Modül V: Öğretim Materyali Tasarlama ve Materyalin Üzerinde Değişiklik Yapma

Modül V: Öğretim Materyali Tasarlama ve Materyalin Üzerinde Değişiklik Yapma Ders materyalleri, öğretilecek konu, öğretim hedefleri, öğretim ortamı, öğrenciler vb. birçok faktör dikkate alınarak tasarlanır, geliştirilir ve kullanılır (Demirel & Altun, 2009). Teknolojinin sunmuş olduğu imkân ve potansiyelden yararlanmak isteyen öğretmen, İnternet başta olmak üzere birtakım veri tabanlarına, açık kaynak paylaşım sitelerine veya daha farklı hazır kaynaklara erişip bunları derslerinde kullanabilirler. Fakat önemli olan bir gerçek var ki öğretmenin elde ettiği bu materyaller dersi için belirlemiş olduğu öğretim hedef ve amaçlarına tam anlamıyla destek vermeyebilir, bulunan materyallerin bazılarında değişiklikler yapılması gerekebilir veya materyallerin yetersizlikleri ile karşılaşılabilir. Bu sebepten her ne kadar İnternet ve diğer ortamlarda paylaşılan ders materyalleri miktarında bir artış olsa da, öğretmenin bu materyaller üzerinde birtakım temel düzenlemeleri yapabilmesi veya çok karmaşık olmayan bazı e-materyalleri kendisinin geliştirebilmesi öğretmenin daha esnek ve amaca uygun teknolojileri sınıfında kullanabilmesine olanak sağlayacaktır. Bu bağlamda bu modülün temel amacı, derslerinde değişik teknolojik imkânlardan yararlanmak isteyen öğretmenlerin karşılaşmış olduğu bazı eksiklikleri giderme veya basit düzeyde ders materyallerini kendisinin hazırlamasını sağlamaktır. Bunun için bu modülde günlük hayatın her alanında yaygın olarak kullanılan yazılım teknolojileri seçilerek bu teknolojiler ile materyallerin nasıl tasarlanacağı, var olan mevcut materyallerin nasıl düzenlenebileceği anlatılmıştır. Bu modülü başarı ile tamamlayan öğretmenlerin, öğretimlerini planlanması ve yürütülmesinde çok sıkça kullanılan yazılımlardan faydalanarak ihtiyaç duydukları e-materyalleri geliştirmesi beklenmektedir. Bu amaçla tasarımda dikkat edilmesi gereken önemli faktörler, temel görsel tasarım ilke/ögelerinin kullanımı ve seçilen yazılımlar ile sunum, resim, ses ve video düzenlemelerinin nasıl yapılacağı ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. 5.1. Tasarlamada Dikkate Alınacak Faktörler E-materyal geliştirecek öğretmenin her şeyden önce e-materyal geliştirmenin bir süreç olduğunun farkında olması ve bu süreci oluşturan temel bileşenlerin neler olduğu konusunda bilgi sahibi olması, geliştirilecek olan materyalin hem etki seviyesini artıracak, hem de sürecin daha planlı ve kolay yürümesini sağlayacaktır. Bu amaçla iki başlık altına topladığımız süreç bileşenlerinin bir grubu geliştirme süreci ile ilgili iken diğeri daha çok pratiğe yönelik tavsiyeler niteliği taşımaktadır. 5.1.1. E-Materyal Geliştirme Süreci ve Dikkat Edilmesi Gereken Faktörler E-materyal geliştirmek isteyen öğretmenin, öğretim materyali geliştirme sürecinin temel bileşenlerinin neler olması gerektiği hakkında temel düzeyde bilgi sahibi olması geliştirilecek materyalin verimliliğini artıracaktır. 117

