2014 YILINDA TÜRKİYE VE KÜTAHYA EKONOMİSİ

2014 YILINDA TÜRKİYE VE KÜTAHYA EKONOMİSİ Hazırlayan: DOÇ. DR. FATİH ÇELEBİOĞLU Kütahya Oda ve Borsaları Akademik Danışmanı 15 Ocak 2015

2 İÇİNDEKİLER ÖZET 1. Makro Ekonomik Göstergeler Açısından Türkiye Ekonomisi Ekonomik Büyüme İşsizlik Enflasyon Dış Ticaret Dengesi Cari Açık Dış Borç Stoku Bütçe Dengesi ve Kamu Kesimi Borçlanma Gereksinimi İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Sanayi Üretim Endeksi TEPAV Perakende Güven Endeksi (TEPE) Petrolün Fiyatındaki Düşüşün Etkileri Rusya Krizi ve Olası etkileri 2015 Yılı İçin Beklentiler 2. Kütahya Ekonomisinde 2014 Yılı Kütahya nın Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi Enflasyon (Tüketici Fiyatları Endeksi) İhracat Performansı Yeni kurulan ve kapanan işletmeler Çalışanların Sayısındaki Değişim Esnaf Sayılarındaki Değişim Çiftçi Sayısındaki Değişim Kamu Çalışanlarının Sayısındaki Değişim İşyeri Sayısındaki Değişim Kadın İstihdamındaki Değişim İşsizlik Sigortası Başvurularındaki Değişim Kurumlar Vergisi Mükellef Sayıları Konut ve Motorlu Taşıt Satışları

3 ÖZET Son yıllarda Türkiye ve Kütahya ekonomisinin önemli bir değişimden geçtiği görülmektedir. Türkiye ekonomisinde yaşananlar ve bunun Kütahya ekonomisine yansımaları düşünüldüğünde 2014 yılının bir muhasebesini yapmak ve olumlu-olumsuz yaşanan değişimleri incelemek için hazırlanan bu rapor iki ana başlıktan oluşmaktadır: Makro Ekonomik Göstergeler Açısından Türkiye Ekonomisi ve Kütahya Ekonomisinde 2014 Yılı. Türkiye ekonomisinde 2014 yılı gelişmelerine bir göz atıldığında ekonomik büyüme, istihdam, enflasyon gibi temel makroekonomik hedeflere ulaşılamadığı gözlenmektedir. Bütçe hedefleri büyük oranda gerçekleştirilmiş olmasına rağmen borç stokunda artış devam etmektedir. Cari açık, dünyada düşen petrol fiyatlarının da etkisi ile azalmıştır. Sanayi üretim endeksinde yavaşlamanın ve 2013 yılına yakınsamanın gerçekleştiği görülmektedir. TEPAV Perakende Güven Endeksi nde ciddi bir düşüş rakamlara yansımıştır. Dünya ekonomisinde para bolluğu döneminin bitmesi, petrol fiyatlarının düşmesi, jeopolitik risklerin devam etmesi ve Rusya ekonomisinde yaşanan kriz nedeniyle 2015 yılının da belirsizlikleri ve riskleri yüksek bir dönem olacağı öngörülmektedir. Çalışmada 2015 yılına ilişkin bazı öngörülere de yer verilmiştir. Kütahya ekonomisinin ihracat performansında bir iyileşme görülmekle birlikte, kapanan işletme sayısında ciddi bir artış dikkati çekmektedir. Kurumlar vergisi mükellef sayısı ve çiftçi sayısı hızla azalan Kütahya da, kadın istihdamı artmaktadır. Ayrıca işsizlik sigortası başvurularındaki değişim, işyeri sayısındaki değişim, enflasyon vb. göstergelere de yer verilmiştir. Bu çalışmada kullanılan veriler; TUİK, TUİK Manisa Bölge Müdürlüğü, Hazine Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, TCMB, TEPAV, TOBB, TİM, İŞKUR, SGK kaynaklarından elde edilmiştir.

4 1. Makro Ekonomik Göstergeler Açısından Türkiye Ekonomisi Bu bölümde; ülke ekonomisinin bütüncül olarak değerlendirildiği göstergeler ve hükümetin bu göstergeleri temel alarak oluşturduğu hedefleri içeren üç yıllık Orta Vadeli Program kapsamındaki hedefler ele alınmaktadır. Bu kapsamda aşağıda temel makroekonomik göstergeler ve orta vadeli program hedefleri açısından bir değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca sanayi üretim endeksi, TEPAV Perakende Güven Endeksi vb. göstergelerdeki değişimler ve dünya ekonomisindeki gelişmelerin Türkiye ekonomisindeki etkileri de ele alınmıştır. 1.1. Ekonomik Büyüme Türkiye ekonomisinin 2008-2009 Global Krizinden sonra yaşadığı durağan büyüme süreci etkisini devam ettirmektedir. En son açıklanan veri olan 2014 ün 3.çeyrek verilerine göre büyüme hızı %1,7 olmuştur. Buna göre açıklanan üç çeyrek dönemin ortalaması %2,9 luk bir büyümeye işaret etmektedir. Ekim de açıklanan 2015-2017 dönemi Orta Vadeli Programı nda revize edilen (önceki hedef %4 idi) 2014 yılı ekonomik büyüme hedefinin %3,3 olduğu görülmektedir. Kasım 2014 Sanayi Üretim Endeksinin %0,1 düştüğü de dikkate alınırsa, yılsonu için %3,3 lük hedefin tutturulması zor görünmektedir. Ancak henüz 2014 yılı 4. çeyrek verileri açıklanmamıştır. Ekonomik büyüme oranlarına ortalamalar açısından bakıldığında 2002-2006 arasında ortalama %7,2 lik bir hıza ulaşıldığı, ancak küresel ekonomik krizin ve diğer faktörlerin de etkisi ile 2007-2013 döneminde ortalama 3,5 lik bir büyüme gerçekleştirdiği görülmektedir. 2014 yılında da bu düşüş eğiliminin devam ettiği görülmektedir.

