TEMİZ HAVA EYLEM PLANI

T.C. ISPARTA VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ 09.09.2013 TARİHLİ VE 2013/37 SAYILI HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME VE YÖNETİMİ GENELGESİ KAPSAMINDA TEMİZ HAVA EYLEM PLANI EKİM, 2014

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ISPARTA ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ISPARTA İLİ TEMİZ HAVA EYLEM PLANI THEP (2014-2019) DESTEK SAĞLAYAN KURUMLAR - Isparta Belediye Başkanlığı - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - İl Halk Sağlığı Müdürlüğü - Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - Meteoroloji Müdürlüğü - Süleyman Demirel Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Başkanlığı - Makine Mühendisleri Odası Başkanlığı Isparta İl Temsilciliği Planın Onay Tarihi 09.10.2014 1

İÇİNDEKİLER Sayfa Numarası İçindekiler 2 Tablo Listesi 3-4 Şekil Listesi 4 1. GİRİŞ 5 1.1 Hava kirliliği ve hava kirliliğinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki zararlı etkileri 5 1.2 Bu planın neden yazıldığına dair genel bilgi ve gerekliliği (mevzuat kapsamında) 6 1.3 Temiz hava eylem planı komisyonu üyeleri (kurum ve kişi bazında) 7 1.4 Temiz hava eylem planını hazırlayanlar ve iletişim bilgileri 7-8 2. İLDEKİ HAVA KALİTESİ DURUMU VE TAHMİNİ 8 2.1. Hava kalitesi ölçüm istasyonu verilerinin değerlendirilmesi 8 (istasyon kuruluş tarihinden itibaren tüm veriler) 2.1.1. Mevcut Durum 8-32 2.2. Gelecek Durum Tahmini 32 2.3 Hava Kalitesi Sınır Değerleri Aşım Durumuna İlişkin Bilgiler 33 2.3.1. Kirlilik Aşımının Yeri (KAY) 33-34 2.4. Kirliliğin Kaynağı ve Değerlendirilmesi 34 2.5. Hava Kalitesi Gösterge Ölçümleri (pasif örnekleme çalışması varsa) 35 2.5.1. Kirlilik Kaynağına Göre Alt Başlıklar 35 2.5.1.1. Sanayi 35 2.5.1.2. Evsel Isınma 35 2.5.1.3 Karayolu Ulaşımı 35 2.6. Emisyon Envanteri 36 2.7 Emisyon Envanterine İlişkin Değerlendirme 36 2.8 Modelleme- Hava Kirliliği Dağılım Haritası (ilde hava kirliliği dağılımını gösteren 36 hava kirliliği dağılım modeli çalışması varsa) 2.9 İzleme Verilerinin Değerlendirme Çıktıları ve Hava Kalitesi Model Sonuçlarının/ 36 Emisyon Envanterinin Birlikte Değerlendirilerek Yorumlanması 3. ALINACAK ÖNLEMLER 36 3.1. Sorumlu Merciler 36 3.2. Durum Analizi 36 3.3. Mevcut Olan İyileştirme Projeleri Veya Önlemlerin Detayları 37 3.4. Kirliliği Azaltmak İçin Uygulanacak Projeler Veya Önlemlerin Detayları (sanayi, 37-39 evsel ısınma ve trafik başlıkları altında) 3.5. Uzun Vadede Araştırılan Veya Planlanan Projeler Veya Önlemlerin Detayları 39 4. SORUNLAR VE OLASI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 40 4.1. İzlemenin (yeri, veri alımı, vs.) İyileştirilmesi İçin Gerekenler Nelerdir? 40 4.2. Emisyon Verisi toplama oranının yükseltilmesi İçin Gerekenler Nelerdir? 40 4.3. Hava Kirliliği Dağılımının Haritalandırılması ve Hava kalitesi modellerinin 40 çalıştırılması için Gerekenler Nelerdir? 4.4. Temiz Hava Eylem Planlarının Geliştirilmesi İçin Gerekenler Nelerdir? 40-41 4.5. Diğer Beklentiler 41 2

5. KAYNAKLAR 41 TABLO LİSTESİ Tablo 1: Isparta İli Uzun Yıllar (2006-2014) Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçları 8 Tablo 2: Isparta İli Hava Kalitesi Uzun Yıllar (1960-2013) Rüzgar Yönleri ve Esme Sayıları 9 Tablo 3: Isparta İli Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Tipi, Ölçülen Parametreler ve İstasyon 13 Koordinat Bilgileri Tablo 4: Isparta İli Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Bilgileri 14 Tablo 5: Isparta İli Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Bilgileri 14 Tablo-6: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin değerlendirilmesi sonucu belirlenen aşım sayısı tablosu. Tablo-7: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (Kış sezonu SO 2 ve PM Ortalamaları) Tablo-8: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi Grafik Şeklinde ) Tablo-9: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (Kış Sezonu SO 2 ve PM Oranları Aylık Tablo Şeklinde ) Tablo-10: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2006 yılı ) Tablo-11: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2007 yılı ) Tablo-12: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2008 yılı ) Tablo-13: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2009 yılı ) Tablo-14: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2010 yılı ) Tablo-15: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2011 yılı ) Tablo-16: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2012 yılı ) Tablo-17: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2013 yılı ) Tablo-18: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2014 yılı ) Tablo-19: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2006-2007 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-20: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2007-2008 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-21: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2008-2009 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-22: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2009-2010 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-23: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2010-2011 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-24: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2011-2012 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-25: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2012-2013 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) 17 18 18 19 19 20 20 21 21 22 22 23 23 24 24 25 25 26 26 27 3

Tablo-26: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve 27 PM Değişimi 2013-2014 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-27: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları (Kış Sezonu Yıllar itibari ile) 28 Tablo-28: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( Yıllar itibari ile) 28 Tablo-29: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( 2011-2012 Kış Sezonu) 29 Tablo-30: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( 2012-2013 Kış Sezonu) 29 Tablo-31: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( 2013-2014 Kış Sezonu) 30 Tablo-32: Isparta İli Yıllara Göre Kış Sezonu Aşım Gün Değerleri ( 2006-2014 Kış Sezonu) 30 Tablo 33: Yıllara Göre Ortalama Aylık Hava Kalitesi Ölçüm Değerleri 31 Tablo 34: 2014 yılı KVS (24 saat) Verileri Dikkate Alınarak 2014 Yılından 2019 Yılına Kadar PM Parametresi Aşım Riski Senaryosu 32 ŞEKİL LİSTESİ Şekil-1: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Yıllık Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 10 Şekil-2: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Ekim Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 10 Şekil-3: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Kasım Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 11 Şekil-4: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Aralık Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 11 Şekil-5: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Ocak Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 12 Şekil-6: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Şubat Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 12 Şekil-7: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Mart Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 13 Şekil-8: Isparta İli Hava Kalitesi İzleme İstasyonu Resimleri 15 Şekil 9: Isparta İli Hava Kalitesi İstasyonu ve Çevresini Gösterir Harita 16-17 Şekil 10: Isparta İli Hava Kalitesi İstasyonu ve Çevresini Gösterir Harita 33 4

