CITATION Ya ar, Hasan, Servant Leadership Perceptions of Academics (Harran University Example),", Journal of Faculty of Theology of Bozok University. 7, 7 (2015/7), p. 171-183. Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i) Hasan Ya ar Zirve Üni., Sosyal Bilimler Ens. EYTEPE Doktora Ö rencisi Özet 1. Giriþ Hizmetkâr liderlik kavramý Greenleaf in çalýþmalarý ile literatürde yer almaya baþlamýþtýr. 1970 li yýllardan sonra hizmetkâr liderlik anlayýþýna yönelik yapýlan çalýþmalar günümüzde artarak devam etmektedir. Bu çalýþma yapýlana kadar Türkiye de akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarýný inceleyen baþka bir çalýþma ortaya konulmamýþtýr. Bu da bu çalýþmanýn önemini artýrdýðý gibi bir kýsýt olarak da karþýmýza çýkmýþtýr. Dolayýsýyla bu konuyla ilgili deðiþik örneklem gruplarýnda farklý zamanlarda çalýþmalar yapýlmasýnýn son derece önemli olduðu ifade edilebilir. Bu araþtýrmanýn konusunu akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý oluþturmaktadýr. Bu çalýþma yapýlýrken örneklem olarak Harran Üniversitesi ndeki akademisyenler esas alýnmýþtýr. Araþtýrmamýzýn amacý hizmetkâr liderlik ölçeðinin alt boyutlarý olan güçlendirme, hizmet ve vizyon gibi deðiþkenlerin akademisyenlerin hizmetkâr liderlik ile ilgili algýlarý üzerindeki etkisini belirlemektir. Araþtýrma, tarama modelinde desenlenmiþ, çalýþmada veriler hizmetkâr liderlik ölçeði ile akademisyenlerden toplanmýþtýr. Araþtýrmanýn çalýþma grubu yansýz olarak seçilmiþ 179 akademisyenden oluþmaktadýr. Veriler SPSS programý ile analiz edilmiþtir. Bu araþtýrma sonucunda cinsiyet, medeni durum ve kýdem deðiþkeninin akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý üzerinde etkisi de araþtýrýlmýþtýr. Araþtýrmada elde edilen bulgular doðrultusunda önerilerde bulunulmuþtur. Anahtar Kelimeler: Hizmetkâr Liderlik, Güçlendirme, 2. Araþtýrmanýn Amacý Hizmet, Vizyon, Üniversiteler, Eðitim Yöneticileri, Bu araþtýrmada amaç Akademisyenler. Harran Üniversitesi ndeki akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarýnýn incelenmesidir. Bu amaca ulaþabilmek için,: Harran Üniversitesi akademisyenlerinin hizmetkâr liderlik algýlarý: 1. Medeni durum, 2. Yaþ, 3. Çalýþtýklarý kurumdaki akademisyen sayýlarý, 4. Görev, 5. Yöneticilik Yýlý, 6. Kýdem, 7. Bulunduklarý fakültede geçirdikleri süre, 8. Akademisyenlik kariyeri, KAYNAKÇA Ya ar, Hasan, Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i), Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7, 7 (2015/7), ss. 159-170.
Hasan Ya ar 172 Gibi alt deðiþkenlerine göre deðiþkenlik gösterip göstermediði incelenmiþtir. 3. Hizmetkâr Lider ve Hizmetkâr Liderlik Kavramý: Modern çaðda hizmetkâr liderlik kav ramý aðýrlýklý olarak Greenleaf in çalýþmalarýna göre þekillenmiþtir. 1 Greenleaf in kullandýðý hizmetkâr lider lik kavramýnýn özünde öncelik le, hizmet etme isteðinin olmasý yat maktadýr. 2 Bu konuda o, hizmetkâr liderlerin hizmet etme isteði açýsýndan doðal bir hisse sahip olduklarýna, liderlik yapmayý ise bilinçli olarak seçtiklerine deðinmiþtir. 3 Greenleaf in görüþüne göre hizmetkâr liderler, önce liderlik yapan, sonrasýnda hizmet eden liderlere oranla baþkalarýnýn öncelikli ihtiyaçlarýný daha fazla önemsemekte ve bunlarý karþýlamak için daha fazla çaba göstermektedirler. 4 Page ve Wong ise hizmetkâr liderlik kavramýný, ortak iyiliði saðlama, hedeflere ulaþma ve diðerlerinin geliþimlerini saðlamada öncelikli amacýn diðerlerine hizmet etmek olduðunu bir liderlik tarzý 1. Larry C. Spears, Michele Lawrence, "Practicing servant-leadership", Leader to Leader, 34 (2004), s. 7-11. 2. R. K. Greenleaf, What is Servant Leadership?, http://www.greenleaf.org/whatissl/ (25.10.2010). 3. Bernard M. Bass, The Future of Leadership in Learning Organizations, Journal of Leadership&Organizational Studies, 7,3 (2000), s. 7:18. 4. Myra L. Farling, A. Gregory Stone, and Bruce E. Winston, Servant Leadership: Setting The Stage For Empirical Research, Journal of Leadership & Organizational Studie, 6,1-2 (1999), s. 49-72. olarak tanýmlamaktadýrlar. 5 Hizmetkâr liderler, çalýþanlarýna bencillikten uzak ve karþýlýk beklemeksizin hizmet etmeyi ilke edinmiþlerdir. 6 Hizmet etme bilinci örgütün sýnýrlarýný da aþýp, toplumsal anlamda ve tüm paydaþlarý da kapsayan bir kültür yaratma þekline dönüþür. Spears e göre de hizmetkâr liderlik yaklaþýmý sadece bir kiþiyle ilgili deðil, tüm organizasyona yayýlan bir kültür þeklinde algýlanmalýdýr. 