5 Ayrıca kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hâsıla rakamlarına bakıldığında son 6-7 yıldır 10.000-10.500 dolar aralığında sıkışıp kalındığı görülmektedir. Bu trendin 2014 yılında da devam edeceği tahmin edilmektedir. Bütün bunlardan sonra son yıllardaki Orta Gelir Tuzağından çıkış sürecinin henüz başlamadığı söylenebilir. 1.2. İşsizlik Türkiye ekonomisinin en önemli makroekonomik sorunlarından birisi yüksek işsizlik oranlarıdır. 2014 yılı işsizlik rakamları açısından hedeflerin yakalanamadığı bir yıl olmuştur. Orta Vadeli Programda 2014 sonu hedefi %9,6 olmasına rağmen, en son açıklanan verilere göre (Ekim 2014) işsizlik oranı %10,4 düzeyindedir. Yılsonu hedefi olan %9,6 oranının tutturulması zor görünmektedir. Ayrıca Orta Vadeli Programa göre işsizlik oranlarındaki hedefler sırasıyla %9,5 (2015), %9,2 (2016) ve %9,1 (2017) dir. Konuyla ilgili olarak Türkiye deki diğer bir sorun da %19,2 düzeyinde olan genç nüfustaki işsizliktir. Genç nüfustaki işsizlik azalmamakta, aksine artmaktadır. 2013 Ekim inde %17,9 olan genç nüfustaki işsizlik oranı, 2014 Eylül ünde %19,7 ye ulaşmıştır. Türkiye deki işsiz sayısı Ekim 2014 itibarıyla 3.095.000 kişi olmuştur. 1.3. Enflasyon Fiyatlar genel seviyesindeki yükselişi ifade eden enflasyon, Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) olarak iki temel başlık altında ele alınmaktadır. Aralık 2014 verilerine göre yıllık TÜFE oranı %8,17 olmuştur.

6 2014-2016 Orta Vadeli Programda öngörülen TÜFE oranı %5,3 olmasına rağmen, bu hedef 2015-2017 Orta Vadeli Programında revize edilerek %9,4 olarak belirlenmiştir. Aralık 2014 itibariyle %8,17 lik TÜFE oranı, %9,4 lük hedefin altında kalması açısından sevindiricidir. Ancak ilk hedefin (%5,3) çok üzerinde olduğu da görülmektedir. Ekonomi yönetimi, enflasyonu kademeli olarak düşürmeyi ve 2015-2017 yıllarında sırasıyla %6,3 ve %5 ve %5 oranlarını yakalamayı hedeflemektedir. Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) ise 2014 yılında %6,36 olarak hesaplanmıştır. Bu oran, 2013 yılı sonundaki %6,97 den daha düşüktür. Düşen petrol fiyatları nedeniyle üretici fiyatlarındaki düşük seyrin devam etmesi beklenmektedir. 1.4. Dış Ticaret Dengesi En son açıklanan dış ticaret verilerine bakıldığında ihracatın 2014 yılı Kasım ayında, 2013 yılının aynı ayına göre %7,5 azalarak 13 milyar 132 milyon dolar olduğu görülmektedir. İthalat ise %0,2 artarak 21 milyar 448 milyon dolar olarak gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Ekonomideki performans kaybına bağlı olarak 2014 yılının ilk 10 ayında ithalat yüzde 3,53 ve yaklaşık 14 milyar dolar düşmüştür. Buna karşılık ihracat yüzde 4,23 ve 5,86 milyar dolar arttı. Böylece dış ticaret açığı yüzde 15,5 ve 13,93 milyar dolar azalmıştır.