Kaya (2006) öğretim materyallerinin geliştirme sürecinde hedef kitle, öğrenme ortamı, öğretim yaklaşımı ve içerik konularının önemine vurgu yaparak bu bileşenler arasındaki etkileşime dikkat çekmektedir: Öğrenme Ortamı Hedef Kitle İçerik Öğretim Yaklaşımı Öğretim Materyalleri Modül 5, Şekil 1 Öğretim materyalleri geliştirme süreci bileşenleri ve etkileşim biçimleri (Kaya, 2006) Şekilde verilen bileşenlerin analiz edilerek elde edilecek bulguların sonucuna göre uygun bir planlamanın yapılması ve ihtiyaç duyulan öğretim materyallerinin tasarlanması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla öğretmenin içerisinde bulunduğu ortam şartlarını da dikkate alarak bir materyal geliştirebilmesi için şekilde verilen bileşenler üzerinde analiz, planlama, geliştirme ve uygulama gibi birtakım temel işlemleri nasıl uygulayacağı hakkında bilgi sahibi olması, ihtiyaç duyduğu materyalleri geliştirebilmesi hususunda önem kazanmaktadır. Analiz, planlama, geliştirme, uygulama ve değerlendirme gibi aşamalar aslında materyal geliştirme sürecini de içinde barındıran daha kapsamlı bir süreci ifade eden öğretim tasarımı kavramının temel bileşenlerini oluşturmaktadır. Bütün ögeleri (sunum, öğrenci etkileşimi, materyaller, sürecin değerlendirilmesi vb.) ile birlikte etkin bir öğretimin nasıl gerçekleştirileceğini sistematik bir bakış açısıyla tanımlayan bu kavram, ihtiyaç duyulan materyallerinde geliştirilmesini kapsamaktadır. Her ne kadar materyal geliştirme ile öğretim tasarımı arasında kavramsal olarak bir fark olsa da tasarım sürecine ait adımlar, stratejiler veya faktörlerin materyal geliştirme sürecinde de dikkate alınması faydalı olacaktır. Dolayısıyla bu bölümde öğretim tasarımı bileşenlerinden faydalanarak e-materyal geliştirme sürecini kavramsal boyutta tanımlayarak, görsel tasarım ilke ve ögelerini irdeledik. Öğretim tasarımı modelleri ve Kaya (2006) nın Şekil 1 de tartıştığı prensipler çerçevesinde e-materyal geliştirme sürecini üç farklı bileşenden oluşan bir süreç olarak özetleyebiliriz: Analiz, geliştirme, değerlendirme. 118

1. Analiz İhtiyaçların belirlenmesi Öğrencilerin analiz edilmesi: ne tür materyal öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılar, öğrenmelerini destekler, kolaylaştırır. Öğretim ortamının geliştirilecek/kullanılacak materyale uygunluğunun değerlendirilmesi Öğretim yöntem ve stratejisinin belirlenmesi ve uygun materyal planlaması Materyalin dersin hangi aşamasında kullanılacağının belirlenmesi İçeriğe uygun materyal kullanımı Teknoloji analizi Teknik bilgi ve tecrübelerin analizi 2. Geliştirme Görsel tasarım ilklerine uygunluk Uygun görsel tasarım ögelerinin kullanımı Kullanım kolaylığına dikkat edimesi Pedagojik yaklaşıma uygunluk 3. Değerlendirme Materyal ihtiyaçları ne derece karşıladı? Eksik yönleri nelerdir? Tasarım ile ilgili ne tür değişikliklere ihtiyaç duyulmaktadır? Karşılaşılan teknik problemler nelerdir, nasıl düzeltilmeli? Kısaca, bu bileşenlerde neler yapılması gerektiğini inceleyelim: 5.1.2. Analiz Bu aşama sürecin ilk basamağı olup özetle öğretmenin ne tür bir materyale ihtiyaç duyduğu, nerede ve hangi amaç için kullanacağı, ne tür öğretim faaliyetlerini bu materyal ile destekleyeceği ve mevcut şartların bu materyalin geliştirilmesi ve uygulanması için uygun olup olmadığı gibi 5N1K türü diye özetleyeceğimiz sorular için cevap aradığı aşamadır. Bu aşamada önceliğin özellikle öğretim boyutuna verilmesine ve geliştirilecek olan materyalin nerede, hangi amaç için kullanılacağının belirlenmesine ağırlık verilmesi gerekir. Bu aşama her ne kadar analiz olarak adlandırılsa da bazı yönleri ile planlama ile ilgili işlemleri içermektedir. Problem nedir? Neden bu materyale ihtiyaç var? Bu materyal hangi problemi giderecek, konun öğrenilmesini kolaylaştıracak, destekleyecek? Seçilen pedagojik yaklaşıma uygun mu? Geliştirilmesi ve uygulanması ile ilgili fiziksel ve diğer şartlar incelendi mi? Geliştirme aşamasında ihtiyaç duyulan bilgi ve diğer teknik kaynaklar mevcut mu / yeterli mi? Mevcut materyallerin var olup olmadığı araştırıldı mı? E-materyallerin dersin hangi aşamasında kullanılabileceği ile ilgili ayrıntılı bilgi, bu bölümün ilerideki başlıklarında verilmiştir. Materyal hazırlama sürecine başlanmadan önce incelenmesi faydalı olacaktır. 119