7 Hizmetkâr lidere iliþkin yapýlan çalýþmalardan bir diðeri de Patterson a aittir. Patterson a göre hizmetkâr liderlik, çalýþanlarýna karþý sonsuz bir sevgi duymalýdýr. Doðru zamanda doðru davranýþlarý sergileyebilmelidir. Örgütsel yapý içerisinde alçakgönüllü ve fedakâr olmalýdýr. 8 Hizmetkâr liderlik davranýþlarýnýn neler olduðu konusunda literatürde yapýlan çalýþmalar birleþtirildiðinde, temel olarak dokuz boyut ortaya çýkmaktadýr. 9 Bu çalýþma da Liden 5. Don Page, T. Paul Wong, A Conceptual Framework For Measuring Servant Leadership, The Human Factor in Shaping The Course Of History And Development, Lanham, MD: University Press of America, 2000. 6. Pollard, C. William, The Leader Who Serves, Leader of the Future, Drucker Foundation Future Series, (Eds. Hesselbein, et all), San Francisco: Jossey-Bass Publishers, 1996. 7. Larry C. Spears, Michele Lawrence, Practicing servant-leadership, Leader to Leader, 34 (2004), s. 7-11. 8. Ürü Saný, F. Oben, Sezer Cihan Çalýþkan, Özlem Atan, Uður Yozgat, Öðretim Üyelerinin Hizmetkâr Liderlik Davranýþlarý ve Ardýllarý Üzerine Bir Araþtýrma, Ege Akademik Bakýþ Dergisi, 13,1 (2013), s. 63-82. 9. Robert C. Liden, Sandy J. Wayne, Hao Zhao, David Henderson, Servant Leadership: Development of a Multidimensional Measure And Multi-level Assessment, The Leadership Quarterly, 19,2 (2008), s. 161-177. Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (2015, 7), s. 172
Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i) ve çalýþma arkadaþlarýnýn tanýmlamasý esas alýnarak yapýlmýþtýr. 3.1. Duygusal Destek ve Ýyileþtirme (Emotional Healing): Ýnsanlarýn tam anlamý ile kiþisel bütünlüðe ulaþamayacaðýný kabul etmekle birlikte, liderin, þevkleri kýrýlan bireylerin iyileþmelerine yardým etmesi ve takipçilerinin kiþisel isteklerine ve ihtiyaçlarýna duyarlý olmasý. 3.2. Topluma Deðer Katmak (Creating Value for the Community): Toplumsal geliþimin saðlanmasýna destek olma, bu konuda bilinçli ve vicdanlý davranma. 3.3. Kavramsallaþtýrma (Conceptual Skills): Liderin karmaþýk problemleri yeni, etkin ve yaratýcý fikirler ile çözebilmesi ve konulara günlük sorunlar ötesinde, geleceðe yönelik bakabilmesi. Ýleri görüþlülük ile liderin geçmiþten öðrendikleri ve þimdiki veriler ile geleceðe ýþýk tutmasý. 3.4. Güçlendirme (Empowering): Takipçiler üzerindeki kontrolün terk edilerek, onlarýn ihtiyaçlarýna uygun olarak yetki ve iþlerinde karar alma sorumluluðunun verilmesi. 3.5. Astlara Kiþisel Geliþim ve Baþarý Ýçin Destek Olma (Helping Subordinates to Grow and Succeed): Liderin takipçilerinin kiþisel, mesleki ve ruhsal geliþimlerinden sorumluluk duymasý ve bu konuda mentor gibi davranmasý. 3.6. Takipçileri Öncelikli Tutma (Putting Subordinates First): Liderin kendi önceliklerinden çok takipçilerinin önceliklerini göz önünde tutmasý, astlarýnýn iþle ilgili sorunlarý olduðunda kendi iþini býrakýp öncelikli olarak onlara destek vermesi. 3.7. Etik Davranmak (Behaving Ethically): Baþkalarý ile açýk, dürüst ve adil iliþkiler kurmak. 3.8. Ýliþkiler (Relationships): Baþkalarýný tanýma, anlama ve destekleme konusunda samimi bir çaba harcama ve takipçileri ile uzun süreli iliþkiler kurmaya odaklanma. 3.9. Hizmet Etme (Serventhood): Hizmetkâr liderlik teorisinin kalbidir. Baþkalarýna ve topluma kendi çýkarlarýndan ödün vermek gerekse dahi hizmet eden kiþi olma ve çevre tarafýndan böyle görülme arzusu. Yabancý yazýnda, hizmetkâr liderliðin çeþitli bireysel ve örgütsel çýktýlara etkisini konu edinen çalýþmalara rastlanmaktadýr. Bu çerçevede, hizmetkâr liderliðin; lidere duyulan güven, örgüt vatandaþlýðý davranýþý, örgütsel adalet algýsý, lider-üye etkileþiminin kalitesi üzerindeki etkilerine iþaret eden birçok araþtýrma bulgularý vardýr. 1 Türk yazýnýnda ise hizmetkâr lider- 1. Joseph, Errol E., Bruce E. Winston, A Correlation of Servant Leadership, Leader Trust, and Organizational Trust, Leadership&Organization Development Journal, 26,1 (2005), s. 6-22; Mark G. Ehrhart, Leadership and Procedural Justice Climate as Antecedents of Unit Level Organizational Citizenship Behavior, Personnel Psychology, 57,1 (2004), s. 61-94; Michelle Vondey, The Relationships Among Servant Leadership, Organizational Citizenship Behavior, Person-Organization Fit, and Organizational Ýdentification, International Journal of Leadership Studies, 6.1 (2010), s. 3-27; Sen Sendjaya, Brian Cooper, Servant Leadership Behaviour Scale: A Hierarchical Model and Test of Construct Validity, European Journal of Work and Organizational Psychology, 20,3 (2011), s. 416-436; Robert C. Liden, Sandy J. Wayne, Hao Zhao, David Henderson, Servant Leadership: Development of a Multidimensional Measure And Multi-level Assessment, The Leadership Quarterly, 19,2 (2008), s. 161-177. 173 Jorunal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 7 No. 7 (2015, 7), p. 173