7 Avrupa da yaşanan ekonomik durgunlukla ilgili olarak Türkiye nin ihracatında AB nin payı azalmıştır. Rusya ya yapılan ihracatta düşüş (özellikle gıda, tarım, tekstil, deri vb. sektörlerde) görülmekte ve ciddi bir tahsilat sorunu yaşanmaktadır. Temmuz ayında 1,34 lerde olan euro/dolar paritesinin 1,18 lere kadar gerilemesi nedeniyle ihracatçılar önemli bir sorun daha yaşamaktadırlar. Paritede 6 aylık süreçteki bu değişim nedeniyle yıllık bazda 7-8 milyar dolarlık ihracat kaybı yaşanması söz konusu olmuştur. 2014 yılındaki ihracatımız 157 milyar dolarken, bunun yüzde 47 si dolar, yüzde 45,6 sı Euro cinsinden oluşmuştur. İthalatın ise yüzde 63,4 ü dolar yüzde 30,6 sı Euro cinsindendir. Bu da yerli sanayicinin üretim maliyetini yükseltirken, cari açığı da arttırabilecek nedenlerin bir tanesidir. Orta vadeli programda 2014 yılı için -83,5 milyar dolar, 2015 yılı için 85 milyar dolar, 2016 yılı için 89,4 milyar dolar ve 2017 yılı için 94,1 milyar dolarlık bir dış ticaret açığı öngörülmektedir. 1.5. Cari Açık Dış ticaret açığının azalmasına bağlı olarak cari açık, yılın ilk 10 ayında yüzde 36,81 ve 19,31 milyar dolar azalarak 33,1 milyar dolar düzeyine gerilemiştir. Yılın ilk üç çeyreği toplamında 2013 te yüzde 7,90 olan cari açığın gayri safi yurt içi hasılaya oranı, 2014 te yüzde 5,19 düzeyine kadar inmiştir. Cari açık ve büyüme hızının düşmesinde sıcak para girişindeki azalma önemli rol oynamıştır. 2014 ün ilk 10 ayında sıcak para girişi, 10,32 milyar dolar ve yüzde 36,25 azalarak 18.14 milyar dolara inmiştir. Buna karşılık kaynağı belirsiz döviz girişi yüzde 273 lük bir artışla 5,92 milyar dolar düzeyine yükselmiştir. En son açıklanan 2014 Kasım ayı verilerine göre ise cari işlemler açığı 5,64 milyar dolar ile beklentilerin üzerinde gerçekleşmiştir. Bu veriler aylık bazda 2014'ün en yüksek seviyesine ulaşıldığı anlaşılmaktadır. Aralık 2013'te cari açık 8,32 milyar dolar olmuştur. Merkez Bankası verilerine göre, cari işlemler açığı, bir önceki yılın Ocak-Kasım dönemine göre 17 milyar 949 milyon dolar azalarak 38 milyar 716 milyon dolara gerilemiştir. Cari işlemler açığının azalmasında petrol fiyatlarının düşüşü ve böylelikle enerji ithal maliyetindeki azalma etkili olmuştur. Orta vadeli programda 2014 yılı için 46 milyar dolar, 2015 yılı için 46 milyar dolar, 2016 yılı için 49,2 milyar dolar ve 2017 yılı için 50,7 milyar dolarlık bir cari açık öngörülmektedir. Bu veriler dikkate alındığında 2014 yılı için öngörülen hedeflere ulaşılabileceği anlaşılmaktadır. Cari işlemler hesabında dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta portföy yatırımları (sıcak para) şeklindeki yabancı sermaye girişlerinde 10 milyar dolardan fazla düşüştür. 1.6. Dış Borç Stoku Türkiye nin brüt dış borç stoku incelediğinde 2014 yılının üçüncü çeyreği itibariyle toplam borcun 396,8 milyar dolar olduğu görülmektedir. 2103 yılındaki brüt borç stokunun 389,5 milyar dolar olan rakamın arttığı gözlenmektedir. Aşağıdaki tablo incelendiğinde, brüt dış borcun dağılımında kamu borcunun 118,6 milyar dolar ve özel sektörün borcu ise 275,2 milyar dolar olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca bu kamu borcunun 131,9 milyar doları kısa vadelidir.

8 Brüt dış borcun milli gelire oranına bakıldığında 2011 den sonra önemli bir artış görülmektedir. 2011 yılında %39,3 olan dış borcun milli gelire oranı, 2014 yılının üçüncü çeyreğinde bu oran %49,6 ya ulaşmıştır. 1.7. Bütçe Dengesi ve Kamu Kesimi Borçlanma Gereksinimi 15 Ocak 2015 te açıklanan merkezi yönetim bütçe verilerine göre; 2014 yılında bütçe giderlerinin 448,4 milyar TL; bütçe gelirlerinin 425,8 milyar TL; vergi gelirlerinin 352,4 milyar TL; faiz hariç bütçe giderlerinin 398,5 milyar TL olduğu açıklanmıştır. 2014 yılı bütçe açığının 22,7 milyar TL olduğu ve 55,7 milyar TL yatırım gerçekleştirildiği ifade edilmiştir. Aşağıdaki grafik 2011 sonrası dönemde merkezi yönetim bütçe açığı/gsyih oranını göstermektedir. 2014 ve 2017 arası yıllar Orta Vadeli Programdaki hedefleri göstermektedir. Merkezi yönetim bütçe açığı/gsyh'nın 2014 yılında yüzde 1,3'e düştüğü belirtilmiştir. Bu rakam Orta Vadeli Program da belirtilen hedefe ulaşıldığını göstermektedir.

