i KOBİ YÖNETİMİ ve BÜYÜME Dr. MUSTAFA YURTTADUR ĠSTANBUL 2011
ii Yayın No : 2524 ĠĢletme-Ekonomi Dizisi : 510 1. Baskı - Eylül 2011 - ĠSTANBUL ISBN 978-605 - 377-546 -1 Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.ġ. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baģka herhangi bir Ģekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aģan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a B a s ı m A. ġ. Baskı-Cilt : Net Copy Ġnönü Cad. Beytülmalcı Sokak No: 23/A GümüĢsuyu-Beyoğlu/ĠSTANBUL (0 212) 249 40 60 Kapak Tasarım : Gülgonca ÇARPIK Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.ġ. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu -ĠSTANBUL Tel : (0-212)511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
iii ÖNSÖZ Günümüz ekonomilerinde ekonomik yapılanmaların özellikleri her geçen gün biraz daha önemlerini artırmaktadır. Ülkelerin içerisinde bulundukları finansal yapıları ve bu yapılara etki eden birimlerin güçleri birbirleriyle etkileģim içerisinde olmalarından dolayı ekonomik birimlerin güçlülüğü ülke ekonomilerinin güçlülüğüne direkt olarak pozitif yönde etki etmektedir. Dolayısıyla bugüne kadar ülke ekonomilerinin güçlülüğüne bakıldığında ekonomik yapılanma içerisinde bu yapılanmayı etkileyen en büyük etkenin KOBĠ ler olduğu görülmüģtür. Çünkü genel anlamda birçok ülke ekonomisindeki en itici güç ekonominin içerisindeki etkinliğe gerek sayıları ve gerekse de oranları anlamında yaptıkları etki vesilesiyle KOBĠ ler olmuģtur. Bu anlamda Türkiye de de önemi oldukça büyük olan KOBĠ lerin sermaye yapısı ve kar dağıtım politikasının büyüme üzerine ne gibi etkileri olduğu düģüncesinden hareket ederek ortaya çıkmıģ olan bu çalıģmanın ve araģtırmanın KOBĠ lere finans alanında faydalı olabilecek bilgiler sunarak finansal sıkıntılarının çözümünde uygulayabilecekleri önerileri ortaya koyabilme amacı bulunmaktadır. Doktora tezimin hazırlanmasının her aģamasında katkılarını esirgemeyerek büyük bir özveri ve fedakarlıkla beni yönlendiren değerli hocam ve tez danıģmanın Sayın Prof. Dr. Niyazi Berk e, analizler aģamasında önemli yardımını gördüğüm Sayın Yrd. Doç. Dr. Ġ. Esen Yıldırım a, en büyük destekçilerim eģim ve oğluma, tüm aileme, benim bugünlere gelmeme vesile olan tüm hocalarıma ve değerli dostum Selami Demir e sonsuz teģekkürlerimle.
iv ÖZET KOBĠ ler genel anlamda ekonomileri oluģturan öğelere bakıldığı zaman etkinlik anlamında en yoğun yapılanmalar olarak karģımıza çıkmaktadır.bu kadar yoğun etkisi olan bu iģletmelerin özelliklerinin tam anlamıyla incelenerek elde edilecek sonuçlara göre belli bir genellemeye gitmek mümkün olacaktır. Global anlamda her ülke kendi KOBĠ leri hakkında çok ciddi araģtırmalar yaparak karģılaģılan sorunları ve bu sorunların çözüm yollarını araģtırmaktadır. Bu araģtırmalarla hangi özelliklere sahip olan KOBĠ lerin finansal anlamda ne kadar güçlü oldukları ortaya konulmakta ve zayıf olan iģletmeler için neler yapılacağı ortaya konulup uygulanmaya baģlanmaktadır.çünkü finansal yapısı ve dolayısıyla da sermaye yapısı güçlü olan iģletmeler genellikle büyüme yolunda oldukça önemli baģarılara imza atabilmektedirler. Diğer taraftan finansal yapısında zayıflık olan iģletmeler ise karģılaģtıkları sorunlar karģısında oldukça güç durumlara düģebilmektedirler. Bu çalıģmanın amacı Türkiye ekonomisinin temelini oluģturan KOBĠ lerin sermaye yapısı ve kar dağıtım politikasının büyüme üzerine ne gibi etkileri olduğunu araģtırarak hangi sermaye yapısı, finansman yapısı ya da kar dağıtımında hangi dağıtım politikasını izleyen KOBĠ lerin büyüyüp büyüyemeyeceğini ortaya koymaktır. YapılmıĢ olan bu tez çalıģmasında sermaye yapısı güçlü olup kendi özsermayesiyle hayatına devam etmeye çalıģıp çok fazla borçlanma yolunu seçmeyen, finansman yapısını her zaman güçlendirmeye çalıģan, kapasite kullanımı ve dolayısıyla cirosunu artırmaya çalıģan ve ortaya çıkan karı ortaklara dağıtmayıp sermayesini güçlendirmek için iģletmede tutan KOBĠ lerin büyüdükleri sonucuna ulaģılmıģtır.
v İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ... ii ÖZET... iv TABLOLAR LİSTESİ... xiii ŞEKİL LİSTESİ... xviiii KISALTMALAR... xx GİRİŞ... xxiii 1. KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR... 1 1.1. KOBİ KAVRAMI... 1 1.2. KOBİ LERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ... 6 1.3. GENEL OLARAK KOBİ TANIMLAMALARI... 11 1.3.1. AB de KOBĠ Tanımlamaları... 11 1.3.2. ABD de KOBĠ Tanımlamaları... 15 1.3.3. Asya Ülkelerinde KOBĠ Tanımlamaları... 16 1.3.4. Türkiye de KOBĠ Tanımlamaları... 18 1.3.4.1. Devlet Planlama TeĢkilatı ve Devlet Ġstatistik Enstitüsünün KOBĠ Tanımlamaları... 22 1.3.4.2. Ticaret ve Sanayi Odalarının KOBĠ Tanımlamaları... 23 1.3.4.3. Bankaların KOBĠ Tanımlamaları... 23 1.4. KOBİ LERİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI... 23 1.4.1. KOBĠ lerin Avantajları... 24 1.4.2. KOBĠ lerin Dezavantajları... 26 1.5. KOBİ LERİN EKONOMİDEKİ YERİ VE TÜRKİYE DE KOBİLERE DESTEK VEREN KURULUŞLAR... 27 1.5.1. KOSGEB... 32 1.5.2. MEKSA Vakfı... 33 1.5.3. ĠGEME... 34 1.5.4. TÜBĠTAK... 34 1.5.5. TOSYÖV... 34 1.5.6. TOBB... 35 1.5.7. DTM... 36 1.5.8. MPM... 36 2. SERMAYE YAPISI... 39 2.1. SERMAYE YAPISI AÇISINDAN BÜYÜME... 39 2.1.1. Sermaye Yapısı Kararlarını Etkileyen Faktörler... 40
vi 2.1.1.1. Genel Ekonomik Yapı... 41 2.1.1.2. Ġçinde Bulunulan Ekonominin Özellikleri... 41 2.1.1.3. Firmanın Genel Özellikleri... 42 2.1.1.4. Yasal Yaptırımlar ve Para Otoritelerinin Kararları... 42 2.1.1.5. Kredi Kurumlarının DavranıĢları... 42 2.2. SERMAYE YAPISI İLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR... 43 2.2.1. Net Faaliyet Geliri YaklaĢımı... 43 2.2.2. Net Gelir YaklaĢımı... 46 2.2.3. Geleneksel YaklaĢım... 48 2.2.4. Modigliani Miller YaklaĢımı... 50 2.2.5. Günümüzde Geçerli Olan YaklaĢım... 52 2.2.5.1. Vergi YaklaĢımı... 53 2.2.5.2. Finansal Sıkıntı YaklaĢımı... 53 2.2.5.3. Temsilci Maliyetleri YaklaĢımı... 54 2.2.5.4. Bilgi Farklılığı YaklaĢımı... 55 2.3. SERMAYE YAPISI UNSURLARI... 56 2.3.1. Özkaynaklar... 57 2.3.1.1. Hisse Senetleri... 57 2.3.1.2. Oto Finansman Kaynakları... 58 2.3.1.2.1. Yedekler... 59 2.3.1.2.2. Amortisman... 60 2.3.1.2.3. KarĢılıklar... 60 2.3.2. Yabancı Kaynaklar... 61 2.3.2.1. Ticari Krediler... 62 2.3.2.2. Banka Kredileri... 63 2.3.2.3. Finansman Bonoları ve Tahviller... 64 2.4. OPTİMAL SERMAYE YAPISI... 65 2.4.1. Hisse BaĢı Gelir Faiz ve Vergi Öncesi Kar Analizi... 66 2.4.2. Para AkıĢı Analizi... 68 2.4.3. Sermaye Yapısı Teorisi Ġle Ġlgili Alan ÇalıĢmaları... 68 3. KOBİLERDE BÜYÜME... 73 3.1. KOBİLERDE BÜYÜMENİN AMACI VE ÖNEMİ... 73 3.1.1. Kobilerde Büyümenin Amacı... 74 3.1.1.1. Genel Olarak KOBĠ lerde Büyüme Amacı... 74 3.1.1.2. KOBĠ lerin Uygulama Yönüyle Büyüme Amaçları... 76 3.1.1.3. Büyüme Amacı Olarak KOBĠ lerin Zayıf Yönleri... 78 3.1.2. KOBĠ lerde Büyümenin Önemi... 78 3.2. KOBİLERİ BÜYÜMEYE YÖNELTEN FAKTÖRLER... 79 3.2.1. TeĢvik Destek ve Ġndirimlerden Faydalanma... 80 3.2.2. DıĢ Pazarlara Açılma Ġsteği... 81 3.2.3. Kurumsal Ġmajın Getireceği Avantajlar... 81 3.3. KOBİLERİN BÜYÜME STRATEJİLERİ... 82 3.3.1. KOBĠ lerin Büyümesinde Leasing Faktörü... 83 3.3.2. KOBĠ lerin Büyümesinde Factoring Faktörü... 84 3.3.3. KOBĠ lerin Büyümesinde Forfaiting Faktörü... 85
3.3.4. Sektörel DıĢ Ticaret ġirketleri... 86 3.3.5. Franchising Metoduyla KOBĠ lerin Büyümesi... 87 3.3.6. Stratejik ĠĢbirlikleri Ġle KOBĠ lerin Büyümesi... 88 3.3.7. Lisans AnlaĢmaları Ġle KOBĠ lerin Büyümesi... 88 3.3.8. Ortak GiriĢim Stratejisi (Joint Venture) Metoduyla KOBĠ lerin Büyümesi... 88 3.3.9. BirleĢme Stratejisi (Merger, Acqusition) Metoduyla KOBĠ lerin Büyümesi... 89 4. KOBİLERDE FİNANSAL YAPI VE YÖNETİMİ... 91 4.1. KOBİLERİN FİNANSMAN YAPISI... 91 4.1.1. Finansman Alternatifleri... 92 4.1.1.1. Kısa Süreli Finansman Kaynakları... 92 4.1.1.1.1. Ticari (Satıcı) Krediler... 94 4.1.1.1.2. Banka Kredileri... 94 4.1.1.1.3. Finansman Bonoları... 96 4.1.1.1.4. Factoring... 97 4.1.1.1.5. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler... 98 4.1.1.2. Orta Vadeli Finansman Kaynakları... 