5.1.3. Geliştirme Bu aşamada belirlenen öğretim hedef ve çıktıları için ihtiyaç duyulan e-materyalin geliştirilmesi sürecidir. Öğretim ile ilgili belirlenen hedefler, öğretim stratejileri ve yapılan analiz ve değerlendirmelerden elde edilen bilgiler doğrultusunda materyal geliştirme süreci başlatılır. Bu aşamada özellikle farklı yazılımlar hakkında teknik bilgi, görsel tasarım tecrübesi önem kazanmaktadır. Bu modülde verilen bilgiler daha çok bu aşamada sizlere yardımcı olacak bilgilerdir. Öğretim materyallerinde sıklıkla kullanılan resim, grafik, ses ve video uygulamalarının geliştirilebilmesi için yaygın bir şekilde kullanılan yazılımlar seçilerek bu yazılımlar aracılığıyla istenilen materyallerin geliştirilmesi ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Bu aşamada materyal geliştiren öğretmenin özellikle görsel tasarım ilke ve ögelerini dikkate alarak materyali geliştirmesi önemlidir. 1. Nokta ve Çizgi 2. Şekil 3. Renk 4. Yazı 5. Boşluk 6. Doku 7. Boyut 8. Değer Tasarım Ögeleri Görsel Tasarım Tasarım İlkeleri 1. Bütünlük 2. Basitlik 3. Yerleştirme (Hiyerarşi) 4. Yakınlık 5. Hizalama 6. Denge 7. Vurgu Modül 5, Şekil 2 Görsel tasarım ilke ve ögeleri Süreci tanımla (Nereden ve ne zaman başlanacak, neler yapılacak vb.) Nasıl bir materyal geliştirileceğine karar ver (Video, Sunu, Grafik vb.) Gerekli kaynakları bir araya getir (Videolar, resimler, grafikler, kamera vb.) Teknik planlamanın ayrıntılarını belirle ve uzman görüşü al, farklı yöntemlerin olup olmadığını tartış. Örnek bir prototip tasarla (Örnek bir sunum hazırla veya kısa bir video klip hazırla). Mümkün ise planların hakkında tecrübeli meslektaşlarının veya uzmanların görüşü al. Tasarım ilke ve ögelerini incele ve seç 120

5.1.4. Değerlendirme Değerlendirme en genel anlamı ile öğretmenin geliştirmiş olduğu materyali amaca ne derece hizmet ettiğini değerlendirdiği aşamadır. Değerlendirme aşaması, materyalin etkinliği, pedagojik uygunluğu, görsel (teknik) tasarım yönünden olmak üzere farklı perspektiflerden değerlendirilebilir. Değerlendirme sonucuna göre öğretmen, gerekli düzenlemeleri yaparak bir sonraki kullanımda materyali daha etkin ve verimli bir duruma getirebilir. Burada hatırlanması gereken önemli bir husus, materyalin ilk versiyonunun mükemmel olmasının beklenmemesi gerektiğidir. Pedagojik veya teknik yönden birtakım eksikliklerin, yetersizliklerin olabileceği gerçeği mutlaka dikkate alınmalıdır ve bu eksiklikler veya yetersizlikler öğretmenin bu süreçte motivasyonunu olumsuz yönde etkilememelidir. Pedagojik Değerlendirme Etkinlik/Verimlilik Değerlendirilmesi Değerlendirme Görsel Tasarım Yönünden Değerlendirme Öğrenen Perspektifinden Değerlendirme Modül 5, Şekil 3 Değerlendirme 5.2. Görsel Tasarım İlkeleri Geliştirilen materyallerin temel amacı öğretmenin konu ile ilgili vermek istediği birtakım mesajları öğrencinin algılaması ve alması olduğuna göre bu amacın yerine getirilebilmesi için öğrencinin dikkatinin çekilmesi, motivasyonun sağlanması ve en önemlisi verilmek istenen mesajın doğru bir şekilde anlaşılması için görsel tasarım ilkelerine bu süreçte dikkat edilmesi gerekmektedir. Daha önceden de vurgulandığı üzere bu ilkeler: Bütünlük, basitlik, yerleştirme, yakınlık, hizalama, denge ve vurgudur. İlkeler ile ilgili ayrıntılar aşağıda verilmiştir. 121

