Yaşlı Diyabetik Hastanın Beslenme Tedavisi Prof.Dr. Neslişah Rakıcıoğlu Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü 49. Diyabet Kongresi 20 Nisan 2013, Antalya
TBT KİŞİYE ÖZGÜ OLMALIDIR Yaşlı bireyin beslenme durumuna etki edebilecek faktörlerin iyi değerlendirilmesi gereklidir
Yaşlıda Beslenme Durumunu Etkileyen Faktörler FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Tat ve koku alma azalır Tükrük salgısında azalma (çiğneme ve yutma güçlüğü) Midenin boşalma hızı yavaşlar Mide asit salgısı azalır Pankreasın salgıları azalır İnce barsaklardan besin ögelerinin emilimi azalır FİZİKSEL NEDENLER Diş kaybı, takma diş kullanma Çiğneme güçlüğü Görme kaybı PSİKOLOJİK NEDENLER Demans Depresyon Stresli yaşam koşulları Yalnız yaşama, Yalnız yemek yeme KRONİK HASTALIK/ HASTALIKLAR Kalp-Damar Hastalıkları Karaciğer ve böbrek yetmezliği KOAH Osteoporoz Hipertansiyon SOSYO-EKONOMİK NEDENLER Kültürel, yöresel alışkanlıklar Hatalı beslenme alışkanlıkları Düşük kaliteli diyet tüketme Gelir azlığı Yiyeceğe ulaşamama Yiyecek hazırlama ve saklama zorlukları Hijyenik olmayan ortamlar Sıcak besin tüketememe
TBT KİŞİYE ÖZGÜ OLMALIDIR Yaşlı bireyin beslenme durumunun iyi değerlendirilmesi gereklidir
Hikaye alınması Fiziksel testler Besin Tüketim Durumu Antropometrik Ölçümler Biyokimyasal bulgular
METABOLİK KONTROLÜN SAĞLANMASI DOKTOR DİYETİSYEN HEMŞİRE YAŞLI FİYOTERAPİST PSİKOLOG ECZACI
Diyabetik yaşlılarda beslenme tedavisinin hedefleri: İdeal vücut ağırlığının korunması Kan şekerinin Lipid,lipoprotein profili hedeflenen ve kan basıncının değerlerde iyileştirilmesi tutulması Besin ögeleri yetersizliği, malnütrisyonu önlemek Mevcut hastalıkların etkin tedavisi Yaşam kalitesi, güvenliğinin sağlanması
Glisemik kontrol hedeflerine ulaşmada yetişkinlere göre daha esnek olunması ve bireye özgü kriterlerin kullanılması gereklidir. Diabetes Care 2013;36(suppl 1):S11-S66.
Besin, yaşam için esensiyel bir bileşendir. Kabul edilmeyen, lezzetsiz bir diyetin tüketilmesi, besin ve sıvı alımını azaltabilir. Bunun sonucunda ağırlık kaybı ve yetersiz beslenme ve sağlığın olumsuz etkilenmesi ile sonuçlanabilir
ENERJİ VE MAKRO BESİN ÖGELERİ GEREKSİNMELERİ
ALINAN ENERJİ HARCANAN ENERJİ İdeal vücut ağırlığı korunur Şişmanlık veya zayıflık önlenir
ENERJİ GEREKSİNMESİ Metabolik hızın azalması Sedentar yaşam şekli 25-35 AZALIR kkal/kg/gün Gençlere göre %20-30 daha düşüktür
70 yaş üzerindeki yaşlılarda fazla ağırlık en azından %20 olmadıkça, ağırlık azaltılması yoluna gidilmemelidir.
Ağırlık kaybı başlangıç ağırlığının Ağırlık kaybı: 250-500 g/hafta %5-7 si kadar olmalıdır Ağırlık kaybı + Fiziksel Aktivite Glisemik kontrol Hipertansiyon Hiperlipidemi Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78. Diabetes Care 2006;29:2140-57.
EGZERSİZİN ÖNEMİ Maksimal aerobik kapasitedeki gerilemeyi belirgin azaltabilir Santral obeziteyi azaltır Kardiyovasküler risk profilini iyileştirir Yaşa bağlı kas kaybını yavaşlatır Daibetes Care 2012;25:1-15 Clinical Nutrition 2010;29:170-174 Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78 Diabetes Care 2006;29:2140-57 Fiziksel performansı ve fonksiyonu geliştirir
Egzersizin olası riskleri; Kardiyak iskemi Kas-iskelet sistemi yaralanmaları İnsülin veya insülin salgılatıcı kullanan ilaç ile tedavi edilen hastalarda hipoglisemiye neden olabilir Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78.
