Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 13 Year: 2010 WOMAN STUDIES (Special Issue)

Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 13 Year: 21 WOMAN STUDIES (Special Issue) TÜRKYE DE BEER KALKINMA BAKIMINDAN CNSYET ETSZL: TÜRKYE- AVRUPA BRL KARILATIRMASI GENDER INEQUALITY IN TERMS OF HUMAN DEVELOPMENT IN TURKEY: A COMPARISON BETWEEN TURKEY AND THE EUROPEAN UNION Mevlüdiye MEK * Özet Bu makalenin iki amacı bulunmaktadır. Bunlar, Türkiye de beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizliini analiz etmek ve Türkiye ile Avrupa Birlii arasında karılatırma yapmaktır. Yapılan analize göre, Türkiye de yetikin okur-yazarlık oranı, okullama oranı ve reel kii baına düen gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) bakımından önemli bir cinsiyet eitsizlii bulunmaktadır. Dier yandan, beeri kalkınmanın göstergeleri bakımından Türkiye ve Avrupa Birlii Ülkeleri arasında karılatırma yapıldıında, Türkiye ve Avrupa Birlii arasında çok büyük farklılık olduu görülmektedir. Aslında, Türkiye ve Avrupa Birlii nin her ikisinde de beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizlii vardır. Fakat, Türkiye deki cinsiyet eitsizlii Avrupa Birlii nden daha büyüktür. Özellikle, bu eitsizlik yetikin okur-yazarlık oranı, okullama oranı bakımından görülmektedir. Bu yüzden, Türkiye de kadınların yetikin okur-yazarlık oranı, okullama oranı ve reel kii baına düen GSYH miktarı yükseltilmelidir. Bu durum, Türkiye nin ekonomik kalkınma ve büyümesi için bir zorunluluktur. Dier yandan, Türkiye ve Avrupa Birlii nde kadınların ortalama yaam süresi erkeklerden daha yüksektir. Anahtar Kelimeler: Beeri Kalkınma, Cinsiyet Eitsizlii, Türkiye ve Avrupa Birlii Abstract This paper has two aims which are to analyse gender inequality in terms of human development and make a comparison between Turkey and the European Union. According to the analysis, there is a substantial gender inequality in adult literacy rate, schooling rate and estimated per capita gross domestic product in Turkey. On the other hand, when a comparison is made between Turkey and the European Union in terms of the indicators of human development, a great distiction is observed. In fact, there is a gender inequality both in Turkey and the European Union. However, the inequality in Turkey is higher than the one in the European Union. Especially in adult literacy rate, schooling rate and the estimated per capita gross domestic product, there is a need for improvement in favor of women. This is essential for the economic development and growth of Turkey. On the other hand, average life expectancy of women is higher than men in Turkey and the European Union. Key Words: Human Development, Gender Inequality, Turkey and the European Union Giri Son yıllarda, youn bir ekilde tartıılan en önemli konulardan birisi de cinsiyet eitsizlii sorunudur. Cinsiyet eitsizlii, kadın ve erkein toplumsal kurumlar içinde mevcut kaynaklara erime, fırsatlara ulama ve güç kullanımında var olan eitsizlii ifade etmektedir (Ecevit, 23: 83). Söz konusu eitsizlik, ekonomik, siyasi ve sosyal anlamda görülebilmektedir. Ekonomik anlamda cinsiyet eitsizlii, kadınların igücüne katılımı, kadın isizlii, kadın igücünün sektörel daılımı ve kadın kazancı gibi konularda olmaktadır (imek, 28: 12). Dier yandan, eitimde görülen fırsat eitsizlii cinsiyet eitsizliinin en temel göstergelerindendir. * Doç. Dr. Bilecik Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, ktisat Bölümü, mevludiye.simsek@bilecik.edu.tr

- 233 - Ekonomik anlamda cinsiyet eitsizlii deerlendirilirken beeri (insani) kalkınma konusunun da dikkate alınması gerekir. Beeri kalkınma, insanların seçeneklerini artırma süreci olarak tanımlanmakta, uzun ve salıklı bir yaamı, bilgi edinmeyi ve iyi bir yaam standardı için gerekli koulların salanmasını ifade etmektedir (Tuna, 22: 5). Beeri kalkınma anlamında cinsiyet eitsizlii ise uzun ve salıklı yaam, bilgi edinme ve ekonomik olarak iyi bir yaam bakımından kadın ve erkekler arasında var olan kadınlar aleyhine eitsizlii ifade etmektedir. Kalkınma biliminde cinsiyet eitsizlii önemli bir konudur. Bunun nedeni, cinsiyet eitsizliinin, ekonomik büyüme ve kalkınmayı olumsuz yönde etkileyen verimsizlii yaratmasıdır. Dolayısıyla, kadın ve erkeklerin ekonomik büyüme ve kalkınmadan salayacakları fayda arasında denge salanabilmesi için cinsiyet eitsizlii sorununun çözümü zorunludur. Bu çalımanın amacı, beeri kalkınma bakımından Türkiye ve Avrupa Birlii (AB) Ülkelerinde kadın ve erkeklerin durumunu tespit ederek, Türkiye-AB arasında karılatırma yapmak ve belirlenen duruma göre, Türkiye de beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizliine çözüm önerisi sunabilmektir. Literatür incelendiinde, cinsiyet eitsizliine ilikin çok sayıda çalıma olmakla birlikte, beeri kalkınmada cinsiyet eitsizlii fazla incelenen konular arasında yer almamaktadır. Dolayısıyla, çalımamızın bu anlamda da bir katkı salayabilmesi, dolaylı bir amaç olarak nitelendirilebilir. Çalımanın aratırma metodu karılatırma yapmaya yöneliktir. Söz konusu karılatırmada kullanılan veriler, beeri kalkınmanın temel unsurları olan ortalama yaam beklentisi, yetikin okuryazarlık oranı, okullama oranı ve satın alma gücü paritesine göre hesaplanmı kii baına düen GSYH verileridir. Bahsedilen veriler, Birlemi Milletler Kalkınma Programı (United Nations Development Programme [UNDP]) yıllık raporlarından derlenmitir. Karılatırma, önce Türkiye de kadın ve erkekler arasında yapılacak, daha sonra, aynı karılatırma Türkiye ve Avrupa Birlii ülkeleri arasında yapılacaktır. Beeri kalkınmanın temel unsurları bakımından Türkiye nin Avrupa Birlii ülkeleriyle karılatırılmasının nedeni, Türkiye nin Avrupa Birlii ile bir çok alanda uyum salaması gerekliliinin olması ve benzer bir uyumun kadının toplum içindeki yerini de kapsamasıdır. Çalımada, ilk olarak ekonomik anlamda cinsiyet eitsizliine ilikin literatürden bahsedilmi, ardından, ekonomik kalkınma bakımından cinsiyet eitsizlii/eitliinin önemi açıklanmı ve sonra cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksi açıklanmıtır. Ardından, beeri kalkınmanın temel unsurları bakımından (ortalama yaam beklentisi, okur-yazarlık oranı, okullama oranı, kii baına Düen reel GSYH) Türkiye de kadın ve erkeklerin durumu saptanmı ve yine beeri kalkınmanın temel unsurları bakımından Türkiye deki kadınların durumu AB ülkeleriyle karılatırılmıtır. Daha sonra, Türkiye de ekonomik anlamda cinsiyet eitsizliini çözmeye yönelik uygulamalardan söz edilmi ve son olarak, belirlenen sorunlara göre çözüm önerileri sunulmutur. 