TÜRKİYE AB İLİŞKİLERİ, ÇEVRE FASLI MÜZAKERELERİNDEKİ GELİŞMELER VE SEKTÖRE OLAN ETKİLERİ Banu GÖZET Çevre Mühendisi Çevre ve Şehircilik Uzmanı
İçerik Türkiye- AB ilişkileri Çevre Faslına İlişkin Müzakere Süreci Atık Yönetimi Direktifleri ve AB Politikası AB Uyum Sürecinde Atık Yönetimi İle İlgili Yapılan çalışmalar
Türkiye AB İlişkileri 12 Eylül 1963 Ankara Antlaşması ile başlamıştır. Avrupa Birliği (AB) tam üyeliğine adaylığımızın 10 11 Aralık 1999 tarihli Helsinki Zirvesinde onaylanması ile yeni bir boyut ve ivme kazanmıştır. AB Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyinin 16-17 Aralık 2004 tarihinde Brüksel de gerçekleştirmiş olduğu zirve toplantısının sonuç bildirgesinde; Türkiye ile müzakerelerin belli koşullara bağlanarak 3 Ekim 2005 tarihinde başlanmasına karar verilmesiyle birlikte, tam üyelik yönünde çok önemli bir aşamaya gelinmiştir.
Adaylıktan Üyeliğe Geçiş Süreci 1. Adım: Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB) 2. Adım: AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Program (UP)
Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB) Katılım Ortaklığı Belgesinin Çevre başlığı altında kısa ve orta vadeli öncelikler tanımlanmış olup, söz konusu belge; Türkiye nin Kopenhag kriterleri ile uyum gerekliliklerini, Türkiye nin kısa ve orta vadede gerçekleştirmesi gereken önceliklerini, Katılım hazırlıklarının koşullarını, Üye Devletlerin yükümlülüklerini, ortaya koymaktadır.
AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Program (UP) 24 Mart 2001 tarihinde 24352 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak, yürürlüğe girmiştir. Katılım Ortaklığı Belgesine paralel olarak, Ulusal Program, revize edilerek 24 Temmuz 2003 tarihinde 25178 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete de yeniden yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ulusal Program yeniden güncellenmiş olup; 31 Aralık 2008 tarih ve 27097 (5. Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
Çevre Faslı Müzakere Süreci Tarama Toplantıları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı; Ulusal Program ve AB Çevre Müktesebatı uyum çalışmalarından sorumlu kurumdur. Çevre faslı tanıtıcı tarama toplantısı 03-11 Nisan 2006 Çevre faslı ayrıntılı tarama toplantısı 29 Mayıs - 03 Haziran 2006 7
Çevre Faslı Müzakere Süreci Çevre Faslı Tarama Sonu Raporu Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanmıştır. Üye ülkelerin görüşü alındıktan sonra, Avrupa Konseyi tarafından onaylanmıştır. Portekiz Dönem Başkanlığı nın 03 Ekim 2007 tarihli mektubu ile ülkemize nihai şekli iletilmiştir. İki (2) adet açılış kriteri içermektedir. 8
Çevre Faslı Müzakere Süreci Açılış Kriterleri Türkiye nin Komisyona kapsamlı bir strateji sunması. Türkiye nin AT-Türkiye Gümrük Birliği Ortaklık Konseyi nin kararlarına uygun olarak ilgili çevre muktesebatının uygulanmasına dair yükümlülüklerini yerine getirmesi. Ayrıca; Avrupa Birliği nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere ülkemizin taraf olma durumu da bir açılış kriteri olarak göze çarpmaktadır. 9
Türkiye-AB Çevre Faslı İlerleme Çizelgesi Tarama Toplantıları Nisan-Haziran 2006 Tarama sonu Raporu 3. 10. 2007 Müzakere Pozisyon Belgesi 13.11.2009 Müzareke Faslının Açılması 21.12.2009 2006 2007 2008 2009 2010 10
AB Mevzuatı 1. Mevzuat: Tüzük (Regulation) Direktif/Yönerge (Directive) Karar (Decision) Hukuki bağlayıcılığı var 2. Mevzuat: Tavsiyeler Görüşler Hukuki bağlayıcılığı yok
Avrupa Birliği Atık Yönetimi Direktifleri Özel Atık Grubu Atık Yağların Bertarafı (75/439/EEC) Titanyum Dioksit Endüstrisi Atıkları (78/176/EEC) Arıtma Çamuru (86/278/EEC) Pil ve Akümülatörler (91/157/EEC) Ambalaj ve Ambalaj Atıkları (94/62/EC) PCB/PCT lerin Bertarafı (96/59/EC) Hurda Araçlar (2000/53/EC) Liman Kabul Tesisleri (2000/59/EC) Atık Elektrik, Elektronik Ekipmanlar (2000/95/EC and 2000/95/EC) Atık Çerçeve Mevzuatı Atık Çerçeve Direktifi (2006/12EEC) Atık Kataloğu (2000/532) Tehlikeli Atık Direktifi (91/689/EEC) 2008/98/EC Atık Direktifi Atıkların Taşınması Atıkların Sınırötesi Taşınması ve Kontrolü (Regulasyon 259/93) 12 Arıtma ve Bertarafa İlişkin Direktifler Evsel Atık Yakma (89/429/EEC & 89/369/EEC) Tehlikeli Atık Yakma (94/67/EC) Atıkların Yakılması (2000/76/EC) (repeals the 3 directives above) Atıkların Düzenli Depolanması (99/31/EC)
