Türkiye ve Dünya Ülkelerinde Sağlık Harcamaları, İlaç Geri Ödemeleri ve Türkiye de Sağlık Ekonomisinin Durumu Prof. Dr. A. Murat Tuncer 4 Mayıs 2007, İstanbul
Türkiye de Sağlık Harcamaları ve İlaç Finansman Politikası Çalışma Raporları 22 SUVAK SAĞLIKTA UMUT VAKFI Raporları aşağıdaki web sitesinden temin edebilirsiniz. www.suvak.org.tr
Çalışma Ekipleri 33 Teknik Ekipler Bölüm-I (Sağlık/İlaç Harcamaları) Doç.. Dr. Yuanli Liu Doç.. Dr. Yusuf Çelik Dr.. Bayram Şahin Bölüm-II (İlaçta Geri Ödeme) Doç.. Dr. Panos Kanavos Prof.. Dr. İsmail Üstel (E) Dr.. Joan Costa-Font İnceleme Heyeti Prof. Dr. Mehmet Tokat Prof. Dr. Mehtap Tatar Prof. Dr. Patricia Danzon Prof. Dr. Peter Berman
Sağlık/ k/ilaç Harcamaları 44
10,6 10,4 9,7 9,3 9,2 9,2 9 8,9 8,8 8,4 8,4 8,2 8,1 7,9 7,9 7,7 7,7 7,6 7,5 7,3 OECD de Toplam Sağlık Harcamaları nın GSYİH içindeki payı (%), 2000 55 13,1 7,1 7,1 6,7 6,6 6,4 5,7 5,6 5,5 5,5 5,1 ABD Almanya İ sviçre Yunanistan Fransa İ zlanda Portekiz Avustralya Kanada Belçika Danimarka İ sveç Hollanda İ talya OECD Ortalamas Yeni Zelanda Avusturya Norveç Japonya ı İ spanya İ ngiltere Çek Cumhuriyeti Macaristan Finlandiya Türkiye Irlanda Polonya Meksika Lüksemburg Slovakya Kore
Türkiye ve OECD de Kişi Başına Milli Gelir ve Sağlık Harcaması 66 3.500 120 3.000 2.500 2.000 65 87 89 94 89 93 84 100 100 80 60 ki ş i ba 1.500 1.000 şı na sa 500 0 21 443 29 494 34 ı (ABD$ SGP) 605 39 911 42 920 1600 Türkiye (2000) Meksika (2000) Polonya (1999) Macaristan (2001) Kore (2001) 1984 2310 2344 2363 2407 2723 3309 İ spanya (2001) Japonya (2000) Hollanda (2001) Danimarka (1999) Avustralya (2000) ğ lık harcamalar Kanada (1999) Almanya (2001) İ sviçre (2001) 40 20 0 Ki ş i ba şı na GSY İ H 1999 ( Kaynak: OECD Health Data
Kişi Başına Milli Gelir ve Sağlık Harcaması 77 14 Birleşik Devletler 12 Almanya İsviçre (GSY % si ) İ H Sa k Harcamas ğ lı 10 8 6 ı Türkiye Yunanistan Portegizl Macaristan :Çek Cumhuriyeti Polanya Slovak Cumhuriyeti Meksika Kore Yeni Zelanda İİspanya İİzlanda Fransa Kanada Avustralya Belçika Danimarka İİsveç Hollanda İİtalya Avusturya Japonya Birleşik Krallıklar (UK) Finlandiya İİrlanda Norveç Lüksemburg 4 0 10000 20000 30000 40000 50000 Kişi Başına GSYİH (ABD$ SGP) Kaynak: OECD Health Data
OECD de Kamu ve Özel Sağlık Harcamaları, 2000 88 K : %63 Ö: %37 100% 80% Kamu 60% 40% 20% Özel 0% Çek Cumhuriyeti Slovakya Norveç İ sveç İzlanda Danimarka Japonya Hollanda Lüksemburg Almanya Yeni Zelanda Fransa Finlandiya İ talya İngiltere İrlanda Macaristan Belçika Kanada Polonya Avusturya Portekiz Avustralya Türkiye İsviçre Yunanistan Kore Meksika ABD
Cari Sağlık Harcamalarının Finansman Kurumlarına Göre Dağılımı, 2000 99 Cepten Ödemeler %28,6 Sosyal Güvenlik Fonları %35,8 Merkezi Devlet %21,8 Özel Sosyal Sigorta %0,8 Firmalar %3,8 Yerel Yönetim %4,2 Diğer %1,5 Özel Sigorta Şirketleri %3,7
Yatan Hasta Harcamalarının TSH İçindeki Payı (%), 2000 10 54 49 43 42 42 42 42 40 40 38 32 31 28 18 Danimarka Hollanda Fransa İ talya İ spanya Kanada Avusturya Finlandiya ABD Japonya Çek Cum. Almanya Kore Türkiye