1. Ekonomik Anlamda Cinsiyet Eitsizliine likin Literatür Siyasi ve toplumsal boyutuyla cinsiyet eitsizlii çalımanın kapsamında olmadıından, burada ekonomik anlamda cinsiyet eitsizliine ilikin literatürden bahsedilecektir. 1 ILO, her yıl yayınladıı raporda cinsiyet eitsizliinin ekonomik boyutlarını yayınlamaktadır. Örnein, ILO raporlarında kadınların igücüne katılımlarının erkeklere göre düük olması, kadın isizlik oranlarının yükseklii, özellikle gelimekte olan ülkelerde kadınların daha çok aileye katkı salamak için çalıtıkları, kadın kazançlarının erkek kazançlarının daha küçük bir payını oluturduu istatistiki veriler göstermektedir (ILO, 28: 1-37). Örnein, azgelimi ülkelerden Kuzey Afrika da kadınların igücüne katılım oranı (27) yüzde 26.1, erkeklerin igücüne katılım oranı yüzde 75.9 olarak belirtilmektedir. Dier yandan, gelimi ülkelerde de kadınların igücüne katılım oranlarının erkeklere göre düük olduu belirtilmitir. Bütün gelimi ülkeler için (27) kadınların igücüne katılım oranı yüzde 52.7 iken, erkeklerin igücüne katılım oranı yüzde 68.2 dir (ILO, 28: 24). Emek piyasasındaki deiime bakıldıında, dünya emek piyasasında kadın igücü sayısı artmı olup; dünya emek piyasasında kadın igücünün 19-197 döneminde yükseldiinden söz edilmektedir. Örnein, Weisskoff un incelemelerine göre, 19 yılında kadınların toplam igücü içindeki payı yüzde 18.1 iken, 197 de yüzde 38.1 e yükselmitir (Weisskoff, 1972: 162). Bunun yanında, gelimi ülkelerde kadın igücü sayısı ve kadınların igücüne katılımlarında artı olmasına ramen, kadın ve erkekler karılatırıldıında eitsizlik olduu ve 1 Literatür kısmında ayrıntılar için bakınız: Mevlüdiye imek, Küreselleen Dünyada Kadının Ekonomik Konumu- Türkiye ve Dier Dünya Ülkelerinden Örneklerle Kadın Sorunlarının Ekonomik Boyutu ve Kadın Yoksulluu, Ekin Yayınevi, 28, 7-98

- 234 - istihdam, çalıma saati ve kazanç farklılıklarının büyüklükleri önemli bir sorun olarak gözlenmektedir (Gornick, 1999: 6). Örnein, ILO nun (28: 24) en son verilerine göre, dünyada kadınların igücüne katılım oranları (27) yüzde 52.5 erkeklerin igücüne katılım oranları yüzde 78.8 olarak belirtilmektedir. Cinsiyet eitsizlii gözlenen alanlardan birisi de kadın ve erkek arasındaki kazanç farklılıı olup; 195-198 dönemi için kadın kazancının erkek kazancının yüzde 56 sı olduu belirtilmitir (Horton, 1996:.6). Kazanç farklılııyla ilgili bir baka çalımada, bazı seçilmi ülkelerde kadın ve erkekler arasındaki kazanç farklılıı ölçülmütür. Örnein, bu çalımaya göre, 198 sonlarında, Fransa, Avusturalya ve Yeni Zelenda da kadın erkek kazanç oranları yüzde 8-9 aralıındayken, aynı oranlar, Batı Avrupa ve ABD de yüzde 65-75 olarak hesaplanmıtır (Blau ve Kahn, 1996: 29). Belirtilen bu kazanç farklılıklarının en önemli nedenleri, kadın ve erkeklerin emek piyasasındaki verimlilik farkı ve kadınların eitim düzeyi olarak belirlenmitir (Marquez, 1984: 15). OECD nin (28: 165-17) en son verilerine göre, günümüzde de kazanç bakımından kadın ve erkekler arasında eitsizlik bulunmakta, ancak, kadınların eitim düzeyleri arttıkça bu kazanç farklılıının nisbeten azaldıı belirtilmektedir. Buna ramen, tüm eitim düzeyi için deerlendirildiinde hâlâ önemli oranlarda kazanç farklılıının olduu gözlenmektedir. Örnein, ABD de tüm eitim düzeyi için 3-44 ya grubu kadınların kazancı (25) erkeklerin yüzde 65 i kadardır (OECD, 27: 158). Cinsiyet eitsizliine ilikin bir baka çalıma Kanada için yapılmı ve Kanada da kadın ve erkekler arasında kazanç farklılıı incelenerek, gelimi bir ülke olan Kanada da kadın kazançlarının erkeklere göre düük düzeyde olduu belirtilmitir (Morissette ve Ostrovsky, 26: 5). Dier yandan, eitim düzeyi ayırımı yapıldıında bütün eitim düzeyleri için kadın ve erkekler arasında kadınlar aleyhine ciddi oranlarda farklılık olduu ortaya çıkarılmıtır (CRIAW, 26:1). Bir baka çalımada, cinsiyet eitsizlii, gelir daılımındaki eitsizlik, kadınların, kredi gibi kaynaklara ulamada var olan imkansızlıkları, kazanılan gelir üzerinde kadın kontrolünün yetersizlii gibi nedenlerle, yoksulluk sorununu kadınların daha çarpıcı bir ekilde yaadıkları belirtilmektedir (Çaatay, 21: 4). Bu nedenle, kalkınma hedeflerine ulamanın en önemli yollarından birinin kadının ekonomik rolünün güçlendirilmesi olduu belirtilmektedir (Jutting, et al 26: 9-1). Dier yandan, dünyada kadınların isizlik oranı (27) yüzde 6.4 iken erkeklerin isizlik oranı yüzde 5.7 dir. Bu oranlar gelimi ülkeler için kadınlarda yüzde 6.7, erkeklerde yüzde 6.2 dir. Azgelimi ülkelerden Kuzey Afrika da kadın isizlik oranı yüzde 16 iken erkek isizlik oranı yüzde 9 dur (ILO, 28: 25). Bu oranlara göre, hem gelimi hem de azgelimi ülkelerde kadın isizlii erkeklere göre daha yüksek olmakla birlikte, azgelimi ülkelerden Kuzey Afrika nın yapısal sorunları ve kalkınma sorunları nedeniyle kadın isizlii erkeklere göre daha yüksektir. Benzer bir çalımada, yoksulluk, salık, kaynaklara eriim, eitim, insan hakları gibi konularda gelimi ve gelimekte olan ülkelerde cinsiyet eitsizliinin boyutları analiz edilmitir. Öte yandan, aynı çalımada, beeri kalkınma konusundaki cinsiyet eitsizlii incelenmi ve cinsiyet eitliinin salanması ekonomik kalkınma açısından çok önemli bir faktör olarak gösterilmitir (Wach ve Reeves, 2: 6-8). Cinsiyet eitsizliinin görüldüü bir baka alan ise bilim ve