99 4.1.1.2.1. Orta Süreli Krediler... 101 4.1.1.2.2. Makine ve Tesislerin Finansmanı... 104 4.1.1.2.3. Leasing... 105 4.1.1.2.4. Forfaiting... 108 4.1.1.3. Uzun Süreli Finansman Kaynakları... 112 4.1.1.3.1. Tahviller ve Hisse Senetleri... 114 4.1.1.3.2. Uzun Vadeli Banka Kredileri... 118 4.1.1.3.3. Kar Zarar Ortaklığı (KZOB) Senetleri... 118 4.1.2. Ölçeğe Göre Finansman... 121 4.1.3. Finansman Kaynak Maliyeti... 122 4.1.4. Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti... 123 5. KOBİLERDE KAR DAĞITIMI... 129 5.1. KAR DAĞITIM POLİTİKASI... 129 5.1.1. Kar Dağıtım Politikasının Önemi... 129 5.1.2. Kar Dağıtım Politikasını Etkileyen Faktörler... 130 5.1.2.1. Kanun Ve ġirket Ana SözleĢmesinde Yer Alan Hükümler... 130 5.1.2.2. ĠĢletmenin Likidite Durumu... 131 5.1.2.3. ġirketin Borç Yapısı... 131 5.1.2.4. ĠĢletmenin Büyüme Hızı... 131 5.1.2.5. Kredi SözleĢmelerinde Yer Alan Hükümler... 132 5.1.2.6. ġirketin Ortaklık Yapısı... 132 5.1.2.7. Benzer ĠĢletmelerin Kar Payı Dağıtım Politikaları... 132 5.1.2.8. Yönetiminin Önceliği... 133 5.1.2.9. Ġstikrarlı Kar Dağıtımı... 133 5.1.2.10. Yeni Yatırım Planları... 133 5.1.2.11. Sermaye Piyasası Kaynaklarından Yararlanma... 134 5.1.2.12. Elde Bulundurma Ġsteğinin Kar Dağıtımına Etkisi... 134 vii
viii 5.1.2.13. Belirsizlik... 134 5.1.3. Kar Payı Dağıtım Politikaları... 134 5.1.3.1. Sabit Oranlı Kar Payı Dağıtım Politikası... 135 5.1.3.2. Sabit Miktarda Kar Payı Dağıtım Politikası... 135 5.1.3.3. Ġstikrarlı Kar Payı Dağıtım Politikası... 136 5.1.3.4. Sabit Oranlı Kar Payı ve Ek Kar Payı Dağıtım Politikası... 136 5.1.4.Kar Payı Dağıtım ġekilleri... 136 5.1.4.1. Nakit Kar Payı Dağıtımı... 136 5.1.4.2. Pay Senedi ġeklindeki Kar Payı Dağıtımı... 137 5.1.4.3. Mevcut Sermayede Bir DeğiĢiklik Yapmadan Ortaklara Yeni Pay Senedi Vererek Kar Payı Dağıtımı... 137 5.1.4.4. Pay Senetleri Geri Alınarak Kar Payı Dağıtımı... 138 5.2. ŞAHIS ŞİRKETLERİNDE KAR DAĞITIMI... 138 5.2.1. Kollektif ġirketlerde Kar Dağıtımı... 138 5.2.1.1. Karın Ortaklara Sermaye Payları ile Orantılı Olarak Dağıtılması... 139 5.2.1.2. Karın Ortaklara EĢit Dağıtımı... 140 5.2.1.3. Ortakların Sermaye Paylarına Faiz Ayrılarak Karın Dağıtımı 140 5.2.1.4. Ortaklardan Birine veya Birkaçına Prim Hesaplandıktan Sonra Karın Sermaye Paylarına Göre Dağıtımı... 142 5.2.1.5. Sadece Emeğini Sermaye Olarak Koyan Ortağa Kar Payı Ayrıldıktan Sonra Dağıtım... 143 5.2.1.6. Karın Sermaye Paylarına Eklenmesi... 144 5.2.2. Adi Komandit ġirketlerde Kar Dağıtımı... 145 5.3. SERMAYE ŞİRKETLERİNDE KAR DAĞITIMI... 146 5.3.1. Limited ġirketlerde Kar Dağıtımı... 146 5.3.1.1. Safi Karın Dağıtımı... 147 5.3.1.2. Limited ġirketlerde Kar Dağıtımının Hukuksal Prosedürü... 148 5.3.1.3. Limited ġirketlerde Kar Dağıtımıyla Ġlgili Uygulama... 148 5.3.2. Hisseli Komandit ġirketlerde Kar Dağıtımı... 151 5.3.2.1. Hisseli Komandit ġirketlerde Vergilendirmeye ĠliĢkin Özel Bir Durum... 152 5.3.2.2. Komanditer Ortağın Kar Payının Hesaplanması... 152 5.3.2.3. Hisseli Komandit ġirketlerde Kar Dağıtımıyla Ġlgili Uygulama... 152 5.3.3. Anonim ġirketlerde Kar Dağıtımı... 153 5.3.3.1. Yedek Akçeler... 154 5.3.3.1.1. Gizli Yedek Akçeler... 155 5.3.3.1.2. Açık Yedek Akçeler... 156 5.3.3.2. Türk Ticaret Kanunu Hükümlerine Göre Kar Dağıtımı... 156 5.3.3.2.1. Kar Payı Dağıtımının ġekli... 157 5.3.3.2.2. Kar Payı Dağıtımında Yetkili Organ... 157 5.3.3.2.3. Kar Payının Ödenme Zamanı... 158 5.3.3.2.4. Kar Payı Dağıtım Ġlkeleri... 159