GİRİŞ 1.1. Hava kirliliği ve hava kirliliğinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki zararlı etkileri Hava kirliliği; atmosferde toz, duman, gaz, su buharı şeklindeki kirleticilerin, insan ve diğer canlılara zarar verecek düzeye erişmesidir. Trafik, sanayi ve ısınma sistemleri hava kirliliğinin başlıca kaynaklarıdır. Hızlı kentleşme, şehrin yanlış bölgelere kurulması, kalitesiz yakıtlar ve uygun olmayan yakma sistemleri gibi sebepler de hava kirliliğinin artmasına yol açmaktadır. Yapılan klinik çalışmalarda söz konusu kirleticilerin solunum yolu hastalıklarını artırdığı tespit edilmiştir. Hava kirliliğinin sağlık etkisi öksürük ve bronşitten, kalp hastalığı ve akciğer kanserine kadar değişmektedir. Kirliliğin olumsuz etkileri sağlıklı kişilerde bile gözlenmekle birlikte, bazı hassası gruplar daha kolay etkilenmekte ve daha ciddi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu gruplardan biri yaşlılardır. Fizyolojik kapasitesi ve fizyolojik savunma mekanizması fonksiyonlarındaki azalma, kronik hastalıklardaki artma sebebiyle yaşlılar normal yaş gurubundaki halka nazaran hava kirliliğinden daha kolay etkilenmektedir. Küçük çocuklar, savunma mekanizması gelişiminin tamamlanmaması, vücut kitle birimi başına daha yüksek ventilasyon (soluk alıp verme) hızları ve dış ortamla daha sık temas sebebiyle daha fazla riske sahip diğer bir hassas gruptur. Yaş durumunun yanısıra hava yolunda daralmaya yol açan hastalıklar da kirleticilere hassasiyeti artırmaktadır. Yapılan çalışmalar, kirlilik arttıkça astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalıkları (KOAH) gibi hastalıklarda artış olduğunu göstermiştir. Kalabalık yaşam, yetersiz sanitasyon (çevre hijyeni), beslenme yetersizliği gibi düşük yaşam standartları da hassasiyeti etkileyen faktörlerdendir. Bu şartlarda yaşayanlar enfeksiyon hastalık sorunları ile karşı karşıyadırlar. Dolayısıyla, hava kirliliğinin sonuçlarından daha fazla etkilenilmektedir. Hava Kirliliği ve Risk Grupları Bebekler ve gelişme çağındaki çocuklar Gebe ve emzikli kadınlar Yaşlılar Kronik solunum ve dolaşım sistemi hastalığı olanlar Sigara kullananlar Düşük sosyoekonomik grup içinde yer alanlar Genel olarak havadaki kirleticilerin sağlığa etkileri şöyle toparlanabilir; Solunum fonksiyonlarında bozulma Solunum sistemi hastalıklarında artış Kronik solunum sistemi hastalığı olan kişilerin hastalıklarının alevlenmesinde artış Kronik kalp hastalığı olan kişilerin hastalıklarının alevlenmesinde artış Kanser görülme sıklığında artış Erken ölümlerde artış Her bir hava kirleticinin etki süresi, konsantrasyonu ve diğer karakteristiklerine bağlı olarak insan vücudunda yapmış olduğu etkiler aşağıda sıralanmaktadır. Karbonmonoksit ( CO ) Karbon monoksitin oksijen taşıma kapasitesini azaltması sonucunda kandaki oksijen yetersizliği nedeniyle kan damarlarının çeperleri, beyin ve kalp gibi hassas organ ve dokularda fonksiyon bozuklukları meydana gelmektedir. 5

Kükürt Oksitler ( SOX ) Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı (SO2) kükürtdioksitdir. Her yıl tonlarca SO2 çeşitli kaynaklardan atmosfere verilmektedir. Solunan yüksek konsantrasyondaki kükürt dioksitin %95'i üst solunum yollarından absorbe olmaktadır. Bunun sonucu olarak, bronşit, amfizem ve diğer akciğer hastalık semptomları meydana gelmektedir. Azot Oksitler (NOX) Azot oksitlerin en önemli kaynağı taşıt egzozu ve sabit yakma tesisleridir. Bu gazlar atmosferde doğal gaz çevrimine girerek, nitrik asit (HNO3) oluşumuyla sonuçlanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar. Azot oksitlerin atmosferdeki konsantrasyonuna bağlı olarak, uzun süre maruz kalındığında, akciğerlerde geri-dönüşlü ve geri-dönüşsüz birçok etkisi olduğu saptanmıştır. Akciğer dokusunda yapısal değişikliklere yol açabilmekte ve amfizem benzeri bir tabloya neden olabilmektedir. Düşük seviyeli konsantrasyonlara uzun süre maruz kalınması hücresel düzeyde değişikliklere yol açmaktadır. Ayrıca bakteriyel ve viral enfeksiyonlara karşı direnci düşürmektedir. Yapılan çalışmalar uzun süre azotdioksite maruz kalan çocukların solunum sistemi semptomlarında artış ve akciğer fonksiyonlarında azalış olduğunu göstermiştir. Ancak erişkinlerde benzer bir ilişki net olarak gösterilememiştir. Uçucu Organik Bileşikler Uçucu organik bileşiklere (UOB) maruziyet akut ve kronik sağlık etkileri oluşturur. Düşük dozlardaki UOB ler, astıma ve diğer bazı solunum yolu hastalıklarına sebep olur. UOB ler yüksek konsantrasyonlarda, merkezi sinir sistemi üzerinde narkotik etki yaparlar. Bazı UOB ler ekstrem konsantrasyonlara ulaştıklarında sinir sistemine ait fonksiyonlarda bozulmalara neden olurlar. Toksik özellik gösteren bu bileşikler solunum yolu hastalıklarına sebep oldukları gibi, yüksek konsantrasyonlarda sinir sisteminde tahribata yol açmaktadır. Amerika Çevre Koruma Ajansı (EPA) tarafından yapılan sınıflandırmada benzen kanserojen madde olarak değerlendirilirken; karbon tetraklorür, kloroform, vinil klorür, etilen dibromür kansere sebep olma riski taşıyan maddeler olarak sınıflandırılmıştır. Partikül Maddeler ( PM) Partikül maddelerin fiziksel yapısı ve kimyasal kompozisyonu sağlık açısından oldukça önemlidir. Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH, dioksin, furan gibi) içeren partikül maddeler sağlık açısından çok tehlikelidir. Birçok farklı bileşenden oluşmuş olan partikül maddeler akciğerdeki nemle birleşerek aside dönüşmektedir. PM10, akciğere kadar ulaşıp, kanın içindeki karbon dioksitin oksijene dönüşmesini yavaşlatmakta, bu da nefes darlığına sebep olmaktadır. Bu durumda oksijen kaybının giderilebilmesi için kalbin daha fazla çalışması gerektiği için kalp üzerinde ciddi bir baskı oluşturmaktadır. Partikül maddelerin sağlık üzerine etkileri akuttan daha çokkroniktir. 1.2. Bu planın neden yazıldığına dair genel bilgi ve gerekliliği (mevzuat kapsamında) Hava kalitesinin iyileştirilebilmesi için ülkemizde de tüm gelişmiş ülkelerde olduğu gibi çeşitli yasal düzenlemeler yürürlüktedir. Bunların bir kısmı sanayi, ısınma, trafik gibi kirletici kaynakların kontrolüne yönelik, bir kısmı da soluduğumuz havanın kalitesine ilişkindir. Kirliliğin kontrolüne ilişkin düzenlemelerle hedeflenen, hava kirliliğinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki zararlı etkilerini önlemek veya azaltmak için belirlenmiş hava kalitesi hedeflerini sağlamaktır. Ülkemizde hava kalitesi yönetimine ilişkin usul ve esaslar Avrupa Birliği (AB) çevre mevzuatıyla tam uyumlu olan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Bu Yönetmelik ile temel olarak 13 kirleticiye (SO2, PM10, NOx,..) dair, insan sağlığı ve çevrenin 6