teknoloji alanındaki eitsizliktir. Son yarım yüzyıldır, kadınların emek piyasasında sayıca artmalarına ramen, bilim ve teknoloji alanında kadın sayısının oldukça yetersiz olduu belirtilmektedir. Örnein, dünyada igücünün yüzde 47 sinin kadınlardan olumasına ramen (28), bilim ve teknoloji alanındaki kadın sayısının bu oranın çok altında olduu saptanmıtır (Rosenbloom vd., 28: 543). TÜK (Türkiye statistik Kurumu) verilerine göre, Türkiye de de ekonomik anlamda cinsiyet eitsizlii bulunmaktadır. Bu eitsizlikler, kadın istihdamı, igücüne katılım oranları, kazançlar gibi konularda görülebilmektedir. Örnein, Türkiye de kadınların igücüne katılım oranı (26) yüzde 24.6 iken erkeklerin igücüne katılım oranı yüzde 52 dir. Türkiye de kadınların tarım dıı isizlik oranı (26) yüzde 28.3 iken erkeklerin tarım dıı isizlik oranı yüzde 2.6 dır (TÜK, http://www.tuik.gov.tr). Dier yandan, Türkiye de eitim itibariyle kadın erkek arasında kadınlar aleyhine eitsizlik olduu kanıtlanmıtır (Rankin ve Aytaç, 26: 25-26). Türkiye de beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizliine ilikin bir çalımada, Türkiye ile bazı ülkeler arasında karılatırma yapılmı ve Türkiye de önemli boyutlarda eitsizlikten söz edilmitir (Kızılaslan ve Kızılaslan, 27: 158). Türkiye de cinsiyet eitsizliinin görüldüü bir dier alan ise kadınların çalıma hayatında karılatıkları ayırımcılıktır (Kardam ve Tokgöz, 24: 157-158). Bunun yanında, Türkiye de eitim alanında var olan cinsiyet eitsizliinin kırsal kesimden yapılan göç nedeniyle, gelecekte de devam edecei belirtilmektedir (Göü,

- 235 - Tan (24: 1-9). Öte yandan, Türkiye de kadınların sürekli cinsiyet ayırımcılıı ile karı karıya olduu ve mevcut politikaların yeniden gözden geçirilmesi gerektii ileri sürülmektedir (Palaz, 23: 7). 2. Ekonomik Kalkınmada Cinsiyet Eitsizlii/Eitliinin Önemi Toplumların sosyo-politik yönü ve dolayısıyla cinsiyet rolleri kalkınma sürecini dorudan etkilemekte; ancak, bu durum genellikle görmezlikten gelinerek kadının katkısı hesaba katılmamaktadır. Ekonomik kalkınmada kadınların katılımını tevik etmek toplumlarda pozitif deiimin temel unsurudur (imek, Uzay, 28: 252). Dolayısıyla, kadının kalkınmadaki rolü ayrı bir öneme sahiptir. Kalkınma ve kadın arasındaki iliki karılıklı etkileim içinde olup; ekonomik kalkınmanın artmasıyla kadının toplum içindeki sosyo-ekonomik gücü artacak veya tersine, kadının gerek ekonomik gerekse sosyal anlamda güçlenmesi ekonomik kalkınmayı hızlandıracaktır (imek, 28: 8). OECD nin yapmı olduu bir çalıma yukarıda belirtilen bu görüü destekler bir nitelik taımaktadır. Söz konusu çalımaya göre (Jutting ve OECD, 26: 7-8), kadının toplumdaki ekonomik rolünün (ücretli içiler içindeki payının, teknik içiler arasındaki payının ve yöneticiler arasındaki payının) artması hem sosyal kurumlar içindeki (aile, özgürlük ve sahip olunan haklar) gücünü artıracak, hem de salık, eitim ve dier kaynaklara eriimini kolaylatırıp ekonomik verimliliini yükselterek, üretime yapacaı katkıyı artıracaktır. Kadının üretime yapacaı katkının artması ise kadının toplumdaki ekonomik rolünü güçlendirip, eitim, salık ve dier kaynaklara eriimini kolaylatıracak ve daha önemlisi kadınların beeri kalkınma oranını yükseltecektir. Ancak, bu ilikinin sistemli bir ekilde ileyebilmesi cinsiyet eitsizlii/eitliine balıdır. Cinsiyet eitsizlii sorunu, kalkınma biliminde çok önemli olan ekonomik verimsizlii yaratarak, kadın ve erkeklerin üretimden alacaı pay arasında dengesizlik yaratmakta; beeri kalkınmanın temel unsurları bakımından kadınlar aleyhine bir sonuç dourabilmektedir. Bu sonuç, kadınların verimliliini düürerek ekonomik büyüme ve kalkınmayı negatif yönlü etkileyebilmektedir. Baka bir ifadeyle, cinsiyet eitsizlii, bugün emein verimliliinin dümesine ve yarın ulusal gelirin azalmasına neden olacaktır (Timothy, Adeoti, 26: 428) Bu nedenle, istikrarlı bir ekonomik büyüme ve kalkınma için cinsiyet eitsizlii sorununun çözümü oldukça önemli faktörler arasında yer almaktadır. Dier yandan, cinsiyet eitsizlii ekonomik büyümeyi dorudan azaltıcı bir etkiye de sahiptir (Klasen, 1999: 6). Bu etki, kadının özellikle eitimde karılatıı cinsiyet eitsizlii sonucunda, kadının beeri sermaye gücünün düük olması ve ekonomik verimliliinin düük olmasından kaynaklanacaktır. Beeri sermaye, insanların bilgi ve beceri donanımı olarak tanımlandıında, kiilerin beeri sermaye gücünün esas belirleyicisi eitimdir (Atik, 26: 6). Bu kapsamda, kadının eitim bakımından karılatıı cinsiyet eitsizlii nedeniyle kadınların eitim seviyesinin düük olması, kadınların beeri sermaye gücünü zayıf kılarak ekonomik büyümeye yapacaı katkıyı azaltacaktır. Beeri sermaye ve ekonomik büyüme arasındaki bahsedilen bu iliki modern büyüme teorilerinde oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Örnein, Romer (1986), Lucas (1988), Jones-Manuelli (199) ekonomik büyümeyi anlamada beeri sermayenin önemini vurgulamılardır (imek, 26: 3). Dolayısıyla, kadının eitimde karı karıya olduu cinsiyet eitsizliinin çözümü ekonomik büyümenin istikrarlı kılınmasında oldukça önemlidir. Dier yandan, beeri sermaye esas gücünü eitimden almakla birlikte, kiilerin beeri sermaye gücünü salık da etkileyebilmektedir. Salıklı bireylerin verimlilii daha yüksek olacaktır (Taban, 24: 2). Dolayısıyla, kadınların salık kaynaklarına eriiminin kolaylaması kadınların beeri sermaye gücünün artmasına katkı salayarak, ekonomik verimliliini ve en önemlisi beeri kalkınma düzeyini yükseltecektir. Bu anlamdaki cinsiyet eitsizlii ise kadınların hem beeri sermaye gücünü ve ekonomik verimliliini hem de beeri kalkınma düzeyini düürecektir. Kalkınma biliminde emek, sermaye gibi üretim kaynaklarının etkin kullanımı da oldukça önemlidir. Toplumların yaklaık yarısını oluturan kadınların igücü olarak, cinsiyet eitsizlii nedeniyle ekonomi içindeki payının düük kalması kaynakların etkinsiz kullanımına yol açarak, ekonomik büyüme ve kalkınmayı olumsuz yönde etkileyecektir.

