HAFTALIK EKONOMİ VE FİNANS BÜLTENİ İKTİSADİ ARAŞTIRMALAR BÖLÜMÜ 24 Ekim 2011 / 43 İktisadi Araştırmalar Bölümü İzlem Erdem - Müdür izlem.erdem@isbank.com.tr Figen Yılmaz - Müd. Yrd. figen.yilmaz@isbank.com.tr Özgür Demirtaş - İktisat Uzmanı ozgur.demirtas@isbank.com.tr Hatice Erkiletlioğlu - İktisat Uzmanı hatice.erkiletlioglu@isbank.com.tr İlker Şahin - İktisat Uzm. Yrd. ilker.sahin@isbank.com.tr Ahmet Aşarkaya - İktisat Uzm. Yrd. ahmet.asarkaya@isbank.com.tr Neden Önemli TCMB Faiz Oranları Merkez Bankası ekonomideki son likidite kaynağı olarak bankalara ödünç para vermekte, ayrıca ekonominin gerekleri doğrultusunda ödünç para alabilmektedir. TCMB Faiz Oranları, esas olarak gecelik ve haftalık vadelerde yoğunlaşan bu işlemlere ilişkin olarak belirlenen faiz oranlarını ifade etmektedir. Merkez Bankası nın fiyat istikrarını tesis etmek amacıyla kullandığı temel politika aracı bir hafta vadeli repo ihale faiz oranıdır. Faiz oranında yapılan değişiklikler enflasyon üzerindeki etkisini; diğer banka ve finans kurumlarının uyguladıkları faizler, bankalardan alınan kredi miktarı ve hisse senedi, döviz gibi varlıkların fiyatları, yurt içi faiz oranları seviyesi ve uluslararası faiz oranları arasındaki göreli ilişki paralelinde ülkeye gelen yabancı sermaye ve beklentiler yoluyla göstermektedir. (TCMB, faiz oranlarını belirlerken; toplam arz ve talep, ücretler, istihdam, kamu fiyatları, maliye politikası göstergeleri, parasal Haftaya Bakış TÜİK tarafından açıklanan Hanehalkı İşgücü Anketi Temmuz dönemi sonuçlarına göre işsizlik oranı %9,1 e gerilerken işsiz sayısı 2,5 milyon kişi olarak belirlendi. Verinin önemli alt kalemlerinden tarım-dışı işsizlik oranı ise Temmuz da yıllık bazda 1,8 puan gerileyerek %11,8 e düştü. Mevsimsel etkilerden arındırılmış seriler de işsizlikteki gerileme eğilimini teyit ediyor. Diğer taraftan Eylül ayına ilişkin Tüketici Güven Endeksi bir önceki aya göre % 2,1 artarak 93,7 oldu. Ancak endeks hala iyimserlik sınırı olan 100 puan seviyesinin altında bulunuyor. TCMB nin açıkladığı Ağustos ayına ait verilere göre özel sektörün yurtdışından sağladığı uzun vadeli borçlar $126 milyara ulaştı. Ticari krediler hariç olmak üzere banka dışı özel sektörün kısa vadeli dış borcu ise aynı dönemde $25,8 milyar oldu. Borcun vade yapısı incelendiğinde, özel sektörün vadesine bir yıldan az kalmış uzun vadeli borçlarla birlikte önümüzdeki 12 ayda ödenmesi gereken $60,5 milyar dış borcu bulunuyor. TCMB Para Politikası Kurulu, Ekim ayı toplantısında politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını ve gecelik borçlanma faiz oranını değiştirmeden %5,75 ve %5 seviyelerinde tutarken; gecelik borç verme faiz oranını %9 dan %12,5 a yükselterek faiz koridorunu genişletti. Toplantının ardından yapılan açıklamada iç ve dış talep arasında dengelenmenin sürdüğü ve tüketici kredilerindeki büyümenin yavaşlaması ile birlikte özel tasarruflarda istenen artışın gerçekleşmeye başladığı vurgulandı. Cari açıktaki iyileşmeye dikkat çekilerek bu eğilimin yılın son çeyreğinde hızlanacağı