9 Aşağıdaki grafik kamu kesimi borçlanma gereksinimi / GSYİH (%) vermektedir. Orta Vadeli Programa göre kamu kesimi borçlanma gereksiniminin ancak 2017 yılında negatif olması hedeflenmektedir. 1.8. İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı İmalat sanayi kapasite kullanım oranı Aralık 2014 itibariyle %74,4 olmuştur. Bu oran Aralık 2013 te 75,8 dir. Küresel ekonomik kriz öncesi kapasite kullanım oranı 2007 yılında %79,8 iken 2014 yılı sonunda henüz bu düzey yeniden yakalanamamıştır. Yıllar OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK 2007 79,7 79,5 82,3 81,2 80,6 80,7 80,5 77,8 80,1 80,0 80,0 79,8 2008 79,8 80,2 79,1 79,2 78,9 79,2 78,2 78,3 76,5 74,2 71,0 65,6 2009 63,5 63,3 61,2 60,5 63,9 66,5 66,4 67,2 67,2 66,7 68,7 68,1 2010 70,1 70,0 69,6 73,3 73,1 72,5 73,2 71,9 72,9 74,0 75,0 75,6 2011 75,8 74,7 75,1 75,4 75,0 76,1 74,6 75,2 75,8 75,7 76,0 75,4 2012 75,8 74,8 75,0 75,0 74,3 73,7 74,0 73,6 73,7 73,9 73,4 73,6 2013 73,6 73,8 74,2 74,0 74,5 74,6 74,7 74,9 75,1 75,5 75,0 75,8 2014 74,9 74,7 74,5 74,8 74,2 74,6 74,2 74,1 74,1 74,1 74,0 74,4

10 1.9. Sanayi Üretim Endeksi Sanayi üretim endeksi verileri en son Kasım 2014 te açıklanmıştır. Kasım 2014 te sanayi üretimi bir önceki aya göre %0,1 düşmüştür. Sanayinin alt sektörleri incelendiğinde; 2014 yılı Kasım ayında bir önceki aya göre madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi %0,8 artarken, imalat sanayi sektörü endeksi %0,3 azalmış ve elektrik-gaz-buhar-iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi ise %0,5 artmıştır. Sanayi üretimiyle ilgili aşağıdaki grafik incelendiğinde, 2014 yılı değerlerinin 2013 yılı değerlerine yakınsadığı görülmektedir. Aralık 2014 verileri henüz açıklanmamıştır. 1.10. TEPAV Perakende Güven Endeksi (TEPE) TEPE, Aralık 2014 te bir önceki aya ve geçen yıla göre düşmüş ve 2014 yılını düşerek tamamlamıştır. TEPE nin 2013 yılı ortalaması -1,2 puan iken, 2014 yılı ortalaması -9,5 puan olmuştur. Perakende sektörü için 2014 yılının 2013 yılından daha kötü bir yıl olduğunu söylemek mümkündür. Dördüncü çeyreklik dönemlerin yıllar itibariyle TEPE değerlerine bakıldığında 2014 yılının 2008 den sonra, serideki en kötü çeyrek olduğu ortaya çıkmaktadır.

11 1.11. Petrolün Fiyatındaki Düşüşün Etkileri Son bir yıl içerisinde petrolün varil fiyatı 50 doların altına geriledi. Bu durum ülke ekonomisi açısından önemli bir avantajı da beraberinde getirmiştir. Cari işlemler açığında geçen yıla göre ciddi azalma meydana gelmiş, üretimde girdi maliyetlerinin azalmasına katkı yapmış ve böylece ülkenin rekabet gücünün artmasına yardımcı olmuştur. Dış ticaretinde petrol ihracatı önemli yer tutan ülkeler, dış ticaret gelirlerinde önemli kayıplar yaşadılar. Türkiye ekonomisi açısından bunlardan en önemlisi Rusya dır. 1.12. Rusya Krizi ve Olası etkileri Rus Rublesi 2014 yılında ABD Doları karşısında yaklaşık %60 değer kaybetmiştir. Rublenin bu kadar fazla değer kaybetmesi kaçınılmaz olarak ithal ürünlerin maliyetini artırarak enflasyon yaratmakta ve Rusya daki iç tüketimi yavaşlatıp ekonomik büyümeyi tehdit etmektedir. Rusya nın ithal ürünlerin maliyetinin artması ithalatın azalmasına sebep olmaktadır. Bu durum Türkiye ekonomisine de olumsuz etki yapmaktadır. Bu durum Türkiye nin ihracatını, buna bağlı olarak büyüme hızını olumsuz etkilemektedir. Sebze ve meyvede yılbaşına doğru yükselen fiyatlar bu yıl Rusya ya ihracatın önemli ölçüde gerilemesi nedeniyle düşüşe geçmiştir. Özellikle mandalina, portakal ve elmanın fiyatlarında önemli düşüşler yaşanmıştır. İhracatı yapılamayan mandalina, portakal ve elma gibi ürünlerin iç piyasaya sürülmesiyle yılbaşı öncesi yükselmesi gereken fiyatlar düşmeye başlamıştır. Petrol fiyatlarında ortaya çıkan düşüş ise enerji ihracatçısı olan Rusya nın döviz gelirlerinin azalacağını ve bütçe açığı sorunu yaşayacağına işaret etmektedir. Enerji ithal eden Türkiye de ise ucuz petrol sayesinde maliyetlerin düşeceği ve cari açıkla enflasyonun gerileyeceği beklenebilir. Rusya krizi turizm gelirlerini de büyük ölçüde etkileyebilir. Gelen turist sayısında azalma olabilir. Türkiye ye en yüksek turist girişi Rusya dan gerçekleşmektedir. Bu sayının azalması turizm ekonomisini ciddi ölçüde etkileyebilir. Türk müteahhitleri Rusya da büyük projeler üstlenmektedir. Mevcut durumda bankalar kredi vermeyeceği için Türk inşaat şirketleri projelerini askıya alabilir ve öz sermayeleriyle yeni işe başlamaya çekinebilirler. Dolayısıyla yeni yatırım planlarında azalma olabilir. Türkiye Rusya ya doğrudan bavul ticareti ve sınır ticaretiyle büyük ölçüde mal satmaktadır. Krizle beraber ihracat yavaşlar ve bavul ticareti de olumsuz etkilenmektedir. İhracatçı alacağını alamaz duruma gelmektedir. 1998 yılında yaşanan Rusya Krizi nde Türkiye birçok sektörde yaralar almıştır. Olası bir Rusya krizinde, Rusya yla ekonomik ilişkileri güçlü olan Türkiye, bu krizden olumsuz yönde etkilenecektir. Yıllardır değişmeyen ekonomik ilişkiler bu olası kriz karşısında yine benzer bir şekilde etkilenebilecektir. 1.13. 2015 Yılı İçin Beklentiler Petrol fiyatlarındaki düşüş, Türkiye ekonomisinde bazı olumlu etkilerin ortaya çıkmasına sebep olması beklenmektedir. Özellikle ekonomik büyümeyi hızlandırması, enflasyonu düşürücü etki yapması ve cari açığın azalmasına yardımcı olması nedeniyle petrol fiyatlarındaki düşüş trendinin devam etmesi genel olarak Türkiye ekonomisine olumlu yansıyacaktır. Petrol fiyatlarında ani bir yükseliş ise bu olumlu etkileri olumsuza çevirebilir. Ancak Rusya gibi petrol ihracatına bağlı ekonomilerde yaşanan sorunlar, bu ülkelere olan ihracatın azalmasına, ihraç ürünlerinde ve müteahhitlik hizmetlerinde tahsilatın zorlaşmasına, turizm gelirlerinde azalma yaşanmasına neden olabilir.

