Girişimciliğin Altın Kuralları TÜRKİYE İÇİN UZMAN ÖNERİLERİ
ISBN 978-605-4538-36-2 Optimist Yayın ve Dağıtım, 2012 Optimist Yay nlar Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com www.iskitaplari.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap www.youtube.com/optimistkitap Optimist yay n no. : 287 Konu : ş-yönetim Yay na haz rlayan : Mutlu Dinçer Bas m Dü zel ti Düzenleme Kapak tasarım Bas k ve cilt : Mayıs 2012, stanbul : Esen Güray : Nermin Uçar Vatan : Ayşe Nur Ataysoy : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel: 0212 886 34 74
İçindekiler Sunuş 7 ERTUĞRUL BELEN - TAYLAN DEMİRKAYA Teşekkür 9 Girişimci Ekosistemi 11 ALAADDİN ALPAY Girişimci Özellikleri 19 DR. NECİP ULUDAĞ Zihin Yapısı 27 TAYLAN DEMİRKAYA Bireysel ve Kurumsal Girişimcilik 37 PROF. DR. ZUHAL BALTAŞ Yatırım Sürecine Hazırlık 47 DR. HALUK ELÇİ Melek Yatırımcılar 63 BAYBARS ALTUNTAŞ Yatırımcı Gözünden Girişimci 73 FUAT SAMİ Melek Yatırımcıların Bilmesi Gerekenler 83 NUMAN NUMANBAYRAKTAROĞLU Networking 91 ERTUĞRUL BELEN
Kuruluş Stratejisi 101 GÜLSÜM ÇIRACI Şirket Kurma Hukuku 109 AZİM ÇİĞİL Büyüme 123 İHSAN ELGİN İnsan Kaynakları 135 ŞERİF KAYNAR Satış 141 TANER ÖZDEŞ Perakende 157 HAYAT BAYRAMOĞLU CRM 171 UĞUR ÖZMEN Halkla İlişkiler 181 İSMET İMRAK Muhasebe ve Vergi 195 NEVZAT ERDAĞ Kurumsallaşma 215 ÖZNUR SANBAY İnternet Girişimciliği 221 NURETTİN ÖZDOĞAN Yeni E-Ticaret Modeli 233 HALİL ERDOĞMUŞ Patent 245 MEHMET SONER BABÜROĞLU Aile Firmaları ve Aile Girişimciliği 257 ERKAN GÜRAL STK lar ve Girişimciler 263 BURCU AKDARI
Sunuş Girişimciliğin Altın Kuralları, konularına yıllarını adamış uzman girişimci, profesyonel ve akademisyenlerin çok değerli deneyimlerini kendi kalemlerinden anlatıyor. Her yazar, uzmanlık konusunu 10 adımda paylaşıyor: Girişimcilik ekosisteminden kuruluş stratejilerine, hukuktan satışa, networking den yatırımcı ilişkilerine uzanan ve daha birçok konuyu ele alan bu eser, girişimciliğe kuşbakışı bakıyor. Ekonomik krizin istisnasız tüm dünyayı etkisi altına aldığı bir dönemde, girişimcilik uluslararası çapta bir panzehir haline geliyor. Son beş yıldır Business Networking Akademi konferanslarım, Türkiye de ilk defa uyguladığım Speed Networking buluşmaları ve Asansör Cümlesi yarışmalarıyla otuz binin üzerinde girişimciye ulaşma fırsatını buldum. Girişimcilerle bire bir seviyesinde çalışmalarım, aile firmam Sihir Mobilya ve e-ticaret girişimim Divas Diamond daki deneyimlerim, girişimciliğe sadece şık bir kavram olmanın çok ötesinde bakmamı sağladı. İyi bir girişimci, bir şeyi en iyi bilen değil, her şeyi en iyi yöneten olmalıydı. İzmir Ekonomi Üniversitesi nden değerli arkadaşım akademisyen Taylan Demirkaya ile birlikte bu kitabın bir girişimcinin yolculuğundaki kılavuzu ve her şeyi olmasını hayal ettik. Konusunda uzman ve birbirinden değerli yazarlar davetimizi geri çevirmediler ve bu hayalimize ortak oldular. Bunun için şanslıyız. İnanıyorum ki Girişimciliğin Altın Kuralları, girişimci ve girişiminin yolculuğunda vazgeçilmez bir pusula niteliğinde olacaktır. Ertuğrul Belen ertugrul@networkingakademi.com 7