belirtilen açıklamada, TL de son zamanlarda yaşanan aşırı değer kaybına bağlı olarak önümüzdeki aylarda enflasyonda belirgin bir yükseliş yaşanabileceği ifade edildi. Öte yandan kurul, bu gelişmelerin orta vadeli enflasyon beklenti ve görünümünü etkilemesine izin vermeyeceğini hatırlatarak gerekli önlemleri gecikmeksizin almaya devam edeceğini belirtti. TCMB Beklenti Anketi Ekim ayı II. Dönem sonuçlarına göre ise piyasaların yıl sonu enflasyon beklentisi %8,01 e yükseldi. Piyasanın yıl sonu cari açık beklentisi gerileyerek $72,6 milyar olurken, büyüme beklentisi %6,7 ye çıktı. 2012 büyüme beklentisi ise %4 ten %3,8 e geriledi. Geçen hafta ABD ye ilişkin veri trafiği yoğundu. ABD Eylül ayı tüketici fiyatları enflasyonu aylık %0,3 ile beklentiler dahilinde açıklanırken, çekirdek tüketici enflasyonu %0,1 ile yavaşlama emareleri sergiledi. ABD Eylül ayı üretici fiyatları enflasyonu ise beklenmedik bir şekilde artış kaydetti ve %0,8 oldu. Çekirdek üretici enflasyonu da %0,2 ile beklentilerin üzerinde açıklandı. Son dönemde emtia fiyatlarındaki ılımlı eğilime rağmen enflasyondaki bu artışların, FED in genişleme hamlesi konusunda yeni tartışmalara sebep olabileceği düşünülüyor. ABD Ekim ayı New York ve Philadephia FED imalat sanayi endeksleri, bu sektörde iş yapma koşulları konusunda genel olarak olumsuz bir görüntü sergiledi. New York FED endeksi -8,82 ile negatif bölgedeki beşinci veri olurken, Philadephia FED endeksi 8,7 ile kısmen iyimser bölgede yer aldı. Diğer taraftan Eylül ayında ABD de sanayi üretiminin %0,2 ile beklentiler dahilinde arttığı açıklandı. Kapasite kullanımı ise %77,4 oldu. ABD de ulusal düzeyde sanayi üretiminin genel olarak bölgesel anketlerde ortaya çıkan görünümden daha olumlu bir seyir izlediği görülüyor. KAPANIŞ VERİLERİ (21 Ekim) İMKB-100 : 56.792 / $ : 1,3894 USD : 1,8434 $ / : 76,26 EURO : 2,5388 Petrol ($/varil) : 110,45 Gösterge Tahvil Bileşik Faizi : %9,47 Altın ($/ons) : 1.640,52
24 Ekim 2011 Neden Önemli göstergeler ve kredi büyüklükleri, döviz kuru ve ödemeler dengesi gelişmeleri, uluslar arası mal ve finans piyasalarındaki gelişmeler, enflasyon bekleyişlerinin seyri gibi enflasyon üzerinde belirleyici olan değişkenlerin mevcut ve gelecek dönemdeki olası hareketlerini dikkate almaktadır.) ABD Konut İnşaatları Verisi Yeni konut inşaatları ve inşaat izinlerini içeren veri, inşaat sektöründe konut talebi beklentisini yansıtıyor. Verinin gerilemesi ise, konut talebindeki daralmanın önemli bir göstergesi. Diğer taraftan konut üretim sektörü talepteki daralmaya gecikmeli olarak tepki verebiliyor. Yeni konut üretiminin talep ölçüsünde gerilememesi arz fazlası yaratıyor ve konut fiyatlarını aşağı çekiyor. Haftaya Bakış Haftanın diğer önemli ABD verileri ise emlak piyasasına ilişkindi. Eylül ayında yeni konut inşaatları 658 bin adetle beklentilerin üzerinde açıklanırken bu durumun bir ölçüde kasırganın etkilerinin ortadan kalmasından kaynaklandığı düşünülüyor. İnşaat ruhsatları ise 594 bin adetle beklentilerin altında kaldı. Yeni konut inşaatlarında yaşanan artış