korunabilmesi için sağlanması gerekli olan limit değerler belirlenmiştir. Nihai olarak AB ülkelerindeki hava kalitesi değerlerine ulaşılması hedeflenen bu Yönetmelikte; 2014 yılına kadar mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin kademeli olarak azaltılması; 2014 yılından itibaren de tedbir alma yükümlülükleriyle beraber yine kademeli olarak ana hedefin yakalanması öngörülmektedir. HKDY Yönetmeliğinin öngördüğü sınır değerler, mülga Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde belirtilen sınır değerlerle karşılaştırıldığında aradaki farkın çok yüksek olduğu kolayca anlaşılabilir. Bir diğer deyişle, insan sağlığı ve çevrenin korunabilmesini teminen ülkemizde hava kalitesi sınır değerleri her yıl azalmakta; dolayısıyla mevcut hava kalitesinin iyileştirilmesi için atılması gerekli adımların önemi her geçen yıl daha da artmaktadır. Mevzuatımıza göre bir alanda, öncelikle hava kalitesinin mevcut durumu tespit edilmeli, iyileştirme gerekiyor ise kirliliğin boyutuna göre yerel ölçekte temiz hava ve eylem planlarının geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. 1.3. Temiz hava eylem planı komisyonu üyeleri (kurum ve kişi bazında) İlimiz Mahalli Çevre Kurulu Kararları çerçevesinde hava kirliliğinin azaltılması amaçlı yapılan toplantılarda yer alan Kamu Kurum ve Kuruluşları ile Sivil Toplum Kuruluşları: - Isparta Belediye Başkanlığı - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - İl Halk Sağlığı Müdürlüğü - Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - Süleyman Demirel Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölüm Başkanlığı - Meteoroloji Müdürlüğü - Makine Mühendisleri Odası Başkanlığı Isparta İl Temsilciliği 1.4. Temiz hava eylem planını hazırlayanlar ve iletişim bilgileri ADI SOYADI KURUMU ÜNVANI TEL NO E-POSTA İlknur KARAGÖNEN Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü İl Müdür Yrd. V. 0246 2241300 ikaragönen@csb.gov.tr Harun DOĞRUYUSEVER Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi ve Denetimi Şb. Müdür V. 0246 2241300 harun.dogruyusever@csb.gov.tr Ahmet ASLAN Isparta Belediye Başkanlığı Çevre Koruma Şube Müdürü 0539 5051043 - Çetin AKTAŞ İl Halk Sağlığı Müdürlüğü Çevre Sağlığı Teknisyeni 0542 8343608 caktas32@hotmail.com Serkan BOZTEPE Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Mühendis 0532 5571938 boztepeserkan@hotmail.com 7

Güntekin DOĞAN Meteoroloji Müdürlüğü Tekniker 0533 7683301 güntekin32@hotmail.com Mehmet BEYHAN Süleyman Demirel Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölüm Başkanlığı Yrd. Doç. Dr. 0532 6539703 mehmetbeyhan@sdu.edu.tr Hasan AKILLI Makine Mühendisleri Odası İl Başkanlığı Isparta İl Temsilciliği Oda Başkanı Makine Yüksek Mühendisi 0246 2329028-2. İLDEKİ HAVA KALİTESİ DURUMU VE TAHMİNİ 2.1. Hava kalitesi ölçüm istasyonu verilerinin değerlendirilmesi (istasyon kuruluş tarihinden itibaren tüm veriler) 2.1.1. Mevcut Durum İlimiz Orman Bölge Müdürlüğü bahçesinde bulunan Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonumuzda SO 2 ve PM 10 ölçümleri yapılmaktadır. Ölçüm istasyonunda 24 saat ve 15 er dakika aralarla SO 2 ve PM miktarları tespit edilmektedir. ISPARTA ŞEHİR MERKEZİNDE HAVA KİRLİLİĞİ ÖLÇÜM SONUÇLARI KIŞ DÖNEMİ EKİM KASIM ARALIK OCAK ŞUBAT MART ORTALAMA SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM 2006-2007 - 44-48 178 189 98 192-132 73 79 116 114 2007-2008 23 61 83 109 124 152 169 170 152 180 60 81 102 126 2008-2009 - 47 103 157 148 183 130 159 70 82 62 83 113 119 2009-2010 - 56-144 35 147 54 104 62 66 40 72 48 98 2010-2011 15 57 47 167 50 204 50 171 48 145 39 127 42 145 2011-2012 14-73 - 96 227 49 127 47 124 38 103 53 145 2012-2013 25 67 50 128 29 117 23 112 31 84 35 77 32 98 2013-2014 26 55 29 88 55 173 45 181 45 131-64 40 115 SO 2 ( g / m 3 ), PM ( g / m 3 ) Tablo 1: Isparta İli Uzun Yıllar (2006-2014) Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçları 8

- Ulusal izleme ağına bağlı olmayan hava kalitesi izleme istasyonu var mı? İlimizde Ulusal İzleme ağına bağlı olmayan istasyon bulunmamaktadır. - Meteorolojik veri İlimizde; özelikle Ekim-Mart aylarını içeren kış döneminde ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği yaşanmaktadır. Bu dönem içerisinde durgun meteorolojik şartların yaşandığı (Enverziyon) günlerde kirlilik daha yoğun olarak gözlenmektedir. İl Müdürlüğü olarak Ekim-Mart kış dönemi boyunca Meteoroloji Müdürlüğünden alınan hava (Enverziyon) tahminleri tablolara işlenmektedir. OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1938 1562 1738 1517 1992 2128 2144 NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1186 1091 1171 1213 1509 1726 2112 NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1757 1797 1801 1394 1765 2813 3832 ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1529 1557 1929 1467 1904 2583 3684 E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1023 1080 1090 947 1056 1342 1619 ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1510 1358 1673 1773 1826 1346 1547 SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3878 4388 5546 5481 5148 3081 3086 SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3281 3429 4059 4793 3155 2041 1831 S Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2317 2149 2141 2029 1794 1250 999 SSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 957 871 878 870 923 799 750 SW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1904 1654 1432 1408 1654 1829 1711 WSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2343 1989 2162 2018 2856 3171 3091 W Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3885 3331 3721 3379 3613 3880 3793 WNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 4137 3745 4133 4059 3939 4223 3827 NW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2614 2385 2434 2525 2389 2328 2096 NNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2089 1955 1834 1609 1923 2023 1723 AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1988 1737 1695 1470 1793 21702 NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2240 1641 1662 1346 1208 18105 NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3814 2546 1953 1633 1580 26685 ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3157 2423 2277 1684 1596 25790 E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1387 1145 1223 954 962 13828 ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1444 1255 1529 1384 1842 18487 SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3065 3266 3720 4374 4306 49339 SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2035 2364 3199 3240 3194 36621 S Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1108 1489 1687 1906 2138 21007 SSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 843 1043 1283 1309 1170 11696 SW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1947 2318 2497 2524 1935 22813 WSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3376 4104 4000 3840 2731 35681 W Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 4018 3831 3595 3280 3865 44191 WNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 3637 3505 3230 2849 3730 45014 NW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2019 2037 1869 1876 2379 26951 NNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1586 1391 1520 1721 2106 21480 Tablo 2: Isparta İli Hava Kalitesi Uzun Yıllar (1960-2013) Rüzgar Yönleri ve Esme Sayıları 9

