I. ÜN TE SANAT TAR H NE G R fi KONULAR 1- SANAT VE SANAT TÜRLER 2- SANAT TAR H NED R? 3- KÜLTÜR-SANAT L fik S 4- SANAT- TOPLUM L fik S 5- SANAT TAR H N N D ER B L M DALLARIYLA L fik S 6- SANAT ESERLER N N KORUNMASININ ÖNEM
SANAT TAR H 1 BU BÖLÜMDE NELER Ö RENECE Z? Bu bölümün sonunda; Sanat n tan m n yapabilecek, Sanat n türlerini s n fland rabilecek, Sanat Tarihi ile iliflkili di er bilim dallar n tan yacak, Sanat eserlerini koruman n önemini aç klayabileceksiniz. BU BÖLÜME NASIL ÇALIfiMALIYIZ? Ana bafll klarla ayr lm fl her bölümü dikkatlice ve anlayarak okuyun. fiekilleri inceleyin. Konu içindeki sorular yan tlay n. Konularda geçen terim ve kavramlar kavray n. Ünite sonundaki özeti okuyun. De erlendirme sorular n yan tlay n.yan tlar n z, yan t anahtar yla karfl laflt r n. Varsa eksiklerinizi ilgili bölümü tekrar okuyarak gidermeye çal fl n. HAZIRLIK ÇALIfiMALARI Sanat Tarihi biliminin ülkemiz için önemini araflt r n z. Bulundu unuz flehirdeki bir sanat eserini tan tan k sa bir metin yaz n z. Arkeolojik kaz lar n niçin yap ld n araflt r n z. 2
1- SANAT VE SANAT TÜRLER Sanat nedir? Sanat, insan n kendini ifade etme yollar ndan biridir. Sanat, biçim yarat r. Biçim verme endiflesi bütün sanatlarda ortakt r. Fark, biçim verilen malzemededir. Örne in; heykel çamurun veya tafl n, biçim verilmifl fleklidir. Edebiyat da sözlere biçim verir. Sanat, belirli bir konu, içerik ve tema tafl yan güzelliktir, kal c d r. Sanat do an n içindedir. Sanatç bunu oradan ç karabilendir. Albrecht Dürer Sanat türleri Sanatlar endüstriyel sanatlar güzel sanatlar dokumac l k ritmik sanatlar iflitsel sanatlar plâstik sanatlar kuyumculuk kundurac l k tiyatro pantomim fliir müzik mimarî heykel kabartma resim demircilik karma sanatlar sinema opera foto raf halk oyunlar dans fiekil 1: Sanat türleri 3
? Güzel sanatlar bafll alt nda hangi sanat türlerini s n fland r yoruz? fiekli inceleyerek bu sanat türlerini tan mlayal m, hangi sanat dallar n içine ald n söyleyelim. flitsel sanatlar Sesler ve sözler arac l ile biçim kazanm fl olan sanatlara iflitsel sanatlar denir. Ritmik sanatlar Her türden fliir ve müzik bu sanata girer. nsan vücudunun hareketlerinden do an sanatlara ritmik sanatlar denir. Tiyatro ve pantomim bu sanat türüne girer. Plâstik sanatlar nsan n maddeye biçim vererek yaratt sanatlara plâstik sanatlar denir. Sanat Tarihi nin ilgili oldu u plâstik sanatlar, malzeme boyutlar na göre; büyük sanatlar (mimarî, resim, heykel ve kabartma) ve küçük sanatlar (hal, keramik, maden, çini vb.) olmak üzere iki gruba ayr l r. Bilgisayar, otomobil, ayakkab, televizyon gibi eflyalara günlük kullan m eflyalar ad n veriyor; bu tür eflyalar üreten sanatlara da endüstriyel sanatlar diyoruz. fiimdi de ilerideki ünitelerde s k s k karfl laflaca m z mimarî, resim, heykel ve kabartma, sanatlar n aç klayal m: Mimarî, her türlü yap sanat d r. Sivil mimarî ve dinî mimarî olmak üzere ikiye ayr l r. Sivil mimarî, kullan m amaçlar bak m ndan dinî bir ifllev tafl mayan yap lar toplulu unu kapsar. Bu grup içine; konut mimarîsi (ev, konak, villa, köflk, kas r, saray vb.), askerî mimarî örnekleri (sur, kale, k flla vb.) ile kamu yap lar (köprü, han, kervansaray, bedesten, medrese vb.) girer. Dinî yap lar, ibadet ve mezar yap lar olarak