TÜRKİYE DE GÜNCEL AŞI UYGULAMALARI Doç. Dr. Ruhuşen Kutlu Meram Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD.
artan nüfus değişen çevre iklim ve yaşam koşulları gelişen teknoloji Her yaşta enfeksiyon hastalıklarına yakalanma riskini artırmıştır
ENFEKSİYON HASTALIKLARI İLE SAVAŞTA en güvenilir en etkili en ekonomik en iyi tıbbı yaklaşım AŞILAMA
Bağışıklama: Her çocuğun en doğal hakkı! En efektif yaklaşım olmasına karşın, ülkenin ekonomik düzeyi ile paralellik gösteriyor
Aktif immünizasyon *Aktif immünizasyonun temel prensibi, modifiye edilmiş mikroorganizma veya toksin antijeninin konağa verilmesiyle, konakta koruyucu immüniteyi sağlayacak antikor yapımını uyarıp, immünolojik belleği oluşturarak aynı patojen ile karşılaşan konağın hastalıktan korunmasını sağlamaktır. Bu: *Doğal enfeksiyonu geçirerek veya aşılayarak kazanılır.
*Sadece aşılanan kişiyi hastalıklardan korumakla kalmayıp, aynı zamanda o hastalığın *toplumda kontrol altına alınması, *eliminasyonu ve *mümkünse eradikasyonunu sağlamaktır. Aşılamanın amacı
Çiçek hastalığı immünoloji ilkelerinin, sağlık alanındaki en başarılı uygulamasıdır. WHO - 1980 - Eradikasyondan önce fatalite oranı %10-9 aralık 1979 da : Eradikasyon tamamlandı
Ülkemizde son polio vakası 26 Kasım 1998 tarihinde görülmüştür. Ancak halen dünyada vakaların görülmesi nedeniyle program ve aşılama çalışmalarına devam edilmektedir. Polio Eradikasyon Programı çalışmaları ile Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ) Türkiye ile birlikte Avrupa Bölgesi ni 21 Haziran 2002 de Poliodan Arındırılmış Bölge Sertifikası ile belgelendirmiştir.
Ülkemizde son Polio Olgusu: Melik MİNAS-Ağrı, 26 Kasım 1998 DSÖ-Avrupa bölgesine polio eradikasyonunun sertifikası (21 Haziran 2002)
Bir aşının kullanıma girmesi için O hastalığın: O toplumda sık görülüyor olması, Ölümcül niteliğinin fazla olması, Tedavi olanaklarının sınırlı olması, Aşının bağışıklık gücünün yüksek olması, İstenmeyen yan etkilerin az olması, Aşı giderlerinin karşılanabilir olması.
AŞI Aşılar ile bazıları ömür boyu koruyucu, bazıları kısmen koruyucu; diğerlerinde belirli aralıklarla tekrarlanmaları durumunda koruyucu olan immünite oluşur. Özetle bağışıklama İmmün sistemin bir etkene karşı bağışıklık geliştirmek amacı ile uyarılmasıdır.
İMMÜN SİSTEM deki iki BÜYÜK B lenfositi T lenfositi
Edinsel bağışıklık karşılaştığı yabancı maddelere karşı konağı 3 aşamada savunur: A- Yabancı olduğunu algılar B- Bunlara karşı savunmayı sağlar C- Bir daha unutmamak üzere belleğine kaydeder
Ülkemizde son yıllardaki değişiklikler ile Ulusal Aşı Uygulaması kapsamında 11 farklı hastalık önlenmeye çalışılmaktadır. Hepatit A ve suçiçeği aşısı henüz aşı takvimine eklenmemiştir, ancak (doktor,hemşire..vs) gibi risk gruplarına yapılmaya başlanmıştır.
*Türkiye de etkin ve sürekli aşı uygulamaları 1930 yılında çiçek aşısı uygulanmasını zorunlu kılan yasa ile başlamıştır. *Sağlık Bakanlığı bünyesinde aşıyla ilgili alanlardaki uzman kişilerden oluşan Bağışıklama Danışma Kurulu nun (BDK) bilimsel desteği ve önerileri doğrultusunda geliştirilmekte ve yürütülmektedir. BDK yılda en az iki kez toplanarak güncel gelişmeleri görüşmekte ve önerilerde bulunmaktadır. * Ülkemizde bugün ki bildiğimiz anlamda genişletilmiş aşılama programı 1985 yılında Türkiye Aşı Kampanyası ile başlamıştır.
Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP) *Özellikle kitlesel aşılamalarla toplumsal bağışıklığın oluşması suretiyle hastalıkların eliminasyonuna da imkan tanıması aşıların önemini daha da artırmaktadır. *Hastalıkları kontrol altına almak ve tamamen ortadan kaldırmak amacı ile hassas yaş gruplarına enfeksiyona yakalanmalarından önce ulaşıp bağışıklanmalarını sağlamak için yapılan aşılama hizmetlerini içerir. * Duyarlı yaş gruplarında kapı kapı dolaşma (mop up), yakalama (catch up) ya da takip (follow up) gibi ek aşılama programları yürütülmektedir.
Temel amaç; doğan her bebeğin aşı takvimine uygun olarak hastalıklara karşı bağışık hale getirilmesidir. Genişletilmiş deyimi ise aşısız veya eksik aşılı bebek ve çocukların tespit edildiği anda aşılanmasının sağlanması ve bu uygulamanın ülke genelinde her yerde eşit olarak yapılması anlamını vurgulamak için kullanılmaktadır. Bu aşıların tamamı Sağlık Bakanlığı tarafından temin edilmekte ücretsiz şekilde uygulanmaktadır.
GBP-HEDEFLERİ %95 aşılama oranına ulaşmak ve devamlılığını sağlamak, 12-23 aylık bebeklerin %90 ını tam aşılı hale getirmek, Okul çağı çocuklarının rapel aşılarını tamamlamak, 5 yaş altı (0-59 aylık) eksik aşılı ya da aşısız çocukları belirleyerek aşılarını tamamlamak,
GBP-HEDEFLERİ-2 Her il düzeyinde %90 aşılama oranlarına ulaşmak ve devamlılığını sağlamak, Tespit edilen tüm gebelere uygun tetanoz dozunu uygulamak. Kayıt bildirim sistemini güçlendirmek, Toplum katılımını sağlamak.
Türkiye de aşılamanın tarihçesi 1930 lar: Çiçek aşılaması 1937: Difteri, Boğmaca aşılaması 1952: BCG aşılaması 1963: Oral Polio aşılaması 1968: DBT aşılaması 1970: Kızamık aşılaması 1981: Genişletilmiş Bağışıklama Programı 1985: Türkiye Aşı Kampanyası
Türkiye Aşı Tarihçesi 1995: Polio Ulusal Aşı Günleri 1996: Kızamık Hızlandırma Kampanyası 1997: Polio Mop-up 1998: Hepatit-B Aşılaması 2003: Kızamık Okul Aşı Günleri 2005: Kızamık Aşı Günleri 2006: KKK aşısının programa eklenmesi 2006: Hib aşılamasının başlatılması 2008: DaBT-IPA-Hib 5 li aşı 2007-2008: İlköğretim yaş gruplarının Hepatit B ve Kızamıkçık aşılarının tamamlanması 2008 Kasım: Konjuge pnömokok aşısının takvime girişi 2010-2011:DaBT-IPA 4 lü aşı ilkokul 1.sınıfa yapıldı. 2012: Hepatit A ve suçiçeği aşısı (sağlık personeline)
Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP) Boğmaca, Difteri, Tetanoz, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Tüberküloz, Poliomyelit, Hepatit B, Hemofilus influenza tip b ve Pnömokoklara bağlı aşılamalar yapılmaktadır. **Hepatit A ve suçiçeği aşısı risk gruplarına başlandı, yakında Ulusal Aşı Takvimine girecek.
120 100 Ülkemizde GBP kapsamında Aşılama Oranları, 2002-2010 2002-2010 Aşılama Hızları 94 93 92 94 80 % 60 50 40 20 0 BCG DBT3/Pol3* içeren aşı HBV-3 KIZAMIK* içeren aşı TT/Td-2+ 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Aşıların Sosyal getirileri: - Hastanelere yatışı azaltır - Eğitimin aksaması önlenir - Tedavi giderleri azalır - Salgın olasılığı azalır - Toplu bağışıklığı Herd immünite sağlar.
