şube içinde bulunan para veya değerli eşyalar bulunduğu gün kayda alınır. Buluntulara lukata denir. 5 yıl içinde sahibi tespit edilemez ise gelirlere aktarılır. Şubelerde kasa noksanı işlemleri; gün sonunda fiziki para sayıldığında kayıtlardan daha az bir tutar var ise kasa noksanı oluşmuştur. Kasa noksanının nedeni tespit edilmelidir.(örn. Müşteriye fazla ödeme yapılması gibi) Ancak aynı gün fazlanın nedeni bulunamazsa gün sonu işlemini yapabilmek için kasa hesabı ilgili tutar kadar alacaklandırılıp karşılığı geçici bir hesaba aktarılır. Geçici hesabın mutlaka kapatılması bu nedenle de fazlanın nedeninin bulunması gerekir. Fazlanın nedeni bulunamıyorsa ilgili personelden tahsil edilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 5
010 Kasa Hesabı Örnek; 05.02.2013 tarihinde X Şubesi gün sonu işlemleri sırasında yapılan kasa sayımında fiziki tutarın 10.500.-TL olduğu tespit edilmiş ancak kasa işlemleri bakiyesi hesaplarda 10.000 TL olarak görülmektedir. 05.02.2013 Borç Alacak 010 Kasa Hesabı 500.- Kasa Fazlası Kaydı 392 Alacaklı Geçici Hesaplar 500.- Örnek; 05.02.2013 tarihinde X Şubesi kapanırken güvenlik görevlisi lobide 50 TL bulmuştur. 05.02.2013 Borç Alacak 010 Kasa Hesabı 50.- Lukata (buluntu) kaydı 390 Muhtelif Borçlar Hes. 50.- Örnek; 05.02.2013 tarihinde X Şubesi gün sonu işlemleri sırasında yapılan kasa sayımında fiziki tutarın 9.500.-TL olduğu tespit edilmiş ancak kasa işlemleri bakiyesi hesaplarda 10.000 TL olarak görülmektedir. 05.02.2013 Borç Alacak 280 Borçlu Geçici Hes.-TP 500.- Kasa noksanı kaydı 010 Kasa Hesabı 500.- Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 6
011 Efektif Deposu Alım satım yapılan yabancı paraların sabit fiyat üzerinden kaydedildiği aktif karakterli bir hesaptır. Satın alınan veya yatırılan efektif türlerine göre açılan yardımcı hesaplara borç, satışı yapılan veya çekilen efektifler alacak kaydedilir. Hesap sabit fiyat üzerinden çalışır ve dönem sonlarında evalüasyon işlemine tabi tutularak TL ye çevrilir. Örnek; Bir bankanın X şubesi 06.03.2013 tarihinde 1.000 USD efektif alışı yapmıştır. (1 USD=2 TL) 06.03.2013 Borç Alacak 011 Efektif Deposu 1.000.-USD 293 Efektif Vaziyeti 1.000.-USD 06.03.2013 292 Efektif Alım Satım Hes. 2.000.-TL 010 Kasa Hesabı 2.000.-TL Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 7
012 Yoldaki Paralar Hesabı Bankaların şubeleri arasındaki yada genel müdürlükleri ile şubeleri arasındaki (grup nakilleri) veya bankaların birbirleri ve banka ile TCMB arasındaki transferlerin izlendiği aktif karakterli bir hesaptır. Örnek; Bir bankanın X şubesinden nakit ihtiyacı olan Y şubesine 10.03.2013 tarihinde 50.000 TL grup kanalıyla nakil yapılmıştır. 10.03.2013 Borç Alacak 012 Yoldaki Paralar Hes. 50.000.- 010 Kasa Hesabı 50.000.- Para X Şubesinden yola çıktığında X Şubesi Kaydı 10.03.2013 010 Kasa Hesabı 50.000.- 290 Şubeler Cari Hes. 50.000.- Para Y Şubesine ulaştığında Y Şubesi Kaydı 10.03.2013 290 Şubeler Cari Hesabı 50.000.- 012 Yoldaki Paralar Hes. 50.000.- Y Şubesi dekontunu gören X Şubesinin Kapama Kaydı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 8
015 Satın Alınan Çekler YP Bankaların YP üzerinden düzenlenmiş çekleri belirli bir komisyon alarak karşılığında TL veya YP ödemek suretiyle almaları durumunda; sabit fiyat üzerinden hesaba borç, 295 Döviz Vaziyeti hesabına alacak kaydedilir. Örnek; Bir banka 15.03.2013 tarihinde 1.000 USD tutarındaki çeki %1 komisyon karşılığında TL olarak ödemiştir. (1 USD=2 TL) 15.03.2013 Borç Alacak 015 Satın Alınan Çekler YP 1.000.-USD 295 Döviz Vaziyeti 1.000.-USD 294 Döviz Alım Satım Hesabı 2.000.-TL 010 Kasa Hesabı 1.978.-TL 761 Bankacılık Hizmet Gelirleri 20.-TL 380 Ödenecek Vergiler (BSMV) 2.-TL BSMV olup %10 alınmıştır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 9