5.3.3.3. Sermaye Piyasası Kanunu Hükümlerine Göre Kar Payı Dağıtımı... 161 5.3.3.3.1. Sermaye Piyasası Hükümlerine Göre Kar Payı Dağıtım Esasları... 162 5.3.3.3.2. Hisse Senetleri Borsada ĠĢlem Görmeyen Anonim ġirketlerde Temettü Dağıtımı... 163 5.3.3.3.3. Hisse Senetleri Borsada ĠĢlem Gören ġirketlerde Kar Dağıtımı... 164 5.3.3.3.4. Temettü Dağıtım Zamanı... 165 5.3.3.3.5. Yönetim Kurulu Üyeleri ve Bu Gibi KiĢi Ve/Veya Kurumlara Kar Payı Dağıtımı... 166 5.3.3.3.6. Temettü Avansı Dağıtım Kararı... 167 5.3.3.3.7. Dağıtılacak Temettü Avansı Tutarının Hesaplanması... 168 5.3.3.3.8. Temettü Avansının Dağıtım Zamanı... 169 5.3.3.3.9. Temettü Avansı Ödemeleri... 169 5.3.3.3.10. Ġkinci Tertip Yedek Akçenin Hesaplanması... 170 5.3.3.3.11. Birinci Temettü Tutarının Eksik Dağıtılmasında Sorumluluk... 170 5.3.3.3.12. Tahsil Edilmeyen Kar Payı ve Temettü Avansı Bedellerinin Zaman AĢımına Uğraması... 171 5.4. KURUM KAZANCI ÜZERİNDEN GELİR VERGİSİ KANUNUNA GÖRE YAPILACAK STOPAJ... 171 5.4.1. 4842 Sayılı Yasa Öncesi Durum... 171 5.4.1.1. Tam Mükellef Kurumlarca Yapılan Kesinti... 172 5.4.1.2. Ġstisna Kazançlar Üzerinden Yapılan Kesinti... 173 5.4.1.3. Dar Mükellef Kurumlarca Yapılan Kesinti... 173 5.4.1.4. Gelir Vergisi Kesintisi Oranı... 174 5.4.2. 4842 Sayılı Yasa Ġle Yapılan Düzenleme... 174 5.4.2.1. 4842 Sayılı Yasa Sonrası Tam Mükellef Kurumlarca Yapılan Kesinti... 175 5.4.2.2. 4842 Sayılı Yasa Sonrası Ġstisna Kazançlar Üzerinden Yapılan Kesinti... 175 5.4.2.3. 4842 Sayılı Yasa Sonrası Dar Mükellef Kurumlarca Yapılacak Gelir Vergisi Tevkifatı... 176 5.4.2.4. 4842 Sayılı Yasa Sonrası Gelir Vergisi Kesintisi Oranı... 176 5.4.2.5 Karın Sermayeye Ġlavesi Durumu... 177 5.5. KAR DAĞITIM TABLOSU... 177 5.5.1. Kar Dağıtım Tablosu Düzenleme Kuralları... 179 5.5.2. Kar Dağıtım Tablosunu OluĢturan Kalemler... 180 5.5.2.1. Dönem Karının Dağıtımı... 180 5.5.2.2. Yedeklerden Dağıtım... 183 5.5.2.3. Hisse BaĢına Kar... 183 5.5.2.4. Hisse BaĢına Temettü... 183 5.5.3. Kar Dağıtım Tablosu... 184 ix
x 5.6. KAR DAĞITIMINA İLİŞKİN UYGULAMA... 185 5.6.1. Halka Açık Olmayan Anonim ġirketlerde Kar Dağıtımı Uygulaması. 185 5.6.1.1. Safi Kurum Kazancının Tespiti... 186 5.6.1.2. Gelir Vergisi Stopajı... 187 5.6.1.3. Karın Dağıtımı... 189 5.6.1.4. Kar Dağıtımına Bağlı Stopaj Hesaplanması... 191 5.6.1.5. Kar Dağıtım Tablosu... 194 5.6.2. Halka Açık Olan Anonim ġirketlerde Kar Dağıtımı Uygulaması... 194 5.6.2.1. Safi Kurum Kazancının Tespiti... 195 5.6.2.2. Gelir Vergisi Stopajı... 195 5.6.2.3. Karın Dağıtımı... 196 5.6.2.4. Kar Dağıtımına Bağlı Stopaj Hesaplanması... 197 5.6.2.5. Kar Dağıtım Tablosu... 199 5.7. KOBİLERİN FİNANSAL KURULUŞLARDAN YARARLANMA OLANAKLARI VE HALKA AÇILMA... 200 5.7.1. Kredibilite... 201 5.7.1.1. Kredi Değerlendirme Sistemi (KDS)... 202 5.7.1.2. Kredi Değerlendirme Sisteminin ÇalıĢma Prensibi... 202 5.7.1.3. Kredi Değerlendirme Sisteminin Birimleri... 203 5.7.1.3.1. Firma Tanıtım Raporu (FTR)... 204 5.7.1.3.2. Firma Derecelendirmesi (RATING)... 204 5.7.1.3.3. Kredi Limit Formu (KLF)... 208 5.7.2. Proje Finansmanı... 209 5.7.3. Pazarlama Ve Yeni Ürün GeliĢtirmeye Yönelik Finansman... 212 5.7.3.1. Fuarlara Katılma Desteği... 218 5.7.3.2. Tanıtım Desteği... 219 5.7.3.3. Markaya Yönlendirme Desteği... 220 5.7.4. Kobilerin Halka Açılması... 221 5.8. KOBİLERİN TEMEL SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ... 223 5.8.1. Örgütlenme Düzeyinde Sorunlar... 224 5.8.2. Pazarlama ve SatıĢ Sorunları... 225 5.8.3. Finansal Sorunlar... 226 5.8.3.1. Özkaynak Yetersizliği... 227 5.8.3.2. Finansal Yönetimde Yetersizlik... 227 5.8.3.3. ĠĢletme Sermayesi Yetersizliği... 228 5.8.3.4. Kredi Yoluyla Finansmandaki Sorunlar... 229 5.8.4. KOBĠ Sorunlarına Çözüm Önerileri... 231
6. KOBİLERİN SERMAYE YAPISI VE FİNANSMAN MALİYETLERİNİN BÜYÜMEYE ETKİSİ HAKKINDA TÜRKİYE UYGULAMASI... 235 6.1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ... 235 6.2. ARAŞTIRMANIN EVRENİ... 235 6.3. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE SINIRLILIKLARI... 236 6.4. ARAŞTIRMADA KULLANILAN VERİ TOPLAMA TEKNİĞİ... 236 6.5. ARAŞTIRMANIN VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 236 6.6. ARAŞTIRMANIN SONUCU... 285 SONUÇ... 289 KAYNAKÇA... 295 xi
xii