piyasalarda olumlu karşılansa da ABD de inşaat sektörünün ruhsatlardaki gerilemeyi de hesaba katarak çok iyimser görüş açıklamadığı gözleniyor. İkinci el konut satışları ise Eylül de 4,91 milyon adete gerileyerek beklentileri karşılayamadı. Bu durum büyük ölçüde geri dönmeyen kredilerden kaynaklanan satışların sürmesinden ve konut arzının yüksekliğinden kaynaklanırken, konut fiyatlarının Eylül de de gerilemeye devam ettiği izleniyor. Haftanın yurtdışında dikkat çeken diğer önemli verileri ise Almanya ZEW iş eğilimi endeksi ve Çin makroekonomik verileriydi. Euro Bölgesi ndeki borç krizinin bankacılık sistemini tehdit etmesine bağlı olarak Almanya da yatırımcı güveninin son 3 yılın en düşük seviyesine gerilediği görülüyor. Bu doğrultuda Almanya ZEW endeksi Ekim ayında bir önceki aya göre 5 puan gerileyerek -48,3 puan ile Kasım 2008 den bu yana en düşük değerini aldı. Çin de ise ekonominin üçüncü çeyrekte %9,1 büyüdüğü açıklandı. Bu büyüme oranı, Çin in 2009 başından beri kaydettiği en düşük büyümeye karşılık geliyor. Ancak bu durum, ekonomiyi planlı bir şekilde soğutmaya ve enflasyonu kontrol altına almaya çalışan Çin yönetiminin amaçlarına uygun görünüyor. Çin ekonomisine ilişkin en büyük risklerin, küresel durgunluk nedeniyle ihraç mallarına olan talebin azalmasının yanı sıra aşırı ısınan emlak piyasasında yaşanabilecek bir çöküş olduğu vurgulanıyor. Diğer taraftan ülkede Ağustos ayı sanayi üretimi bir önceki yıla göre %13,9 artarak bir çok analistin beklentilerinin üzerinde bir gelişme kaydetti. Bu veri, Çin de talebin güçlü seyrini koruduğu ve ekonomideki yavaşlamanın istendiği gibi yumuşak bir şekilde gerçekleştirilebileceği yönündeki yorumları güçlendirdi. Ödeme sıkıntısına düşen borçlular ile ödenmemiş krediler nedeniyle bankaların edindikleri evleri satışa çıkartması arz fazlasını besleyen diğer unsurlar. Konut fiyatlarının düşmesi ABD de kişisel tüketimin seyri ile çok yakından ilgili olduğundan gerek yeni ev başlangıçları, gerekse konut piyasasına ilişkin diğer veriler ekonominin durumuna ve geleceğine dair anlamlı ipuçları veriyor. 2
Eki.10 Kas.10 Ara.10 Oca.11 Şub.11 Mar.11 Nis.11 May.11 Haz.11 Tem.11 Ağu.11 Eyl.11 Eki.11 24 Ekim 2011 Hisse Senedi Piyasaları ENDEKS 14.Eki 21.Eki Değişim İMKB-100 59.300 56.792 -%4,23 İMKB-30 72.633 68.864 -%5,19 Sınai 50.679 50.701 %0,04 Hizmetler 37.286 36.294 -%2,66 Mali 87.659 82.251 -%6,17 Kaynak: İMKB Hacim (milyon TL) 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 14.Eki 17.Eki 18.Eki 19.Eki 20.Eki 21.Eki İşlem Hacmi İMKB-100 Endeksi İMKB-100 62.000 60.000 58.000 56.000 54.000 52.000 Euro Alanı ndan gelen borç krizi için nihai bir çözüm sunulmayacağı yönündeki açıklamalara ek olarak gösterge faizdeki yükseliş ve TL'deki değer kaybının etkisiyle İMKB geçtiğimiz haftaya düşüşle başladı. Hafif yükselişlerin yaşanmasına karşılık borsada hafta genelinde aşağı yönlü bir seyir gözlendi. Bu gelişmede Euro Alanı nda bir türlü çözüme kavuşturulamayan borç sorunun yarattığı baskının yanı sıra, yurtiçindeki gelişmeler de önemli rol