12 Dünya Bankası nın çalışmasına göre, 2015 yılında ortalama varil başına fiyat 70 dolar düzeyinde olursa, Türkiye ekonomisinde büyümenin %0,6 oranında artacağı ifade edilmektedir. Bu durum 2015 yılı için %4 lük ekonomik büyüme hedefinin yakalanmasına yardımcı olacaktır. Amerikan Merkez Bankası (FED) in varlık alımlarını durdurması ve 2015 yılı içinde faiz arttıracağına ilişkin beklentiler, Türkiye nin de içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkeler grubu için olumsuz sonuçlara sebep olabilecek bir faktör olarak kabul edilmektedir. 2008 krizi sonrası toparlanmaya başlayan ABD ekonomisinde FED in alacağı faiz artırımı kararının gelişmekte olan ekonomilerden yabancı sermaye çıkışına neden olacağı ve para bolluğu döneminin böylelikle son bulacağı ifade edilmektedir. Ancak Japonya ve AB ekonomilerindeki durgunluğun devam etmesi ve bu ülkelerin genişlemeci politikalar izleyecekleri düşünüldüğünde, hangisinin Türkiye ekonomisi üzerinde daha fazla etkili olacağı tartışılmaktadır. Ayrıca ABD dolarının Euro karşısında değer kazanması ve paritenin 1,34 ten 1,18 e kadar gerilemesi de dış ticaret açısından önemli bir tartışmayı gündeme getirmektedir. Çünkü paritedeki bu değişim nedeniyle ihraç edilen ürünlerin bir kısmının Euro bazında tahsilatı yapılırken kayıplar oluşmaktadır. Euro/dolar paritesinin önümüzdeki süreçte 1 e kadar gerilemesi tahminleri yapıldığı da dikkate alındığında, ihracat gelirlerinde bazı olumsuzluklar yaşanabileceği öngörülmektedir. Gıda fiyatlarının yüksek seyri 2014 yılı enflasyon rakamlarını olumsuz etkilemesine rağmen, 2015 yılında gıda fiyatlarında normale dönüş beklenmektedir. Bu durum enflasyondaki hedefin yakalanmasına yardımcı olması beklenmektedir. Haziran 2015 te yapılacak genel seçimler nedeniyle kamu harcamalarında yaşanabilecek artışların bütçe dengesi ve borçlanma gereksinimi üzerinde olumsuz etkileri olabilir. Ancak yılın ikinci yarısında bu etkinin ortadan kalkması beklenmektedir. Jeopolitik sorunların belirsizliği de 2015 yılı için tahmin yapmayı zorlaştırmaktadır. Suriye ve Irak taki savaş ve politik belirsizlikler ekonomi için potansiyel tehdit olmayı sürdürmektedir. Ayrıca Suriye ve Irak lı göçmenlerin ekonomik ve sosyal maliyetleri de artmaktadır. 2014 yılı içinde revize edilen Orta Vadeli Program hedefleri özetle aşağıdaki tabloda verilmiştir: Orta Vadeli Program Hedefleri 2015 2016 2017 Enflasyon (%) 6.3 5 5 Büyüme (%) 4 5 5 İşsizlik (%) 9.5 9.2 9.1 İhracat (Milyar $) 173 187.4 203.4 İthalat (Milyar $) 258 276.8 297.5 Dış Ticaret (Milyar $) -85-89.4-94.1 Cari Açık (Milyar $) -46-49.2-50.7