- 236-3. Beeri Kalkınmada Cinsiyet Eitsizlii ve Cinsiyete Dayalı Beeri Kalkınma ndeksi Beeri kalkınma bakımından kadın ve erkekler arasındaki eitsizliin ortalama boyutunu görebilmek için bakılması gereken en önemli göstergelerden birisi cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksidir (Gender Development Index: GDI). Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksi, Birlemi Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından beeri kalkınma anlamında, cinsiyet eitsizliini ölçmek için hesaplanan bir indekstir. Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksi aaıdaki boyutlarda ifade edilen göstergeler itibariyle kadın ve erkek arasındaki eitsizliin ortalama durumunu göstermektedir. Söz konusu boyutlar; ortalama yaam beklentisiyle ölçülen, uzun ve salıklı bir yaam, yetikin okur-yazarlık oranı ile ölçülen, bilgi; okullama oranı, satın alma gücü paritesine göre hesaplanmı GSYH ile ölçülen yaam standardı olarak ifade edilmektedir. Üç boyutu ölçmede kullanılan, ortalama yaam beklentisi, yetikin okur-yazarlık oranı, okullama oranı ve reel kii baına düen GSYH cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksinin göstergelerini oluturmaktadır. Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksinin temel göstergelerini kullanarak hesaplanan 2 beeri kalkınma indeksinin yükselmesi kadının ekonomik refahının artması anlamına gelecek ve ekonomik büyümedeki artıın kadınlara olumlu yönde yansıması söz konusu olacaktır. Söz konusu yansıma, kadınların ortalama yaam beklentisiyle ölçülen uzun ve salıklı bir yaam, yetikin okur-yazarlık oranı ve okullama oranıyla ölçülen bilgi edinme ve reel gelirle ölçülen ekonomik anlamda iyi bir yaam standardına ulamasından kaynaklanacaktır. 4. Türkiye de Beeri Kalkınmada Cinsiyet Eitsizliinin Görünümü Eylül 2 de toplanan Birlemi Milletler Genel Kurulu nda 147 devlet ya da hükümet bakanı (ve 189 üye ülke) küresel düzeyde insan onuru, eitlik ve esenlik ilkelerinin güçlendirilmesi için topluca taıdıkları sorumluluu kabul ederek, Binyıl Kalkınma Hedeflerini belirlemilerdir. Söz konusu hedefler (DPT, 25: 1), aırı yoksulluk ve açlıın ortadan kaldırılması, evrensel ilköretimin gerçekletirilmesi, kadın erkek eitliinin salanması, kadınların güçlendirilmesi ve toplumsal cinsiyet eitliinin salanması, çocuk ölümlerinin azaltılması, anne salıının iyiletirilmesi, HIV/AIDS, sıtma ve öteki hastalıklarla mücadele edilmesi, çevresel sürdürülebilirliin salanması, kalkınma için küresel bir ortaklıın gelitirilmesidir. Binyıl Kalkınma Hedefleri Türkiye Raporu na göre (25), Türkiye nin belirtilen hedeflerden bir bölümünü gerçekletirmeye çok yaklatıı, ancak, bazı alanlarda çok önemli eksikliklerin olduu belirtilmitir. Söz konusu eksiklikler, yoksulluk ve açlık, kadın-erkek eitlii, çocuk ölümleri ve anne salıı konularında görülmütür. Bahsedilen eitsizliklerin Türkiye de beeri kalkınmanın temel unsurları bakımından analizini aaıda izlemek mümkündür (ekil 1, 2, 3, 4) ekil 1: Türkiye de Kadın ve Erkeklerin Ortalama Yaam Beklentisi (Yıl) 75 7 65 6 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Yıllar KADIN ERKEK Kaynak: UNDP, Human Development Report 2, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27/28 den derlenerek düzenlenmitir. 2 Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksinin hesaplama yöntemi için bakınız, UNDP, Human Development Report 27/28, 358-359

- 237 - UNDP in en son verilerine göre, 1998-25 dönemi için ortalama yaam beklentisi kadınlarda erkeklerden daha yüksektir. Bu çerçevede, kadınlar aleyhine bir dengesizlik söz konusu olmayıp, tersine erkekler aleyhine bir durum mevcuttur. 23 ve 24 yılları hariç, Türkiye de gerek kadınların gerekse erkeklerin yaam beklentileri 1998-25 döneminde artmıtır (ekil 1). 23 ve 24 yıllarında kadın ve erkeklerin ortalama yaam beklentisinin düme nedeni, salık koullarındaki bozulmanın veya 2 ve 21 yıllarında yaanan ekonomik krizin yansıması olabilir. Beeri kalkınmanın ikinci göstergesi yetikin okur-yazarlık oranı bakımından kadın ve erkeklerin durumu deerlendirildiinde, Türkiye de 1998-25 döneminde kadın okur-yazarlık oranının erkeklerin gerisinde olduu izlenmektedir (ekil 2). Türkiye de kadınların okur-yazarlık oranının düüklüü, cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksinde düü olmasına neden olacaktır. ekil 2: Türkiye de Kadın ve Erkeklerin Okur-Yazarlık Oranları (%) 12 1 8 6 4 2 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Yıllar Kadın Erkek Kaynak: UNDP, Human Development Report 2, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27/28 den derlenerek düzenlenmitir. Beeri kalkınmanın üçüncü göstergesi, ilk, orta ve yüksek örenime gayri safi kayıt oranlarıdır. ekil 3: Türkiye de Kadın ve Erkeklerin Okullama Oranı (%) 8 7 6 5 4 3 2 1 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Yıllar KADIN ERKEK Kaynak: UNDP, Human Development Report 2, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27/28 den derlenerek düzenlenmitir. Türkiye de okullama bakımından kadın ve erkekler arasında yine kadınlar aleyhine eitsizlik olduu görülmektedir. Bu kapsamdaki eitsizlik, 1998 sonrasında azalma eilimi göstermekle birlikte, hâlâ cinsiyet eitsizlii bulunmaktadır (ekil 3). Eitimin ve bilgi edinmenin bir göstergesi olarak, okur-yazarlık ve okullama oranı birlikte deerlendirildiinde; çalımanın baında da açıklandıı üzere kadın eitimi, ekonomik büyüme ve kalkınma için çok önemli bir unsurdur. Örnein, Birlemi Milletler Kadın Statüsü Komisyonu 52.

- 238 - Dönem Toplantısı nda (ubat 28), 215 yılı itibariyle Binyıl Kalkınma Hedeflerinden biri olan eitimde cinsiyet farklılıklarını ortadan kaldırmayı baaramayan ülkelerin milli gelirlerinde belirli oranda kayıpların olacaı belirtilmitir (BMKSK, 28: 3). Bu nedenle, Türkiye de eitimdeki kadın erkek eitsizliinin giderilmesi, bin yıl kalkınma hedefleri balamında ve milli gelirin artırılması anlamında oldukça önemlidir. Cinsiyete dayalı beeri kalkınmada dikkate alınan bir dier gösterge tahmini reel kii baına düen GSYH dır (Satınalma Gücü Paritesine Göre [SGP]). Türkiye de tahmini reel kii baına düen GSYH bakımından çok önemli bir cinsiyet eitsizlii vardır. Bu eitsizlik, 23 yılından sonra artma eilimi göstermitir (ekil 4). ekil 4: Türkiye de Kadın ve Erkeklerin Tahmini Reel Kii Baına Düen GSYH Miktarı (SGP) 14 12 1 8 6 4 2 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Yıllar KADIN ERKEK Kaynak: UNDP, Human Development Report 2, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27/28 den derlenerek düzenlenmitir. 5. Beeri Kalkınmada Cinsiyet Eitsizlii Bakımından Türkiye-Avrupa Birlii Karılatırması AB kuruluundan itibaren (1958) cinsiyet eitsizlii konusunu gündemine almı ve cinsiyet eitsizlii sorununu çözmek için gender mainstreaming" yaklaımı 3 gibi çok sayıda önlem almıtır (imek, 28: 86-87). Gerek, AB nin Roma Antlaması ile baladıı ve hala devam ettii cinsiyet eitsizliini önlemeye yönelik faaliyetlerinin sonucunu görmek, gerekse, Türkiye nin AB Ülkeleri karısındaki durumunu görmek mümkündür (ekil 5, 6, 7, 8) ekil 5: Türkiye ve AB Ülkelerinde Kadın ve Erkeklerin Ortalama Yaam Beklentileri (Yıl) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 Kadın Erkek Kaynak: UNDP, Human Development Report 27/28, UNDP, 27: 326-327 den düzenlenmitir. 3 Gender mainstreaming" yaklaımı, kadın erkek eitliini ana plan ve politikalara yerletirme yaklaımıdır.