016 Vadesi Gelmiş Menkul Değerler Menkul değerler hesaplarında bulunan borçlanma senetleri ile borçlanma senetleri ve hisse senetleri kuponlarından vadesi gelmiş bulunanlar ilgili hesaplardan bu hesaba aktarılmak suretiyle tahsil edilir. Örnek; Bir banka 100.000.-TL nominal değerli 6 ay vadeli bir bonoyu 80.000.-TL bedelle satın almış ve vadesi geldiğinde tahsil ederek kayıtlardan çıkarmıştır. Borç Alacak 030 Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kar/Zarara 80.000.- Yansıtılan Menkul Değerler Bono Satın Alındığında 010 Kasa Hesabı 80.000.- 996 Diğer Bilanço Dışı Hesaplardan Alacaklar 100.000.- 998 Diğer Bilanço Dışı 100.000.- Hesaplardan Borçlar Alış tarihinde menkul kıymetin bilanço dışı hesaplara kaydı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 10
016 Vadesi Gelmiş Menkul Değerler Borç Alacak 016 Vadesi Gelmiş Menkul Değerler 100.000.- 030 Gerçeğe Uygun Değer Farkı 80.000.- K/Z Yan. Menkul Değerler 580 Menkul Değerlerden Alınan Faizler 20.000.- Bononun Vadesi Geldiğinde 010 Kasa Hesabı 100.000.- 016 Vadesi Gelmiş Menkul Değerler 100.000.- Bono bedelinin tahsil edilmesi 998 Diğer Bilanço Dışı Hesaplardan Borçlar 100.000.- 996 Diğer Bilanço Dışı 100.000.- Hesaplardan Alacaklar İtfa olan bononun bilanço dışı hesaplardan çıkışı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 11
019 Kıymetli Maden Deposu YP Bankaya kıymetli maden girişleri ve kıymetli maden kredilerinin kıymetli maden olarak ödenmesi durumunda gram olarak aktarıldığı aktif karakterli hesaptır. Dönem sonlarında külçeler değerlemeye tabi tutularak 771 Kambiyo karları YP veya 861 Kambiyo zararları YP olarak kayda alınır. Örnek; bir banka gramı 100 TL den 10 Kg. altın almış dönem sonunda gram fiyatı 102 TL ye yükselmiştir. Borç 019 Kıymetli Maden Deposu 10.000 Gr. 284 Kıymetli Maden Alım Satım Hesabı 1.000.000.-TL Altın Alım Kaydı 285 Kıymetli Maden Vaziyeti 10.000.-Gr. Alacak 010 Kasa Hesabı 1.000.000.-TL 284 Kıymetli Maden Alım Satım Hesabı 20.000.-TL Değerleme Kaydı 771 Kambiyo Karları 20.000.-TL Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 12
Bankalara İlişkin Hesaplar 020 TCMB TP; Bankanın TCMB de oluşan alacaklarının kaydedildiği aktif karakterli bir hesaptır. 02000Vadesiz Serbest hesap, 02001 Vadeli Serbest hesap, 02002 Vadeli Serbest olmayan hesaplar şeklinde yardımcı hesaplardan oluşur. 021 TCMB-YP 022 Yurtiçi Bankalar TP; Bankaların diğer bankalara, katılım bankalarına ve özel kanunlarına göre mevduat kabulüne yetkili bulunan kuruluşlara yatırdıkları TP mevduat ile anılan kurum ve kuruluşlarla yapılan işlemlerden doğan borç ve alacakların kaydına ilişkin hesaptır. 023 Yurtiçi Bankalar YP 024 Yurtdışı Bankalar TP; Bankaların yabancı bankalarla mevduat kabulüne yetkili bulunan kuruluşlara yatırdıkları TP mevduat ile anılan kurum ve kuruluşlarla yapılan işlemlerden doğan borç ve alacakların kaydına ilişkin hesaptır. 025 Yurtdışı Bankalar YP 026 Yurtdışı Merkez ve Şubeler TP; Türkiye de kurulu bankaların yurtdışındaki şubelerinden ve şube açmak suretiyle faaliyette bulunan yabancı bankaların ana merkez ile diğer ülkelerdeki şubelerinden olan TP alacakların kaydedildiği aktif karakterli hesaptır. 027 Yurtdışı Merkez ve Şubeler YP Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 13
030 Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kar Zarara Yansıtılan Menkul Değerler TP TMS de belirtilen esaslar çerçevesinde alım satım amaçlı olarak elde tutulan ve ilk muhasebeleştirme sırasında gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan olarak sınıflandırılan menkul değerlerin kaydedildiği hesaptır. Bu hesapta menkul değerler gerçeğe uygun değerleri üzerinden hareket görür. Nominal değer üzerinden bilanço dışı hesaplarda gösterilir. Sadece genel müdürlüklerde tutulur. Herhangi bir andaki hesap borç bakiyesi o anda bankanın portföyünde bulunan yatırım ve ticari portföy toplamının maliyet bedeli üzerinden toplam tutarını gösterir. 03009 Repo işlemlerine konu olan Menkul değerler; 030 hesabın yardımcı hesabı olup repoya konu olan menkul değerler izlenir. Repo vadesinde ana para ve faizden oluşan toplam borç müşteriye ödendikten sonra menkul değer daha önce bulunduğu hesap grubuna aktarılır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 14
