EL HİJYENİ VE Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi Başhemşiresi Bornova-İZMİR Dişhekimliği çalışanları ve hastalar; kan, tükürük ya da solunum salgılarındaki çeşitli patojen mikroorganizmalarla ve ağız dokuları yoluyla bulaşabilir prionlarla karşılaşabilmektedirler.z İnfeksiyon önlenmesinde el hijyeninin önemi 19.yy başlarında tanımlanmıştır. İlk kez 1843 yılında Oliver Wendel Holmes puerperal ateşin sağlık personeli elleri ile yayıldığını bildirmiştir. 1975 yılında CDC tarafından el yıkamayla ilgili yazılı rehberler oluşturulmuştur. Yine CDC tarafından diş hekimliği alanını ilgilendiren infeksiyon kontrol yönergeleri yayınlanmıştır. 1986 yılında İş Güvenliği ve Sağlığı Örgütü (Occupational Safetly and Health Administration) OSHA diş hekimliği mesleği ile ilgili olarak, kan yolu ile bulaşan patojenlere karşı korunma standartlarını oluşturmaya başlamıştır. OSHA standartları diş hekimliği ile ilgili en önemli infeksiyon kontrol kurallarını içermektedir. CİLT BAKTERİLERİNİN SINIFLANDIRMASI CİLT BAKTERİLERİNİN SINIFLANDIRMASI Ellerdeki bakteriler, kalıcı ve geçici flora bakterileri olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Kalıcı Flora: Derinin derin tabakalarına (yağ bezlerinin kanalları, kıl follikülleri ve derinin üst katmanları) yerleşmiş olan mikroorganizmalardır. Ellerin su ve sabunla beş dakika süreyle yıkanmasıyla ancak %50 si azaltılabilir. 1
CİLT BAKTERİLERİNİN SINIFLANDIRMASI Geçici Flora: Ciltte izole edilmekle birlikte insanların çoğunda devamlı olarak bulunmayan mikroorganizmalardır. Ellerin su ve sabunla bir dakika süreyle yıkanmasıyla sayıları iki-üç kat azalır. NDE KULLANILAN ÜRÜNLER Sabun (Antimikrobiyal özelliği olmayan) Alkoller Chlorhexidine Hexachlorophene İodin ve iodoforlar Parachlorometaxylenon (PCMX) Qarterner amonyum bileşikleri Triclosan NDE KULLANILAN ÜRÜNLER İyi Daha İyi En İyi Sabun Antibakteriyel Alkol Bazlı Sabun El Antiseptiği El yıkamada amaç ellerdeki gözle görünür kiri uzaklaştırmanın yanı sıra geçici floranın tamamının uzaklaştırılması, kalıcı floranın da sayıca azaltılmasıdır. Hedef eller aracılığı ile yayılan enfeksiyonların önlenmesidir. KATEGORİLERİ El yıkamanın etkinliği, süresi ve tekniğine bağlıdır. Yıkama süresinin 1 dk olması mikroorganizma sayısında yaklaşık bir katlık daha fazla azalmaya neden olmaktadır. Hijyenik El Yıkama Hijyenik El Ovma Cerrahi El Antisepsisi 2
KATEGORİLERİ Hijyenik El Yıkama: Ellerdeki kontamine florayı tamamen tahrip ve inhibe etmek amacı ile yapılan el yıkamadır. Kalıcı flora bakterileri minimal düzeyde etkilenir. KATEGORİLERİ Hijyenik El Ovma: Alkol bazlı el antiseptikleri kullanılarak ellerdeki geçici floranın büyük ölçüde öldürülmesidir. Bunun için alkol bazlı solüsyon 3-5 ml alınarak, 0.5 ile 1 dk arasında her iki el birbirine sürülerek ovuşturulur. KATEGORİLERİ Cerrahi El Antisepsisi: Her türlü cerrahi işlem öncesi, geçici flora bakterilerinin uzaklaştırılması, kalıcı flora bakterilerinin de sayıca azaltılması amacıyla yapılan el yıkamadır. Antiseptik özelliği olan ajanlar kullanılmalıdır. Süre kullanılan ajana bağlı olmak üzere 2-3 dakikadan az olmamalıdır. DOĞAL LATEX : Latin Amerika ve Asya ülkeleri gibi tropik ortamlarda yetişen, bilimsel adı Hevea Brasiliensis olan kauçuk ağacından elde edilen özsudur. DOĞAL LATEX : Kauçuk ağaçlarına spiral oluklar açılır, akan sıvıyı toplamak için olukların altına kaplar konur ve bozulmayı önlemek için de içine amonyak eklenir. 3