- 239 - Not: 1: Bulgaristan; 2: Çek Cumhuriyeti; 3: Danimarka; 4: Almanya; 5: Estonya; 6: rlanda; 7: Yunanistan; 8: spanya; 9: Fransa; 1: talya; 11: Kıbrıs; 12: Letonya; 13:Litvanya; 14: Luksemburg; 15:Macaristan; 16: Malta; 17: Hollanda; 18:Avusturya; 19:Polonya; 2: Portekiz; 21: Romanya; 22: Slovenya; 23: Slovakya; 24: Finlandiya; 25: sveç; 26: ngiltere; 27: Belçika; 28: Türkiye (ekil 5 in en son sütunu). AB ülkelerinin cinsiyete dayalı ortalama yaam beklentileri, ülkeler itibariyle incelendiinde yaam beklentisi bakımından hiçbir AB Ülkesinde kadınlar aleyhine bir eitsizliin olmadıı izlenmektedir. Hatta, kadınların ortalama yaam beklentisi erkeklere göre daha yüksektir. Baka bir ifadeyle, ortalama yaam beklentisi bakımından erkekler aleyhine bir dengesizlik söz konusudur. Aynı sonuç, Türkiye için de geçerli olup, Türkiye de kadınların ortalama yaam beklentisi erkeklerden daha yüksek olup; Türkiye ve AB paralel bir görünüm sergilemektedir (ekil 5). Bununla birlikte, Türkiye de kadınların ortalama yaam beklentisi AB ülkelerinin gerisindedir. Cinsiyete dayalı beeri kalkınmanın temel göstergelerinden olan okur-yazarlık oranı bakımından kadın ve erkekler arasında karılatırma yapıldıında (ekil 6), AB ülkeleri arasında okur-yazarlık bakımından kadın ve erkekler arasında eitsizlik olmayan ülkeler; sırasıyla, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Almanya, Estonya, rlanda, spanya, Fransa, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Hollanda, Avusturya, Polonya, Slovakya, Finlandiya, sveç, ngiltere ve Belçika dır. Okur-yazarlık itibariyle cinsiyet eitsizliinin olduu ülkeler ise; sırasıyla, Bulgaristan, Yunanistan, talya, Kıbrıs Rum Kesimi, Portekiz ve Romanya olarak gözlenmektedir. Malta da ise kadınların okur-yazarlık oranı erkeklerden daha yüksek olup, erkekler aleyhine eitsizlik bulunmaktadır. Okur-yazarlık itibariyle, Türkiye nin AB Ülkeleri arasındaki durumu incelendiinde, Türkiye de, okur-yazarlık anlamında cinsiyet eitsizliinin AB ülkelerine göre daha derin olduu izlenmektedir. Bu kapsamda, Türkiye de okur-yazarlık bakımından cinsiyet eitsizlii hl bir sorun olarak devam etmektedir (ekil 6-son sütun). ekil 6: Türkiye ve AB Ülkelerinde Kadın ve Erkeklerin Yetikin Okur-yazarlık Oranı (25) 12 1 8 6 4 2 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 Kadın Erkek Kaynak:UNDP, Human Development Report 27/28, UNDP, 27, s.326-327 den veriler alınarak düzenlenmitir. Not: 1: Bulgaristan; 2: Çek Cumhuriyeti; 3: Danimarka; 4: Almanya; 5: Estonya; 6: rlanda; 7: Yunanistan; 8: spanya; 9: Fransa; 1:talya; 11: Kıbrıs; 12: Letonya; 13: Litvanya; 14: Luksemburg; 15: Macaristan; 16: Malta; 17: Hollanda; 18: Avusturya; 19: Polonya; 2: Portekiz; 21: Romanya; 22: Slovenya; 23: Slovakya; 24: Finlandiya; 25: sveç; 26: ngiltere; 27: Belçika; 28: Türkiye (ekil 6 nın en son sütunu). Cinsiyete dayalı beeri kalkınmanın dier bir göstergesi, okullama oranıdır.

- 24 - ekil 7: Türkiye ve AB Ülkelerinde Kadın ve Erkeklerin Okullama Oranı(25) 12 1 8 6 4 2 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 Kadın Erkek Kaynak:UNDP, Human Development Report 27/28, UNDP, 27, s.326-327 den veriler alınarak düzenlenmitir. Not: 1: Bulgaristan; 2:Çek Cumhuriyeti; 3: Danimarka, 4: Almanya; 5: Estonya; 6: rlanda; 7: Yunanistan; 8: spanya; 9: Fransa; 1: talya; 11: Kıbrıs; 12: Letonya; 13: Litvanya; 14: Luksemburg; 15: Macaristan; 16: Malta; 17: Hollanda; 18: Avusturya; 19: Polonya; 2: Portekiz; 21: Romanya; 22: Slovenya; 23: Slovakya; 24: Finlandiya; 25: sveç; 26: ngiltere; 27: Belçika; 28: Türkiye (ekil 7 nin en son sütunu). Okullama oranı bakımından, AB ülkelerinden Malta da kadın ve erkekler arasında eitlik söz konusu iken, Bulgaristan da kadınlar aleyhine eitsizlik vardır. Dier AB Ülkelerinde kadınlar aleyhine bir dengesizlik söz konusu deildir. Baka bir ifadeyle, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Almanya, Estonya, Yunanistan, spanya, Fransa, talya, Kıbrıs Rum Kesimi, Letonya, Lüksemburg, Macaristan, Hollanda, Avusturya, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovenya, Finlandiya, sveç, ngiltere ve Belçika da kadınların okullama oranları erkeklere göre daha yüksektir. Öte yandan, Türkiye de kadınların okullama oranları erkeklere göre düüktür. Bu açıdan, Türkiye, Bulgaristan hariç dier AB ülkelerinin tersine bir durum sergilemekte ve okullama oranı itibariyle cinsiyet eitsizlii gözlenmektedir. Dier yandan, hem kadın hem de erkeklerin okullama oranı AB ülkelerinin gerisinde bulunmaktadır (ekil 7-son sütun). Cinsiyete dayalı tahmini reel kii baına düen GSYH miktarları incelendiinde (ekil 8), tüm AB Ülkelerinde kadın erkek eitsizlii gözlenmekte ve kadınların tahmini kii baına düen reel GSYH miktarları erkeklerin altında bir durum sergilemektedir. Dier yandan, Türkiye de kadınların tahmini reel kii baına düen GSYH tüm AB ülkelerinin oldukça gerisinde olduu gözlenmektedir (ekil 8- son sütun). Bu durum, Türkiye nin ortalama gelir seviyesinin düük olmasıyla paralel bir görünüm arz etmektedir. ekil 8: Türkiye ve AB Ülkelerinde Kadın ve Erkeklerin Tahmini Reel Kii Baına Düen GSYH (Satın Alma Gücü Paritesine Göre) (25) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 Kadın Erkek Kaynak:UNDP, Human Development Report 27/28, UNDP, 27, s.326-327 den veriler alınarak düzenlenmitir.