oynadı. TCMB nin döviz piyasasına Dolar satarak doğrudan müdahale etmesiyle kısmi bir toparlanma yaşayan İMKB, TL deki zayıf görünümün ve gösterge tahvilin faizindeki artışın banka hisselerine yönelik satışı tetiklemesiyle düşüş kaydetti. Nitekim, TL'deki değer kaybının sürmesinin, TCMB'nin genişletici para politikası duruşundan vazgeçmesine ve yeni önlemler almaya zorlayabileceğine yönelik görüşler ortaya atıldı. Perşembe günü, TCMB nin borç verme faiz oranını yükseltmesi ve açıklamalarında "bütün politika araçları genişletici yönde kullanılabilir" ifadesine yer vermemesi, tahvil bono piyasasında faizlerde sert yükselişlere yol açarken İMKB de bankacılık hisselerinde satışları tetikledi. Böylece, İMKB-100 endeksindeki düşüş %3 ü aştı. Cuma günü ise, Avrupa ya ilişkin iyimser beklentilerin tekrar gündeme gelmesi ve tepki alımlarının desteğiyle İMKB yükseldi. Haftalık bazda %4,2 düşüşle İMKB-100 endeksi Cuma gününü 56.792 seviyesinden tamamladı. Tahvil-Bono Piyasaları TAHVİL-BONO BİLEŞİK FAİZLERİ (%) Değişim Vade 14.Eki 21.Eki (Puan) 25.04.2012 7,83 9,60 1,77 07.11.2012 8,20 9,56 1,36 17.07.2013 8,38 9,47 1,09 29.04.2015 2,08 2,44 0,36 15.01.2020 9,50 9,99 0,49 İMKB DİBS Fiyat Endeksi 138,03 136,65-1,38 Kaynak: İMKB %3,00 %2,50 %2,00 %1,50 %1,00 %0,50 %0,00 -%0,50 Beklenen Reel Faiz (%) %2,55 Geçtiğimiz hafta enflasyonun önümüzdeki dönemde artacağına yönelik endişeler ve TL nin döviz sepeti karşısındaki değer kaybıyla tahvil bono piyasasında faizler önemli ölçüde yükseldi. Merkez Bankası'nın 2006'dan beri ilk kez dövize doğrudan müdahale etmesine rağmen TL'de son dönemde yaşanan değer kaybının önüne geçilememesinin, TCMB'yi genişletici para politikası söyleminden vazgeçmeye ve yeni önlemler almaya yöneltebileceğine yönelik değerlendirmeler gündeme geldi. Nitekim, TCMB nin PPK toplantısının ardından aldığı kararlarla duruşunu bir ölçüde değiştirmesi tahvil bono piyasasında faizlerin sert bir biçimde yükselmesine neden oldu. Bu gelişmeler ışığında, 17 Temmuz 2013 vadeli gösterge tahvilin faizi haftalık bazda 109 baz puan artarak %9,47 e çıktı. Tahvil bono piyasasında bu hafta, Merkez Bankası'nın açıklayacağı Enflasyon Raporu ile para politikasına ilişkin açıklamalar yakından izlenecek. 3
Eki.10 Kas.10 Ara.10 Oca.11 Şub.11 Mar.11 Nis.11 May.11 Haz.11 Tem.11 Ağu.11 Eyl.11 Eki.11 Eki 10 Kas 10 Ara 10 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Nis 11 May 11 Haz 11 Tem 11 Ağu 11 Eyl 11 Eki 11 24 Ekim 2011 Döviz Piyasaları DÖVİZ KURLARI 14.Eki 21.Eki Değişim Dolar (¹) 1,8284 1,8434 %0,82 Euro (¹) 2,5220 2,5388 %0,67 Sepet (²) 3,7703 3,7983 %0,74 /$ Paritesi (³) 1,3875 1,3894 %0,14 $/Yen Paritesi (³) 77,20 76,26 -%1,22 (¹) 15:30'da açıklanan TCMB döviz alış kurudur. (²) 1$ + 0,77 (³) Uluslararası piyasa kapanış verileridir. / $ $ / 1,65 110 1,55 105 100 1,45 95 1,35 90 85 1,25 80 1,15 75 / $ $ / Geçtiğimiz haftanın ilk günü Euro Alanı ülkelerinin ekonomik problemlerinin kalıcı biçimde çözümü konusunda uzlaşmanın sağlanamadığı ve hatta bunun zaman alacağı yönünde yorumlanan açıklamaların