Aşıların sahip olması gereken özellikler Güvenilirlik Koruyuculuk Uzun süreli etki Nötralizan antikor yanıtı Aşı kendi başına hastalık ya da ölüme yol açmamalı Patojenle karşılaşıldığında hastalıktan korumalı Koruyuculuğu uzun yıllar sürmelidir Nötralizan antikorlar oluşturmalıdır T hücre yanıtı Pratik açıdan T hücrelerini uyarmalıdır Biyolojik olarak stabil, ucuz, kolay uygulanabilir olmalı Yan etkileri az olmalıdır
Aşılama Teknikleri BCG aşı uygulaması (intradermal
Aşılama Teknikleri Bir yaşın altında aşı uygulama yeri olarak uyluk tercih edilir. Uyluktan uygulamanın sebebi küçük çocuklarda deltoid kas dokusunun yeterince gelişmemiş olmasıdır.
1- Canlı aşılar genellikle subkutan (deri altı) uygulanır 2- Adjuvan içeren aşılar IM uygulanır. (SC veya ID uygulanırsa lokal enflamasyon, renk değişimi, granülom oluşumu vb. artar) Aşı üreticinin önerdiği yoldan farklı bir yolla uygulandığında aşı etkinliği azalabilir veya lokal yan etki riski artabilir
Temel Bağışıklama Prensipleri 1-İki canlı parenteral viral aşı (örnek KKK ve suçiçeği) aynı gün farklı kollardan uygulanabilir. Eğer aynı gün uygulanmadılar ise aralarında en az 28 gün süre bırakılması gerekir. (aksi taktirde ilk aşıya yanıt olarak oluşan antikorlar ikinci aşının etkinliğini teorik olarak azaltabilir). 2- Genel olarak canlı aşılar hamilelerde kontrendikedir. 3- Canlı aşılara karşı gelişen bağışıklık ömür boyu sürerken toksoid aşılara (örn: tetanoz, boğmaca, difteri) gelişen yanıt zaman içinde azalır. Bu nedenle bunlara pekiştirme (rapel) dozu gerekir. 4- Eş zamanlı olarak uygulanmayan canlı parenteral aşılar arasında en az 4 hafta olmalı 5- Bir hastalığı geçirmiş ya da hastalığa karşı bağışıklanmış kişinin aşılanmasında sakınca yoktur.
Temel Bağışıklama Prensipleri 6- Aşılar hiçbir şekilde yarım / bölünmüş dozlarda uygulanmaz. 7- Birden fazla doz şeklinde uygulanan aşılar için, normalde önerilen zaman aralığı aşılmış ise, aşılama serisine yeniden başlamak gerekmez. 8- Farklı üreticilerce hazırlanmış aşılar birbirlerinin yerlerine kullanılabilir. 9-Aşılama öncesi ve sonrasında bağışıklık düzeyinin ölçülmesi için endikasyon enderdir. 10- Canlı ve ölü aşıların anne sütü üzerine etkisi yoktur, emzirme immünizasyonu etkilemez. 11- Prematüre bebekler zamanında doğmuş bebeklerle aynı kronolojik yaş ve protokol içerisinde aşılanmalıdır, doz azaltımı veya bölünme olmaz.
İyi bir AŞI dan beklenenler Sadece oluşturduğu antikor titresi mi önemli? HAYIR: - antikorların kalitesi (avidite vs) - yanıtın belleği - T hücre yanıtını uyarma oranı - immünolojik açıdan güvenirliği - sadece sağlıklılarda değil, diğer gruplarda etkinliği önemli
Aşıların içeriği Aktif immünite oluşturan antijen Süspansiyon sıvıları Aşıların temel komponentleri Prezervatifler Stabilizatörler Antibiyotikler Adjuvanlar
ADJUVAN lar 1- Neden ADJUVAN Gerekli? İmmünojeniteyi arttırma: * Yanıtı güçlendirerek * İmmünokompetan hücrelere dağıtımın (delivery) daha efektif yapılabilmesini sağlayarak 2- Etki mekanizmaları: * Antijeni depolayarak * İmmünokompetan hücreleri çekerek * Doğal direnç hücrelerini aktive ederek
Daha İYİ aşılar için arayışlar... Özellikle yaşlılarda ve immün sistemi baskılanmışlarda daha güçlü uyarıya gereksinim var Bu durumda: - yeni uygulama yöntemleri - yeni immünojenler - yeni adjuvanlar
Aşı kombinasyonları: bir gereksinim Uygulama açısından: * Aşılanan için * Aşılayan için * Enjeksiyon sayısı azalıyor * Aşıların kabulü artıyor Halk sağlığı açısından: * Hekim ziyareti sayısı azalıyor * Aşılama oranları artıyor * Yeni antijenlerin eklenmesi kolaylaşıyor * Hata oranı azalıyor * Toplumda ve hekimler arasında direnç azalıyor Ekonomik açıdan: * Monovalan aşılardan ucuz
AŞILARIN KONTRENDİKASYONLARI 40 C nin üzerindeki yüksek ateşli ağır hastalıklarda aşılama ertelenir. İmmün yetmezlikte, immünosupresif tedavi alanlarda, kortikosteroid kullananlarda, radyoterapi ve kanser tedavisi görenlerde hiçbir canlı aşı yapılmamalıdır. Aktif bir nörolojik hastalığın varlığı
AŞILARIN KONTRENDİKASYONLARI Aşının komponentlerine karşı (yumurta proteini, jelatin veya antibiyotik gibi) anaflaktik reaksiyon görülmesi kontrendikasyon oluşturur. Şayet gama globülin yapılmışsa optimal antikor üretimini sağlamak için bunu takip eden aşı 3 aya kadar geciktirilmelidir.