xiii TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1.1: Japonya da KOBĠ Sınıflamaları... 16 Tablo 1.2: Güney Kore de KOBĠ Sınıflamaları... 17 Tablo 1.3: ÇeĢitli Ülkelerdeki KOBĠ Tanımları... 18 Tablo 1.4: Türkiye de Ġmalat Sanayinde ĠĢletmelerin Ölçeksel Dağılımı... 29 Tablo 1.5: KOBĠ lerin Bazı Ülke Ekonomilerindeki Etkinliği... 29 Tablo 3.1: KOBĠ lerin Büyüme Yönelimi ve Uygulamalar... 77 Tablo 3.2: Temel Noktalar Ġtibariyle KOBĠ Büyük ĠĢletme KarĢılaĢtırması... 79 Tablo 5.1: AB de KOBĠ lere Sağlanan Genel Finansal Destekler ve KuruluĢlar... 214 Tablo 5.2: ABD de KOBĠ lere Sağlanan Destekler... 215 Tablo 6.1: AraĢtırmaya Katılanların Eğitim Durumları... 236 Tablo 6.2: AraĢtırmaya Katılanların ĠĢletmelerindeki Statüleri... 237 Tablo 6.3: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Faaliyet Konuları... 238 Tablo 6.4: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Sektörleri... 240 Tablo 6.5: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Hukuki Statüleri... 241 Tablo 6.6: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin YaĢları... 242 Tablo 6.7: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ġhracat/Ġthalat Faaliyetleri... 242 Tablo 6.8: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ġhracat Pazarları... 243 Tablo 6.9: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Sermayeleri... 244 Tablo 6.10: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ciroları... 245 Tablo 6.11: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ar-Ge Faaliyetleri... 245 Tablo 6.12: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Makine-Bina-Tesis Ve Cihazlarının Değeri... 246 Tablo 6.13: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Üretim Kapasiteleri Yeterliliği... 247 Tablo 6.14: AraĢtırmaya katılan KOBĠ lerin 2008 yılı kapasite kullanım oranı... 248 Tablo 6.15: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin DüĢük Ve Orta Kapasitede ÇalıĢma Nedeni... 249
xiv Tablo 6.16: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Genelde KarĢılaĢtığı Sorun... 250 Tablo 6.17: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansal Sorun Kaynağı... 251 Tablo 6.18: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kısa Süreli Finansman Sorunlarında Önem... 252 Tablo 6.19: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Uzun Süreli Finansman Sorunlarında Önem... 253 Tablo 6.20: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansman Ġhtiyacının Sebebi... 254 Tablo 6.21: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansman Olanaklarından Yararlanma Amacı... 255 Tablo 6.22: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Ġlgilendikleri Yeni Alternatif Finansman Araçları... 255 Tablo 6.23: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırım Finansman Aracı... 257 Tablo 6.24: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırımlarında En Fazla Kullandıkları Finansman Olanağı... 258 Tablo 6.25: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırım Finansmanındaki Özkaynak Oranı... 259 Tablo 6.26: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredi Türü... 260 Tablo 6.27: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredilerin Kaynağı. 261 Tablo 6.28: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredilerin Yıllık Limiti... 262 Tablo 6.29: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredilerin Ortalama Vadesi... 263 Tablo 6.30: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Banka Kredisi Kullanırken KarĢılarına En Fazla Çıkan Problem... 264 Tablo 6.31: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kredi Maliyet Yüksekliği KarĢısında Tutumu... 265 Tablo 6.32: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerde Kredi Kullanılmamasının Nedeni. 266 Tablo 6.33: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yabancı Kaynaklarla Finanse Ettiği Yatırım Sonucunda Özkaynak Yapısındaki DeğiĢim... 266 Tablo 6.34: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yabancı Kaynaklarla Finanse Ettiği Yatırım Sonucunda Finansman Yapısındaki DeğiĢim... 267 Tablo 6.35: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin ÇalıĢma Sermayesinin Finansmanında Kullandığı Kaynak... 268 Tablo 6.36: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansman Sorunlarının Çözümünde Kullandıkları Alternatif... 269 Tablo 6.37: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırım Kararlarındaki Önceliği... 270