etkisiyle Euro nun diğer para birimleri karşısında sert biçimde gerilediği görüldü. Ancak izleyen günlerde bölge ekonomilerinin sorunlarının ne şekilde giderilebileceğine ilişkin görüşmelerin ve açıklamaların sürekli devam etmesine bağlı olarak, somut herhangi bir öneri üzerinde anlaşılamamasına, hatta sorunun çözümünde kilit rol oynayacak aktörlerin çözüm önerilerinde önemli yöntemsel farklılıklar bulunmasına rağmen, Euro Dolar karşısında haftanın geri kalanı boyunca değer kazandı. Japonya ekonomisinden gelen olumlu haberler ise Yen i Dolar karşısında destekledi. Haftalık bazda /$ paritesi %0,14 yükselerek 1,3894 düzeyine çıkarken, $/ paritesi %1,2 düşüşle 76,26 değerini aldı. TCMB nin piyasa derinliğinin kaybolup spekülasyona açık hale geldiğini öne sürerek Dolar satıp piyasaya doğrudan müdahale etmesine karşın TL, Dolar ve Euro karşısında değer kaybetti. Eurotahvil Piyasaları EUROTAHVİL HAFTALIK DEĞİŞİM Değişim 55 VIX Endeksi 14.Eki 21.Eki (Puan) 45 EMBI+ Endeks 587,70 586,91-0,79 Spread 361 366 5 Türkiye 35 25 15 31,32 Endeks 395,49 390,08-5,42 5 Spread 308 330 22 Kaynak: JP Morgan Geçtiğimiz hafta eurotahvil piyasasında Euro Alanı ndan gelen haberler doğrultusunda oldukça dalgalı bir seyir izlendi. Hafta başında Almanya Maliye Bakanı nın Euro Alanı ndaki sorunların çözümüne ilişkin beklentileri öteleyen açıklamasının yanı sıra kredi derecelendirme kuruluşlarının başta İtalyan bankaları olmak üzere yeni not indirimlerine gitmeleri risk iştahının azalmasına neden oldu. Ancak, hafta ortasında bölgenin iki büyük ekonomisinin sorunların üstesinden gelmek için anlaştığı yönünde çıkan haberler riskli varlıklara yönelimi artırdı. Buna karşın, haftanın son günlerinde Fransa nın EFSF nin güçlendirilmesi için ECB nin devreye girmesi yönündeki önerisine hem ECB nin, hem de Almanya nın şiddetle karşı çıkması Euro Alanı na dair belirsizliklerin sürmesine neden olurken, riskli varlıklara satış getirdi. Euro Alanı nda yaşanan bu gelişmelere bağlı olarak gelişmekte olan ülke eurotahvillerine ait risk primi 5 baz puan yükselerek 366 ya çıkarken, Türkiye eurotahvillerine ait risk primi 22 baz puan birden arttı ve 330 a çıktı. Küresel risk algılamasını gösteren VIX endeksi dalgalı seyrettiği haftayı 31,32 ye yükselerek kapattı. 4
Eki 10 Kas 10 Ara 10 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Nis 11 May 11 Haz 11 Tem 11 Ağu 11 Eyl 11 Eki 11 Eki 10 Kas 10 Ara 10 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Nis 11 May 11 Haz 11 Tem 11 Ağu 11 Eyl 11 Eki 11 24 Ekim 2011 Emtia Piyasaları $/ons 1.900,00 1.800,00 1.700,00 1.600,00 1.500,00 1.400,00 1.300,00 1.200,00 1.100,00 1.000,00 Altın 1.640,52 $/varil 140,00 130,00 120,00 110,00 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 Petrol 110,45 Geçtiğimiz hafta altın fiyatları, dalgalı ancak negatif yönlü bir seyir izledi. Haftaya Dolar ın değer kazanmasıyla negatif bölgede başlayan altın fiyatları, Cuma gününe kadar güçlü seyrini koruyan Dolar ın baskısı altında kaldı. Haftanın son gününde Dolar ın değer kaybetmesiyle