AŞILAMANIN KONTRENDİKE OLMADIĞI DURUMLAR Hafif, orta derecede lokal reaksiyon İlk aşıdan sonra hafif veya orta derecede ateş Ateşli veya ateşsiz hafif hastalık Devam eden antibakteriyel tedavi Hastalıkların nekahat dönemi Prematürite Yakında geçirilmiş enfeksiyon hastalığı Annenin gebeliği Aşılanmamış ev halkı Penisilin allerjisi ve diğer nonspesifik allerjiler, ya da yakın akrabalardaki allerjik öyküler
BCG aşısı 2. ayda tek doz sol omuza intradermal uygulanır. 0-12 aylık bebeklere 0.5 diziyem yapılır, 12 ay üstü ve erişkinlere 1 diziyem yapılır. 3.aydan sonra yapılacaksa PPD sonucuna göre yapılır. Işığa ve ısıya çok duyarlıdır Koruyuculuğu %0-80 arasında değişir. Akciğer tüberkülozu? Dissemine hastalıktan koruyucudur Milier Tbc Tbc.Menenjit
DİFTERİ-Asellüler BOĞMACA-TETANOZ- Hib_İnaktif Polio (5 li aşı) Ülkemizde 5 li aşı şeklinde (DaBT-IPA-Hib) 2, 4, 6. ayda uygulanır. 12. ayda ve ilköğretim 1. sınıfta 4 lü aşı (DaBT-IPA) şeklinde rapelleri yapılır.
HEPATİT-B AŞISI Bebeğin aşısı doğumla başlar ve yapılan ilk aşı hepatit B aşısıdır. Hepatit-B aşısı doğumdan sonra ilk 72 saat ( tercihen ilk 24 saat) içinde uygulanmalıdır. Eğer anne HBsAg(-) yani Hepatit B taşıyıcısı değil ise; Doğumun ilk günü Hepatit B aşısı 10µgr=0.5ml im.yapılır, ikinci dozu 1.ay ve üçüncü dozu ise 6.ayda ise uygulanır.
HBsAg(+) olan taşıyıcı anneden doğan bebeklere Bebek doğar doğmaz tüm vücudu alkolle iyice temizlenir. Hepatit B spesifik immunglobulini 0.5ml im. Hepatit B aşısı 10µgr=0.5ml. im. olarak immunglobulinin yapıldığı ekstremiteden farklı bir yere yapılır. 3 ay sonra Ak. bakılır
Doğum ağırlığı 2000 gr üzerindeki çocuklarda: Hepatit B aşılama şeması aynen uygulanmalıdır. Doğum ağırlığı 2000 gr altındaki bebeklerde ise: Anne Hepatit-B taşıyıcısı değilse bebek 2000 grama ulaşınca veya 1.ayın sonunda ilk dozu yapılır, ilk dozdan 1 ay ve 6 ay sonra aşı tekrarlanır (toplam 3 doz uygulanır). Anne Hepatit-B taşıyıcısı ise 1. doz sayılmaz, 3 doz daha aynen uygulanır (toplam 4 doz)
HEPATİT A İnaktive aşı. 6 ay arayla 2 doz Temas sonrası 2 hf içinde Ig im flk 0.1 ml/kg Endemik bölgeye seyahat edenlere, iv uyuşturucu kullananlara, homoseksüellere, kronik karaciğer hastalığı olanlara önerilir.