5.2.1 Bütünlük Bir görseli meydana getiren ögelerin bir bütün olarak görünmesini sağlayan ögeler arasındaki ilişkidir. Diğer bir ifadeyle kelimeler ve diğer nesneler birlikte anlam oluşturur. Bütünlük, görseli anlamayı ve yorumlamayı kolaylaştırır. Bütünlük, görsel elemanlar ve bunların fonksiyonları arasındaki ilişki bütünlüğüdür. Her bir görsel unsur, bir mesaj iletmedeki fonksiyonu göz önüne alınarak yerleştirilmelidir (Yalın, 2003). Bütünlüğü sağlamak için görsel tasarım ilkelerinden (çizgi, şekil, alan vb. ) faydalanılır. Modül 5, Şekil 4 Oklar yardımıyla anlatılan kavramda bütünlüğün sağlanması. Bütünlük ilkesi geliştirilen materyal için tasarlayıcı tarafından standartlar belirlenmesini, bu standartların tasarımda kullanılmasını gerektirir. Örneğin derste kullanmak üzere bir sunum geliştirmek isteyen öğretmen öncelikle bu sunumda ana başlıklar, alt başlıklar, genel sunum şablonu vb. birçok bileşen ile ilgili olarak standartların neler olacağına (renk, çizgi biçim, yazı biçimi ve boyutu vb.) karar verip bu standartları sunumun bütün slaytlarında kullanması, dersi takip eden öğrencilerin sunum ile verilmek istenen mesajı daha rahat algılamasını, bileşenler arası ilişkileri kavramasını sağlayacaktır. Modül 5, Şekil 5 (http://www.figg.com/ired510/designprinciples.htm adresinden alınmıştır) Yukarıdaki örnekte ise sol bölümde verilen simgelerin farklı olması, farklı fiziksel mesafelerde olması dağınık bir şekilde yerleştirilmişken; sağ resimde farklı mesajları veren küçük simgelerin bir çember ile 122

çerçevelenmesi, düzenli bir şekilde yerleştirilmesi ve bir çizgi hâlinde hizalanması, ortak renk ve biçimsel özelliklerin kullanılması (tekrarlanması) bir bütünlük yaratmaktadır. Bütünü oluşturan bileşenlerde basitlik, yerleştirme, yakınlık, hizalama ve denge gibi bu bölümde ayrıntıları verilen konular, hazırlanan görsel bir tasarımın bütünlüğünü sağlayan temel konulardır. Ayrıntıları verilen bu hususların anlaşılması ve uygulanması materyalde bütünlüğü sağlayacaktır. BÜTÜNLÜK sağlayabilmek için: İlişkili nesneleri birbirine yakın olarak kullanılması (yakınlık-uzaklık ilkesi) Tekrar eden nesneler, özellikler kullanılması (renk, yazı sitili, boyutu vb). Nesneler arası bir ilişki olmasa bile yerleştirmede bir düzenin olmasıdağınık olmaması Genel bir şablonun oluşturulması Ortak renk, yazı stili ve boyutu gibi elementlerin kullanılması Belirlenen tasarım özelliklerinin çalışma boyunca baştan sona tekrarlanması, aynı olması 5.2.2. Basitlik Tasarımların hedef kitleye, sunuluş amacına göre farklılıklar göstermesiyle birlikte unutulmaması gereken ulaştırılmak istenen mesajın açık, yalın ve basit olması gerekliliğidir. Dikkat yöneltilirken bilinenle yenilik, basitlikle karışıklık, belirginlikle belirsizlik arasında bir denge aranır. Basitlik i tasarımdaki gereksiz, mesaj ile doğrudan ilişkisi olmayan tasarım ögelerinin kullanılmaması olarak da tanımlayabiliriz. 5.2.3. Yerleştirme (Hiyerarşi) Bu ilke bilginin önem sırasına göre bir organizasyon içerisinde sunulmasına olan eğilim ile ilgilidir. Bilginin hiyerarşik biçimde sunulması öğrencinin daha iyi öğrenmesine katkı sağlar. Görsel hiyerarşi insanların, bilginin nasıl organize edildiğini anlamasına ve görseli gözden geçirmesine kolaylık sağlar. Dengeli bir hiyerarşi sadece bir bilgiyi ayırt etmek ve anlamak için belirgin bir yol sağlamaz; bir de farklı elementleri sayfa içerisinde bütün olarak bağlamaya yardım eder, bir düzen ve denge duygusu yaratır. Uygun iletişim için her bir elementin hiyerarşik düzene uygun olduğundan emin olunmalıdır. 123