Hasan Ya ar 174 likle ilgili kuramsal çalýþmalara 2000 li yýllardan sonra rastlanýlmakla birlikte, 1 bu liderlik tarzý ile ilgili deðiþik sektörlerde deneysel çalýþmalarýn yapýlmasý ve geliþtirilmesi ihtiyacý devam etmektedir. Yabancý ve Türk yazýnýnda yapýlan literatür taramasýnda, öðretim üyelerinin hizmetkâr liderlik davranýþlarý ve sonuçlarýna yönelik herhangi bir araþtýrmaya ise rastlanýlmamýþtýr. Ancak barýndýrdýðý özellikler açýsýndan hizmetkâr liderlik, akademik hayatta ve özellikle öðretim üyesi iliþkilerinde ideal bir liderlik tarzý olma özelliðine sahiptir. 2 Hizmetkâr liderlik ekolü, içinde yaþadýðýmýz çaðýn liderlik anlayýþýndaki deðiþim ve dönüþümün sonucu olarak ortaya çýkmýþ bir ekoldür. Bu deðiþim ve dönüþüm; kendisine hizmet edilmesini bekleyen ve kendi çýkarlarýný elde etmeye çalýþan liderlik anlayýþýnýn yerine, izleyicilerine bizzat hizmet eden ve bunu yaþam biçimi hâline getiren, onlara yol gösteren, rol modeli olan liderliði ön- 1. Yusuf Cerit, The Effects of Servant Leadership Behaviours of School Principals on Teachers Job Satisfaction, Educational Management Administration&Leadership, 37,5 (2009), s. 600-623; Çevik, Samet, Meryem Akoðlan Kozak, Deðiþim Yönetiminde Dönüþümcü Liderlik ve Hizmetkâr Liderlik, 11. Ulusal Turizm Kongresi (Edt. Osman Eralp Çolakoðlu), Ankara: Detay Yayýncýlýk 2010; Þebnem Aslan, Musa Özata, Saðlýk Çalýþanlarýnda Hizmetkâr Liderlik: Dennis- Winston ve Dennis-Bocernea Hizmetkâr Liderlik Ölçeklerinin Geçerlik ve Güvenirlik Araþtýrmasý, Celal Bayar Üniversitesi Ý.Ý.B.F Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 18,1 (2011), s. 139-154. 2. Bkz. Samet Çevik, Meryem Akoðlan Kozak, Deðiþim Yönetiminde Dönüþümcü Liderlik ve Hizmetkâr Liderlik, 11. Ulusal Turizm Kongresi (Edt. Osman Eralp Çolakoðlu), Ankara: Detay Yayýncýlýk 2010. görmektedir. 3 Greenleaf, liderlik kuramlarýný hizmetkâr liderlik kavramý ile tanýþtýrýrken, Herman Hesse nin Doðu Yolculuðu (Journey to the East) adlý kýsa romanýndan ilham almýþtýr. Hikâyenin baþkarakteri Leo, ruhani bir yolculuða çýkmýþ olan bir grup gezginin hizmetkârýdýr ve gruptaki her bireye gösterdiði ilgili tavrý ve destek verici davranýþlarý ile herkesi etkilemektedir. Hikâye, Leo nun aniden ortadan yok olmasý, grubun lidersiz kalmasý ve Leo nun gizli liderliðinin ortaya çýkýþý ile sonuçlanmaktadýr. 4 Hizmetkâr liderlik, tüm liderlik becerilerini kapsayan ancak standart liderlik anlayýþýnýn daha da ötesine geçerek, önce insan ve hizmet odaklýlýk felsefesini temel alan bir liderlik anlayýþýdýr. Hizmetkâr liderler yapýlan iþe ruhunu koyma anlayýþýný benimseyerek kurum kültürünün korunup pekiþtirilmesini saðlarlar. 5 Barbuto ve Wheeler a göre hizmetkâr liderlik, önce insan felsefesiyle hizmet odaklýlýk felsefesini birleþtiren, hizmet ve birebir iletiþim yoluyla kalp kazanmayý hedefleyen liderlik tarzýdýr. 6 3. Ürü Saný, F. Oben, Sezer Cihan Çalýþkan, Özlem Atan, Uður Yozgat, Öðretim Üyelerinin Hizmetkâr Liderlik Davranýþlarý ve Ardýllarý Üzerine Bir Araþtýrma, Ege Akademik Bakýþ Dergisi, 13,1 (2013), ss. 290-301. 4. Zeynep Hale Öner, Servant Leadership and Paternalistic Leadership Styles in the Turkish Business Context: A Comparative Empirical Study, Leadership&Organization Development Journa, 33,3 (2012), s. 300-316. 5. Müjde Ker Dinçer, Selin Bitirim, Kurum Kültürü Çalýþmalarýnda Hizmetkâr Liderlik Anlayýþý Ýle Deðer Yaratmak, Ýstanbul Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi Hakemli Dergisi, 28 (2007), s. 61-72. 6. John E. Barbuto, Daniel W. Wheeler, Scale Development and Construct Clarification of Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (2015, 7), s. 174
Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i) Hizmetkâr lider, bulunduðu konumun ona kazandýrdýklarýyla tatmin olan bir lider deðildir. Onu tatmin eden, onun liderliðinde diðerlerinin ne kazandýðýdýr. 1 Hizmetkâr liderliðin en önemli ayýrýcý yönü insanlarý tamamlama, eksikleri giderme, onlara katma deðer üretmede yardýmcý olmaktýr. Hizmetkâr lider, toplumsal beklenti ve ihtiyaçlarý, kendi arzu ve isteklerinden önce algýlar. Toplumsal beklentilere ömrünü bile adayabilir. 2 Hizmetkâr liderliðin hedef ve gayesinde toplumsal beklenti ve ihtiyaçlarý kendi arzu ve isteklerinden önce algýlar. Toplumsal beklentilere ömrünü bile adayabilir. Toplumda pozitif yönde deðiþim yaratma isteði vardýr. Hizmetkâr liderler; güç, þöhret veya herhangi bir kiþisel amaç gütmezler. Hizmetkâr liderliðin temel amacý, hizmet edilenlerin daha bilgili ve hak sahibi olmalarý, dayanýþma ve özgürlük kazanmalarý ve sonunda hizmetkâr lider hâline gelmeleridir. 3 Liderlik, belirli insanlarda bulunan özel bir donaným ise benzer biçimde hizmetkâr liderlik de belirli liderlerde bulunan özel bazý donaným ve yeteneklerin doruða ulaþmýþ hâlidir. 4 Hizmetkâr lider, baþkalarýný kendine Servant Leadership, Group and Organization Management, 31,3 (2006), s. 300-326. 1. Bkz. Yeþim Toduk Akiþ, Türkiye nin Gerçek Liderlik Haritasý, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 2004. 2. Ýlhami Fýndýkçý, Bir Gönül Yolculuðu: Hizmetkâr Liderlik, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 1. Basým, 2009. 3. Bkz. Yeþim Toduk Akiþ, Türkiye nin Gerçek Liderlik Haritasý, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 2004. 4. Bkz. Ýlhami Fýndýkçý, Bir Gönül Yolculuðu: Hizmetkâr Liderlik, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 1. Basým, 2009. benzetme derdinde deðildir. Yolculuðu kendi içindedir, kendi kendini eleþtirir, baþkalarýndan önce kendini adam etme derdindedir. 5 Greenleaf e göre hizmetkâr lider, empati kurabilen, takipçisini etkin dinleyen, duygusal destek saðlayan, takipçilerinin geliþimine önem veren, yapacaklarý iþe inanmalarýný ve kendilerini bir topluluk gibi hissetmelerini saðlayabilen bir kiþi olmalýdýr. Hizmetkâr liderler içsel olarak, baþkalarýný düþünen bir yapýya sahip olmalýdýrlar. Hizmetkâr liderlik anlayýþýna göre, amaç kârlýlýðýn artmasý deðil, hizmet ettiklerinin geliþiminin artmasýdýr. 6 Hizmetkâr lider, birlikte çalýþtýðý kiþilere saygý duyar, moral deðerleri kabul eder. Ekibin oluþmasýna ve desteklenmesine katkýda bulunur. 7 4. ARAÞTIRMA MODELÝ Bu araþtýrmada baðýmsýz deðiþkenler üzerinde deðiþiklik yapmadan baðýmlý deðiþken olan akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý arasýndaki iliþkiyi araþtýrmasý bakýmýndan iliþkisel tarama modeli kullanýlmýþtýr. 8 5. Araþtýrmanýn Evren ve Örneklemi Araþtýrmanýn çalýþma evrenini, Þan- 5. Ýlhami Fýndýkçý, Bir Gönül Yolculuðu: Hizmetkâr Liderlik, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 1. Basým, 2009. 6. Bkz. Yeþim Toduk Akiþ, Türkiye nin Gerçek Liderlik Haritasý, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 2004. 7. Scot Wright, Unlock the Leadership Potential, Nursing Management (Harrow, London, England: 1994), 3.2 (1996), s. 8-10. 8. Bkz. Niyazi Karasar, Bilimsel Araþtýrma Yöntemleri, Ankara: Nobel Yayýn Daðýtým, 20. Baský, 2009. 175 Jorunal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 7 No. 7 (2015, 7), p. 175
Hasan Ya ar 176 lýurfa Harran Üniversitesi fakültelerinde görev yapan akademisyenlerden 179 kiþilik çalýþma grubu oluþturmaktadýr. Çalýþma grubuna hizmetkâr liderlik ölçeði verilmiþ bu yolla bilgiler alýnýp SPSS programýnda analizler yapýlmýþtýr. Grup, toplam 410 yönetici ve akademisyenden oluþmaktadýr. Araþtýrmanýn örneklemini ise Harran Üniversitesi nde görev yapmakta olan 179 öðretim üyesi oluþturmaktadýr. 6. Veri Toplama Araçlarý Dennis ve Winston, tarafýndan geliþtirilen hizmetkâr liderlik ölçeði, 1 hizmetkâr liderliði ölçmek üzere, Liden ve arkadaþlarý tarafýndan geliþtirilen hizmetkâr liderlik ölçeði 2 akademik hayata ve öðretim üyesi iliþkilerine uyarlanarak kullanýlmýþtýr. Ölçek 3. boyuttan ibarettir ve güçlendirme boyutu 7 sorudan; hizmet boyutu 4 sorudan; vizyon boyutu ise 9 sorudan oluþmaktadýr. Likert tipi olan ölçek seçenekleri; (1) Hiç katýlmýyorum, (2) Biraz katýlýyorum, (3) Orta derecede katýlýyorum, (4) Çok katýlýyorum ve (5) Tam katýlýyorum þeklinde sýralanmýþtýr. 1.1. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Güçlendirme Alt Boyutu Geçerliði Hizmetkâr liderlik ölçeði güçlendirme alt boyutu KMO ve Barlett test sonuçlarý: Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayýsý 0,957 çýkmýþtýr ki bu da bize katsayýnýn veri matrisi faktör analizi için uygun olduðunu göstermektedir. Ayrýca hesaplanan Ki kare istatistiði anlamlý (p=,000) çýkmýþtýr. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Güçlendirme Alt Boyutu toplam ortak varyans sonuçlarý (communalities) maddelerin öz deðerleri, 602 ile 818 arasýnda deðiþmektedir. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Güçlendirme Alt Boyutu açýklanan toplam varyansýna (Total variance explained) bakýldýðý zaman tek faktörlü bir yapýnýn ortaya çýktýðý görülmektedir. Bu faktör ölçme aracýndaki hem varyansýn hem de toplam varyansýn %69,304 ünü açýklamaktadýr. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Güçlendirme Alt Boyutu maddelerine ait döndürülmüþ faktör yük deðerlerine bakýldýðý zaman maddelerin yük deðerleri, 605 ile 845 arasýnda çýkmýþtýr. 7. Verilerin Analizi Veriler SPSS 21 programýnda ANO- VA ve Baðýmsýz T testiyle analiz edilmiþtir. 1. Robert S. Dennis, Mihai Bocarnea, Development Of The Servant Leadership Assessment Ýnstrument, Leadership&Organization Development Journal, 26,8 (2005), s. 600-615. 2. Robert C. Liden, Sandy J. Wayne, Hao Zhao, David Henderson, Servant Leadership: Development of a Multidimensional Measure And Multi-level Assessment, The Leadership Quarterly, 19,2 (2008), s. 161-177. 1.2. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Hizmet Alt Boyutu Geçerliði Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Hizmet Alt Boyutu KMO ve Barlett test sonuçlarý Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayýsý 0,796 çýkmýþtýr. Bu da bize katsayýnýn veri matrisi faktör analizi için uygun olduðunu gösterir. Ayrýca hesaplanan Ki kare istatistiði anlamlý (p=,000) çýkmýþtýr. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Hizmet Alt Boyutu toplam ortak varyans sonuçlarýnda (communalities) görül- Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (2015, 7), s. 176
Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i) düðü gibi maddelerin öz deðerleri, 489 ile 741 arasýnda deðiþmektedir. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Hizmet Alt Boyutu açýklanan toplam varyansýna (Total variance explained) bakýldýðý zaman tek faktörlü bir yapýnýn ortaya çýktýðý görülmektedir. Bu faktör ölçme aracýndaki hem varyansýn hem de toplam varyansýn %65,896 sýný açýklamaktadýr. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Hizmet Alt Boyutu maddelerine ait döndürülmüþ faktör yük deðerlerine bakýldýðý zaman maddelerin yük deðerleri, 700 ile 861 arasýnda çýkmýþtýr. 1.3. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Vizyon Alt Boyutu Geçerliði Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Vizyon Alt Boyutu KMO ve Barlett test sonuçlarýna bakýldýðý zaman Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayýsý 0,911 çýkmýþtýr. Bu da bize katsayýnýn veri matrisi faktör analizi için uygun olduðunu gösterir. Ayrýca hesaplanan Ki kare istatistiði anlamlý (p=,000) çýkmýþtýr. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Vizyon Alt Boyutu toplam ortak varyans sonuçlarý (communalities) maddelerin öz deðerleri, 629 ile 981 arasýnda deðiþmektedir. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Vizyon Alt Boyutu açýklanan toplam varyansýna (Total variance explained) bakýldýðý zaman tek faktörlü bir yapýnýn ortaya çýktýðý görülmektedir. Bu faktör ölçme aracýndaki hem varyansýn hem de toplam varyansýn %72,069 unu açýklamaktadýr. Hizmetkâr Liderlik Ölçeði Vizyon Alt Boyutu maddelerine ait döndürülmüþ faktör yük deðerleri maddelerin yük deðerleri, 765 ile 988 arasýnda çýkmýþtýr 1.4. Ölçme Aracýnýn Total Güvenirliði Hizmetkâr Liderlik Ölçeði ve güçlendirme, hizmet ve vizyon alt boyutlarý güvenirlik katsayýlarý 177 Cronbach Alpha Faktör 1 (Güçlendirme).925 Faktör 2 (Hizmet).824 Faktör 3 (Vizyon).896 Toplam.925 Güvenirlik katsayýsý 1 e yaklaþtýkça ölçme aracýnýn güvenirliði artmaktadýr. 80 ile 1 arasýndaki deðerler, ölçme aracýnýn yüksek derecede güvenilir olduðunu ifade etmektedir. 1 Tablodan da görüldüðü gibi hizmetkâr liderlik ölçeði yüksek derecede güvenilirdir (.905). 1. Bkz. Þeref Kalaycý, SPSS Uygulamalý Çok Deðiþkenli Ýstatistik Teknikleri, Ankara: Asil Yayýn Daðýtým Ltd. Þti., 2006. Jorunal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 7 No. 7 (2015, 7), p. 177