13 2. Kütahya Ekonomisinde 2014 Yılı Bu bölümde, başlangıçta ön bilgi olarak Kütahya nın sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi ve komşu illerle olan karşılaştırmalı durumu ele alınacaktır. Daha sonra TUİK ve diğer kaynaklardan derlenen veri setleri kullanılarak Kütahya ekonomisi analiz edilmeye çalışılacaktır. Ancak bilindiği gibi Türkiye de iller bazında yeterince veri toplanmamakta ve kamuoyuna açıklanmamaktadır. Bu nedenle yapılacak analiz ve değerlendirmeler oldukça kısıtlı olabilmektedir. 2.1. Kütahya nın Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi Türkiye de 2001 sonrası dönem için İller Bazında Kişi Başına Milli Gelir rakamları açıklanmadığı için Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Endeksi burada bir karşılaştırma aracı olarak kullanılmaktadır. Kütahya Kalkınma Bakanlığı tarafından açıklanan iller bazında Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE-2011) verilerine göre; Kütahya, Batı Anadolu nun en zayıf iki ilinden (diğeri Afyonkarahisar) birisidir. Aşağıdaki harita bu verilere göre oluşturulmuştur. Haritada koyu renkler yüksek endeks değerlerini ve açık renkler ise düşük endeks değerlerini göstermektedir. Bu görüntüsüyle Afyonkarahisar ve Kütahya, Batının Doğusunda ifadesiyle tanımlanabilir. SEGE 2011 verilerine göre Kütahya ili ve sınır komşusu olan illerin SEGE Endeks değerleri ve sıralamadaki yerleri aşağıdaki gibidir: İl adı SEGE 2011 Sırası SEGE 2011 Değeri Bursa 6 1,3740 Eskişehir 7 1,1671 Balıkesir 22 0,4764 Manisa 23 0,4711 Uşak 25 0,3737 Bilecik 27 0,3634 Kütahya 38 0,0198 Afyonkarahisar(*) 43-0,0797 (*)Negatif değerler, o ilin Türkiye ortalamasının altında olduğunu gösterir.

14 2.2. Enflasyon (Tüketici Fiyatları Endeksi) Aralık 2014 te açıklanan TUİK Manisa Bölge Müdürlüğü verilerine göre (TÜFE) Tüketici Fiyatları Endeksi ndeki değişim incelendiğinde, enflasyonun TR33 Bölgesinde Türkiye ortalamasının altında gerçekleştiği görülmektedir. Aşağıda bazı bölgelerle karşılaştırmalı olarak TR33 Bölgesinde enflasyon rakamları verilmektedir. İstatistiki bölgeler Bir önceki aya göre değişim oranı (%) Bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı (%) On iki aylık ortalamalara göre değişim oranı (%) TÜRKİYE -0.44 8.17 8.85 TR10 (İstanbul) -0.46 8.91 9.14 TR22 (Balıkesir, Çanakkale) -0.93 8.62 9.55 TR31 (İzmir) -0.46 8.54 9.55 TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) -0.07 7.71 8.84 TR33 (Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak) -0.27 7.60 8.53 TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) -0.47 7.46 8.53 2.3. İhracat Performansı Türkiye İhracatçılar Merkezi (TİM) verilerine göre 1 Ocak 2014 31 Aralık 2014 arasında Kütahya ve sınır komşusu illerin ihracat performansları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Kütahya nın ihracatında 2014 yılında artış gözlenmektedir. Ayrıca Kütahya nın TR33 bölgesinin diğer illerine kıyasla daha az ihracat yaptığı da anlaşılmaktadır. İhracatçı Firmaların Kanuni Merkezleri Bazında İhracat Performansı 1 Ocak-31 Aralık 2013 1 Ocak - 31 Aralık 2014 Eğilim Afyon 361.132.000 358.346.000 Azalış Balıkesir 621.220.000 548.120.000 Azalış Bilecik 86.716.000 86.441.000 Azalış Bursa 12.856.126.000 12.749.752.000 Azalış Eskişehir 812.100.000 899.547.000 Artış Kütahya 180.020.000 194.066.000 Artış Manisa 4.028.783.000 4.311.380.000 Artış Uşak 258.797.000 268.353.000 Artış

15 2.4. Yeni kurulan ve kapanan işletmeler Kütahya ilindeki yeni kurulan ve kapanan işletmeler verisine bakıldığında, yeni kurulan şirketlerde artış olduğu gözlenmektedir. 2013 yılında 390 şirket kurulmuşken, 2014 yılında bu rakam 414 e yükselmiştir. Bu durum %6 lık bir artışa tekabül etmektedir. Ancak şirket kurulumunda Türkiye ortalamasının %18 artmış olduğu düşünüldüğünde, Kütahya ilindeki artışın sınırlı kaldığı görülmektedir. İl Adı ŞİRKET 2014 OCAK-KASIM (ONBİR AYLIK) 2013 OCAK-KASIM (ONBİR AYLIK) KURULAN KAPANAN KURULAN KAPANAN GERÇEK KİŞİ TİCARİ İŞLETMESİ ŞİRKET GERÇEK KİŞİ TİCARİ İŞLETMESİ ŞİRKET GERÇEK KİŞİ TİCARİ İŞLETMESİ ŞİRKET GERÇEK KİŞİ TİCARİ İŞLETMESİ Kütahya 110 304 28 177 124 266 33 121 Kütahya Toplam 414 205 390 154 Ancak asıl dikkat çekici veri kapanan şirketler konusundadır. Kütahya da kapanan şirket sayısı 2013 yılında 154 olurken, 2014 yılında kapanan şirket sayısı 205 e yükselmiştir. Bu durum kapanan şirket sayısında %33 lük bir artışa tekabül etmektedir. Oysa aynı dönemde Türkiye ortalamasında kapanan şirket sayısında %1 lik azalma gözlenmiştir. Türkiye de kapanan şirket sayısı azalırken, Kütahya ilinde kapanan şirket sayısındaki %33 lük yüksek artış dikkat çekicidir. 250 200 150 Kütahya'da Kapanan Şirket Sayısı +%33 205 154 525 450 375 Kütahya'da Kurulan Şirket Sayısı +%6 414 390 100 300 225 50 150 75 0 2013 2014 0 2013 2014