040 Para Piyasalarından Alacaklar Bankanın TCMB, İMKB ve Takas ve Saklama Bankası aracılığı ile diğer bankalara verdiği TL borç tutarlarının izlendiği hesaptır. Örnek; X Bankası TCMB serbest hesabında bulunan 10.000.000.-TL yi Y bankasına gecelik %20 faiz oranı ile borç vermiştir. Borç Alacak 040 Para Piyasalarından Alacaklar 10.000.000.- 020 TCMB Hesabı 10.000.000.- Ödünç verme işlemi 020 TCMB Hesabı 10.005.555.- 040 Para Piyasalarından Alacaklar 10.000.000.- 572 Para Piyasası İşlemlerinden 5.555.- Alınan Faizler Ödünç verilen paranın faizi ile tahsili Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 15
050 Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar Ters Repo işlemlerinden kaynaklanan kısa vadeli türdeki alacakların izlendiği aktif karakterli hesaptır. Bir bankanın müşterilerine belli bir vade ile belli bir fiyatla geri satın alma taahhüdü ile menkul kıymet satmasına repo denilmektedir. Bu işlem banka açısından repo müşteri açısından ters repo olarak adlandırılır. Örnek; Bir banka TCMB nezlinde bulunan 50 Milyon TL sini gecelik olarak TCMB ye repo amacıyla tahvil karşılığı vermiş, ertesi gün anapara ve 1 Milyon TL faizi ile tahsil etmiştir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 16
050 Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar Borç Alacak 050Ters Repo Piyasasından Alacaklar 50.000.000.- 05000-Yurtiçi İşlemlerden 050000-TCMB 020 TCMB 50.000.000.- 02000 Vadesiz Serbest Hesap Ters Repo amacıyla TCMB ye ödünç verilmesi 986 Repo ve Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar 50.000.000.- 98601Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar 986010 Devlet Tahvili 988 Repo ve Ters Repo İşlemlerinden Borçlar 50.000.000.- 98802 Ters Repo İşlemlerinden Borçlar Yurtiçi 988020 TCMB Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 17
050 Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar Borç Alacak 020 TCMB 51.000.000.- 02000 Vadesiz Serbest Hesap 050Ters Repo Piyasasından Alacaklar 50.000.000.- 05000-Yurtiçi İşlemlerden 050000-TCMB 576 Ters Repo İşlemlerinden Alınan 1.000.000.- Faizler 57600 Devlet Tahvili TCMB tarafından faizi ile birlikte ödenmesi Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 18
050 Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar Borç Alacak 988 Repo ve Ters Repo İşlemlerinden Borçlar 50.000.000.- 98802 Ters Repo İşlemlerinden Borçlar Yurtiçi 988020 TCMB 986 Repo ve Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar 50.000.000.- 98601Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar 986010 Devlet Tahvili Ters Repo taahhüdünün bilanço dışı hesaplardan çıkışı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 19
Sorular Mali nitelikteki olayların her bir bilanço unsurunda ve faaliyetlerin sonucunu oluşturan her bir gelir tablosu unsurunda yarattığı değişmelerin izlenmesine yarayan çizelgeye ne denir? Hesaplar temel mali tablolara göre kaç gruba ayrılır? Çift taraflı kayıt sistemini hangi işletmeler kullanır? Bilançonun unsurları nelerdir? Faaliyet donemi içinde sabit kur uzerinden işlem gören yabancı para hesapların dönem sonu bakiyelerinin, belirlenen kurallara göre Türk Lirası karşılığının tespit edilmesi işlemine ne denir? Bankalarda kullanılan kanuni defterler nelerdir? Bankalarca hazırlanması gereken temel mali tablolar nelerdir? Bankalarda belgeler ne kadar süre ile saklanır? Banka bilançolarında aktifler kaç gruptan oluşur? Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 20