OECD de İlaç Harcamalarının TSH İçindeki Payı (%), 2000 11 34 9 11 11 11 12 12 13 14 14 14 15 15 16 16 16 19 20 20 21 22 22 25 Danimarka İrlanda İsviçre Hollanda ABD Lüksemburg Avustralya Almanya İ sveç İzlanda Avusturya Yunanistan Finlandiya Kanada Kore Japonya Meksika Fransa İspanya Çek Cumhuriyeti İ talya Türkiye Slovakya
İlaç harcamalarında kontrol dışı bir maliyet artışı söz konusu değildir 12 Kişi başına ilaç harcaması, OECD ülkeleri ortalamasından düşüktür Kendi kendine ilaç kullanımı yaygındır. Ulusal Sağlık Hesapları hanehalkı araştırmasına göre, hastaların %30 u reçetesiz ilaç ve tıbbi malzeme kullanmıştır İlaç harcamalarının yapısı, hastalık yapısı ile uyumlu değildir ve uluslar arası eğilimlerle karşılaştırıldığında aşırı antibiyotik kullanımı söz konusudur Türkiye de halen yapılan resmi ve diğer çalışmalara göre toplumun %16,9- %35,7 si sağlık güvencesine sahip değildir Kamuya yapılan toplam ödemelerin %62 si formal ve %38 i informal * ödemeler için gerçekleşmiştir. Formal ve informal ödemelerin büyük çoğunluğunu ilaçlar oluşturmaktadır * İnformal ödemeler sağlık k güvencesi g olan hastaların n hizmet sunucularına na ayni veya nakdi olarak yaptığı bütün n kural dışıd ödemelerdir. Bıçak parası olarak ifade edilen ödemeler kadar, örneğin SSK lı olduğu u halde herhangi bir nedenle kişinin inin ilaç bedelinin tamamını cepten ödeyerek temin etmesi de informal ödeme kapsamında değerlendirilir. erlendirilir. Ayrıca, hastanede yatan hastalara kullanılan lan ancak serbest eczanelerden temin edilen ilaçlar lar da OECD-SYSTEM OF HEALTH ACCOUNTS metodolojisine göre g bu kapsamdadır.
Türkiye de Toplam İlaç Harcaması % si Neden OECD den Yüksek? 13 Türkiye gelişmekte olan ülke sağlık k sistemlerinin özelliklerini yansıtmaktad tmaktadır İlaçların n fiyatı: İlaç fiyatlarının uluslararası piyasa fiyatlarını yansıtmasına karşın personel ve diğer sağlık hizmeti maliyetlerinin ulusal ücret yapısı tarafından belirlenmektedir. Kamu sağlık k kurumlarının n sübvanse s edilmesi: Sosyal güvenlik kurumlarının hastane ve diğer sağlık hizmetlerine gerçek hizmet maliyetlerinden daha az ödeme yapmaktadırlar. Kişi i başı şına daha az sayıda hekim ve hastane yatağı ğı: Bu durum, bireylerin sağlık hizmeti alma şansının ilaç alma şansından daha düşük olmasına neden olur. Reçetesiz etesiz ilaç: Türkiye de kendi kendine ilaç kullanımının yaygın olduğuna ilişkin önemli kanıtlar bulunmaktadır. İlaçların reçetesiz olarak elde edilebilmesi, ilaçlara erişimi kolaylaştırmaktadır. Sağlık Hesapları Sistemi Metodolojisi: İlaç harcamaları kategorisi, sadece eczanelerde satılan ilaçlar için yapılan harcamaları içermektedir. Bununla birlikte, Türkiye de hastaların önemli bir bölümü, hastanede yattıkları esnada ilaçlarını eczanelerden almaya yönlendirilmektedir. Bu durum Türkiye SHS sindeki ilaç harcamaları rakamını yapay olarak artırmaktadır.