ikiye ayr l r. badet yap lar ; cami, mescit, kilise, sinagog, flapel vb. tiplere ayr l rken mezar an tlar ; mausoleumlar türbeler ve kümbetler olarak s n fland r labilir. Resim, iki boyutlu anlat m biçimidir. Konusuna göre figürlü ve soyut olarak ayr labilece i gibi çizgi resim, boyal resim, bask vb. türlere de ayr labilir. Heykel, çeflitli maddelerin yontulmas ya da kal ba alma tekni iyle biçimlendirilmesi sonucu ortaya ç kan bir sanat ürünüdür. Kabartma; tafl, metal, kil, ahflap ya da alç yüzeyi üzerinde, baz yüzeyleri oyuk baz yüzeyleri ise kabart lan sanat yap t d r. Heykel ve kabartmay soyut ve figürlü olmak üzere 4
iki temel gruba ay rabiliriz. Ayr ca, kabartmalar n alçak ve yüksek kabartma türleri vard r. Karma sanatlar Ritmik, iflitsel, plâstik sanat türlerinin iki veya daha fazlas n içine alan sanat türüne karma sanatlar denir. Resim, müzik, edebiyat gibi çeflitli sanat dallar na dayal olan sinema, bu tür sanattand r. 2- SANAT TAR H NED R? Sanat Tarihi; nsan n özünü, ortaya ç k fl n ve oluflumunu yorumlayan, nsan n çevresinde sanata konu olmufl bütün eserleri kronolojik s raya göre inceleyen, Bir eserin ortaya ç k fl koflullar yla birlikte, o eserle gelen yenilikleri de erlendiren, de iflme ve geliflmeleri belirleyen bir bilim dal d r. Bu bilim dal ayn zamanda kültürü oluflturan en önemli ögelerden biridir, sanat inceler. 3- KÜLTÜR SANAT L fik S Bir toplumun duyufl, düflünüfl birli ini sa layan de erlerin tümüne kültür deriz. nsan n çevresinde oluflturdu u veya kurdu u her fley bir kültürdür. nsanlar n yaflad klar co rafya kadar ald klar kültür de yarat lar n n oluflmas nda büyük rol oynar. Belirli bir kültür çevresindeki sanat yap tlar nda görülen ortak özellikler, o toplum kültürünün de yans mas d r. Örne in znik çinilerinde, Uflak hal lar nda, Çanakkale serami inde görülen benzerlik, onu biçimleyen insan n (sanatç n n) o güne kadar ald kültürün bir sonucudur. Siz de yaflad n z bölgenin kültürünü yans tan sanat yap tlar na örnekler veriniz. 4- SANAT- TOPLUM L fik S Sanatç içinde yaflad toplumdan etkilenir, toplumu yans t r. Her insan gibi sanatç lar da insanlarla ortak bir yaflant içindedir. Onu etkileyen toplum, onun seslendi i kitleler ve sanat yap t aras nda karfl l kl bir etkileflim vard r. Bir sanat yap t n ; sanatç n n kiflili i, kullan lan malzeme ve teknik d fl nda, sanatç n n 5
yaflad toplum da belirler. Sanattaki geliflme ve de iflmeleri toplum yap s yla birlikte düflünmek gerekir. 5- SANAT TAR H N N D ER B L M DALLARIYLA L fik S Her bilim dal gibi Sanat Tarihi de kendini merkeze koyarak çevresindeki alanlardan yararlan r. Arkeoloji Etnoloji Tarih Mitoloji Antropoloji Sanat Tarihi Nümizmatik Kronoloji Arkeometri Tarihî Co rafya Epigrafî fiekil 2: Sanat Tarihi ile iliflkili bilim dallar fiekilde Sanat Tarihi nin dolays z iliflki içinde oldu u bilim dallar gösterilmektedir. Bunlara flöyle bir göz atal m. Arkeoloji: Toprak veya su alt nda kalm fl olan, geçmifl uygarl klara ait tarihî kal nt ve eserlerin kaz yoluyla ortaya ç kar lmas n ve de erlendirilmesini sa lar. Tarih: nsan topluluklar nda, toplumlar aras nda meydana gelen olay ve geliflmeleri yer ve zaman göstererek neden sonuç iliflkisi içinde inceleyen bilim dal d r. Antropoloji: nsanlar n yaflay fl biçimlerinin dününü ve bugününü araflt r r. Kronoloji: Olaylar n tarihlerini saptayarak oluflum s ralar n düzenler. Epigrafi: An t, sikke, heykel vb. eserler üzerindeki yaz lar n okunmas yla ilgili bilim dal d r. 6