YILLIK N 21702 NNE 18105 NE 26685 ENE 25790 E 13828 ESE 18487 SE 49339 SSE 36621 S 21007 SSW 11696 SW 22813 WSW 35681 W 44191 WNW 45014 NW 26951 NNW 21480 Şekil-1: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Yıllık Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları EKİM N 1695 NNE 1662 NE 1953 ENE 2277 E 1223 ESE 1529 SE 3720 SSE 3199 S 1687 SSW 1283 SW 2497 WSW 4000 W 3595 WNW 3230 NW 1869 NNW 1520 Şekil-2: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Ekim Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 10

KASIM N 1470 NNE 1346 NE 1633 ENE 1684 E 954 ESE 1384 SE 4374 SSE 3240 S 1906 SSW 1309 SW 2524 WSW 3840 W 3280 WNW 2849 NW 1876 NNW 1721 Şekil-3: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Kasım Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları ARALIK N 1793 NNE 1208 NE 1580 ENE 1596 E 962 ESE 1842 SE 4306 SSE 3194 S 2138 SSW 1170 SW 1935 WSW 2731 W 3865 WNW 3730 NW 2379 NNW 2106 Şekil-4: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Aralık Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 11

OCAK N 1938 NNE 1186 NE 1757 ENE 1529 E 1023 ESE 1510 SE 3878 SSE 3281 S 2317 SSW 957 SW 1904 WSW 2343 W 3885 WNW 4137 NW 2614 NNW 2089 Şekil-5: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Ocak Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları ŞUBAT N 1562 NNE 1091 NE 1797 ENE 1557 E 1080 ESE 1358 SE 4388 SSE 3429 S 2149 SSW 871 SW 1654 WSW 1989 W 3331 WNW 3745 NW 2385 NNW 1955 Şekil-6: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Kasım Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları 12

MART N 1738 NNE 1171 NE 1801 ENE 1929 E 1090 ESE 1673 SE 5546 SSE 4059 S 2141 SSW 878 SW 1432 WSW 2162 W 3721 WNW 4133 NW 2434 NNW 1834 Şekil-7: Isparta İli Uzun Yıllar (1960-2013) Mart Ayı Hakim Rüzgar Yönü ve Esme Sayıları - İzleme istasyonu/istasyonlarının yerlerinin tanımlanması Hava Kalitesi İstasyonu İlimiz Orman Bölge Müdürlüğü bahçesi içerisinde bulunmakta olup, istasyonun yan tarafından 20 m. mesafede ara yol bulunmakta olup Orman Bölge Müdürlüğü binası ve lojmanlarında doğalgaz kullanılmaktadır. İstasyon Adı Ölçülen Parametreler İstasyon Tipi Koordinatı X Y ISPARTA SO 2 ve PM 10 Kentsel 4182571 0284580 Tablo 3: Isparta İli Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Tipi, Ölçülen Parametreler ve İstasyon Koordinat Bilgileri 13

ISPARTA İLİ HAVA KALİTESİ İZLEME İSTASYONU BİLGİ FORMU İstasyonun Bulunduğu Şehir ISPARTA İstasyon Başlangıç Tarihi 30 Eylül 2005 İstasyon Enlem Ondalık Dereceleri 30 0 32 50. 075. İstasyon Boylam Ondalık Dereceleri 37 0 46 36. 847. İstasyon Enlem (Derece-Dakika-Saniye) İstasyon Boylam (Derece-Dakika-Saniye) 37 0 C 46 dk. 40 sn. 30 0 C 32 dk. 52 sn. İstasyonun Deniz Seviyesinden Yüksekliği (m) 1022 m. Şehrin Nüfusu 201.873 İstasyon ADI KOORDİNATLARI ÖLÇÜLEN HAVA KİRLETİCİLERİ Enlem Boylam SO 2 PM 10 ISPARTA 30 0 32 50. 075. 37 0 46 36. 847. + + Tablo 4: Isparta İli Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Bilgileri İSİM KODU TR TÜR KİRLETİCİLER İŞLETMECİ ÇALIŞMAYA BAŞLAMA TARİHİ ISPARTA - Kentsel SO 2, PM 10 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulusal Referans Laboratuarı Gölbaşı 2005 Tablo 5: Isparta İli Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Bilgileri 14

Şekil-8: Isparta İli Hava Kalitesi İzleme İstasyonu Resimleri 15

İstasyonun temsil ettiği varsayılan alanın tanımlanması Isparta İli Hava Kalitesi İstasyonu İlimiz Merkezi sayılabilecek bir noktada ana karayoluna yaklaşık 75 m. mesafede ara yola 10 m. mesafededir. Orman Bölge Müdürlüğü Bahçesi içerisinde bulunmakta olup, istasyon çevresinde bulunan bina ve lojmanlarda doğalgaz kullanılmaktadır. 16

Şekil 9: Isparta İli Hava Kalitesi İstasyonu ve Çevresini Gösterir Harita o İstasyonlarda ölçülen hava kalitesi verileri 2006 Yılı 2007 Yılı 2008 Yılı 2009 Yılı 2010 Yılı 2011 Yılı 2012 Yılı 2013 Yılı İL SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM KVS KVS KVS KVS KVS KVS KVS KVS (24 saatlik) (24 saatlik) (24 saatlik) (24 saatlik) (24 saatlik) (24 saatlik) (24 saatlik) (24 saatlik) ISP AR TA 400 µg/ m 3 300 µg/ m 3 400 µg/ m 3 300 µg/ m 3 400 µg/ m 3 300 µg/ m 3 370 µg/ m 3 260 µg/ m 3 340 µg/ m 3 220 µg/ m 3 310 µg/ m 3 180 µg/ m 3 280 µg/ m 3 140 µg/ m 3 250 µg/ m 3 100 µg/ m 3 1 6-11 - 17-13 - 26-44 - 48-73 Tablo-6: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin değerlendirilmesi sonucu belirlenen aşım sayısı tablosu. 17

Tablo-7: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (Kış sezonu SO 2 ve PM Ortalamaları) Tablo-8: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi Grafik Şeklinde ) 18

Tablo-9: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (Kış Sezonu SO 2 ve PM Oranları Aylık Tablo Şeklinde ) Tablo-10: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2006 yılı ) 19

Tablo-11: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2007 yılı ) Tablo-12: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2008 yılı ) 20

Tablo-19: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2006-2007 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) Tablo-20: Isparta İli Hava kalitesi izleme verilerinin yıllar itibari ile değerlendirilmesi (SO 2 ve PM Değişimi 2007-2008 yılı Kış Sezonu Ekim-Mart Ayları) 24

Tablo-27: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları (Kış Sezonu Yıllar itibari ile) Tablo-28: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( Yıllar itibari ile) 28

Tablo-29: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( 2011-2012 Kış Sezonu) Tablo-30: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( 2012-2013 Kış Sezonu) 29

Tablo-31: Isparta İli Hava kalitesi istasyonu veri alım oranları ( 2013-2014 Kış Sezonu) Tablo-32: Isparta İli Yıllara Göre Kış Sezonu Aşım Gün Değerleri ( 2006-2014 Kış Sezonu) 30