Hasan Ya ar 1.5. Hizmetkâr Liderlik ve Demografik Deðiþkenlerin Ýliþkilerinin Anova Analiz Sonuçlarý Deðiþkenler sayý % Güçlendirme ortalama Hizmet ortalama Vizyon ortalama Cinsiyet Erkek 39 %22 3.40 3.27 3.55 Kadýn 140 %78 2.98 2.85 3.03 Anlamlýlýk 0.084 0.069 0.013 (p<0.05) Medeni durum Evli 131 %73 2.99 2.90 3.07 Bekâr 48 %27 3.35 3.08 3.40 Anlamlýlýk 0.034 (p<0.05) 0.172 0.037 (p<0.05) Yaþ 31 ve altý 37 %21 3.27 3.05 3.46 31-40 56 %31 3.00 3.03 3.11 41-50 68 %38 3.03 2.85 3.11 51 ve üzeri 18 %10 2.98 2.68 2.71 Anlamlýlýk 0.605 0.504 0.050 (p=0.05) 178 Personel sayýsý 1-10 32 %18 2.90 2.80 3.11 11-20 34 %19 3.20 3.05 3.14 21-30 31 %17 3.32 3.18 3.32 31 ve üzeri 81 %46 2.98 2.84 3.10 Anlamlýlýk 0.302 0.356 0.737 Görev Dekan 8 %4 3.40 3.22 3.64 Dekan yrd. 9 %5 2.48 2.22 2.52 Bölüm baþ. 19 %11 3.29 3.09 3.19 Öðrt. Gör. 143 %80 3.07 2.96 3.16 Anlamlýlýk 0.282 0.157 0.172 Çalýþtýðý Yýl 0-5 130 %73 3.20 2.99 3.26 6-10 14 %8 2.67 2.68 2.99 11-15 16 %9 2.81 2.88 3.05 15 ve üzeri 17 %10 3.03 2.78 2.99 Anlamlýlýk 0.409 0.822 0.769 Kýdem 0-5 47 %26 3.44 3.15 3.53 6-10 24 %13 2.99 3.05 3.27 Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (2015, 7), s. 178
Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i) 11-15 57 %32 2.89 2.86 3.05 15 ve üzeri 51 %29 2.95 2.77 2.82 Anlamlýlýk 0.082 0.439 0.006 (p<0.05) Karar Evet 105 %59 3.49 3.30 3.48 Hayýr 74 %41 2.43 2.36 2.62 Anlamlýlýk 000 (p<0.05) 000 (p<0.05) 000 (p<0.05) Kariyer Öðrt. üyesi 83 %46 3.08 3.00 3.12 Öðrt. Gör. 63 %35 3.07 2.87 3.13 Arþ. gör. 33 %19 2.97 2.80 3.19 Anlamlýlýk 0.589 0.248 0.704 Tabloya bakýldýðý zaman akademisyenlerin algýlarýna göre cinsiyet deðiþkeninin hizmetkâr liderliðin güçlendirme ve hizmet boyutlarýný anlamlý bir þekilde etkilemediðini görmekteyiz (p>0). Ancak cinsiyet deðiþkeninin vizyon alt boyutu üzerinde pozitif ve anlamlý bir þekilde etkili olduðunu söyleyebiliriz (p<0). Akademisyenlerin algýlarýna göre medeni durum deðiþkeninin hizmetkâr liderliðin güçlendirme ve vizyon boyutlarýna anlamlý ve pozitif bir þekilde etki ettiðini görmekteyiz (p>0). Tablolar incelendiðinde akademisyenlerin hem güçlendirme alt boyutundan hem de vizyon alt boyutundan bekâr olanlarýn daha yüksek ortalamaya sahip puanlar aldýklarý görülmektedir. Ancak medeni durum deðiþkeninin hizmet alt boyutuna anlamlý bir þekilde etki etmediðini söyleyebiliriz (p>0). Tablo incelendiði zaman akademisyenlerin yaþlarý, çalýþtýklarý kurumdaki öðretmen sayýlarý, görevleri, kariyerleri ve kaç yýl yöneticilik yaptýklarýnýn hizmetkâr liderlik algýlarýna etki etmediðini söyleyebiliriz (p>0). Tabloya baktýðýmýz zaman akademisyenlerin kýdem deðiþkeninin hizmetkâr liderliðin güçlendirme ve hiz met alt boyutlarý üzerinde anlamlý bir etkiye sahip olmadýðý ortaya çýkmýþtýr (p>0). Ancak kýdem deðiþkeninin vizyon alt boyutunu anlamlý ve pozitif bir þekilde etkilediðini söyleyebiliriz (p<0). 7. Sonuç Yapýlan araþtýrma sonuçlarýný genel olarak deðerlendirdiðimizde alt deðiþkenlerin hizmetkâr liderliðin alt boyutlarýndan olan güçlendirme ve vizyon boyutlarý üzerinde etkili olduðu söylenebilir. Ancak vizyon boyutuna baktýðýmýz zaman, hizmetkâr liderlik konusunda kadýnlarýn erkeklerden daha yüksek ortalamaya sahip olduðu ortaya çýkmýþtýr. Yani kadýnlar erkeklere oranla hizmetkâr liderliðin alt boyutu olan vizyon boyutunun daha önemli olduðunu düþünmektedir. Hizmetkâr liderliðin alt boyutla- 179 Jorunal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 7 No. 7 (2015, 7), p. 179
Hasan Ya ar 180 rýndan olan medeni durum deðiþkeninin hizmetkâr liderliðin alt boyutlarýndan olan güçlendirme ve vizyon boyutlarý üzerinde etkili olduðu sonucu ortaya çýkmýþtýr. Hem güçlendirme alt boyutundan hem de vizyon alt boyutundan bekâr olanlarýn daha yüksek ortalamaya sahip puanlar aldýklarý sonucuna ulaþýlmýþtýr. Ancak medeni durum deðiþkeninin hizmet alt boyutu üzerinde herhangi bir etkiye sahip olmadýðý da ortaya çýkmýþtýr. Yani genel olarak deðerlendirdiðimizde bekârlara göre hizmetkâr liderlik alt boyutlarýndan güçlendirme ve vizyon boyutlarý hizmetkâr liderlik için önemli iki unsuru oluþturmaktadýr. Akademisyenlerin yaþý, çalýþtýklarý kurumdaki öðretmen sayýlarý, görevi ve yöneticilik yýllarýnýn hizmetkâr liderlik üzerinde etkili olmadýðý söylenebilir. Kýdem deðiþkeninin hizmetkâr liderliðin alt boyutlarýndan olan güçlendirme ve hizmet boyutlarý üzerinde etkili olmadýðý ortaya çýkmýþtýr. Vizyon boyutuna baktýðýmýz zaman ise hizmetkâr liderlik konusunda çalýþma yýlý 0-5 yýl arasýnda olan akademisyenlerin diðer akademisyenlere oranla daha yüksek ortalamaya sahip olduðu göze çarpmaktadýr. Yine vizyon alt boyutundaki ortalamalar incelendiðinde en düþük ortalamaya ise 21 yýl ve üzerinde çalýþan akademisyenlerin sahip olduðu söylenebilir. Genel olarak deðerlendirdiðimizde akademisyenlikte yeni olanlarýn daha çok çalýþma yýlýna sahip akademisyenlere oranla hizmetkâr liderlik algýlarýnýn daha pozitif olduðu söylenebilir. Yeni akademisyenlerin ortalamasý, uzun süredir fakültelerde çalýþan akademisyenlere