ÇERÇEVE MEVZUAT ATIK TÜRÜNE GÖRE YÖNETİM İŞLETME VE BERTARAF TAŞINIM Türkiye de Atık Mevzuatı - Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği - Çevre Kanunu - Çevre ve Orman Bakanlığı kuruluş Kanunu -Atık Yönetimi Genel Esaslarına iilişkin Yönetmelik -Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik - Basel Sözleşmesi - Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği - Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği -Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği - Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği - Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği - Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği - Hafriyat ve İnşaat Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği - PCB ve PCT li Atıkların Kontrolü Yönetmeliği - Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği - Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Yönetmeliği - Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik -Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik - Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik -Atıksu Altyapı Ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik Atıkların Taşınımına İlişkin Taslak Yönetmelik Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği - 2012 Maden Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği-2013
Avrupa Birliği Mevzuatına Uyum Planı Taslak Yönetmelik adı Yürürlüğe giriş için planlanan (yıl/çeyrek) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (revizyon) (91/689/EEC Tehlikeli Atık Direktifi) Atıkların Taşınımı Yönetmeliği (259/93EEC Taşıma Tüzüğü) Atık Elektrik-Elektronik Ekipmanlara İlişkin Yönetmelik (2002/96/EC Atık Elektrik-Elektronik Ekipmanlar Direktifi) 2012/4 Üyelik ile birlikte 2012/1 Maden Atıklarına İlişkin Yönetmelik Atıkları Direktifi) (2004/35/EC Maden 2012/4 14
Çevre Yatırımları Toplam Finansman İhtiyacı (2007-2023) (Milyar ) Su Sektörü 33.969 58% EKK 14.785 25% Katı atık 9.560 16% Hava kirliliği 428 1% TOPLAM : 58.585
YATIRIM İHTİYACI (2007-2023) Finansman İhtiyacı ATIK YÖNETİMİ MilyarEuro % Düzenli Depolama 7,574 79,22 Ambalaj 0,655 6,85 Yakma 1,257 13,15 Tehlikeli Atık 0,074 0,78 Toplam 9,560 100
Avrupa Birliği Çevre Faslı Kapsamında Kaydedilecek Gelişmeler Atık üretimi asgari düzeye indirilecektir, Kirliliğin kaynağında kontrol altına alınması, azatlımı ve atıkların geri dönüşümü gibi konulara yoğunlaşılacaktır, Ülke genelinde üretilen atıkların belirli bir sistem içinde ayrı toplanması, taşınması, geri kazanılması ve bertaraf edilmesi sağlanacaktır, Özellikle kağıt, karton gibi ambalaj atığının ve elektronik atığın geri kazanımı ve böylece Ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır, Pil ve akülerin ayrı toplanması ve bertaraf edilmesi sağlanacaktır, İnsan sağlığı ve çevre açısından risk oluşturan vahşi atık depolama sahaları kapatılacak veya uygun şekilde yenilenecektir, Atıkların çevreye ve insan sağlığına en az zarar verecek şekilde bertaraf edilmesine yönelik teknoloji/yatırım artacak ve özel sektöre yeni iş kolları imkanı oluşturulacaktır, 17
Klasik atık hiyerarşisi Hedeflenen Atık Yönetimi Hiyerarşisi 2020 yılı sonrası için hedeflenen atık hiyerarşisi
Belediye Sayısı ve Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Sayısı (2003-2011) Belediye sayısı Tesis sayısı 756 581 616 450 150 15 38 41 46 59 2003 2008 2009 2010 2011
Katı Atık Kompost Tesisleri Kompost Tesisi Bulunan İller. 216,471 ton ise Kompost tesislerin de işlem görmektedir. İZMİR (Menemen) İSTANBUL ANTALYA-Kemer KÜTAHYA DENİZLİ KUŞADASI ÇANAKKALE AMASYA
250 2003 yılında 28 olan lisanslı toplama ayırma ve geri dönüşüm tesisi sayısı 2011 yılında 429 ye ulaşmıştır. (2003-Ocak 2011) 241 210 200 176 170 188 150 137 134 Toplama-Ayırma Tesisi Geri Dönüşüm Tesisi 100 69 70 101 81 89 50 31 15 23 13 14 19 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 21
Tıbbi Atıklar 7 7 22 2 3 9 8 5 24 16 17 11 2 1 1 Ülkemizde oluşan tıbbi atığın % 40 ı 24 sterilizasyon tesisi tarafından çevre illere de hizmet verilmesi neticesinde sterilize edilerek zararsız hale getirildikten sonra evsel atık düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmektedir. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Landfill Incineration Sterilization Diğer bertaraf yöntemlerine göre kullanımda kolaylık, daha düşük yatırım ve işletme maliyeti, etkinlik, güvenlik ve çevreye duyarlılık gibi avantajları bulunan sterilizasyon sistemleri ile ülkemizde yaklaşık 35 milyon kişiye hizmet verilmektedir. İşletilmekte olan sterilizasyon tesislerinde genellikle tercih edilen yöntem otoklavlama yoluyla sterilize etme yöntemidir.