- 241 - Not: 1: Bulgaristan; 2:Çek Cumhuriyeti; 3: Danimarka, 4: Almanya; 5: Estonya; 6: rlanda; 7: Yunanistan; 8: spanya; 9: Fransa; 1: talya; 11: Kıbrıs; 12: Letonya; 13: Litvanya; 14: Luksemburg; 15: Macaristan; 16: Malta; 17: Hollanda; 18: Avusturya; 19: Polonya; 2: Portekiz; 21: Romanya; 22: Slovenya; 23: Slovakya; 24: Finlandiya; 25: sveç; 26: ngiltere; 27: Belçika; 28: Türkiye (ekil 8 in en son sütunu. Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksinin, cinsiyet eitsizliinin ortalama durumunu gözlemeye katkı salayan önemli bir indeks olduu yukarıda belirtilmiti. Dolayısıyla, Türkiye ve AB ülkelerinde cinsiyete dayalı beeri kalkınma indekslerinin incelenmesi ve karılatırması bahsedilen ülkelerde cinsiyet eitsizliinin ortalama boyutunu görmeye katkı salayacaktır. ekil 9: Türkiye ve AB Ülkelerinde Cinsiyete Dayalı Beeri Kalkınma ndeksleri (25) Cinsiyete Dayalı nsani Kalkınma ndeksi 1,2 1,8,6,4,2 Bulgaristan.Cek Cum Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanisyan spanya Fransa talya Kıbrıs Letonya Litvanya Luksenburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya svec ngiltere Belçika Turkiye GDI Ülkeler Kaynak:UNDP, Human Development Report 27/28, UNDP, 27, ss..326-327 den alınarak düzenlenmitir. Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksi bakımından dier AB Ülkelerine göre daha iyi durumda olan ülkeler sırasıyla, sveç, Hollanda, Finladiya, Fransa, Danimarka, ngiltere, spanya, Belçika olarak gözlenmektedir. Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeks deerleri en düük olan AB ülkeleri ise Romanya ve Bulgaristan olarak izlenmektedir. Buna ramen, bütün AB ülkelerinin yüksek derecede cinsiyete dayalı beeri kalkınmaya (.8-1.) sahip olduu görülmektedir. Türkiye nin cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksi ise AB ülkelerinin gerisinde olup; orta derecede beeri kalkınmaya (.5-.79) sahip olduu gözlenmektedir. 4 Türkiye de beeri kalkınma indeksinin AB ülkelerinin gerisinde olması Türkiye de cinsiyet eitsizlii sorununun daha derin olması eklinde yorumlanabilir (ekil 9). 6. Türkiye de Beeri Kalkınma Bakımından Cinsiyet Eitsizlii Sorununa Yönelik Uygulamalar Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluundan itibaren, cinsiyet eitsizlii sorununun çözümü için bir çok önlem alınmaya çalıılmıtır (Bkz: imek, 28: 87-93). Örnein, Cumhuriyet in kurulmasıyla, kadın hakları konusu ciddi bir ekilde ele alınmı ve 1924 de balatılan çalımalarla kadın hakları artan bir ekilde önem kazanmı ve 1926 yılında Türk Medeni Kanunu kabul edilmitir. Bu gelime kadınlar bakımından çok önemli bir adım olarak deerlendirilmelidir. Türkiye de cinsiyet eitsizlii konusu esas itibariyle 198 lerde artan bir önem kazanmıtır. Bu kapsamda, Türkiye, Birlemi Milletler Kadına Karı Her Türlü Ayırımcılıın Önlenmesi Sözlemesi ni (CEDAW) imzalamıtır (1985). kincisi, Türkiye, AB nin sosyal politika programlarından olan Cinsiyet Eitlii Topluluk Programı na katılmıtır. Türkiye de cinsiyet eitsizliine ilikin atılan adımlardan bir dieri, 27-28 döneminde balayan, Toplumsal Cinsiyet Eitliinin Gelitirilmesi Projesinin onaylanması olmutur (Sarıerolu, 27: 34). Türkiye de cinsiyet eitsizliinin çözümüne yönelik hayata geçirilen bir baka proje, GAP-GDEM projesi kapsamında olan Kadın Giriimciliini Gelitirme Projesi olmutur. Söz konusu proje ile, Güney Dou Anadolu Bölgesi nde kadın giriimciliinin özendirilmesi ve yaygınlatırılması hedeflenmitir (Özar, 25:8). Türkiye de Cinsiyet eitlii, kadın giriimci sayısını artırmak, kadın yoksulluunu azaltmak ve kadının ekonomik gücünü artırmak amacıyla hazırlanan dier balıca projeler ise GAP Bölgesinde Sosyo-Ekonomik Eitsizliklerin Azaltılması Aama II Projesi, Cinsiyet Eitlii Temalı Vakıf 4 Ülkelerin beeri kalkınma indeksinin..49 arasında olması düük beeri kalkınma,.5 -.79 arasında olması orta düzeyde beeri kalkınma ve.8 1. arasında olması yüksek düzeyde beeri kalkınma eklinde yorumlanır.

- 242 - Fonu: UNDP Hizmet ve Tedariklerinde Kadın Erkek Eitliinin Yaygınlatırılması Projesidir (Bkz. imek, 28: 9). Bu gelimelerin dıında, Türkiye de 199 da Babakanlıa balı kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüü kurulmutur. Öte yandan, Pekin Dördüncü Kadın Konferansı (1995) ile alınan kararlar çerçevesinde, Türkiye deki üniversitelerde kadın aratırma ve uygulama merkezleri kurulmaya balanmıtır. Türkiye de cinsiyet eitsizliinin çözümü için bahsedilen önlemler alınmasına ramen, yukarıdaki analize göre, beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizlii sorununun çözülemedii görülmektedir. Avrupa Komisyonu lerleme Raporlarında da Türkiye deki cinsiyet eitsizliinin önemli bir sorun olduu daima vurgulanmaktadır. Örnein, 24 lerleme Raporu nda, igücüne katılım ve istihdam oranlarının Türkiye de düük olduu ve ekonomik ve sosyal anlamdaki cinsiyet eitsizliinin çözülmesi; bu anlamda, AB mevzuatına uyum salamak için çalıma yapılması önerilmitir. 25 yılı lerleme Raporu nda, 24 yılında bahsedilen sorunların çözülmedii belirtilmi ve özellikle, Türkiye de kadın eitiminin düük olması sorununa önemli vurguda bulunulmutur. Bunun yanında, kadınların igücü piyasasında ve siyasetteki paylarının düük olması, kadınların kayıt dıı sektörlerde ve sosyal güvenlik dıı çalımaları sorunlu konular olarak belirtilmitir. 26 lerleme Raporu nda nsan Hakları ve Azınlıkların Korunması balıında bulunan Ekonomik ve Sosyal Haklar bölümünde, Türkiye de kadınların gerek parlamentoda gerekse igücü piyasasında karı karıya olduu ayırımcılıın devam ettii ve OECD Ülkeleri içinde kadınların igücüne katılım oranı en düük olan ülke Türkiye olarak nitelendirilmitir. Ayrıca fırsat eitsizliklerine de dikkat çekilmitir. 27 lerleme Raporu nda önceki üç raporda belirtilen sorunların önemli ölçüde hala devam ettiine iaret edilmi ve ekonomik katılım, eitim, fırsat eitlii ve siyasi katılım konusunda Türkiye nin daha fazla çaba göstermesi gerektii belirtilmitir (TUSAD ve KAGDER, 28:194). Avrupa Komisyonu lerleme Raporlarından da görüldüü gibi, Türkiye de genelde cinsiyet eitsizlii ve özelde ekonomik anlamda cinsiyet eitsizlii ve dolayısıyla beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizlii önemli bir sorun olarak hl devam etmektedir. Bu bakımdan Türkiye, AB nin mevzuat ve gender mainstreaming politikalarının yol göstericiliinden faydalanabilir. Avrupa Parlamentosu nun Türkiye nin 27 yılı lerleme Raporu na ilikin 21 Mayıs 28 tarihli Kararında da Türkiye de bir an önce cinsiyet eitlii kurumunun kurulması gerektii ve Türkiye de kadın haklarının iyiletirilmesi ve toplumsal cinsiyet politikalarının ana plan ve programlara yerletirilmesinde (gender mainstreaming) gerekli bir araç olarak kullanılmak üzere yasama yetkilerine sahip bir ihtisas komisyonu oluturması yönünde Türk parlamentosunu tevik etmek gerektii belirtilmitir (KV, 28: 7). Sonuç ve Öneriler Kalkınma biliminde cinsiyet eitsizlii, ekonomik büyüme ve kalkınmayı olumsuz yönde etkileyen verimsizlii yaratması bakımından oldukça önemli bir sorundur. Aslında, bu sorunun çözümü kadın ve erkeklerin büyüme ve kalkınmadan salayacaı fayda arasında da denge salayacaktır. Bu nedenle, beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizlii sorununun çözümüyle, ekonomik büyümedeki artıın kadınların yaam düzeylerine olumlu yansımasını kolaylatıracaktır. Dier yandan, Türkiye, AB ne tam üye olmak hedefi çerçevesinde, bir çok alanda AB ile arasındaki farklılıkları gidermek ve uyum salamak durumundadır. Bunlardan birisi de kadın erkek eitsizliinin çözümüne ilikin alınması gereken tedbirlerdir. Gerçi, her ne kadar AB Ülkelerinde de cinsiyet eitsizlii olsa da, bu eitsizliin kapsam ve derinlii Türkiye kadar deildir. Bu nedenle, beeri kalkınmayı salamak ve toplumsal refah düzeyini artırmak için, Türkiye, beeri kalkınmanın unsurları itibariyle cinsiyet eitsizlii sorununu çözmek zorundadır. Bundan hareketle, Türkiye de beeri kalkınma bakımından cinsiyet eitsizlii deerlendirildiinde, beeri kalkınma indeksinin temel göstergelerinden olan salıklı ve uzun yaam bakımından Türkiye de kadınlar aleyhine bir eitsizliin olmadıı görülmektedir. Ancak, beeri kalkınma indeksinin dier göstergeleri olan yetikin okur-yazarlık oranı, okullama oranı ve satın alma gücü paritesine göre hesaplanan gelir bakımından Türkiye de kadınlar aleyhine cinsiyet eitsizlii bulunmaktadır.