YILLIK ORTALAMA ARALIK KASIM EKİM EYLÜL AĞUSTOS TEMMUZ HAZİRAN MAYIS NİSAN MART ŞUBAT OCAK o İzleme verilerinin kalite güvence/kalite kontrolü İlimiz Orman bölge Müdürlüğü bahçesinde bulunan hava kalitesi istasyon verileri İl Müdürlüğümüz tarafından hergün (yaz ve kış ayları) ilgili tablolara kaydedilmektedir. Kış Sezonu verileri ayrıca Bakanlığımız tarafından açıklanan hava kalitesi bültenlerindeki verilerle kıyaslanarak güncellemeside yapılmaktadır. YILLAR Yıllara Göre Ortalama Aylık Hava Kalitesi Ölçüm Değerleri 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 SO 2 - - - - - - - - - 39 66-53 PM - - - - - - - - - 64 88 144 99 SO 2-61 34 22 5 - - - - - - 178 60 PM 128 131 74 57 46 41 40 62 43 44 48 189 75 SO 2 98-73 43 15 5 14 21 22 23 83 124 48 PM 192 132 79 56 43 34 41 49 49 61 109 152 83 SO 2 169 152 60 30 12 5 5 6 4-103 148 63 PM 170 180 81 58 38 34 36 64 103 47 157 183 96 SO 2 130 70 62 35 15 4 2 1 - - - 35 39 PM 159 82 83 32 29 31 20 36 22 56 144 147 70 SO 2 54 62 40 22 8 5 6 8 7 15 47 50 27 PM 104 66 72 53 42 39 26 45 36 57 167 204 76 SO 2 50 48 39 18 14 7 7 6 7 14 73 96 32 PM 171 145 127 66 55 53 94 24 - - - 227 107 SO 2 49 47 38 23 12 11 13 22 26 25 50 29 29 PM 127 124 103 64 56 58 63 51 64 67 128 117 85 SO 2 23 31 35 16 11 - - - - 26 29 55 28 PM 112 84 77 62 54 47 24 41 40 55 88 173 71 SO 2 45 45 - PM 181 131 64 Tablo 33: Yıllara Göre Ortalama Aylık Hava Kalitesi Ölçüm Değerleri 31

2.2 Gelecek Durum Tahmini İlimiz hava kalitesi ölçüm sonuçları incelendiği zaman PM (Partikül Madde) değerlerinin Bakanlığımız hava kalitesi limit değerlerinin zaman zaman üzerinde olduğu bu nedenle İlimizde öncelikli olarak PM (Partikül Madde) değerlerinin limit değerlerin altına düşürülmesi hedeflenmektedir. 2014 YILI KVS (24 SAAT) VERİLERİ DİKKATE ALINARAK 2014 YILINDAN 2019 YILINA KADAR SO2 PARAMETRESİ AŞIM RİSKİ SENARYOSU Yıllar ve Sınır Değerler İL 2014 2015 2016 2017 2018 2019 AB Limit Değeri 250 225 200 175 150 125 125 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 ISPARTA --- --- --- --- --- --- --- Not: ---: Aşma yok : Aşma var 2014 YILI KVS (24 SAAT) VERİLERİ DİKKATE ALINARAK 2014 YILINDAN 2019 YILINA KADAR PM PARAMETRESİ AŞIM RİSKİ SENARYOSU Yıllar ve Sınır Değerler İL 2014 2015 2016 2017 2018 2019 AB Limit Değeri 100 90 80 70 60 50 50 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 ISPARTA Not: ---: Aşma yok : Aşma var Tablo 34: 2014 yılı KVS (24 saat) Verileri Dikkate Alınarak 2014 Yılından 2019 Yılına Kadar PM Parametresi Aşım Riski Senaryosu- 32

2.3 Hava Kalitesi Sınır Değerleri Aşım Durumuna İlişkin Bilgiler 2.3.1 Kirlilik Aşımının Yeri (KAY) o Şehir, endüstriyel veya kırsal alan tipinin tanımlanması İlimiz hava kalitesi ölçüm istasyonu şehir merkezine yakın bir noktada bulunmakata olup, ölçüm istasyonuna yakın sayılabilecek küçük ölçekli sanayi dükkanları, siteler ve şehir merkezine ulaşan ana karayolu ağı bulunmaktadır. o Şehir ve KAY nin harita üzerinde gösterimi Şekil 10: Isparta İli Hava Kalitesi İstasyonu ve Çevresini Gösterir Harita o Ölçüm istasyonu (harita, coğrafik koordinatlar) İstasyon ADI KOORDİNATLARI ÖLÇÜLEN HAVA KİRLETİCİLERİ Enlem Boylam SO 2 PM 10 ISPARTA 30 0 32 50. 075. 37 0 46 36. 847. + + o Kirlenen alan (km 2 ) ve kirliliğe maruz kalan nüfusun tahmini 100 km 2 lik bir alan tahmini olarak kirlenmekte olup, kirliliğe maruz kalan nüfus 170.000 kişi olarak tahmin edilmektedir. 33

o Kullanılabilir iklim verileri Isparta ili, Akdeniz iklimi ile Orta Anadolu da hüküm süren karasal iklim arasındaki geçiş bölgesinde yer almaktadır. Bu sebeple il sınırları içinde her iki iklim özellikleri de görülür. İlimizde yarı kurak, az nemli, kışları serin, yazları sıcak bir iklim yaşanır. İlimizin Akdeniz e yakın olan güney bölgelerinde Akdeniz ikliminin özelliği gözlenir. Yazları sıcak ve kurak, il merkezinde kışlar ilimizin kuzey bölümlerine göre ılık ve yağışlı geçer. Kuzeydoğuya gidildikçe karasal iklim özellikleri kendini gösterir. Kışlar daha soğuk geçer. Kuzey bölgeler daha az yağış alır. o İlgili topoğrafik veriler İlimizin etrafı dağlarla çevrili olup, çukur bir yapıya sahiptir. o KAY de koruma gerektiren hedeflerin tipi hakkında yeterli bilgi. Isınmadan kaynaklı hava kirliliğinin kontrolü için İlimizin yakıt programları, Bakanlığımızın ilgili Genelgeleri ve Mahalli Çevre Kurulu Kararları doğrultusunda, İlimizin topoğrafik yapısı da göz önüne alınarak belirlenmektedir. Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu genel anlamda İlimiz merkezinde bulunduğundan öncelikli olarak koruma gerektiren hedef nüfusun yoğun olduğu şehir merkezidir. o Aşımın detaylı bilgileri İlimizde PM (Partikül Madde) kaynaklı hava kirliliği yaşanmakta olup, İlimizde ısınma amaçlı kullanılan katı ve sıvı yakıtların Mahalli Çevre Kurulunca belirlenen kriter değerleri taşıması esastır. Kriter değerleri taşımayan yakıtların İlimize girişi, yakılması, depolanması ve satılması yasaklanmıştır. 2.4 Kirliliğin Kaynağı ve Değerlendirilmesi o Kirlilik kaynaklarına ilişkin yüksek sıçramalar (varsa), episotlar ve açıklamaların grafik halinde değerlendirilmesi o Kirliliğin nedenlerinin tanımlanması o Meteorolojik faktörler (rüzgâr yönü, inverziyon vb.) de dikkate alınarak kirliliğin dağılım/taşınım durumu hakkında bilgi) o Değerlendirme için kullanılan yöntemler (excel,yazılım,hysplit programı, WRFmodeli,dream modeli vb.) İlimiz hava kirliliğinin yoğun olarak yaşandığı 1. derece kirli İller arasında yer almakta olup, dört tarafı dağlarla çevrili çanak görünümünde bir topoğrafik yapıya sahiptir. Şehirde yılın 265 günü hava kirliliğini yoğunlaştıran enversiyon şartları hüküm sürmektedir. Hava kirliliği ile ilgili olarak Meteoroloji Bölge Müdürlüğünden İlimizde gerçekleşen hava olayları hakkında bilgiler günlük olarak faks yolu ile alınmakta olup, bu bilgiler değerlendirilerek oluşturulan tablolara işlenmektedir. İlimizin genel anlamda bir önceki yıl ile meteorolojik şartlar açısından kıyaslaması yapıldığında enverziyonlu gün sayısında bir artış meydana gelmiş olup, (2013-2014 kış sezonu) hava kirliliğinde de buna bağlı olarak kış sezonu (Ekim-Mart) döneminde SO 2 de %25, PM (Partikül Madde) %17 lik artış meydana gelmiştir. 34