TETANOZ AŞISI TETANOZ 15-49/Gebe tetanoz aşı takvimi Doz Td 1 Td 2 Td 3 Td 4 Td 5 Uygulama zamanı Gebeliğin 4. ayında - İlk karşılaşmada Td 1 den en az 4 hafta sonra Td 2 den en az 6 ay sonra Td 3 den en az 1 yıl sonra ya da bir sonraki gebelikte Td 4 den en az 1 yıl sonra ya da bir sonraki gebelikte Koruma süresi Yok 1-33 yıl 5 yıl 10 yıl Doğurganlık çağı boyunca 12. haftadan itibaren aşılanabilir. Tek doz Td almış gebe ve bebeği risk altındadır. Uygun aralıklarla yapılmış 3 doz DBT/Td/TT=doğurganlık çağı 2 doztt/td Aşı takvimine kaldığı yerden devam edilir.
Kızamık Kızamıkçık Kabakulak aşısı (KKK) İlk doz 12. ayda, 2. doz ilkokul 1. sınıfta uygulanır. Eğer ikinci doz yapılmamışsa 11-12 yaşlar arasındaki bir vizit sırasında da yapılabilir. 4 hf içinde gebe kalmayı planlıyorsa KKK yapılmaz ya da aşıdan sonra 4 hf korunur. Kızamıkta bulaştan sonraki ilk hafta içinde korunmada gamaglobulin kullanılabilir.
İNFLUENZA AŞISI (GRİP AŞISI) Aşı her yıl yenilenmekte ve o yıl salgın yapması beklenen grip suşlarını içermektedir. İdeal zaman: ekim-kasım başı Risk altında olan bireylerin ve okul çocuklarının özellikle aşılanması gereklidir. *6ay-3 yaş arası çocuklarda : ilk kez yapılıyorsa : Bir ay ara ile 2 yarım doz uygulanır. Daha önce grip aşısı ile aşılanmış çocuklarda :1 yarım doz yapılır. *3-9 yaş arası çocuklarda : ilk kez yapılıyorsa :bir ay ara ile 2 tam doz uygulanır. Daha önce grip aşısı ile aşılanmış çocuklarda :1 tam doz yapılır. *10 yaş üstü erişkin ve çocuklara her yıl tek doz uygulanır.
Haemophilus influenza Tip B (Hib) <1 yaşında rutin aşılamada 5 li aşı içinde yapılır. Çocukluk aşılarını olmamış: 5 yaş + orak hücreli anemi/lösemi/hiv enf/splenektomili kişilerde tek doz. <5 yaş: İlk doz 7-11 ay arasında yapılmışsa 2. doz en az 4 hf sonra yapılır. Final dozu da 12-15 ay arasında yapılır.
KONJUGE PNÖMOKOK AŞISI Türkiye de 7 bileşenli konjuge pnömokok aşısı (KPA-7) Kasım 2008 de uygulamaya girmiş, daha sonra 2011 yılında 13 bileşenli aşı kullanılmaya başlanmıştır. Pnömokoklar hala önemli mortalite (%4-20) ve morbiditeye sahip bakteriyemi, menenjit, pnömoni gibi enfeksiyonlara sebep olan mikroorganizmalardır. Aşı 2.,4.,6. ve 12-15.aylar olmak üzere 4 kez yapılır. İlk 6 ayda aşı olamayanlara (7-11.aylarda): 6-8 hafta ara ile 2 doz, 1. aşıdan 12-15 ay sonra bir rapeli yapılır. 12-24.aylar arasında hiç aşı yapılmamış ise: 6-8 hafta ara ile 2 doz yapılır, rapel yapılmaz.
POLİSAKKARİT PNÖMOKOK AŞISI 23-valent polisakkarit aşısı tek doz 5 yılda bir tekrarlanır. 2 yaş kronik hastalık/bağışıklığı baskılanmış kişiler 65 yaş 2-5 yaş kreş çocukları, bakımevinde yaşayanlar Konjuge aşıları tam, ancak tıbbi sorunu olan 2 yaş son konjuge pnömokok aşısından en az 8hf sonra tek doz yapılır. Immünsupresan tedavi ya da radyoterapiden en az 2 hafta önce uygulanır.