kayıplarının bir kısmını telafi eden altın fiyatları haftalık bazda %2,3 azalarak $/ons 1.640,52 seviyesinden kapandı. Önümüzdeki dönemde ekonomik belirsizliklerin devam etmesi ve ABD de enflasyon endişelerinin artması paralelinde altın fiyatlarının yukarı yönlü bir seyir izlemesi beklenmektedir. Ekim ayının ilk günlerinden itibaren artan petrol fiyatları geçtiğimiz haftaya Euro Alanı borç sorununa ilişkin olumsuz beklentilerle %3 e yakın düşüşle başladı. Haftanın ilk işlem gününde Dolar ın değer kazanması da bu düşüşü destekledi. Hafta boyunca Euro Alanı borç sorununun çözümü için nihai bir kararın alınamayacağı endişeleriyle negatif yönlü baskı altında kalan petrol fiyatları, haftanın son günlerinde Dolar ın değer kaybetmesi paralelinde bir miktar yükseldi. Brent türü petrolün spot fiyatı, %4 düşüşle haftayı $/varil 110,45 seviyesinden kapattı. Bu Haftanın Gündemi 24 Ekim TCMB Ekim Ayı İktisadi Yönelim Anketi TCMB Ekim Ayı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Euro Alanı Ağustos Ayı Sanayi Siparişleri Verisi (Piyasa Beklentisi: %0,2) 25 Ekim Kültür ve Turizm Bakanlığı Eylül Ayı Giriş-Çıkış Yapan Yabancı ve Vatandaşlar ABD Ağustos Ayı S&P Case-Shiller Konut Fiyatları Endeksi (Piyasa Beklentisi: Yıllık %3,6 Azalış) ABD Ekim Ayı Tüketici Güven Endeksi (Piyasa Beklentisi: 46) 26 Ekim TCMB Enflasyon Raporu ABD Eylül Ayı Dayanıklı Tüketim Malı Siparişleri (Piyasa Beklentisi: Aylık %1 Azalış) ABD Eylül Ayı Yeni Ev Satışları (Piyasa Beklentisi: 302 Bin Adet) 27 Ekim TÜİK Eylül Ayı Dış Ticaret İstatistikleri (Piyasa Beklentisi: Dış Ticaret Açığı $8,3 Milyar) TCMB PPK Toplantı Özeti ABD 3. Çeyrek Büyüme Verisi (Piyasa Beklentisi: %2,5) ABD Eylül Ayı Bekleyen Ev Satışları Endeksi (Piyasa Beklentisi: Aylık %0) Japonya Merkez Bankası (BOJ) Faiz Kararı (Piyasa Beklentisi: Faizler Değişmeyecek) 28 Ekim ABD Eylül Ayı Kişisel Tüketim Harcamaları (PCE) Fiyat Endeksi (Piyasa Beklentisi: Aylık %0,1 Artış) ABD Eylül Ayı Kişisel Tüketim Harcamaları (Piyasa Beklentisi: Aylık %0,3 Artış) ABD Eylül Ayı Kişisel Gelir (Piyasa Beklentisi: Aylık %0,3 Artış) 5
24 Ekim 2011 Uyarı Notu: Bu rapor Türkiye İş Bankası A.Ş. tarafından güvenilir olduğuna inanılan kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılmak suretiyle, sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, hiçbir şekilde finansal enstrümanların alım veya satımı konusunda tavsiye veya finansal danışmanlık hizmeti sağlanması olarak yorumlanmamalıdır. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgilerin doğru ve tam olması konusunda herhangi bir şekilde garanti vermemektedir. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgilerde herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan Türkiye İş Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. İşbu rapor üzerinde Bankamızın telif hakkı olup, Bankamızın yazılı izni alınmaksızın herhangi bir kişi tarafından, herhangi bir amaçla, kısmen veya tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz veya yayınlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. 6