Tarihî Co rafya: Bu alan, co rafî bölgelerin, flehirlerin tarihini inceler. Arkeometri: Arkeolojik buluntular n saptanmas ve tarihlerinin belirlenmesinde, çeflitli do a bilimlerinin matematiksel ölçüm ve analiz yöntemlerini kullanan bilim dal d r. Nümizmatik: Eski paralar tan ma bilgisidir. Mitoloji: Dünyan n ve insanlar n yarat l fl, tanr lar, yarat klar, kahramanlar ve kültürün kaynaklar bu alan çerçevesinde incelenir. Etnoloji: Halklar n yaflay fl ve geleneklerini inceler. 6- SANAT ESERLER N N KORUNMASININ ÖNEM Geçmiflle gelecek aras nda köprü kuran, bir dönemin veya bir toplumun özelliklerini yans tan sanat yap tlar gelecek kuflaklar için korunmal d r. Bu amaçla ulusal ve uluslar aras karar ve anlaflmalar kabul edilmekle birlikte en baflar l ve etkili koruman n; insanlar n kendi topraklar üzerinde bulunan yap tlara sahip ç kmas ve tan mas yla gerçekleflebilece i ortadad r. Anadolu pek çok uygarl üzerinde yaflatm flt r. Bu uygarl klara ait her türlü eserin korunmas e itimli personel, parasal kaynak ve müzelerin yan nda her Türk vatandafl için bir görev kabul edilmelidir. Zeugma (Belk s, Gaziantep) kaz lar s ras nda yap lan restorasyon (koruma) çal flmalar 7
Dünyan n yedi harikas RODOS HEYKEL Aya na 45 numro amerikan kunduras geçirmifl bir Rodos heykeli gibiyim! Sigorta flirketleri sigortal yor beni 101 seneye. Herkes gözlerinin bebe ine s m yan vücudumu yekpare mermer san yor Halbuki ben dev gövdemin kof bir alç kal p oldu unu biliyorum. Biliyorum, hesabettim: say s 10 lar evini doldurmayan senelerden sonra genifl gö süm çatlayacak. Kafamda bunun yaln z bir a r s var, o da flu:buradan oraya gitmek için asma köprü kuranlara, daha ben cüsseme yaraflan putrelleri götürmedim! Zaman an!genifl gö süm çatlayacak! 45 numro kundaralar mla dekometroluk ad mlar atsam da kâfi de il. Koflmak lâz m Olimpiyat yar fllar nda gibi koflmak Koooooflmak!! 8 Naz m H KMET
Ö REND KLER M Z PEK fit REL M Bu ünitede; Sanat n bir anlat m yolu ve biçimi oldu unu, Sanat türlerini, Sanat Tarihi ile iliflkili olan bilim dallar n, Bir toplumun özelliklerini, bir yörenin ve bölgenin kültürünü yans tan sanat yap tlar n koruman n önemli oldu unu gördük. fiimdi ö rendiklerimizi pekifltirmek için ünite içinde ve sonunda verilen sorular yan tlamaya çal flal m. 9
SANAT TAR H 1 DE ERLEND RME SORULARI 1- Afla daki sanat türlerinden hangisi güzel sanatlardan de ildir? A) resim B) sinema C) tiyatro D) dokumac l k 2- Afla daki yap lardan hangisi sivil mimarî örnekleri içerisinde yer almaz? A) cami B) han C) medrese D) kale 3- Toprak veya su alt nda kalm fl olan, geçmifl uygarl klara ait tarihi eserlerin kaz yoluyla ortaya ç kar lmas n ve de erlendirilmesini sa layan bilim dal hangisidir? A) Tarih B) Arkeoloji C) Arkometri D) Epigrafi 4- Afla dakilerden hangisi dünyan n yedi harikas ndan biri de ildir? A) Zeus Heykeli B) Efes Artemis Tap na C) M s r piramitleri D) Yaz l kaya Kabartmas 5- Afla dakilerden hangisi bir sanat eserinin oluflumundaki etkenlerden say lmaz? A) toplum B) kültür C) co rafya D) bitki örtüsü 10