Kendini Gerçekleştirme Değer İhtiyaçları Saygı, Parçası Olma Sevgi, Ait Olma İhtiyacı Emniyet Güvenlik İhtiyaçalrı Fizyolojik İhtiyaçlar Modül 5, Şekil 6 Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi 5.2.4. Yakınlık Bir görselde birbirine yakın ögeler, birbiriyle ilişkili; uzak ögeler ise ilişkisiz olarak algılanır. Ögeler yakınlık bakımından birbirinden açıkça ayırt edilmedikçe izleyenler bu ögeleri anlamlandırmaya çalışır, hangilerinin birlikte düşünüleceğine karar vererek gruplandırmaya çalışır. Yakınlık kuralına göre yapısal olarak birbirine yakın ögeler aynı şekilde yakın yerleştirilmelidir. Birbiriyle ilgili olmayan şeyler birbirinden uzak tutulmalıdır. Ögeler ve gruplar arasındaki ayrımın ve mesafenin miktarı okuyucuya materyalin nasıl organize edildiğini söyler(james, 1994). Görselde dikkat edilmesi gereken bir diğer özellik de satırlar arasındaki boşlukların okumaya ve anlamaya olan etkisidir. Eğer satırlar birbirlerine çok yakın ise belirli bir uzaklıktan net olarak okunamaz. Eğer satırlar birbirlerinden çok uzak ve gereğinden fazla boşluk var ise satırlar birbirlerinden kopukmuş gibi bir izlenim verir. İyi okunabilir bir metin için satırlar arasında bırakılacak ideal dikey boşluk miktarı, küçük harflerin boyutundan biraz küçük olmalıdır. (Demirel, 2001, s:33). Alt Hedef Kavram Kavram Alt Hedef Hedef Alt Hedef Alt Hedef Alt Hedef Kavram Kavram İlişkili Ögeler İlişkisiz Ögeler 124

Modül 5, Şekil 7 Görsel ögelerde yakınlık ve insan algısı üzerine etkisi. (http://moodle.midas.baskent.edu.tr/file.php/4/ders_notlari/gorsel_tasarim_ilkeleri_-_ders_notu.pdf) 5.2.5. Hizalama Görsel ilişkileri etkili bir şekilde sunmak için kullanılan tasarım ilkelerinden birisi hizalamadır. Materyaldeki ögeler, arasında dikey ve yatay çizgiler varmış gibi hizalanmış ise izleyici bu unsurları ve aralarındaki ilişkileri daha çabuk kavrar (Demirel, 2001, s:35). Tasarım elementleri belirli bir hiza ile sunulduğunda izleyenlerin kafasında bir düzen oluşturur ve düzenli bilgiler düzensizlere göre daha kolay öğrenilir ve hatırlanırlar(yalın, 2003, s:116). Hizalamada ögeler arası hizalamanın yanı sıra tüm ögelerin materyale göre hizalanmasına özen gösterilmelidir. Modül 5, Şekil 8 Materyalde hizalama kullanımı 125

Modül 5, Şekil 9 Materyalde hizalama kullanımı (Temel İlk Yardım Bilgileri Eğitimi) (http://moodle.midas.baskent.edu.tr/file.php/4/ders_notlari/gorsel_tasarim_ilkeleri_-_ders_notu.pdf) 5.2.6. Denge Görsel tasarımda denge, ögelerin yatay ve dikey olarak materyale eşit ağırlıkta yerleştirilmesidir. Denge, tasarımlarımızda dikkat etmemiz gereken önemli bir ilkedir. Tasarım dengelenmemişse izleyen kendini rahatsız hissedecek ve bir şeylerin yolunda gitmediğini düşünecektir. Denge ile ilgili iki tür yaklaşım vardır: a) Simetrik Denge: Nesnelerin görselin merkezine göre ortadan ikiye bölündüğünde her iki tarafta da birbirinin aynı olacak şekilde yerleştirilmesi ile simetrik denge oluşturulmasıdır. Aşağıdaki resimde simetrik denge oluşturulmuştur: 126

Modül 5, Şekil 10 Simetrik Denge b) Asimetrik Denge: Farklı nesneler sayfaya ağırlıkları ölçüsünde yerleştirildiğinde asimetrik denge oluşur. Bu şekilde materyale belirli bir ölçüde hareketlilik kazandırılabilir. 127