DOĞAL LATEX : Elde edilen solüsyon santrifüj edildikten sonra kükürtlü ortamda, yüksek sıcaklıkta ısıya dayanıklı elastik haline getirilir. Latex pek çok insan için problem yaratan bir madde değildir. LATEX : Latex gündelik hayatta kullanılan binlerce materyalin yapısında bulunmaktadır. Maliyetinin düşük olması, sağlamlığı ve esnekliği latexi birçok maddenin üretiminde vazgeçilmez kılmaktadır. İngilizler latexi, 18yy. sonlarına doğru keşfetmişlerdir. Ancak maddenin bu derece yaygın kullanım alanı bulması 50 yıldır yaşanan bir olgudur. 1979 yılında bir İngiliz kadının bulaşık eldivenine bağlı yaşadığı yakınmalar tanısı konan ilk latex alerji olgusudur. 1988 de FDA ya sindirim sistemi sorunları nedeniyle radyolojik inceleme yapılan bazı hastalarda anafilaktik şok görüldüğüne dair pek çok rapor ulaşmıştır. Bu hastaların ortak özelliği film çekimi öncesi baryum içeren lavmanlar yapılmasıdır. Daha sonra yapılan incelemeler sonucunda anaflaktik şoka lavman aletinin ucundaki latexle kaplı malzemenin neden olduğu saptanmıştır. CDC nin AIDS, hepatit gibi kan veya vücut sıvısı ile bulaşabilen enfeksiyonlardan korunmada eldiven kullanımını önermesi, latex eldiven kullanımına bağlı alerji insidansını daha da arttırmaktadır. Ticari ve tıbbi alanda latex içeren 40.000 malzeme bulunmaktadır. Sağlık çalışanları özellikle pudralı eldivenler yoluyla alerjene maruz kalmaktadır. 4
Genellikle mısır nişastası içeren bu pudralar, latex proteinlerine kuvvetli bir afinite ile bağlanmakta ve ortamda saatlerce asılı kalmalarına neden olmaktadır. Bu pudralar ayrıca latexin daha konsantre hale gelmesine neden olabildiği gibi kendilerinin de alerjen olabilecekleri düşünülmektedir. Latex allerjisinde en sık etkilenen organlar: 4Cilt 4Solunum yolları 4Gözler Latex ürünlerinin içinde bulunan protein alerjenler ve bunlara karşı oluşan yanıt: İrritasyon Tip IV Tip I alerjileri İrritasyon: İrritasyon kimyasaldır, gerçek bir alerjik yanıt değildir. Latexle kontak bittiğinde alerji geçer. Cilt kuru ve çatlaktır. Tip IV allerji: Nedeni üretim sırasında eklenen kimyasallardır. Kontact dermatit, gecikmiş hipersensivite dir. Temastan 6-48 saat sonra oluşur. Cilt, kuru ve kaba bir deriye benzer. Küçük yaralar, vezikül ve büller oluşabilir. Atopik kişilerde; ateş, döküntü, astma olabilir. Tip I allerji: Tip I alerji, hipersensivite, akut hipersensivitedir. Anafilaktik reaksiyon görülür. Neden, immünglobulin E dir. Kaşıntı, gözlerde sulanma, dudak ve dilin terlemesi, kısa nefes alma, hırıltılı solunum, baygınlık, abdominal ağrı, bulantı, taşikardi, hipotansiyon ve şok/ölüm görülebilir. 5
Latex ile temas; - Cilt, - Mukozal, - Parenteral, - Hava yoluyla olmaktadır. Tıbbi temas grubu olarak; - Birden fazla ameliyat veya işlem geçiren, latex içeren ürünlerle temas eden hastalar, - Spinabifida, nöral defekti olanlar (%10-50), Tıbbi temas grubu olarak; Mesleki temas grubu olarak; - Spinal kord yaralanması, travması olan hastalar, - Ürojenital malformasyonu olan hastalar, - Multipl alerjileri olan hastalar. - Sağlık sektörü çalışanları, - Mesleki nedenlerle temas eden (House keeping çalışanları, lastik üreticileri, latex endüstrisi çalışanları) sayılabilir. Diş Hekimliği çalışanlarının çalışma ortamlarının tamamına yakını (ameliyathaneler dışında) yarı kritik ve kritik olmayan alanlardan oluşmaktadır. Diş tedavileri ve lokal anestezi ile gerçekleştirilen minör cerrahi girişimlerinde, nonsteril latex eldiven kullanmaktadırlar. Türkiye de yapılan bir çalışmada günlük eldiven kullanım sayısıyla alerjik belirtilerin ortaya çıkması arasında lineer bir ilişki saptanmıştır. 6