xv Tablo 6.38: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Faaliyetlerinin Belirlenmesindeki Önemli Faktör... 271 Tablo 6.39: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Oto Finansman Politikası Yapılandırılması... 272 Tablo 6.40: Sermaye Ġle Finansman Yapısı Arasındaki DeğiĢim... 273 Tablo 6.41: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Finansman Yapısı Arasındaki DeğiĢim... 274 Tablo 6.42: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Kredilerin Yıllık Limiti Arasındaki DeğiĢim.... 275 Tablo 6.43: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Kredilerin Ortalama Vadesi Arasındaki DeğiĢim... 277 Tablo 6.44: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle KOBĠ lerin Oto Finansman Politikası Yapılandırılması Arasındaki DeğiĢim... 278 Tablo 6.45: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Yatırım Kararlarında Öncelik Arasındaki DeğiĢim.... 279 Tablo 6.46: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Sermaye Arasındaki DeğiĢim.... 280 Tablo 6.47: KOBĠ lerin Ciroları Ġle Sermaye Arasındaki DeğiĢim.... 281 Tablo 6.48: KOBĠ lerin Ciroları Ġle Kapasite Kullanım Oranları Arasındaki DeğiĢim... 282 Tablo 6.49: KOBĠ lerin Duran Varlıklarının Değeri Ġle Kapasite Kullanım Oranları Arasındaki DeğiĢim... 283 Tablo 6.50: KOBĠ lerin Sermayeleri Ġle Kapasite Kullanım Oranları Arasındaki DeğiĢim... 284
xvi
xvii ŞEKİL LİSTESİ Sayfa ġekil 1: Net Faaliyet Geliri... 45 ġekil 2: Net Gelir YaklaĢımı... 47 ġekil 3: Geleneksel YaklaĢım... 49 ġekil 4: Modigliani-Miller Modelinin Finansal Sıkıntı ve Temsil Maliyetleri Ġle BirleĢmesi... 56 ġekil 5: Hisse BaĢı Gelir (HBG) Faiz ve Vergi Öncesi Kar Analizi (FVÖK) 67 ġekil 6: Leasing in iģleyiģi... 106 ġekil 7: Forfaiting in iģleyiģi... 109 ġekil 8: AraĢtırmaya Katılanların Eğitim Durumları... 237 ġekil 9: AraĢtırmaya Katılanların ġirketlerindeki Statüleri... 238 ġekil 10: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Faaliyet Konuları... 239 ġekil 11: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Sektörleri... 240 ġekil 12: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Hukuki Statüleri... 241 ġekil 13: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin YaĢları... 242 ġekil 14: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ġhracat/Ġthalat Faaliyetleri... 243 ġekil 15: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ġhracat Pazarları... 243 ġekil 16: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Sermayeleri... 244 ġekil 17: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ciroları... 245 ġekil 18: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Ar-Ge Faaliyetleri... 246 ġekil 19: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Makine-Bina-Tesis Ve Cihazlarının Değeri... 247 ġekil 20: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin Üretim Kapasiteleri Yeterliliği... 247 ġekil 21: AraĢtırmaya katılan KOBĠ lerin 2008 yılı kapasite kullanım oranı... 248 ġekil 22: AraĢtırmaya Katılan KOBĠ lerin DüĢük Ve Orta Kapasitede ÇalıĢma Nedeni... 249 ġekil 23: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Genelde KarĢılaĢtığı Sorun... 250 ġekil 24: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansal Sorun Kaynağı... 251
xviii ġekil 25: ġekil 26: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kısa Süreli Finansman Sorunlarında Önem... 252 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Uzun Süreli Finansman Sorunlarında Önem... 253 ġekil 27: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansman Ġhtiyacının Sebebi... 254 ġekil 28: ġekil 29: ġekil 30: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansman Olanaklarından Yararlanma Amacı... 255 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Ġlgilendikleri Yeni Alternatif Finansman Araçları... 256 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırım Yapmadan Önce Kullanacağı Finansal Enstrümanı Seçmede Etkili Olan Faktör... 