Varisella Zoster (Suçiçeği aşısı) Laboratuvar çalışanı, öğretmen, sağlık personeli İmmünitesi baskılanmış hastaların yakınları Doğurganlık çağındaki gebe olmayan kadınlar HIV ile infekte hastaların bir kısmına yapılır. Temas sonrası: 3 gün içinde aşı >%90 ya da VZIG Canlı atenüe aşı Oka suşu ile hazırlanmıştır. o 12. ayda 1.doz, 4-6 yaşta 2.doz o >4 yaş çocuklarda 1-3 ay ara ile iki doz o > 13 yaş min 4 hf ara ile iki doz
Human Papilloma Virus aşısı(hpv) Kuadrivalan aşı (Gardasil) 0, 2, 6 ay im 6,11,16,18 HPV suşlarını içerir (genital siğil+servikal kanserden korur) Bivalan aşı (Cervarix) HPV 16,18 suşlarını içerir, 0, 1, 6 ay, im Her iki aşının da koruyuculuğu yüksek, en az 5 yıl Aşı 9-26 yaş arası kızlara yapılır. Ancak aşının HPV virusu ile karşılaşmadan önce yapılması uygundur. 25-55 yaş grubuna da yapılabilir. 9-18 yaş erkeklere 3 doz (genital siğilleri azaltma amaçlı)
Menenjit aşısı *(kuadrivalan) A,C, Y, W-135 polisakkarit aşısı 1978 yılında ruhsatlandırılmıştır. *(bivalan iki değerli)a-c polisakkarit aşı : Serogrup A ve C'nin polisakkaritini ihtiva eder. <2 yaş etkili değil. Bağışıklık süresi kısa Hacca gidenlere, erlere uygulanmakta. 2-10 yaş risk grubunda kullanılır.
ROTA VİRUS AŞILARI Gelişmekte olan ülkelerde 2 yaş altı ishallerde en önemli etkenlerden birisi rotaviruslerdir. 2 rotavirus aşısı vardır: Önerilen doz: 2-6 ay arasında 1 ay ara ile oral yoldan 1.aşı Rotateq : 3 dozda yapılır veya 2. aşı Rotarix: 2 dozda yapılır. İnvaginasyon riskini azaltmak için: İlk aşı 6. haftada başlar, 3. aydan önce ilk aşı tamamlanmalıdır. İlk doz rotavirus aşısı yapılmasında en büyük yaş: 14 hafta 6 gündür. 15 haftadan daha büyük olanlara rotavirus aşısı başlanmaz.
KUDUZ AŞISI HDCV «insan diploid hücre aşısı» kullanılmakta. Temas öncesi: Veteriner, hayvan bakıcıları, laboratuar çalışanları, avcılar, endemik ülkelere seyahat edecek olanlar 0, 7, 21 ya da 28. günler uygulanır. Periyodik rapel sadece mesleki durumlarda geçerli Temas sonrası: *Kuduz spesifik IG 20 IU/kg (Ig yara içine ya da çevresine) *5 doz aşı 0-3-7-14-28 im + * Yaranın temizlenmesi
Ergenlikte Bağışıklama 6-13 yaş üzerinde ve daha önce hiç aşılanmamış çocuklarda aşılama şeması (72 ve üzeri): İlk karşılaşma DaBT-İPA, Hep B, KKK İlk karşılaşmadan 2 ay sonra DaBT-İPA, OPA, Hep B, KKK İlk karşılaşmadan 8 ay sonra DaBT-İPA, OPA, Hep B 14 yaş ve üzerinde ve daha önce hiç aşılanmamış çocuklarda aşılama şeması: İlk karşılaşma İlk karşılaşmadan 2 ay sonra İlk karşılaşmadan 8 ay sonra Td, OPA, Hep B, KKK Td, OPA, Hep B, KKK Td, Hep B
Erişkin Aşılama Tetanoz ve Difteri (Td/Tdap ) Pnömokok Influenza Hepatit B Hepatit A KKK Varisella, Zoster HPV Meningokok
Erişkin Aşılama? Her hasta için ayrı düşünülmeli Primer aşı serileri tamamlanmış mı? Geçirdiği hastalıklar? Zemindeki risk faktörleri? Özel durumlar Gebelik Emzirme Sağlık personeli Hayvancılıkla uğraşanlar HIV pozitif hastalar Immunosupresif hastalar Seyahat edenler
SAĞLIK ÇALIŞANLARI BCG aşısı Hepatit B Hepatit A Difteri-tetanoz KKK Suçiçeği İnfluenza aşısı öneriliyor.
AŞILI KİŞİ SAĞLIKLI KİŞİ TEŞEKKÜRLER