Türkiye nin bundan sonraki 50 yıllık vizyonunda yaratacağı büyük katma değerlerden biri hiç şüphesiz girişimciliğin gelişmesi olacaktır. Bugüne kadar satış, pazarlama ve stratejik zihin yapısıyla ilgili 8000 saatten fazla danışmanlık yaptım ve eğitim verdim. Bununla birlikte hem uluslararası hem de ulusal birçok girişimcilik organizasyonunda mentorluk ve jüri üyeliği yaptım. Türkiye nin 2004 te kurulmuş olan ilk kuluçka merkezi Embryonix de 2010 dan beri koordinatör olarak ayda elliden fazla fikri dinledim. İki yılda üç projeyi hayata geçirdik ve toplamda iki milyon dolara yakın bir katma değer yarattık. Bütün bunlardan edindiğim en önemli tecrübe Türkiye deki en büyük eksiğin girişimci zihin yapısıyla ilgili olduğuydu. Daha önce Embryonix ve Endevour un birlikte hazırladığı Kendi İşini Kurma Rehberi toplamda 200 bin kereden fazla indirilip 2000 adet fiziksel dağıtımı çok kısa sürede bitince, girişimcilerin ve ilgililerin bu konudaki taleplerinin farkına varmış olduk. Sevgili dostum Ertuğrul Belen ile birlikte Türkiye de bir ilke imza atarak Çoklu Fonlama nın (Crowdfunding) ilk örneğini bu kitapta vermek üzere kolları sıvadık. Hepsi birbirinden değerli yazarlarımızla kitabın bütün gelirini yine girişimci projelere aktarmaya karar verdik. Girişimciliğin Altın Kuralları, kendi türünün ilk örneği olarak girişimcilere önemli ufuklar açacak ve Türkiye deki ekosisteme önemli destek sağlayacaktır. Taylan Demirkaya taylan.demirkaya@ieu.edu.tr
Teşekkür Girişimciliğin Altın Kuralları eseri aslında 24 yazarın voltranı oluşturması ve her birinin 10 adımda girişimcilik zincirinin bir halkasını anlatmasıyla hayata geçti. Bu fikir aklımıza geldiğinde, özellikle kitaptan elde edilecek geliri yine girişimciliğe dönüştürme fikri bizi heyecanlandırdı. Dünyada ve yeni ekonomide crowdfunding yani grup fonlama olarak anılan ve bu eserin her satışında kazanılacak birkaç liranın yazarların ortak karar vereceği bir girişime yönelmesi veya birkaç girişimi büyüteceği düşüncesi bizi harekete geçirdi. Elbette bu eserin kapsam ve bölümlerinin belirlenmesi, yazarlarla görüşmelerin gerçekleştirilmesi, her 10 adımın anlaşılır ve keyifle okunur hale getirilmesi sürecinde birçok kişinin bize desteği oldu: Yazarlara bizi kırmadıkları ve büyük özenle telefonlarımıza ve sorularımıza usanmadan geri döndükleri, Optimist Yayınları ailesinin kurucusu Zülfü Dicleli ve yayın yönetmeni Mutlu Dinçer e bu projeyi kendilerine fikir olarak götürdüğümüz ilk gün itibariyle bize inandıkları ve içtenlikle destedikleri, Melike Gür e tüm yazım ve anlam düzeltmelerinde ikinci bir göz olarak ekibimizde yer aldığı, Rektör Prof. Dr. Tunçdan Baltacıoğlu na ve Doç. Dr. Öznur Yurt a İzmir Ekonomi Üniversitesi nin akademik kanadını bize açtıkları, Belen ve Demirkaya ailelerimize, maddi ve manevi her ihtiyacımızda yanımıza koştukları için can-ı girişimci gönüllerimizden minnetarız. Teşekkür ederiz. Ertuğrul Belen Taylan Demirkaya
Girişimci Doğulur mu? Olunur mu? Değişen dünyada meslek seçimi oldukça enteresan gelişmeler gösteriyor. Şimdiki aklınız olsaydı, hangi sektörde çalışmak isterdiniz? sorusuna verilen yeni ve farklı cevaplar dikkat çekiyor. Buna göre, sırasıyla yüzde 32,8 ile bilişim, yüzde 18,2 ile turizm, yüzde 12,4 ile medya, yüzde 11,4 ile sağlık, yüzde 9,7 ile kamu, yüzde 5,1 ile otomotiv, yüzde 3,1 ile de perakende geliyor. Şu an yaptığım işi yapardım diyenler ise sadece yüzde 12 de kalmış. İş dünyasındaki nitelikli insan sayısının 2050 li yıllara kadar doldurulamayacağı anlaşılıyor. Teknolojideki gelişmeler, nitelikli insana ihtiyacı en az 50 yıl sonra frenleyebilecek 1990 lı yıllardan evvel yöneticiler birlikte çalıştıkları elemanlara, işten