257 ġekil 31: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırım Finansman Aracı... 258 ġekil 32: ġekil 33: AraĢtırmaya katılan iģletmelerin yatırımlarında en fazla kullandıkları finansman olanağı... 259 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırım Finansmanındaki Özkaynak Oranı... 260 ġekil 34: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredi Türü... 260 ġekil 35: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredilerin Kaynağı. 261 ġekil 36: ġekil 37: ġekil 38: ġekil 39: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredilerin Yıllık Limiti... 262 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kullandıkları Kredilerin Ortalama Vadesi... 263 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Banka Kredisi Kullanırken KarĢılarına En Fazla Çıkan Problem... 264 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Kredi Maliyet Yüksekliği KarĢısında Tutumu... 265 ġekil 40: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerde Kredi Kullanılmamasının Nedeni. 266 ġekil 41: ġekil 42: ġekil 43: ġekil 44: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yabancı Kaynaklarla Finanse Ettiği Yatırım Sonucunda Özkaynak Yapısındaki DeğiĢim... 261 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yabancı Kaynaklarla Finanse Ettiği Yatırım Sonucunda Finansman Yapısındaki DeğiĢim... 268 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin ÇalıĢma Sermayesinin Finansmanında Kullandığı Kaynak... 269 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Finansman Sorunlarının Çözümünde Kullandıkları Alternatif... 270 ġekil 45: AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Yatırım Kararlarındaki Önceliği... 271
xix ġekil 46: ġekil 47: AraĢtırmaya katılan iģletmelerin faaliyetlerinin belirlenmesindeki önemli faktör... 272 AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Oto Finansman Politikası Yapılandırılması... 273 ġekil 48: Sermaye Ġle Finansman Yapısı Arasındaki DeğiĢim... 274 ġekil 49: ġekil 50: ġekil 51: ġekil 52: ġekil 53: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Finansman Yapısı Arasındaki DeğiĢim... 275 Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Kredilerin Yıllık Limiti Arasındaki DeğiĢim... 276 Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Kredilerin Ortalama Vadesi Arasındaki DeğiĢim... 277 Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle KOBĠ lerin Oto Finansman Politikası Yapılandırılması Arasındaki DeğiĢim... 278 Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Yatırım Kararlarında Öncelik Arasındaki DeğiĢim... 280 ġekil 54: Finansmanda Özkaynak Oranı Ġle Sermaye Arasındaki DeğiĢim... 281 ġekil 55: KOBĠ lerin Ciroları Ġle Sermaye Arasındaki DeğiĢim... 282 ġekil 56: ġekil 57: ġekil 58: KOBĠ lerin Ciroları Ġle Kapasite Kullanım Oranları Arasındaki DeğiĢim... 283 KOBĠ lerin Duran Varlıklarının Değeri Ġle Kapasite Kullanım Oranları Arasındaki DeğiĢim... 284 KOBĠ lerin Sermayeleri Ġle Kapasite Kullanım Oranları Arasındaki DeğiĢim... 285
xx
xxi KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika BirleĢik Devletleri (USA: United States of America) AOM Ağırlıklı Ortalama Maliyet AR-GE AraĢtırma-GeliĢtirme CPP Cast Poliproplen DĠE Devlet Ġstatistik Enstitüsü DPT Devlet Planlama TeĢkilatı DTM DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı EBIT Earnings Before Interest and Taxes EPS Earnings Per Share EURO Avrupa Birliği Para Birimi FTR Firma Tanıtım Raporu FVÖK Faiz ve Vergi Öncesi Kar Analizi G-7 7 GeliĢmiĢ Ülke GV Gelir Vergisi GVK Gelir Vergisi Kanunu HBG Hisse BaĢı Gelir ĠGEME Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi ĠMKB Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası KDS Kredi Değerlendirme Sistemi KGF Kredi Garanti Fonu KLF Kredi Limit Fonu KOBĠ Küçük Orta Boy ĠĢletmeler KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı KÜGEM Kurumsal GeliĢim Merkezi KV Kurumlar Vergisi KVK Kurumlar Vergisi Kanunu KZOB Kar ve Zarar Ortaklığı Belgeleri MEKSA Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayi Destekleme Vakfı MM Modigliani - Miller MPM Milli Prodüktivite Merkezi NASDAQ National Association of Securities Dealers Automated Quatotions RATING Firma Derecelendirmesi SBA Small Business Administration SDġ SDTġ Sektörel DıĢ Ticaret ġirketi SMEs Small and Medium Sized Enterprises