İzmir ili içinde, mesleğini sürdüren diş hekimlerinin mesleğe bağlı sağlık şikayetlerinin belirlenmesi ve bu şikayetlerin yaş, cinsiyet, meslekte doldurulan yıl, çalışma şekli ve günlük çalışma saati ile ilişkisinin araştırılması amaçlı, 250 hekime yüz yüze görüşülerek yapılan bir anket çalışmasında; %69 unda alerji (%20 sinde eldiven alerjisi) olduğu saptanmıştır. Latex İçeren Dental Ürünler: Amalgam taşıyıcıları, matrix bantları ve matrixler, Anestezik karpüller, enjektörler, Damlalıklar, Endodontik dolgu materyalleri, ölçü materyalleri, Latex İçeren Dental Ürünler: Maskeler, yüz koruyucuları, eldivenler, Ortodontik rubber bantlar ve elastikler, ısırma plağı, Polisaj diskleri, rubber dam, suction başlığı. OLAN Problemin tanımlanmasında, tedavisinde, önlenmesinde eğitim anahtardır. Hastane çalışanlarının, özellikle latex alerjisi risk grubu personelin eğitimi zorunlu tutulmalıdır. Multidisipliner bir çalışma metodu geliştirilmeli, çalışanlar ve hasta ile iletişim doğru sağlanmalıdır. OLAN OLAN Latex hassasiyeti ve alerjisi olan kişilerde kaybetme duygusu, depresyon, hayat biçiminin değiştirilmesi gibi etkiler yaratabilir. Latex alerjisi olanlar hayat ve meslek stili geliştirmelidirler. Latex içermeyen eldivenler tercih edilmeli; latex yerine nonlatex veya silikon, neoprene, styrenbutadiene, polivinytehloride li malzemeler seçilmelidir. 7
OLAN OLAN Sağlık çalışanlarına koruyucu amaçlı basit deri testi ve IgE düzeylerinin saptanması, latexe alerjen olup olmadıkları belirlendikten sonra iş dağılımlarının yeniden planlanması yarar sağlamaktadır. Latex Alerjisinin, diş hekimleri ve sağlık çalışanları arasında mesleğe bağlı bir sağlık problemi olduğu unutulmamalı, mesleki eğitimleri sırasında ilerde yaşayabileceği meslek hastalıkları ve bunlardan korunma yolları öğretilmelidir. OLAN OLAN Amerikan Diş Hekimliği Birliği (ADA),40 yıldan fazladır yapmakta olduğu sağlık tarama programı kapsamında, Hepatit B ve C tespiti, kolesterol ve kan şekeri ölçümleri yanı sıra latex alerjisi taramaları da yaparak ve meslektaşlarını bilgilendirerek mesleki politikaları oluşturmayı amaçlamaktadır. Tıpta ve endüstride latex malzemeler şu anda yoğun olarak araştırılmakta, geliştirilmekte ve uygulama alanları genişlemektedir. Hem protein içeriğini azaltmak hem de bileşik hammaddelerini değiştirmek suretiyle doğal latexlerin güvenliğini artırmak için ilerlemeler kaydedilmiştir. OLAN OLAN Düşük proteinli malzemeler geliştirmek amacıyla, doğal latex malzemeleri ve katkı maddelerinin kalite ve testleri, uygulamaları ve piyasalarını kapsayan teknolojik çalışmalar hızla ilerlemektedir. Ulusal Güvenlik ve Sağlık Enstitüsü (NIOSH) latex eldivenlerinin ciddi alerjik reaksiyonlara neden olabileceğini belirtmiştir. 8
OLAN Latex içermeyen eldivenler sağlanmalıdır. Unutulmamalıdır ki; eldiven giyildiğinde dahi hastalıkların yayılmasını önlemek için sıklıkla eller yıkanmalıdır (Washington Eyaleti Sağlık ve İnsan Hakları Servisi). 9