Şişman diyabetik yaşlılar için; Yürüyüş en popüler ve en uygulanabilir aerobik egzersiz türüdür Mümkünse haftada 3 kez direnç egzersizi yapılmalıdır Canadian J Diabetes 2008;32 (Suppl 1):S181-S186
Enerji alımı azaldığı için günlük multivitamin takviyesinin yapılması uygun olabilmektedir (C) Diabetes Care 2008;31 (suppl 1):S61-S78. Diabetes Care 2006;29:2140-57. 19
İSTEM DIŞI AĞIRLIK KAYBI VE KAZANIMI DEĞERLENDİRİLMELİDİR <6 ay sürede, %10 istem dışı ağırlık kaybı veya kazanımı Yaşlı bireyin TBT sininin yeniden değerlendirilmesi gereklidir Int. J Diabetes Mellitus 2009;1:26-31 Clin Geriatr Med 2008;24: 503-513
İstenmeyen ağırlık kaybı Sarkopeni Kemik mineral yoğunluğu Beslenme yetersizliği Daibetes Care 2012;25:1-15
ENERJİNİN KARBONHİDRAT, YAĞ VE PROTEİNDEN GELEN ORANLARI %15-20 < %30 %55-60 Karbonhidratlar Yağlar Proteinler
Basit şeker ve nişasta tüketiminde aşırı azaltılmanın yapıldığı düşük karbonhidratlı diyetler önerilmemektedir Öğünün tatlı açısından konsantre olmaması veya şeker içermemesi konusunu destekleyen kanıt yoktur (E) Clinical Nutrition 2010;29:170-174 Diabetes Care, 2008; 31(Suppl 1): S61-S78 Diabetes Care 2006;29:2140-57
Leceğini göstermektedir Bakımevlerindeki diyabetik yaşlıların kan glikoz düzeylerini kontrol etmede; uygun Beslenme ilaç tedavisinin planı, yanı uygun sıra normal besin diyet seçimi almaları, konusundaki ancak karbonhidratların eğitimi içermelidir tüketim miktarı ve zamanlamaya dikkat etmeleri önerilmektedir.
Tufts University 2002 Int J Diabetes mellitus 2009;1:26-31. Emli grubu tahıllar
Karbonhidrat Sayım Yöntemi Değişim listeleri Karbonhidratların ana öğün ve ara öğünlerdeki miktarları önemlidir
KARBONHİDRAT ANA VE ARA ÖĞÜNLERDEKİ TOPLAM CHO MİKTARI KAYNAĞINDAN ÖNEMLİDİR Diabetes Care 2008; 31(Suppl 1): S61-S78 Diabetes Care 2006;29:2140-57
ÖĞÜN SAYISI NASIL OLMALIDIR? Tip 1 diyabetli yaşlılarda insülinin türüne göre ana ve ara öğün saatleri düzenli olmalıdır (3 ana öğün+ 3 ara öğün) Tip 2 diyabetli yaşlılar öğün atlamamalıdır. Bireye göre ara öğün sayısı düzenlenmelidir.
HİPOGLİSEMİ Mİ, İNME, BİLİŞSEL FONKSİYON DÜŞME VE KIRIKLAR BOZUKLUĞU Diabetes Care 2013;36 (suppl 1) S11-S66 Diabetes Spectrum 2003;21:176-82
Karbonhidrat türünün seçilmesinde Yaşlı glisemik bireylerde indeks/glisemik «glisemik indeksin» yük ve diyet önemi ile posasının ilgili verilerdeki dikkate belirsizlik alınması gereklidir. halen devam etmektedir Kan şekerinin regülasyonunda, «glisemik indeksi düşük» diyetler tercih edilmelidir. Clinical Nutrition 2010;29:170-174
Posa: 25-30 g/gün veya 14g/1000 kkal Çözünen posa; Kan glikozu ve insülin düzeylerini azaltır Kan kolesterol düzeylerini düşürür Çözünmeyen posa; Kabızlığın önlenmesinde yarar sağlar J Am Diet Assoc. 2010;110:1852-1889 Arch. Gerontol. Geriatr. Suppl. 1 (2009) 61 69
POSAYI ARTTIRMANIN YOLLARI?? Kuru baklagil yemekleri haftada en az 2-3 kez tüketilmeli Her gün ekmek-tahılların en az yarısının tam tahıl ürünlerinden oluşması Sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır
ENERJİNİN KARBONHİDRAT, YAĞ VE PROTEİNDEN GELEN ORANLARI %15-20 < %30 %55-60 Karbonhidratlar Yağlar Proteinler
YAĞLAR Doymuş yağlar %7-10 (A) Çoklu doymamış yağ alımı ~%10 (C ) Kolesterol 200-300mg/gün (A) Trans yağ asitlerinin tüketimi en aza indirilmeli (B) Diabetes Care 2002;25:169-181
ω-3 Yağ Asitleri Balık, haftada en az iki kez tüketilmelidir
MİKRO BESİN ÖGELERİ GEREKSİNMELERİ
Bireysel Diyabetik Enerji beslenme gereksinmesindeki yaşlılar planlanırken, besin ögesi azalmanın yetersizlikleri tüm yanında, besin riski ögesi altındadır diğer besin gereksinmelerini ögelerine olan gereksinme karşılayacak şekilde besin azalmaz seçimi yapılmalıdır Diabetes Care 2012;25:1-15 J Am Dent Assoc. 2007;138(4):493-497 Maturitas 2001;38:75-82
Yaşlı diyabetik bireylerde; B 12 vitamini, folat, C vitamini, D vitamini, kalsiyum, çinko ve magnezyum yetersizliklerine rastlanabilir. Potasyum, magnezyum, çinko ve krom gibi minerallerin yetersizliğinin karbonhidrat intoleransına yatkınlığı arttırdığı bilinmektedir.