2.5 Hava Kalitesi Gösterge Ölçümleri (pasif örnekleme çalışması varsa) İlimizde konu ile ilgili olarak yapılan herhangi bir pasif örnekleme çalışması bulunmamaktadır. 2.5.1.Kirlilik Kaynağına Göre Alt Başlıklar 2.5.1.1. Sanayi o Veri Sağlayıcılar (kim, hangi kurum, özel yorumlar) o Emisyon faktörü seçimi (Bakanlıkça envanter kılavuzu ile yayınlanacaktır) o Kaynaklar konusunda özel bilgi (koordinatlar, yükseklik, ısıl içeriği, vs) o Daha fazla detaylı bilgi o Emisyonların sektörel alt toplamı (PM 10, SO 2, NO x ) o Gridleme 1x1 km çözünürlükte (xy koordinatları, işlenen veri, vs.) Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımları ile emisyon alt toplamlarının mekânsal olarak dağıtılması İlimizde emisyon envanteri ile ilgili olarak daha önce herhangi bir çalışma bulunmadığından ilgili çalışma yapılmamıştır. 2.5.1.2. Evsel Isınma o Veri Sağlayıcılar (kim, hangi kurum, özel yorumlar) o Tanımlanan yakıt alt kategorileri (doğalgaz, kömür, diğer yakıtlar vs) o Emisyon faktörü seçimi (Bakanlıkça envanter kılavuzu ile yayınlanacaktır) o Daha fazla detaylı bilgi o Emisyonların alt toplamı (PM 10, SO 2, NO x ) o Gridleme (xy koordinatları, işlenen veri, vs.) Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımları ile emisyon alt toplamlarının mekânsal olarak dağıtılması İlimizde emisyon envanteri ile ilgili olarak daha önce herhangi bir çalışma bulunmadığından ilgili çalışma yapılmamıştır. 2.5.1.3 Karayolu Ulaşımı o Veri Sağlayıcılar (kim, hangi kurum, özel yorumlar) o Tanımlanan yakıt ve taşıt alt kategorileri (dizel, benzin, vb, otomobil, otobüs, kamyon, vb.) o Emisyon faktörü seçimi (Bakanlıkça envanter kılavuzu ile yayınlanacaktır) o Daha fazla detaylı bilgi o Emisyonların alt toplamı (PM 10, SO 2, NO x ) o Gridleme (xy koordinatları, işlenen veri, vs.) Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımları ile emisyon alt toplamlarının mekânsal olarak dağıtılması İlimizde emisyon envanteri ile ilgili olarak daha önce herhangi bir çalışma bulunmadığından ilgili çalışma yapılmamıştır. 35

2.6 Emisyon Envanteri İlimizde emisyon envanteri ile ilgili olarak daha önce herhangi bir çalışma bulunmamakla beraber İlimiz hakkında Bakanlığımız tarafından açıklanan herhangi bir emisyon envanteri mevcut değildir. 2.7 Emisyon Envanterine İlişkin Değerlendirme o Kirliliğe neden olan ana emisyon kaynaklarının listesi (harita) o Bu kaynaklardan yayılan emisyonların toplam miktarı (ton/yıl)ve yüzdeleri ile oranları İlimizde emisyon envanteri ile ilgili olarak daha önce herhangi bir çalışma bulunmadığından ilgili çalışma yapılmamıştır. 2.8 Modelleme- Hava Kirliliği Dağılım Haritası (ilde hava kirliliği dağılımını gösteren hava kirliliği dağılım modeli çalışması varsa) İlimiz ve genelinde hava kirliliği ile ilgili olarak herhangi bir modelleme çalışması bulunmamaktadır. 2.9 İzleme Verilerinin Değerlendirme Çıktıları ve Hava Kalitesi Model Sonuçlarının/ Emisyon Envanterinin Birlikte Değerlendirilerek Yorumlanması İlimizde emisyon envanteri ve hava kirliliği modelleme çalışması ile ilgili olarak daha önce herhangi bir çalışma bulunmadığından ilgili çalışma yapılmamıştır. 3. ALINACAK ÖNLEMLER 3.1 Sorumlu Merciler o Temiz hava eylem planlarının gelişimi ve uygulanmasından sorumlu kişilerin isim ve iletişim bilgileri - Isparta Belediye Başkanlığı - Ahmet ASLAN/ 0539 5051043 - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - İlknur KARAGÖNEN / 0246 2241300 Harun DOĞRUYUSEVER 0246 2241300 - İl Halk Sağlığı Müdürlüğü Çetin AKTAŞ / 0542 8343608 - Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Serkan BOZTEPE / 0532 5571938 - Meteoroloji Müdürlüğü Güntekin DOĞAN / 0533 7683301 - Süleyman Demirel Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Başkanlığı Mehmet BEYHAN / 0532 6539703 - Makine Mühendisleri Odası Başkanlığı Isparta İl Temsilciliği Hasan AKILLI / 0246 2329028 3.2 Durum Analizi o Aşımdan sorumlu faktörlerin detayları (taşınım, sınır ötesi taşınım, oluşum) o Hava kalitesinin iyileştirilmesi için olası önlemlerin detayları Bugüne kadar tek bir ölçüm istasyonundan yapılan mevcut hava kirliliği ölçümleri, hava kirliliği neticesinde yaşanan olumsuzlukları tam olarak ifade edecek yeterlilikte ve özellikte 36