- 243 - Cinsiyete dayalı beeri kalkınma indeksinin temel unsurlarından olan ortalama yaam beklentisi bakımından hiçbir AB ülkesinde cinsiyet eitsizlii söz konusu olmayıp, Türkiye ile benzerlik göstermektedir. Okur-yazarlık bakımından cinsiyet eitsizlii olan ülkeler, Bulgaristan, Yunanistan, talya, Kıbrıs Rum Kesimi, Portekiz ve Romanya olarak izlenmektedir. Dier AB Ülkelerinde bir eitsizlik söz konusu deildir. Okur-yazarlık bakımından, Türkiye de de çarpıcı anlamda cinsiyet eitsizlii bulunmaktadır. Okullama oranı bakımından AB Ülkelerinden sadece Bulgaristan da cinsiyet eitsizlii vardır. Öte yandan, Malta da eitlik söz konusu iken, dier AB ülkelerinde kadınlar aleyhine bir eitsizlik yoktur. Türkiye de ise kadın ve erkekler arasında kadınlar aleyhine ciddi bir eitsizlik bulunmaktadır. Dier yandan, Bulgaristan, Yunanistan, talya, Kıbrıs Rum Kesimi, Portekiz ve Romanya haricinde, AB, okur-yazarlık bakımından cinsiyet eitsizlii sorununu çözmü gözükmektedir. AB, okullama oranı bakımından cinsiyet eitsizlii sorununu Bulgaristan hariç çözmütür. Baka bir ifadeyle, AB nin büyük bir bölümü eitim anlamında kadın-erkek eitliini yakalamıtır. AB, Roma Antlaması ndan bu yana düzenlemi olduu mevzuatlar, toplumsal cinsiyet eitliinin politika ve programlara yerletirilmesi (gender mainstreaming) yaklaımı, dier özel önlemler sayesinde özellikle eitim konusunda önemli ilerleme göstermitir. Bununla birlikte, kadın geliri bakımından hala cinsiyet eitsizliinin olduu gözlenmektedir. AB, 26-21 dönemini kapsayacak yol haritasında kadın gelirinin düüklüüne özel bir vurgu yapmıtır. Tahmini kii baına düen reel GSYH bakımından 27 AB ülkesinin tamamında kadın ve erkekler arasında kadınlar aleyhine eitsizlik vardır. Türkiye de de gelir anlamında cinsiyet eitsizlii bulunmaktadır Cinsiyet eitsizliinin çözümüne beeri kalkınmanın temel deikenlerinden hareketle yaklaıldıında, ilk olarak, Türkiye de kadınların okur-yazarlık oranının yükseltilmesi gerekecektir. Esasında, kadınların okur-yazarlık oranının yükseltilmesi kadının beeri kalkınma düzeyinin artması için bir gerekliliktir. kinci olarak, Türkiye de kadınların, okullama oranları artırılmalıdır. Söz konusu oranlar; gerek Türkiye de erkeklere göre daha düük, gerekse, AB ülkelerinin gerisindedir. Kadınların okullama oranlarının artmasıyla, Türk toplumunun yaklaık yarısını oluturan kadınların ekonomik verimliliinin artmasına katkı salamak da mümkün olabilecektir. Aksi takdirde, kadınların eitim düzeyi düük kalarak, ekonomiye yapacakları katkı beklenen düzeyin altında kalacaktır. Üçüncü olarak, Türkiye de kadınların tahmini reel kii baına düen GSYH düzeyinin erkeklerin çok gerisinde olması cinsiyet eitlii ve beeri kalkınma önündeki en önemli engellerden birisi olarak deerlendirilebilir. Kii baına düen reel GSYH refah standardı olarak deerlendirildiinde, Türkiye de kadınların refah standartlarının erkeklere göre düük olması önemli bir sorundur. Bunun için, en bata kadınların eitim düzeylerinin yükseltilerek, igücüne katılımları artırılmalıdır. Türkiye nin eitim anlamında cinsiyet eitsizlii sorunu AB karısında oldukça derin ve büyük görünmektedir. Türk kadınlarının AB kadınlarının beeri kalkınma seviyesine ulaabilmesi için bahsedilen bu sorunun çözümü bir zorunluluktur. Bu çerçevede AB gender mainstreaming politikasının yol göstericiliinden faydalanılmalıdır. Bunu yaparken, özel ve kamu sektörü, üniversiteler ve sivil toplum kurulularının ibirlii içinde olmaları ve aktif bir ekilde yer almaları gereklidir. Ekonomik büyüme ve kalkınma için çözümü zorunlu olan cinsiyet eitsizlii sorununu hafifletmek için, kadınlarda okuma yazma oranını, okullama oranını ve reel kii baına düen geliri yükseltmek bir zorunluluksa da, bunu yaparken sosyo-kültürel yapının da yeniden gözden geçirilmesi gerekir. Toplumda kadına biçilen esas rol, onun önce anne ve e olmasıdır. Bu yükün aırlıı, kadını gerek ekonomik hayattan gerekse sosyal ve siyasi hayattan uzaklatırmaktadır. Bu nedenle, toplumun kadına bakı açısının deimesi ve kadının i ve ev arasındaki i yükünün dengelenmesi gereklidir. Baka bir ifadeyle, kadının ekonomik ve sosyal statüsünün güçlendirilmesi, ekonomik eitsizliin yanında, konumuzu kapsamayan toplumsal, sosyal ve siyasi anlamdaki eitsizliklerin hep birlikte çözümü gerekecektir. Aksi takdirde beklenen baarı düük olabilir. Çalımamızın kapsamı bakımından, kadın eitimi ayrıcalık verilmesi gereken bir konu olmalıdır. Bu kapsamda, kadını eitime katılmaktan alıkoyan anlayıa sahip kökenlerden gelen kız örencilerin daha fazla eitim alabilmesi için maddi mekanizmalar kurulmalıdır (TÜSAD, 2:1). Dier yandan, toplum içindeki geleneksel sosyal normlar ve toplumun kadına bakı açısı deimelidir. Bu ise, uzun vadede hem kadın hem de erkek eitimiyle olacaktır. Beeri kalkınma anlamında cinsiyet eitsizliini çözerken, sosyal, toplumsal ve siyasi anlamdaki cinsiyet eitsizliinden soyutlayarak çözmek mümkün