Özetle 14 Sağlık bakım/ilaca yönelik genel harcama seviyesi kontrol dışı gözükmemektedir Sağlığa erişim bazı aksaklıklarla birlikte genel olarak iyidir Hastane polikliniklerinde kaynakların orantısız kullanıldığına yönelik endişe; farklı sosyal sigorta kurumları arasında kaynak kullanımı açısından önemli farklılaşma; finansal yük açısından sosyo-ekonomik eşitsizlikler bulunmaktadır
İlaç Geri Ödeme 15
Bazı OECD Ülkelerinde ve Türkiye de Orijinal Ürünlerin Fiyatlandırma Kriterleri 16 Özellik İNG ALM FRA ITA İSP DAN POL HOL TÜR Tıbbi değer Fiyat karşılaştırmaları Ülkeler arası karşılaştırma Satış hacmi Kullanım koşulları Fiyat serbestisi Genelde fiyatlandırma süreci geri ödeme sürecinden ayrı tutulur Fiyatlandırma için genelde çoklu kriter uygulanır Orta vadede kanıta dayalı fiyatlandırmaya geçilmeli
Jenerikler için fiyatlandırma/geri ödeme kriterleri 17 Özellik İNG ALM FRA ITA İSP DAN POL HOL TÜR Referans fiyatlandırma Jenerik fiyat için tavan Fiyat serbestisi Jenerik fiyatlar çeşitli yollarla kontrol edilir Zengin ülkeler tasarruf etmek ve inovasyona imkan sağlamak için güçlü jenerik politikaları uygulamaktadırlar Türkiye deki mevcut jenerik fiyatlandırma politikasının tasarruf sağladığı şüphelidir (bilimsel analizler yoktur)
Geri ödeme politikası: Öneriler 18 Şeffaf yapı, kriter ve süreçler olmalıdır Yeni ve etkili tedavi yöntemlerinin gecikmeden hastaların kullanımına sunulmasını sağlayacak kadar esnek olmalıdır Tedavinin klinik faydasının ve ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesi aşamasında sağlam temeller üzerine oturmalıdır Ödemeyi yapan tüm kişi ve kuruluşların aynı ilkelere ve mümkünse tek bir politikaya tabi olmasını sağlamalıdır
İlaçların pozitif listeye alınma kriterleri 19 İlgili sağlık sorununun ciddiyet derecesi ve mevcut tedavi imkanları bulunup bulunmadığı Önemli ek (fazladan) terapötik tik yarara sahip olma durumu İspatlanmış terapötik tik yarara sahip olma durumu Plasebodan daha etkili olma durumu Etkenlik düzeyid Etkinlik düzeyinin d belirsiz olması ve mevcut standartlar çerçevesinde evesinde ispatlanmış olmama durumu Hastalıkların sınıflandırılması için aşağıdaki kategoriler önerilmektedir Ciddi hastalıklar Ciddi olmayan hastalıklar Fiziksel performansı zayıflatan hastalıklar Hastalığın görülme sıklığı Reçetesiz ilaçların (OTC) büyük çoğunluğunun geri ödeme sisteminden çıkarılması
Sistemin Yapısı ve Politika Alt Yapısı 20 Sistem merkezi ve parçalı bir yapıdadır. Başta GSS olmak üzere, sağlık reformunun uygulanması, bu problemi orta ve uzun vadede giderecektir; ancak kısa dönemde (önemli) bir geçiş maliyeti beklenmelidir En önemli darboğazlardan biri farmakoekonomi gibi alanlarda bilgi ve insan kaynağının yetersizliğidir İlaç geri ödeme enstrümanlarının öngörülen ve öngörülmeyen etkilerini izlemek, değerlendirmek ve analiz etmek için etkin bir bilgi yönetim sistemi kurulmalıdır Politika Uygulama Politika analizi döngüsü zayıftır ve bu durum, alınan derslerin geri bildirim yoluyla sisteme kazandırılmasını hemen hemen imkansız kılmaktadır