16 2.5. Çalışanların Sayısındaki Değişim Ağustos 2013 ve Ağustos 2014 arasında Kütahya ili ve sınır komşularında çalışanların sayısındaki değişim incelendiğinde, Kütahya ilindeki çalışan sayısının %1,1 artması sevindiricidir. Ancak TR33 Bölgesi (Kütahya, Afyon, Manisa, Uşak) içindeki en düşük artışın Kütahya ilinde olması dikkat çekicidir. İl Adı Ağustos 2013 Ağustos 2014 Çalışan Sayısında Değişim (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) Çalışan Sayısındaki Fark (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) Afyonkarahisar 80.865 85.739 6,0% 4.874 Balıkesir 152.543 155.200 1,7% 2.657 Bilecik 42.060 42.022-0,1% -38 Bursa 587.394 616.636 5,0% 29.242 Eskişehir 157.617 167.912 6,5% 10.295 Kütahya 79.062 79.963 1,1% 901 Manisa 212.581 220.435 3,7% 7.854 Uşak 53.230 57.420 7,9% 4.190 2.6. Esnaf Sayılarındaki Değişim Ağustos 2013 Ağustos 2014 döneminde Kütahya ili ve sınır komşularında esnaf sayıları incelendiğinde, Kütahya ilinde esnaf sayısının %0,8 oranında (95 adet) arttığı gözlenmektedir. TR33 Bölgesinde (Kütahya, Afyon, Manisa, Uşak) Afyonkarahisar ve Manisa nın ardından 3. Sırada yer almaktadır. İl Adı Ağustos 2013 Ağustos 2014 Esnaf Sayısında Değişim (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) Esnaf Sayısındaki Fark (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) Afyonkarahisar 15,824 16,632 5.1% 808 Balıkesir 36,711 36,248-1.3% -463 Bilecik 4,236 4,127-2.6% -109 Bursa 79,064 78,596-0.6% -468 Eskişehir 15,536 17,386 11.9% 1,850 Kütahya 12,506 12,601 0.8% 95 Manisa 35,372 36,084 2.0% 712 Uşak 11,575 11,460-1.0% -115

17 2.7. Çiftçi Sayısındaki Değişim Ağustos 2013 Ağustos 2014 döneminde Kütahya ili ve sınır komşularında çiftçi sayıları incelendiğinde, Kütahya ilinde çiftçi sayısının %12,5 oranında (1322 adet) azaldığı gözlenmektedir. TR33 Bölgesinde (Kütahya, Afyon, Manisa, Uşak) Kütahya nın çiftçi sayısı en fazla azalan il olduğu anlaşılmaktadır. İl Adı Ağustos 2013 Ağustos 2014 Çiftçi Sayısında Değişim (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) Çiftçi Sayısındaki Fark (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) Afyonkarahisar 21,287 20,134-5.4% -1,153 Balıkesir 32,203 29,640-8.0% -2,563 Bilecik 2,630 2,502-4.9% -128 Bursa 25,612 23,710-7.4% -1,902 Eskişehir 7,855 7,568-3.7% -287 Kütahya 10,561 9,239-12.5% -1,322 Manisa 45,239 42,129-6.9% -3,110 Uşak 9,531 8,703-8.7% -828 2.8. Kamu Çalışanlarının Sayısındaki Değişim Ağustos 2013 Ağustos 2014 döneminde Kütahya ili ve sınır komşularında kamu çalışanlarının sayıları incelendiğinde, Kütahya ilinde kamu çalışanı sayısının %4 oranında (829 adet) arttığı gözlenmektedir. TR33 Bölgesinde (Kütahya, Afyon, Manisa, Uşak) Kütahya nın kamu çalışanı sayısı en düşük hızla artan il olduğu anlaşılmaktadır. Aynı durum bütün komşu illerle kıyaslandığında da görülmektedir. İl Adı Ağustos 2013 Ağustos 2014 Kamu Çalışanı Sayısında Değişim (Ağ. 2014 Ağ. 2013) Kamu Çalışanı Sayısındaki Fark (Ağ. 2014 Ağ. 2013) Afyonkarahisar 26,011 27,278 4.9% 1,267 Balıkesir 45,991 47,870 4.1% 1,879 Bilecik 8,285 8,942 7.9% 657 Bursa 70,162 75,195 7.2% 5,033 Eskişehir 36,604 38,701 5.7% 2,097 Kütahya 20,513 21,342 4.0% 829 Manisa 39,541 42,350 7.1% 2,809 Uşak 12,328 12,926 4.9% 598