göre belirgin farkla yüksek çýkmýþtýr. Yani çalýþýlan fakültede yeni ve eski olma akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý üzerinde negatif yönde etkili olduðunu rahatlýkla söyleyebiliriz. Bayan akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý erkek akademisyenlere göre daha pozitif olduðu söylenebilir. Bayan akademisyenlere göre yöneticileri hizmetkâr liderin sahip olmasý gereken birçok özelliðe sahip olduðunu düþünmektedirler. Ayrýca bekâr akademisyenlerin evli akademisyenlere göre hizmetkâr liderlik algýlarýnýn daha pozitif olduðu ortaya çýkmýþtýr. Yani bekâr olan akademisyenler, yöneticilerini etkili birer hizmetkâr lider olarak görmektedir diyebiliriz. Kýdem deðiþkenine bakacak olursak akademisyenin kýdemi arttýkça hizmetkâr liderlik algýsýnýn negatif yönde bir deðiþme gösterdiðini söylemek mümkündür. Yani akademisyenler daha çok çalýþýp tecrübelendikleri zaman yöneticilerinin etkili bir hizmetkâr lider vasfýna sahip olmadýklarýný düþünmektedirler. Sonuç olarak cinsiyet, medeni durum, kýdem ve çalýþýlan kurumda geçirilen süre deðiþkeninin akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý üzerinde etkili olduðu ortaya çýkmýþtýr. 8. Öneriler 8.1. Uygulayýcýya Öneriler Cinsiyet, medeni durum ve kýdem deðiþkenlerinin akademisyenlerin Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (2015, 7), s. 180
Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i) hizmetkâr liderlik algýlarý üzerinde etkili olduðu görülmektedir. Baþta yöneticiler olmak üzere cinsiyet, medeni durum ve kýdem farký gözetilmeksizin tüm personelin hizmet içi ve hizmet öncesi eðitimlerinde hizmetkâr liderlik yeterlilikleriyle donatýlmalarý yönünde çaba sarf edilmesinde akademisyenlerin etkililiði ve verimliliði açýsýndan çok büyük fayda görülmektedir. 1. Üniversitelerde hizmetkâr liderlik yönetim modeli teþvik edilmelidir. 2. Hizmetkâr liderliðin öðrenci ve akademisyenleri motive ettiði görülmüþtür, motivasyonu artýrmada baþvurulabilir. 3. Ýnsanlar arasýnda þeffaflýk saðlanmalý yardýmseverlik duygularý harekete geçirilmelidir. 4. Eðitimde hiçbir fert ihmal edilmeden ilgi, alaka ve sevgi gösterilmelidir. 5. Ýnsanlarýn beklentisiz, karþýlýksýz fedakârlýk yapmalarý teþvik edilmelidir. Bunlar da deðerler eðitimi liderlik derslerinde verilmelidir. 8.2. Araþtýrmacýya Öneriler 1. Hizmetkâr lider örneklerini model olarak araþtýrmalý ve günümüz insanýna sunmalýdýr. 2. Hizmetkâr liderliðin kurum kültürü ve verimine katkýlarý daha net araþtýrýlmalý ve incelenmelidir. 3. Yüksek Öðretim Kurumu, rektör ve dekan atamalarýnda hizmetkârlýk vasýflarýna dikkat etmeli, üniversiteler, fakülte ve enstitülere atamalarda hizmetkâr vasýflý insanlara öncelik tanýmalý, hizmetkâr vasýflý akademisyenlerin öðretme iþlevi üzerine etkileri araþtýrýlmalýdýr. Bu araþtýrmada cinsiyet, medeni durum ve kýdem deðiþkenlerinin akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý üzerinde etkili olduðu saptanmýþtýr. Araþtýrmacýlar baþka hangi deðiþkenlerin akademisyenlerin hizmetkâr liderlik algýlarý üzerinde etkileri olabileceðini inceleyebilirler. Ayrýca araþtýrmacýlar sadece sabit deðiþkenlerle (yaþ, cinsiyet vs.) yetinmeyip tükenmiþlik, öz yeterlik, mesleki doyum gibi baðýmlý deðiþkenlerle hizmetkâr liderliði bir arada ele alarak aralarýndaki iliþkiyi tespit etmeye yönelik araþtýrmalar da yapabilirler. Abstract (Servant Leadership Perceptions of Academics (Harran University Example)) This research the subject servant leadership perceptions of academics. While do this study, sample was based Harran university. The aim of this study is to strengthen the dimensions of servant leadership scale, the servant of variables such as academics and vision services to determine the impact on perceptions about leadership. The research has been patterns, work with academics gathered data on the scale of servant leadership. Working group of the study consisted of 179 academics were randomly selected. Data were analyzed with SPSS. As a result of this study, gender, marital status and seniority variables of academics servant influence on perceptions of leadership it was also investigated. According to findings There have been suggestions of this research Keywords: Servant Leadership, Strengthening, Service, Vision, Universities, Training Managers, Academics. 181 Jorunal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 7 No. 7 (2015, 7), p. 181