ayrıldıkları takdirde hayatlarının mahvolacağı havasını yaratırlardı. Haliyle çalışanların kendine model olarak gördüğü yöneticilerin bu yönlendirmeleri nedeniyle en iyi çalışanlar bile buna inanırlardı. Ancak hayat değişiyor, iş kurmak ve bunu yönlendiren yasalar basitleşiyor, destekler artıyor, birçok finansal kurum girişimcilik için yeni fırsatlar yaratıyor. Bugün, kendi işinin sahibi olup hayata yepyeni bir pencere açmak için hiç de geç değil aslında. Girişimcilik için verilen uzun vadeli krediler, danışmanlık firmaları, yasal prosedürlerin sağladığı kolaylıklar ve diğerleri iş kuracak kişinin önüne seriliyor. İşinin sahibi vizyoner patronlara rağmen her zaman yeni bir girişim için yine yeni bir fırsat var! Her ne kadar ekonomik dalgalanmalar olsa da, istihdam olanakları kısıtlı, kaliteli iş gücü bulmak çok zor olsa da, yeni bir fırsat yakalamak, klasik meslek dallarının çeşitliliği içinde yeni bir alan görebilmek mümkün. Yeter ki kendinize güvenin, kariyer planlamanızı iyi yapın ve hemen harekete geçin. Dışarıda çok renkli, heyecanlı, akıllı ve kıran kırana bir mücadele var. Konfüçyüs ün de dediği gibi; Hiç kimse başarı merdivenini elleri cebinde tırmanmamıştır. 21
22 Girişimcinin Özellikleri Nelerdir? İşine âşıktır Yaratıcı ve cesaretlidir Her zaman yeniliklere açıktır Kendine güvenen ve güven veren biridir Fırsatları herkesten önce gören, yararlanabilendir Sürükleyici, izlenen ve güdüleyicidir Sonuçları hızla değerlendirebilen ve karar alabilendir Gerektiğinde geri adım atabilen ve yeniden başlayabilendir Bireysel ama aynı zamanda da toplumsaldır İyimser ve bağışlayıcıdır 10 ADIMDA GİRİŞİMCİ ÖZELLİKLERİ 1. Gereksiz Cesaretten Kaçının Faaliyet gösterilen iş kolunun uzmanlarına danışılmadan sadece hisler dikkate alınarak alınan kararlar çoğu zaman o işe zarar verir. Kendine aşırı güvenmek, aşırı risk almayı beraberinde getirir. Bu durumda da eninde sonunda girişimci zarar görür. Uzmanlar, aşırı güven ve gereksiz cesaretin girişimcilere zarar verdiğini, bu yüzden de girişimcinin mümkün olduğunca uzmanlara danışmasını öneriyor. Oysa yapılan bir araştırmaya göre, Türk şirketlerinin yüzde 99 u danışmanlık hizmeti almıyor. Gelişmiş ülkelerde ise şirketler ortalama beş kez danışmanlık hizmeti alıyor. 2. Takımınızı Kurun, Girişimcilik Tek Kişilik Bir Faaliyet Değildir Girişimci tek adamlığa soyunmamalı, belli aralıklarla çalışanlarıyla sorunları tartışmalı ve çalışanların kendilerini bir bütünün parçası olarak görmelerini sağlamalıdır. Uzmanlara göre, bilgiyi çalışanlardan saklamak, yani kapalılık, işyeri motivasyonunun düşmesinin önemli unsurlarından biridir. Doğru ve istekli insanlardan bir takım kurun ve projenizi onlarla paylaşın. Takım çalışanlarına iş süreçleri hakkında
GİRİŞİMCİ ÖZELLİKLERİ 23 karar alma yetkisi verin. Yenilikle ilgili yanlış kararlar aldıklarında şiddetli eleştiriden kaçının. İşleriniz için işi çözecek ve büyütecek başka kişileri işe almak, hem size nefes aldıracak zamanı yaratır hem de uzun vadede şirketin başarılı olma şansını artırabilir. Mutlaka ve mutlaka işin başında sizin şirket değerlerinizi paylaşan ve iş bitirmeyi seven insanlar alın. Peki ya ortaklık? Bazı girişimciler, yalnız yola çıkılsa da desteğe ihtiyaç olduğunu söylüyor. Ancak, ortağa değil! Ortakla çalışmak ancak çok iyi bir işbirliği ve harmoni varsa başarı getirir, aksi takdirde zaman ve moral kaybıyla sonuçlanabilir. 