değildir. Öncelikle Isparta şehir merkezini tam olarak temsil edecek ve bölgesel farklılıkları detaylı bir şekilde gösterecek ölçüm noktaları belirlenmeli ve daha fazla sayıda parametre ölçümünün yapılması sağlanmalıdır. Bu kapsamda temsil edici noktaların belirlenmesine yönelik kapsamlı bir çalışma yapılmalıdır. Hava kirliliği kaynakları : - Isınma - Ulaşım - Sanayi - İnsan Kaynakları Hava Kirliliğini Önlemek İçin Alınacak Tedbirler : - Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılması sağlanmalı. - Evleri ısıtmak için yüksek kalorili kömürler kullanılmalı, kaçak kömür kullanımı engellenmeli. - Temiz enerji kaynakları (Güneş, doğalgaz, joetermal enerji vb.) yaygınlaştırılarak özendirilmeli. - Yerleşim yerlerinde yeşil alanlar arttırılmalı, - Toplu taşım araçları yaygınlaştırılmalı, - İşletme kurulurken uygun yer seçimi yapılmalı. 3.3 Mevcut Olan İyileştirme Projeleri Veya Önlemlerin Detayları o Yerel, bölgesel, ulusal, uluslararası önlemler o Bu önlemlerin gözlemlenen etkileri Isparta şehir merkezinde hava kirliliği bakımından yaşanan olumsuzlukları gidermek ve etkili önlemler alabilmek için öncelikle değerlendirmeye alınacak verilerin yetersizliğini gidermek gerekmektedir. Bunun için veri sayısını ve kalitesini artırmaya yönelik girişimlerde bulunmak öncelikli çözülmesi gereken bir sorundur. 3.4 Kirliliği Azaltmak İçin Uygulanacak Projeler Veya Önlemlerin Detayları (sanayi, evsel ısınma ve trafik başlıkları altında) o Belirlenen tüm önlemlerin listesi ve açıklaması o Azaltım önlemleri için öncelikler o Uygulama için zamanlama tablosu/takvim o Bu hedeflere ulaşmak için gerekli olan tahmini sürenin ve planlanan hava kalitesinin iyileştirilmesinin tahmini Yeterli derecede ve temsil edici özellikte veri temini sağlandıktan sonra sorun yaşanan öncelikli alanlar tespit edilecek ve alınması gerekli önlemler belirlenecektir. Bu kapsamda sanayi bölgelerinin, çukurda kalan alanların, nispeten yüksek kotlu bölgelerin, eğitim ve sağlıkla ilgili tesislerin bulunduğu alanlarının, trafiğin yoğun olduğu bölgelerin durumu ve varsa diğer kritik yerlerin durumu detaylı bir şekilde incelenmelidir. Mevcut verilerin analizi yapıldığında ise doğal gaza geçişin başlaması ile birlikte SO2 emisyonlarında azalma dikkat çekmekle beraber partikül madde konsantrasyonlarında ise belirgin bir azalma olmadığı ve bu değerlerle kalite standartları hedeflerine mevcut hava kalitesi yönetimi anlayışı ile pek kolay ulaşılamayacağı görülmektedir. 37

Yukarıda sayılan hedeflere ulaşmak için maksimum 1 yıl içinde veri toplama altyapısının iyileştirilmesi ve hava kirliliğine neden olan alanlarda daha etkin denetim ve iyileştirme faaliyetlerinin yapılması kaçınılmazdır. Yakıtlara Dair Tedbirler - Toplam enerji tüketiminde fosil yakıt kullanımı miktarı azaltılmalı, temiz enerji (rüzgâr, jeotermal, güneş enerjisi) kaynaklarının kullanımı arttırılmalı, bununla ilgili üniversite sanayi firmaları işbirliği ile kullanılabilir ve ekonomik teknolojik ürünlerin geliştirilmesi sağlanmalı ve bu ürünlerin kullanılması teşvik edilmelidir. - İlimizde ısınma amaçlı kullanılan enerji kaynağının 2/3 ünü kömür oluşturmaktadır. Isınma amaçlı kullanılan yakıt türleri içinde kömürün oranını düşürmek ve daha temiz bir yakıt türü olan doğalgazın kullanımını yaygınlaştırmak için tedbirler ve teşvikler uygulanmalıdır. - Altyapısı olmayan bölgelerde de doğalgaz kullanımını sağlayacak altyapı çalışmaları hızlandırılmalıdır. - Özellikle plansız yapılaşmış, ekonomik gelişmişliği düşük bölgeler için, doğalgazın altyapı sistemi kurulmadan da kullanılmasını sağlayan sıvılaştırılmış doğalgaz vb. yöntemler geliştirilmeli ve kömür odun sobaları yerine doğalgaz sobalarının kullanılması sağlanmalıdır. - Her yıl İlimizde satışı yapılacak katı yakıt türlerinin standartlarının ilan edilerek, bu standartlara uymayan yakıt tür ve cinslerinin ile girişi yasaklanmalıdır. - İlimize girişi yapılacak her tür katı yakıtın izinli üretici/ithalatçı/dağıtıcı tarafından getirilmesi, izinli firmalar tarafından satılması sağlanmalı, bu yöntemle kaçak yakıtın ile girişi ve satışının önüne geçilmelidir. - Yerleşim içinde faaliyet gösteren fırın ve fırınlı lokantaların kullanacağı odun türleri için standartlar belirlenmeli ve bu tip katı yakıtların kullanılıp kullanılmadığı düzenli olarak denetlenmelidir. - İlimize girişi ve satışı yapılan katı yakıtlar için düzenli olarak denetim yapılıp, numunelerin tahlil ettirilerek, katı yakıtların belirlenen standartları sağlayıp, sağlamadıkları kontrol edilmelidir. - Katı yakıt denetimleri için ilgili kamu birimlerinde daimi ekipler oluşturulmalı ve denetim araçları tahsis edilmelidir. - Tüketicilerin, kömürlerini izin belgeli firmalardan alması sağlanmalı, bu konuda tüketiciler hangi türde, hangi kalitede yakıt tercih etmeleri ve yasal sisteme uygun katı yakıtları nasıl ayırt edebilecekleri konusunda bilgilendirilmelidir. - İlimizde kaçak mazot, kaçak biodizel, kaçak madeni yağ üretimine ve satışına engel olmak için, bu ürünleri üretecek prosese sahip tesisler düzenli olarak denetlenmeli, akaryakıt istasyonları düzenli olarak denetlenmeli ve özellikle promosyonlu ve düşük fiyatlı ürün satan tesisler kontrol edilmelidir. - İlimizde üretimi yapılan prina odunlarının üretimi izinli hale getirilmeli, prina odunlarının standart sağlayacak şekilde üretilmesi sağlanmalı, standart sağlamayan ürünlerin kullanımına izin verilmemelidir. Yanma Sistemlerine Dair Tedbirler - Sanayi yatırımlarının kuruluş aşamalarında, çevre mevzuatlarınca alınan izinler kapsamında yanma sistemleri için uygun teknolojiyi kullanmaları yönünde yönlendirilmeleri sağlanmalı, özellikle ÇED Yönetmeliğine tabi tesislerin yanma sistemleri, henüz planlama aşamasında gözden geçirilmeli ve gerekli durumlarda daha yeni ve uygun teknolojilerin kullanılması önerilmelidir. - Kalorifer kazanlarının tekniğine uygun yakılması ve kazan bakımı işlerinde çalışacaklar için Yetkili Kalorifer Ateşçisi Kursları düzenli olarak ve belirli aralıklarla gerçekleştirilmelidir. 38