Atık Akü 2005-2010 yılları arasında toplam 143.168 ton kurşun pirometalurjik yöntemle elde edilmiştir. Bu sayede yaklaşık 33.000 Mwh enerji tasarrufu sağlanmıştır.
MİKTAR (ton/yıl) Ömrünü Tamamlamış Lastikler TOPLAM ÖTL MİKTARI 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 4.850 5.000 14.500 9.700 18.150 17.400 33.401 39.000 51.347 40.350 GKT Çimento Ömrünü tamamlamış lastikler fiziksel kırma yöntemi ile granül kauçuk, çelik tel ve tekstil, piroliz yöntemi ile pirolitik yağ, karbon karası, pirolitik gaz ve çelik tel elde edilmektedir. 0 2007 2008 2009 2010 2011 YILLAR Ayrıca ömrünü tamamlamış lastikler lisanslı çimento fabrikalarında enerji geri kazanımı amacıyla bertaraf edilmektedir. 2011 yılı verileri ışığında toplanan 91.697 ton lastiğin 51.347 tonu geri kazanım tesislerinde 40.350 tonu ise çimento fabrikalarında geri kazanımı sağlanmıştır.
Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar 25 20 15 10 5 0 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1 Toplanan AEEE miktarı (ton) 1.800 1.900 4.000 4.000 4.800 8.200 2006 2007 2008 2009 2010 2011 AEEE İşleme Tesisi Sayısı 3 5 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 13 21 Toplanan AEEE ler 21 tesiste elle veya mekanik olarak demir, bakır, alüminyum, krom, pirinç, plastik, karton, tahta, elektronik devre, elektronik komponent, elektrikli malzemeler vb. olarak ayrıştırılmaktadır. Yurt içinde kullanım olanağı olmayan elektronik devre, elektronik komponent, elektrikli malzemeler ile plastik değerlendirilmek üzere Belçika, Almanya ve Fransa gibi ülkelere ihraç edilmektedir. ÇIKAN MALZEME DEMİR BAKIR ALÜMİNYUM KROM PİRİNÇ PLASTİK KARTON TAHTA ELEKTRONİK DEVRE ELEKTRONİK KOMPONENT ELEKTRİKLİ MALZEMELER YURTİÇİ/YURTDIŞI YURTİÇİ YURTİÇİ YURTİÇİ YURTİÇİ YURTİÇİ YURTİÇİ ve YURTDIŞI YURTİÇİ YURTİÇİ YURTDIŞI YURTDIŞI YURTDIŞI
Tehlikeli Atık Yönetimi 2009 yılı için Tehlikeli Atık Dağılımı Toplam Tehlikeli Atık miktarı : 629.029 Ton 22% 3% 0% 6% 69% GERİ KAZANIM BERTARAF TESİS İÇİ İŞLEME STOK İHRACAT TOPLAM 431.581 ton/yıl 35.063 ton/yıl 139.228 ton/yıl 21.288 ton/yıl 2.773 ton/yıl 629.029 ton/yıl
Nihai Bertaraf - Mevcut ve Planlanan Tesisler 2003 2008 2011 105.000 ton/yıl 7.750 ton/yıl Yakma D. Depolama 6.084 ton/yıl 35.000 ton/yıl 160.000 ton/yıl 20.000 ton/yıl 240.000 ton/yıl 200.000 ton/yıl 100.000 ton/yıl 17.500 ton/yıl 11.000 ton/yıl 2003 2008 2011 Yakma Tesis 1 3 5 D. Depolama 1 3 6
TEŞEKKÜRLER 28