Hasan Ya ar 182 Kaynakça Akiþ, Yeþim Toduk, Türkiye nin Gerçek Liderlik Haritasý, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 2004. Aslan, Þebnem, Musa Özata, Saðlýk Çalýþanlarýnda Hizmetkâr Liderlik: Dennis-Winston ve Dennis- Bocernea Hizmetkâr Liderlik Ölçeklerinin Geçerlik ve Güvenirlik Araþtýrmasý, Celal Bayar Üniversitesi Ý.Ý.B.F Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 18,1 (2011). ss.139-154. Barbuto, John E., Daniel W. Wheeler, Scale Development and Construct Clarification of Servant Leadership, Group and Organization Management, 31,3 (2006), ss. 300-326. Bass, Bernard M., The Future of Leadership in Learning Organizations, Journal of Leadership & Organizational Studies, 7,3 (2000), ss. 18-40. Cerit, Yusuf, The Effects of Servant Leadership Behaviours of School Principals on Teachers Job Satisfaction, Educational Management Administration & Leadership, 37,5 (2009), ss. 600-623. Çevik, Samet, Meryem Akoðlan Kozak, Deðiþim Yönetiminde Dönüþümcü Liderlik ve Hizmetkâr Liderlik, 11. Ulusal Turizm Kongresi (Edt. Osman Eralp Çolakoðlu), Ankara: Detay Yayýncýlýk 2010. Dinçer, Müjde Ker, Selin Bitirim, Kurum Kültürü Çalýþmalarýnda Hizmetkâr Liderlik Anlayýþý Ýle Deðer Yaratmak, Ýstanbul Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi Hakemli Dergisi, 28 (2007), ss. 61-72. Dennis, Robert S., Mihai Bocarnea, Development Of The Servant Leadership Assessment Ýnstrument, Leadership & Organization Development Journal, 26,8 (2005), ss. 600-615. Farling, Myra L., A. Gregory Stone, and Bruce E. Winston, Servant Leadership: Setting The Stage For Empirical Research, Journal of Leadership & Organizational Studies, 6,1-2 (1999), ss. 49-72. Ehrhart, Mark G., Leadership and Procedural Justice Climate as Antecedents of Unit Level Organizational Citizenship Behavior, Personnel Psychology, 57,1 (2004), ss. 61-94. Fýndýkçý, Ýlhami, Bir Gönül Yolculuðu: Hizmetkâr Liderlik, Ýstanbul: Alfa Basým Yayým Daðýtým, 1. Basým, 2009. Greenleaf, Robert K., Essentials of Servant- Leadership Focus on leadership: Servant-leadership for the twentyfirst century, 2002, ss. 19-26. Greenleaf, Robert K., Larry C. Spears, Servant leadership: A journey into the nature of legitimate power and greatness, New Jersey: Paulist Press, 2002. Karasar, Niyazi, Bilimsel Araþtýrma Yöntemleri, Ankara: Nobel Yayýn Daðýtým, 20. Baský, 2009. Kalaycý, Þeref, SPSS Uygulamalý Çok Deðiþkenli Ýstatistik Teknikleri, Ankara: Asil Yayýn Daðýtým Ltd. Þti., 2006. Liden, Robert C., Sandy J. Wayne, Hao Zhao, David Henderson, Servant Leadership: Development of a Multidimensional Measure And Multilevel Assessment, The Leadership Quarterly, 19,2 (2008), ss. 161-177. Ürü Saný, F. Oben, Sezer Cihan Çalýþkan, Özlem Atan, Uður Yozgat, Öðretim Üyelerinin Hizmetkâr Liderlik Davranýþlarý ve Ardýllarý Üzerine Bir Araþtýrma, Ege Akademik Bakýþ Dergisi, 13,1 (2013), ss. 63-82. Page, Don, and T. Paul Wong, A conceptual framework for measuring servant leadership, The human factor in shaping the course of history and development, Lanham, MD: University Press of America, 2000. Spears, Larry C., Michele Lawrence, Practicing servant-leadership,, Leader to Leader, 34 (2004), ss. 7-11. Pollard, C. William, The Leader Who Serves, Leader of the Future, Drucker Foundation Future Series, (Eds. Hesselbein, et all), San Francisco: Jossey-Bass Publishers, 1996. Hale Öner, Zeynep, Servant Leadership and Paternalistic Leadership Styles in the Turkish Business Context: A Comparative Empirical Study, Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (2015, 7), s. 182
Akademisyenlerin Hizmetkâr Liderlik Alg lar (Harran Üniversitesi Örne i) Leadership&Organization Development Journal, 33,3 (2012), ss. 300-316. Joseph, Errol E., Bruce E. Winston, A Correlation of Servant Leadership, Leader Trust, and Organizational Trust, Leadership&Organization Development Journal, 26,1 (2005), ss. 6-22. Sendjaya, Sen, Brian Cooper, Servant Leadership Behaviour Scale: A Hierarchical Model and Test of Construct Validity, European Journal of Work and Organizational Psychology, 20,3 (2011), ss. 416-436. Wright, Scot., Unlock the Leader ship Potential, Nursing Mana gement (Harrow, London, England: 1994), 3.2 (1996), ss. 8-10. Vondey, Michelle, The Relationships Among Servant Leadership, Organizational Citizenship Behavior, Person-Organization Fit, and Organizational Ýdentification, International Journal of Leadership Studies, 6.1 (2010), ss. 3-27. 183 Jorunal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 7 No. 7 (2015, 7), p. 183