Mg, Zn ve C vitamini, E vitamini gibi antioksidan vitaminlerin verilmesi glisemik kontrolü iyileştirmiştir. Uzun dönemde güvenlik açısından kanıt yetersizliği nedeniyle; E vitamini, C vitamini, karoten gibi antioksidan besin ögelerinin rutin suplemantasyonu önerilmemektedir. Canadian J Diabetes 2008;32 (suppl 1):S181-S186
B 12 VİTAMİNİ B 6 VİTAMİNİ FOLAT Yetersizliğinde; Anemi riskinin artması Kan homosistein düzeyinde artma Bilişsel fonksiyonda bozulma* * Psychosomatic Medicine 2006;68:547 554
Yetersiz sıvı tüketimi dehidrasyon ve konstipasyona neden olabilir
İLAÇ BESİN
Malnütrisyonlu Hastanade yatıyorsa Stres faktörleri varsa Normal diyet ile glisemik kontrol sağlanamıyorsa Fiziksel ve mental bozukluklar nedeniyle yeme sorunları varsa DİYABETİK ENTERAL FORMULA
Diyabetik yaşlı ağızdan yeterince beslenemiyorsa, enerji alımının azaldığı durumlarda multivitamin ve mineral suplemantasyon düşünülebilir Int. J Diabetes mellitus 2009;1:26-31 Diabetes Care, 2008; 31(Suppl 1): S61-78
EĞİTİM Eğitimin etkisini arttırmada; Öğretme şekli ve programları yaşlıya göre düzenlemelidir Yaşlı yakınları veya bakıcıları eğitilmelidir J Am Diet Assoc. 1991; 91:1418-1422
EĞİTİM Yaşlanmaya bağlı değişiklikler (görme-işitmede azalma,reaksiyon zamanı ve hafızada azalma) Psikolojik, sosyal değişiklikler (yalnızlık, sevdiği yakınını kaybetme) Depresyon,demans vb. hastalıklar Maddi güçlükler J Am Diet Assoc. 1991; 91:1418-1422
YAŞLININ KENDİNİ İZLEME Yaşlılarda fonksiyonel kayıplar ve görme sorunları durumu güçleştirmektedir Kan glikozunun izlenmesi öğünün planlamasını kolaylaştırır 45-70 yaş insülin tedavisi görmeyen tip 2 diyabetik hastalarda haftada iki gün ana öğünden önce ve 1 saat sonrasında kan şekerinin bireysel olarak izlenmesi HbA 1C belirgin şekilde azaltmıştır (%1). Diabetes Care 2002;25:1928-1932
YAŞLI DİYABETİKLERDE TAKİP Beslenme tarama testi kullanılarak, rutin olarak beslenme durumu taranmalıdır JAMA 2012;13:497-502
SONUÇ Yaşlının beslenme durumunun çok iyi değerlendirilmelidir TBT uygulanırken yaşlanmaya bağlı olarak gelişen beslenmeyi etkileyecek faktörlere dikkat edilmelidir TBT kişiye özel olmalı, metabolik kontrolün sağlanmasında daha esnek olunmalıdır. Beslenme rehberi diyabetik yaşlının klinik gereksinmelerine cevap verecek, ancak öğünden hoşlanma durumunu azaltmayacak şekilde doğru dengelenmiş olmalıdır