xxii SPK TABA TEKMER TOBB TOSYÖV TTK TÜBĠTAK USA VDMK YĠB Sermaye Piyasası Kurulu Türk-Amerikan ĠĢadamları Derneği Teknoloji Merkezleri Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türkiye Orta Ölçekli ĠĢletmeler, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticiler Vakfı Türk Ticaret Kanunu Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu United States of America Varlığa Dayalı Menkul Kıymet Yıllık ĠĢ Birimleri
xxiii GİRİŞ Ülke ekonomilerine genel bir bakıģ yapıldığı zaman ekonomik değerlerin içerisinde gerek katma değeri gerekse de sağladığı istihdam anlamında KOBĠ kavramı oldukça geniģ bir ifade olarak bulunmaktadır. Bu ifadenin hangi iģletme türlerini kapsadığı, bu iģletme türlerinin genel özelliklerinin yanında özellikle sermaye yapılarının ve kar dağıtım politikalarının neler olduğu, sermaye yapılarının ve kar dağıtım politikalarının iģletmelerin büyümelerine nasıl etki ettiği, bu yapıların ve politikaların hangilerine sahip olan iģletmelerin ne Ģekilde ve hangi hızda büyüdüğü çalıģmamızın genel hatları olarak açıklanabilmektedir. Kapsam olarak geniģ hazırlanmaya çalıģılmıģ olan bu çalıģma KOBĠ lerin karģılaģmıģ oldukları sorunları ve bu sorunların çözümü için gerekli olan yolları da anlatmaya çalıģmaktadır. ÇalıĢma altı bölümden oluģmaktadır. ÇalıĢmanın birinci bölümünde KOBĠ tanımıyla birlikte genel özellikleri ve KOBĠ lerle ilgili kavramsal açıklamalar, dünya üzerindeki farklı coğrafyalardaki KOBĠ tanımları, avantaj ve dezavantajlarıyla birlikte KOBĠ lerin ekonomideki yerleri ve Türkiye de KOBĠ lere destek olan kuruluģlar incelenmiģtir. Ġkinci bölümde KOBĠ lerin sermaye yapısı açısından büyümesi; sermaye yapısı kararlarını etkileyen faktörler, sermaye yapısı ile ilgili yaklaģımlar, optimal sermaye yapısı ve sermaye yapısı unsurlarıyla açıklanarak incelenmiģtir. Ardındaki bölüm olan üçüncü bölümde KOBĠ lerde büyüme ayrıntılı olarak incelenmiģ olup bu yapılırken KOBĠ lerde büyümenin amaç ve önemleri, KOBĠ lerde büyümeye yönlendiren faktörler ve KOBĠ lerin büyüme stratejilerinin her biri kendi bünyesinde derinlemesine ele alınmaya çalıģılmıģtır. Dördüncü bölümde KOBĠ lerin finansmanıyla ilgili olarak kullanmıģ oldukları ve kullanabilecekleri finansman alternatiflerinin neler olduğu, iģletmelerin hangi büyüklükte nasıl bir finansman politikası izleyecekleri, bu finansmanın kaynağının maliyetinin nasıl olacağı ve ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti açıklanmaya çalıģılmıģtır. BeĢinci bölümde ise genel olarak KOBĠ lerde kar dağıtımı tüm yönleriyle incelenmiģtir. Bu inceleme yapılırken kar dağıtım politikasının nasıl olacağı ve bu politikayı hangi faktörlerin etkilediği, Ģirketleri genel anlamda iki tip üzerinden değerlendirerek hem Ģahıs hem de sermaye Ģirketlerinde her birinin kendi içerisindeki çeģitlerine göre kar dağıtımın nasıl yapılacağı, kurum kazancı üzerinden gelir vergisi kanununa göre yapılacak stopaj, kar dağıtım tablosunun nasıl hazırlanacağı ve kar dağıtımının nasıl yapıldığıyla ilgili uygulamanın yanında KOBĠ lerin finansal kuruluģlardan yararlanma olanakları ve bu iģletmelerin halka
xxiv açılması incelenmiģtir. Ġncelenen bu konuların yanında KOBĠ lerin karģılaģmıģ oldukları temel sorunlar olan örgütlenme ve organizasyonla ilgili, pazarlama ve satıģla alakalı bunlara ek olarak finansal sorunlar ve bu sorunların çözümünün nasıl olacağı ayrı ayrı ele alınmıģtır. ÇalıĢmanın son bölümü olan altıncı bölümde ise KOBĠ ler üzerinde yapılan ve sermaye yapısı ile kar dağıtımının KOBĠ lerin büyümelerine nasıl etki ettiklerine iliģkin uygulamanın sonuçları spss ile değerlendirilmiģ bu değerlendirmeler ıģığında yorumlamalar yapılarak bu yorumlamaların sonucunda çözüm önerileri ve sonuç sunulmuģtur.