Geri Ödeme Politikası 21 Mevcut temel felsefe ve analizler maliyetetkililiği teşvik etmeli, sadece ilaç harcamalarını asgariye düşürme ye odaklanılmamalıdır İlaç geri ödeme kararları, klinik kanıt ve maliyetetkililiğe dayandırılmalıdır Geri ödeme sistemi, yenilikçi ilaçlara tarafsız bakmalı ve daha duyarlı olmalıdır Klinik uygulama kılavuzları önemsenmelidir
Geri Ödeme Politikası 22 Artan ilaç harcamaları evrensel bir olgudur Buna ilişkin politikalar; hem maliyetleri kontrol etmeyi hem de sağlık hizmetlerinin maliyet-etkililik ve kalite boyutlarını iyileştirmeyi ve hakkaniyet ilkesini sürdürmeyi ve güçlendirmeyi amaçlamak zorundadırlar Sadece maliyet kontrolüne odaklanan politikalar, hakkaniyeti ve sağlık hizmetlerine erişimi olumsuz yönde etkileyebilir Piyasa düzenlemeleri ve fikri mülkiyet hakları alanında mevcut AB ilkelerinin yalnızca benimsenmesi değil aynı zamanda hayata geçirilmesi de önemlidir Geri ödemeye alınma sürecinde toplumsal bazda maliyet-etkinlik gözönüne alınmalıdır
Dolaylı talep tarafı: Doktorlar 23 Reçeteleme davranışını etkilemek Reçete ete alış ışkanlığının n izlenmesi ve değerlendirilmesi erlendirilmesi, Maliyet-etkili etkili reçeteleme eteleme, Doktorların n eğitilmesi e ve bilgilendirilmesi Rasyonel ilaç kullanımının desteklenmesi Kanıtlara dayalı reçetelemenin etelemenin rolü Advers etkilerin bildirilmesi Bilgi sistemleri Klinik kılavuz ve en iyi kanıtların oluşturulmasına ve yayılmasına destek olunması Türkiye nin en pahalı sağlık k sorunlarından ndan başlanmal lanmalı Doktorlara, ödeme yöntemleri üzerinden teşvik sunulabilir
Dolaylı Talep Tarafı: Eczacılar 24 Ücret politikası (uluslararası trende paralel olarak, fiyata göre azalan oranlı marjlar) İskontolar ve mal fazlaları Eczacının rolü (maliyet-etkili ilaç verme)
Hasta Talebini Etkilemeye Yönelik Politikalar 25 Maliyet paylaşımı Reçetesiz ürünler (OTC)
AB ülkelerinde hasta katkı payları Ülke Katkı payı tipi Avusturya: Adet başına sabit bir ücret ve tedavi başına ek sabit bir ücret Belçika: Belli kategorilerdeki ilaçların fiyatının belli bir düzeyi aşmayan bir yüzdesi Danimarka: Sabit bir kesinti ve belli bir limite kadar tamamlayıcı sigorta katkı payı Finlandiya: Reçete başına sabit bir ücret ve belli bir limite kadar, kişi başına yılda %0, %25, %50 (FMk3166) Fransa: Sağlık sorununun tipine bağlı yüzdeler: %0, %35, %65 Almanya: %10 tamamlayıcı sigorta katkı payı Yunanistan: Yüzdeler: %0, %10, %25 İtalya: İlk ürün 3000 Liret. Daha çok sayıda ürün için toplam ücret 6000 Liret B sınıfı ürünlerde %50 katkı payı Hollanda: Hastanın tercih ettiği ilaç referans ilaç değilse, referans fiyat ile tercih edilen ilacın fiyatı arasındaki farkı hastanın ödemesi dışında bir paylaşım yok Portekiz: Yüzdeler: %0, %30, %60 İspanya: Yüzdeler: %0, %10 (ürün başına 2,15 Euro ya kadar) ve %40 (Insalud sisteminden çıkan memurlar farklı katkı paylarına tabi) İsveç: 1800 İsveç Kronu sabit kesinti ve ilaveten belli bir sınıra kadar ek sigorta katkı payı Birleşik Krallık: Ürün başı 6,40 sabit miktar 26 Türkiye için i in başlıca sonuçlar lar: Yaygın n muafiyetler Katkı paylarından ek kaynak elde etme kapasitesi sınırls rlıdır Hastalığı ığın n ciddiyetine ve yaşa a / gelire bağlı olarak farklı katkı payı oranları Orijinal ve jenerik ürünlerde farklı katkı payı oranları belirlenmesi eğilimi e güçg üçlenmektedir