- 244 - deildir. O nedenle, cinsiyet eitsizlii sorunu çözülürken bütün bunların birbiriyle balantılı olduu düünülerek çözmek gerekir KAYNAKÇA ATK, H. (26). Beeri Sermaye, Dı Ticaret ve Ekonomik Büyüme, Ekin Kitabevi, Bursa, 135 s. BLAU, F.D., ve Kahn, L.M. (1996). Wage Structure and Gender Earning Differentials: An International Comparisons, Economica, New Series, Vol.63, No 25, 29-62. BMKSK (Birlemi Milletler Kadının Statüsü Komisyonu) (28). Birlemi Milletler (BM) Kadının Statüsü Komisyonu (KSK) 52. Dönem Toplantısına likin Rapor, Newyork, 6s. http://www.ksgm.gov.tr/pdf/ksk52.doc, Eriim Tarihi: 4.7.29. CRIAW (Canadian Research Institute for the Advancement of Women (26). New Federal Policies Affecting Women s Equality: Reality Check, CRIAW Fact Sheet, No: 8, 1-8. http://www.criawicref.ca/factsheets/fact%2sheet%226/new%2federal%2policies%2affecting%2women's%2equali ty%2-%2reality%2check.pdf, Eriim Tarihi: 5.7.29. ÇAATAY, N. (21). Trade, Gender And Poverty, UNDP, Newyork, 43 s. DPT (Devlet Planlama Tekilatı) (25). Bin Yıl Kalkınma Hedefleri Raporu Türkiye 25, DPT, Ankara, 25, 77 s. ECEVT, Y. (23). Toplumsal Cinsiyetle Yoksulluk likisi Nasıl Kurulabilir? Bu liki Nasıl Çalıabilir, C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 25(4), Özel Ek, 83-88. GORNICK, J.C. (1999). Gender Equality in The Labour Market: Women s Employment and Earnings, Working Paper No: 26, Oxford University Press, Newyork, 48 s., http://www.lisproject.org/publications/liswps/26.pdf, Eriim Tarihi: 5.7.29. GÖÜ TAN, M. (24). Nüfus- Kalkınma Stratejileri ve Kadınların Eitimi, TUBA Raporları, 1 s: http://www.tuba.gov.tr/nufus/rapor/24-rapor3.doc, Eriim Tarihi: 9.3.28. HORTON, S. (1996). Women and Industrialization, Women in Development Asia Case Studies, London: Newyork: Routledge, 314 s. KV (28). Avrupa Parlamentosu nun Türkiye nin 27 yılı lerleme Raporu na likin 21 Mayıs 28 tarihli Kararı (27/2269/INI), KV Tercümesi, 14 s. ILO (28). Global Employment Trends for Women, January, ILO, 59 s. JUTTING, J.P., vd. (26). Measuring Gender(In)Equality, OECD Working Paper, No: 247, OECD, March, 51 s. KARDAM, F. ve Tokgöz, G. (24). Gender Based Discrimination at Work in Turkey: A Cross-Sectoral Overview, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 59-4, 152-172. http://www.politics.ankara.edu.tr/dergi/pdf/59/4/kardam- Toksoz.pdf, Eriim Tarihi: 3.7.29. KIZILASLAN, N. ve Kızılaslan, H. (27). Gender Inequalities in the World and in Turkey, Journal of Applied Sciences Research, 3(1), 156-161. KLASEN, S. (1999). Does Gender Inequality Reduce Growth and Development? Evidence from Cross-Country Regressions, Working Paper Series, No. 7, The World Bank, 36 s. MARQUEZ, J.S. (1984). Earnings Differences Between Men and Women: an Introductory Note, Monthly Labor Review, June 1984, 15-16, http://www.bls.gov/opub/mlr/1984/6/art3full.pdf, Eriim Tarihi: 4.7.29. MORISSETTE, R. ve Ostrovsky, Y. (26). Earnings Instability Perspectives on Labour and Income, Vol 7, No:1, 5-16. http://www.statcan.gc.ca/pub/75-1-x/116/951-eng.pdf, Eriim Tarihi: 4.7.29. OECD (27). Education at A Glance 27 OECD Indicators, OECD, 456 s. OECD (28). Education at A Glance 28 OECD Indicators, OECD, 521s. ÖZAR,. (25). GAP Bölgesin de Kadın Giriimcilii, Ankara: GAP-GIDEM Yayınları, 64s. http://www.undp.org.tr/publicationsdocuments/wep_eng.pdf, Eriim Tarihi: 7.7.29. PALAZ, S. (23). Türkiye de Cinsiyet Ayırımcılıı Analizinde Neo Klasik Yaklaıma Karı Kurumcu Yaklaım: Eitlii Salayıcı Politika Önerileri, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı 9, 87-19, http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c6s9/makale/c6s9m5.pdf, Eriim Tarihi: 3.7.29. RANKIN, B. H. veaytaç, A.I. (26). Gender Inequality in Schooling: The Case of Turkey,Sociology of Education, Volume 79, Number 1, January 26, 25-43. ROSENBLOOM, J. L. vd. (28). Why are There, so Few Women in Information Technology? Assessing the Role of Personality in Career Choices, Journal of Economic Psychology, Vol: 29, Issue: 4, 543-554. SARIEROLU, J. (27). Çalıma Hayatı ve Kadın. Çelik- Sendikası Aylık Yayın Organı, 1:(21), 31-36. MEK, M. (26). Beeri Sermaye ve Beyin Göçü Kapsamında Türkiye- Karılatırmalı Bir Analiz-, Ekin Kitabevi, Bursa, 145 s. MEK, M. (28). Küreselleen Dünyada Kadının Ekonomik Konumu- Türkiye ve Dier Dünya Ülkelerinden Örneklerle Kadın Sorunlarının Ekonomik Boyutu ve Kadın Yoksulluu, Ekin Yayınevi, Bursa, 152 s.

- 245 - MEK, M., UZAY, N. (28). Economic and Social Barriers on Women Entrepreneurship: Turkey Application, International Conference on Business and Economy, Spiru Haret University Faculty of Accounting and Financial Management,Romania,.252-264. TABAN, S. (26). Türkiye de Salık ve Ekonomik Büyüme likisi: Nedensellik Testi, Osman Gazi Üniversitesi..B.F 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 25-26 Kasım, Eskiehir, 3-12. TIMOTHY, A. T. Adeoti, A. (26). Gender Inequalities and Economic Efficiency: New Evidence from Cassava-based Farm Holdings in Rural South-western Nigeria, African Development Review, Volume 18, Number 3, 428-443 TUK, Hanehalkı gücü Anketi Dönemsel Sonuçları, http://www.tuik.gov.tr/preistatistiktablo.do?istab_id=57 (Eriim Tarihi: 8 Eylül 29). TÜSAD, KAGDER (28). Türkiye de Toplumsal Cinsiyet Eitsizlii: Sorunlar, Öncelikler ve Çözüm Önerileri, Yayın No: Tüsiad-T/28-7/468, Kagider-1, TÜSAD, KAGDER, stanbul, 383 s. TÜSAD (2). Kadın Erkek Eitliine Doru Yürüyü: Eitim, Çalıma Yaamı ve Siyaset, Yayın No. TÜSAD-T/2-12/29, stanbul, 262 s. UNDP (2). Human Development Report 2, UNDP, 29 s. UNDP (21). Human Development Report 21, UNDP, 264 s. UNDP (22). Human Development Report 22, UNDP, 277 s. UNDP (23). Human Development Report 23, UNDP, 367 s.undp (24). Human Development Report 24, UNDP, 285 s. UNDP (25). Human Development Report 25, UNDP, 372 s. UNDP (26). Human Development Report 26, UNDP, 422 s. UNDP (27). Human Development Report 27/28, UNDP, 399 s WACH, H. ve Reeves, H. (2). Gender and Development: Facts and Figures, Report No:56, Bridge, United Kingtom, 46 s, http://www.bridge.ids.ac.uk/reports/re56.pdf, Eriim Tarihi: 9.3.28. WEISSKOFF, F.B. (1972). Women s Place in the Labour Market, The American Economic Review, Vol: 62, May, No:1-2, 161-166. YUMUAK,.G. ve Tuna, Y. (22). Kalkınmılık Göstergesi Olarak Beeri Kalkınma ndeksi ve Türkiye Üzerine Bir Deerlendirme, ktisat Fakültesi Mecmuası, 52. Cilt, Sayı: 1, 1-26.