3. Piyasayı İyi Araştırın Bir iş kuracakların, piyasa ve ürünlerinin yeri konusunda bir anlayış geliştirmesi gerekir. En iyi yollardan biri rekabeti değerlendirmektir. Araştırma yapmak, bir ürünün potansiyel pazarını, müşterilerin özelliklerini ve satış hesaplarını belirlemeye yarar. Yalnızca bugünü değil yapacağınız araştırmada yarını da tahmin etmeniz işinizin devamlılığı için en önemli konudur. 4. En İyi Bildiğiniz İşi Yapın ve Yanlışlarınızdan Ders Alın Projeniz neyse iş tanımınıza bakmaksızın, projenin gerektirdiği her işi yapın. Hayalinizi gerçekleştirmek için, iş tanımınızın dışında da olsa o işi yapın. Başarılı işler kuranlar, sektördeki deneyimin başlangıç risklerini en aza indirebileceğini söylüyor. Bazen var olan bir ilgi alanı, iş için önemli bir basamak olabilir. Tabii piyasanın durumu da çok önemlidir. En başarılı girişimciler, bu işi kendileri için yapandır diyor bir girişimci. Az bilgi tehlikelidir ve bazen aklınıza iyi bir fikir geldiğinde ne olursa olsun ilerlemeniz gerekir. Her yeni adım beraberinde bir hatayı getirebilir. Hatalarınızdan ders alın. Her hata, işin nasıl yürüdüğünü anlamaya yaklaştıran bir adımdır. 5. Ölçüsüz Büyüme ve Hedefsizlikten Kaçının Müşteri sayısının bir anda artması iyi bir gelişme gibi görünebilir. Ancak eğer hazırlıksız yakalanırsanız bu sizi krize sürükler. Müşteri
24 sayısının hızla artması sizi stoklarınızı artırmaya sevk edecektir; bu da nakdinizin azalması anlamına gelir. Bir anda çok hızlı ve kontrolsüz büyüme uzun vadede risklidir. KOBİ uzmanlarına göre, Türk girişimcilerinin çoğunda hızlı şubeleşme ve ölçüsüz büyüme hastalığı vardır. Bu hastalık birçoğunun sonu oluyor. Şirketin ölçeği ne olursa olsun, öncelikli hedefler belirlenmeli ve bunlara ulaşmak için çalışılmalıdır. Gerek yönetim gerek iş kolu, gerekse insan kaynağında yapılan sürekli değişiklikler istikrarsızlığa neden olur. Girişimci bu hataya düşmemeli ve hedefi doğrultusunda yürümelidir. Danışmanlara göre KOBİ ler mutlaka iş planlarıyla hareket etmelidir. Bu planlardan da mümkün olduğunca az sapılmalıdır. 6. Yeterli Sermaye ve Doğru Mekân Seçimi Birçok girişimci sermayenin ne derece önemli olduğunu göz ardı edip, varını yoğunu harcayarak heyecanla yeni bir işe atılıyor. Uzmanlara göre, kısa sürede batan birçok girişimcinin ortak hatası yetersiz sermayeyle yola çıkmaktır. Yeni kurulan bir işin hemen para kazandıracakmış gibi algılanması temel bir hatadır. Yeterli sermayesi olmayan ve elinde ne varsa harcayan girişimciler, piyasalardaki en ufak bir dalgalanmada zor durumda kalıyor. Danışmanların önerisi, yeterli işletme sermayesi olmadan yola çıkmamaktır. Mekân seçimi için, ilk günlerden şirketinizin parasını çok harcamamak önemlidir. Olabilecek en ucuz yerden başlayın. Biçim ve içerik arasındaki farkı unutmayın. Pahalı ofisler iyidir ama çoğu zaman değersizdir. Süslü eşyalarla başlayan işler nadiren başarılı olur. Evde çalışmayı ya da ofis açmayı düşünün. 7. Nakit Akışını Planlayın İşinizi yeni kurduğunuzda, tedarikçiler ödemelerinizi erken tarihte yapmanızı isteyecektir. Eğer vadeli satış yapıyorsanız, tahsilat ile ödeme tarihleri arasındaki farklılık nakit krizi yaşamanıza yol açabilir. Nakit akışını mutlaka planlayın. Örneğin kredili mevduat veya borçlu cari gibi kredilerle olası sıkışıklık önlenebilir. Yapılacak işin sağlayacağı kârlılığa asla uygun olmayacak denli yüksek meblağlarda kira