Türkiye de Sağlık Ekonomisinin Durumu 27 Türkiye de Sağlık Ekonomisi ve Farmakoekonomi kapasitesi diğer ülkelerle karşılaştırıldığında yok denecek kadar zayıftır, bu konuda ulusal analizler gerekmektedir Sağlık ve ilaç politikalarının rasyonel temellere dayandırılmaması önemli risk yaratmaktadır Üniversite Kamu Özel sektör Sağlık Ekonomisi ve Farmakoekonomi kapasitesinin geliştirilmesi için çaba harcamalıdır
28 Kanser Tedavisi 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 Direct-cost USD billion 30,00 20,00 10,00 0,00 1963 1972 1980 1985 1990 1995 2000 2005
YTL/yıl (x milyon) 29 800 700 600 500 400 300 immunosupresif immunstimulanlar sitostatik hormonlar antineoplastikler toplam 200 100 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Sağlık Harcamaları 30 Kamu Sağlık Harcaması/ Toplam Sağlık Harcaması (%) Kişi Başı Kamu Sağlık Harcaması ($) Not: 2005 ve 2006 yılı verileri henüz OECD ye gönderilmemiştir.
Sağlık Harcamaları 31 140 120 100 80 60 40 20 2004 Fiyat Düzeyleri Endeksi (OECD=100) 137 54 50 0 Polonya Türkiye Slovak Cum. Çek Cum. Macaristan Yunanistan Portekiz 100 108 İ spanya OECD Ortalamas İ talya Belçika AB--15 Kaynak: OECD Factbook 2006 Avusturya Hollanda ı Fransa Almanya İ ngiltere Lüksemburg 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksleri 140 134,5 122,7 120 113,9 100 80 60 40 20 0 Finlandiya İ rlanda İ sveç Danimarka 96,3 91,6 88,5 2004 (Aralık) 2005 (Aralık) 2006 (Aralık) GENEL TIBBİ ÜRÜNLER, ALETLER VE MALZEMELER Kaynak: TÜİK 2006 yılıoecd raporuna göre Türkiye 30 OECD ülkesi arasında en ucuz ikinci ülkedir. Yine OECD raporuna göre 2003-2006 yılları arsındaki Türkiye nin GSYİH reel büyüme hızı, OECD ortalamasının 2,5 katıdır.(2004 yılında Türkiye Dünya ikincisidir). Bunlara ilaveten TÜFE-Sağlık değerlerini genel TÜFE nin de altına çekerek, ülkemizde Sağlıklı ekonomi, ekonomik sağlık modeli oluşturulmuştur. Sonuç olarak 2002-2006 yılları arasında kamu sağlık harcamaları reel olarak % 41 artarken, 2002 yılında 137 $ olan kişi başı kamu sağlık harcaması 2006 yılında yaklaşık iki katına çıkarak 268 $ olacaktır. Diğer taraftan 2002 yılında kamu sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki payı %70,4 iken 2006 yılında % 82,3 olması beklenmektedir. Reel GSYİH Büyüme Hızı (%) GSYİH daki reel artış düzeyi, ülkelerin kalkınma hızını belirlemede kullanılan en önemli ekonomik parametredir.
TUİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması 32 Genel Olarak Sağlık k Hizmetlerinden Memnun Olanların n Oranı (%) 60 55,2 50 46,9 40 39,5 30 20 10 0 2003 2004 2005
33 Bilimsel yarar Maliyet Hasta yararı Zaman
34 = Yaşam kalitesini destekleme çalışmaları
35 Teşekk ekkür ederim... web sitesi: www.suvak.org.tr