18 2.9. İşyeri Sayısındaki Değişim Ağustos 2013 Ağustos 2014 döneminde Kütahya ili ve sınır komşularında işyeri sayıları incelendiğinde, Kütahya ilinde işyeri sayısının %0,2 oranında (15 adet) arttığı gözlenmektedir. TR33 Bölgesinde (Kütahya, Afyon, Manisa, Uşak) Manisa ve Kütahya nın kötü bir performans gösterdiği anlaşılmaktadır. İl Adı Ağustos 2013 Ağustos 2014 İşyeri Sayısında Değişim (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) İşyeri Sayısındaki Fark (Ağustos 2014 - Ağustos 2013) Afyonkarahisar 11,046 11,336 2.6% 290 Balıkesir 24,932 25,655 2.9% 723 Bilecik 4,158 4,227 1.7% 69 Bursa 64,088 67,212 4.9% 3124 Eskişehir 17,739 18,430 3.9% 691 Kütahya 9,567 9,582 0.2% 15 Manisa 24,208 24,209 0.0% 1 Uşak 7,451 7,740 3.9% 289 2.10. Kadın İstihdamındaki Değişim Ağustos 2013 Ağustos 2014 döneminde Kütahya ili ve sınır komşularında kadın istihdamına ilişkin veriler incelendiğinde, Kütahya ilinde kadın istihdamının %9,4 oranında (1266 adet) arttığı gözlenmektedir. İldeki kadın istihdamının toplam istihdama oranı incelendiğinde ise Kütahya da kadın istihdamı %18,4 oranındadır ve bu oran Kütahya nın komşularına oranla düşük bir rakamdır. İl Adı Ağustos 2013 Ağustos 2014 İldeki Kadın İstihdamının Toplam İstihdama Oranı (Ağustos 2014) Kadın İstihdamındaki Değişim (Ağ. 2014 - Ağustos 2013) Kadın İstihdamındaki Fark (Ağ. 2014 - Ağustos 2013) Afyonkarahisar 14,889 16,378 19.1% 10.0% 1,489 Balıkesir 37,192 38,499 24.8% 3.5% 1,307 Bilecik 8,742 9,826 23.4% 12.4% 1,084 Bursa 164,270 177,232 28.7% 7.9% 12,962 Eskişehir 40,342 44,953 26.8% 11.4% 4,611 Kütahya 13,423 14,689 18.4% 9.4% 1,266 Manisa 49,164 53,646 24.3% 9.1% 4,482 Uşak 13,643 15,389 26.8% 12.8% 1,746

19 2.11. İşsizlik Sigortası Başvurularındaki Değişim Ağustos 2013 Ağustos 2014 döneminde Kütahya ili ve sınır komşularında işsizlik sigortası başvurularındaki değişim incelendiğinde, Kütahya ilinde işsizlik sigortasına başvuruların %7,3 oranında (33 adet) arttığı gözlenmektedir. Bu oran TR33 Bölgesindeki (Kütahya, Afyon, Manisa, Uşak) en düşük rakamdır. İl Adı Ağustos 2013 Ağustos 2014 İşsizlik Sigortası Başvuru Sayısındaki Değişim (Ağ. 2014 - Ağustos 2013) İşsizlik Sigortası Başvuru Sayısındaki Fark (Ağ. 2014 - Ağustos 2013) Afyonkarahisar 206 276 34.0% 70 Balıkesir 426 715 67.8% 289 Bilecik 223 224 0.4% 1 Bursa 2,701 3,591 33.0% 890 Eskişehir 292 607 107.9% 315 Kütahya 452 485 7.3% 33 Manisa 907 1,136 25.2% 229 Uşak 268 460 71.6% 192 2.12. Kurumlar Vergisi Mükellef Sayıları 2012 Aralık ve 2014 Ekim arası dönemde Kurumlar Vergisi mükelleflerinin sayısı açısından Kütahya ili ve sınır komşularına bakıldığında, Kütahya daki mükellef sayısının azalış eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu dönemde TR33 Bölgesi (Kütahya, Afyon, Manisa, Uşak) içinde sadece Kütahya ilinde azalış yaşandığı dikkati çekmektedir. İl Adı Aralık 2012 Aralık 2013 Ekim 2014 Eğilim Afyon 3.689 3.699 3.727 Artış Balıkesir 5.356 5.250 5.204 Azalış Bilecik 975 974 954 Azalış Bursa 23.509 23.760 23.992 Artış Eskişehir 5.429 5.560 5.642 Artış Kütahya 2.390 2.436 2.371 Azalış Manisa 5.489 5.521 5.592 Artış Uşak 1.646 1.692 1.725 Artış

20 2.13. Konut ve Motorlu Taşıt Satışları TUİK Manisa Bölge Müdürlüğü verilerine göre Manisa da 2014 Kasım ayında 1.522 adet, Afyonkarahisar da 560 adet, Kütahya da 603 adet, Uşak ta 308 adet konut satılmıştır. Aynı dönemde Manisa da trafiğe kayıtlı araç sayısı Ekim ayı sonu itibarıyla 498.812 adet, Afyonkarahisar da 186.527 adet, Kütahya da 181.400 adet, Uşak ta ise 113.957 adet olmuştur. Aşağıdaki tabloda 2013 yılında TR33 Bölgesi illerinde bin kişi başına düşen otomobil sayıları verilmektedir. İl Adı 2013 Yılında Bin kişi başına otomobil sayısı Manisa 122 Afyonkarahisar 95 Kütahya 149 Uşak 146