- İşyerleri, kamu kurum ve kuruluşları ve konutlarda ateşçi/kaloriferci belgesi olmayan kaloriferci çalıştırılmamalı ve bu kurala uymayan binalar için cezai müeyyideler uygulanmalıdır. Yanma Sonucu Oluşan Atık Gazlara Dair Tedbirler - Sanayi kuruluşları ve İşletmelerin emisyon kaynaklı Çevre İzin lerinin alınması sağlanmalıdır. Çevre İzni olmayan tesislerin çalışmasına izin verilmemelidir. - Emisyon içerikli Çevre İzni için başvuran tüm tesislerin, yönetmelik doğrultusunda emisyon kaynakları ölçülerek, atmosfere yayım standartlarını sağlayıp sağlamadıklarını kontrol edilmelidir. - Atmosfere yayım standartlarını sağlayamayan tesislerin teknolojilerini, proseslerini, yakma sistemlerini ve yakıtlarını kontrol edilmeli, tüm bu önlemlerle standardı sağlayamayan tesisler için filtre önlemleri aldırılmalıdır. - Yerleşim alanları içinde bulunan fırın, fırınlı lokantaların baca yükseklikleri ve filtreleri için standart belirlenmeli ve yapılan denetimlerde bu standartları sağlayıp sağlamadığı kontrol edilmelidir. - Motorlu araçların egzoz emisyonlarının standartlara uygun halde trafiğe çıkmaları sağlanmalıdır. - Motorlu araçların egzoz emisyon değerlerinin standartlara uygun olduğunu belgelemek için egzoz emisyon belgelerini almaları sağlanmalı, teşvik edilmeli ve denetlenmelidir. - Egzoz ölçüm yetkisi verilen kuruluşların, egzoz ölçümlerini standartlara uygun yapıp yapmadıkları rutin yapılacak denetimlerle kontrol edilmelidir. - Şehir içinde ve ilçelerde, hareket halindeki araçlarda egzoz denetimleri yapılarak, araçların egzoz emisyon belgeleri bulunup bulunmadığı kontrol edilmeli, izin veya izinsiz olsalar dahi emisyon değerlerinin uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. - Yakıt olarak kaçak mazot, kaçak biyodizel ve kaçak yağ kullanma olasılığı yüksek olan otobüs, minibüs, dolmuş ve servis araçlarının egzoz emisyon ölçümlerine öncelik verilmelidir. - Belirtilen sorunların giderilmesi için bu konu ile görevlendirilmiş Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ile Belediye Başkanlığı tarafından denetim ve kontrollerin sık ve standartlara uygun olarak yapılması sağlanmalıdır. - Hava kalitesi ölçüm istasyonu sayısı artırılmalıdır. 3.5 Uzun Vadede Araştırılan Veya Planlanan Projeler Veya Önlemlerin Detayları - Motorlu araçların vergilendirilmesinde aracın emisyon oranına göre hesaplanması - Elektrikli araç alımlarında vergi teşvikleri uygulanması - Şehirlerin planlanmasında/imar planlarında hava kirliliğinin dikkate alınarak planlama yapılması gerekmektedir. Meteorolojik parametreler dikkate alınarak özellikle rüzgar yönü göz önünde bulundurularak yerleşim alanlarının hava kirliliğinden etkilenme durumunun dikkate alınması, yerleşim alanı ile sanayi alanı arasında özellikle yeşil kuşakların oluşturulması, yerleşim alanlarında hava koridorlarının oluşturulması, binaların hava akımlarını kesmeyecek yükseklik ve biçimde yapılması, yalıtım tedbirlerinin alınarak ısı verimliliğinin sağlanması, yol güzergahlarının trafik yoğunluğu yaratmayacak şekilde öngörülmesi, akıcı trafik düzeni, raylı sistem vb. toplu taşıma sistemlerinin kullanımının sağlanması, çevre yollarının yapılarak kent trafiğinin azaltılması. - İl merkezinde inşaat yoğunluğu ve kat yükseklikleri ve İlimizin hakim rüzgar yönüne bağlı olarak inşaat gelişim bölgelerinin oluşturulması, - Yapı sınıflarının iyileştirilmesi ve Belediye Başkanlığı ile Sivil Toplum Kuruluşları tarafından halkın teşvik edilmesi, - Binalarda ısı yalıtımına önem verilmesine, 39

4.SORUNLAR VE OLASI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 4.1 İzlemenin (yeri, veri alımı, vs.) İyileştirilmesi İçin Gerekenler Nelerdir? İzleme noktası yerlerinde kullanılacak cihazların teknik kapasiteleri ölçüsünde temsil edici olacak şekilde revize edilmesi. Hava kalitesi ölçüm istasyonu sayısının arttırılması. İki yeni veri izleme istasyonu kurulması; Davraz Mahallesi ve Batıkent Mahallesi. 4.2 Emisyon verisi toplama oranının yükseltilmesi için gerekenler nelerdir? Ölçümü yapılan parametre sayısının artırılması. (NOx gibi) 4.3 Hava kirliliği dağılımının haritalandırılması ve hava kalitesi modellerinin çalıştırılması için gerekenler nelerdir? Konusunda uzman kişi ve kurumlardan haritalandırma ve modelleme gibi konularda danışmanlık hizmeti alınabilir. Bakanlığımız destekli Kurumlarla( Meteoroloji Müdürlüğü, Süleyman Demirel Üniversitesi vb.) işbirliği içinde çalışılıp da hazırlanabilir. 4.4 Temiz Hava Eylem Planlarının Geliştirilmesi İçin Gerekenler Nelerdir? Hava Kirliliğine Karşı Alınabilecek Önlemler: (Türkiye Geneli ve İlimiz İçin) 1. Hava kirliliğinin yoğun olduğu diğer İllerimizde kaliteli ve temiz linyitin yakılması için gerekli tedbirler alınmalıdır. 2. Kentsel ısınmada doğal gazın kullanımının artırılması ve yoğun hava kirliliği yaşanan İllerimize doğal gazın götürülmesi gerekmektedir. 3. Yakıtların tekniğe uygun olarak yakılabilmesi için kazanın, yakıtın yanma özelliğine göre standartlarına uygun olarak üretilmesi ve uygun yanma şartlarının sağlanması gerekmektedir. Kazan yakıcıların periyodik zamanlarda eğitilerek, uygun yakma kurallarını öğrenmeleri sağlanmalıdır. 4. Büyük ısıtma sistemlerine filtre takma zorunluluğu getirilmelidir. 5. Sadece uçucu kül için elektrofiltre bulunan termik santrallere desülfürizasyon tesislerinin de zorunlu olarak kurdurulması sağlanmalıdır. 6. Bina projelerinde, baca ve kazanın konacağı yer standartlara uygun olmalı ve ısı yalıtımına önem verilmelidir 7. Motorlu taşıtlar için; karbüratör ayarı şartı getirilmeli portatif CO ve HC için kurşuna dayanıklı katalizörler veya oksidasyon katalizörleri kullanılmalı, sekonder hava NOX için egzoz gazı resirkülasyonu uygulanmalıdır. 8. Atmosferdeki kükürt ve azot oksit emisyonlarının azaltılması uzun vadede gerçekleştirilecek bir işlem olduğundan çevrede yarattıkları olumsuz etkileri nedeniyle emisyonlarının azaltılması için gereken önlemlerin vakit kaybetmeden alınmasının zorunluluğu açıkça görülmektedir. Bunun yanında acil önlem olarak bir bölgede hava kirliliği, teknolojik önlemler tespit edilerek dikkatle gözden geçirilmeli ve uygulanmalıdır. Asit depolanması sorununa bilimsel yönden çözüm yolları ararken, zarar tespitleri yapılmalı ve ekosistem detaylı bir şekilde incelenmelidir. Ayrıca problem politik ve bilimsel olarak benimsenmelidir. 9. 1950 lerden beri hava kirliliğinin insan sağlığına etkilerini gösteren kanıtlar vardır. 1980 sonları 1990 larda ise yeni epidemiyolojik çalışmalarla hava kirliliğinin sağlığa etkileri gösterilmiştir. 40