Modül 5, Şekil 11 Bitkilerin asimetrik dağılımı Modül 5, Şekil 12 Asimetrik Denge Yukarıdaki şekil farklı açı ve şekilde yerleştirilerek asimetrik bir denge oluşturulmuştur. 5.2.7. Vurgu Materyalde belli bir bölüme dikkat çekme durumudur. Öğrencilerin görselin belli bir noktasına yoğunlaşması isteniyorsa vurgu kullanılabilir. Vurgu, farklı renk ve doku kullanımı, odaklanacak noktanın boyutunun değiştirilmesi,, yön gösteren çizgilerin kullanılması şeklinde yapılabilir. 128

Modül 5, Şekil 13 Çizgi ve Şekil kullanarak vurgu yapma Modül 5, Şekil 14 Farklı boyutla vurgu kullanımı 129

Modül 5, Şekil 15 Renk kullanarak vurgu yapma 130

5.3. Görsel Tasarım Ögeleri Görsel tasarım ilkeleri başlığında açıklandığı üzere tasarımın en temel amacı, öğretimsel bir mesajın öğretmen tarafından öğrenciye ulaştırılmasında öğrencinin algılamasını ve öğrenmesini kolaylaştırmaktır. Belirtilen tasarım ilkelerinin tasarım sürecinde hayata geçirilmesi bu bölümde açıklanan ögeler ile mümkün olacaktır. Dolayısıyla bu ögelerin hangi formunun ne anlam ifade ettiği hakkında bilgi sahibi olunması gerekmektedir. 5.3.1. Nokta ve Çizgi Nokta, tasarım sürecinin ilk elemanıdır. Grafik tasarım süreci nokta ile başlar ve noktaların yan yana gelmesiyle devam eder. Noktaların oluşturdukları birliktelikler farklı psikolojik etkiler yaratmaları sebebiyle çok önemlidir. Aralarındaki büyüklük-küçüklük, açıklık-koyuluk, sıklık-seyreklik, uzaklıkyakınlık ilişkilerini, renk ve konum farklılıklarını insan gözü ve beyni derhal algılayarak anlamlandırır. Bu nedenle, sanatsal üretim ve tasarım sürecinin başlangıcında noktanın önemi büyüktür. Temel sanat eğitimi kapsamında yapılan çalışmalar nokta eğitimi ile başlar ve bu sayede öğrencilerin elde edecekleri bilgi birikimi herhangi bir görsel kompozisyona başlarken onlara yol gösterir. Çizgi, noktaları belli bir yön üzerinde hızla hareketinden ya da sıkışarak yan yana dizilmelerinden oluşur. Çizgiler farklı amaçlar için oluşturulabilir: Organize etmek için (boyama kitabı) Yönlendirmek için (sarı çizgiyi izle) Ayırmak için (otobanlarda şeritleri) Duygu sunmak için (pürüzlü, yıpranmış çizgi şiddet uyandırır) Ritim oluşturmak için (bahçe çitleri parmaklıklar, şehir manzarası) Modül 5, Şekil 16 Nokta Kullanımı Birbirinden bağımsız ve ayrı duran noktalar arasındaki etkileşimde düzenli bir devamlılık yok ise çizgi olarak algılanmaları güçleşir (Bkz. Resim 2). Ancak belli bir düzeni takip eden noktalar arasındaki iletişim, onların çizgi olarak görünmelerini sağlar. Bkz. Resim 3. 131

Modül 5, Şekil 17 Nokta Kullanımı Psikolojik etkileri araştırıldığında düz çizgiler, statik yapılarının hareketsiz ve durağan etkisiyle disiplin, güvenilirlik, monotonluk, düzen gibi kavramları; bunun yanı sıra eğri çizgiler hareketli yapılarıyla dinamizm, canlılık ve neşe gibi kavramları çağrıştırabilir (Akçadoğan, 2006). Modül 5, Şekil 18 Görselde çizgi kullanımı 5.3.2. Şekil Şekil, bir yüzey üzerinde yaratılan iki boyutlu biçimdir. Her şeyin bir şekli vardır. Çocuklar objeleri tanımlamayı şekillerle öğrenir, dünyayı betimlemek için basit geometrik şekiller çizerler. Örneğin güneş bir çember olabilir. Okumaya başladıklarında harflerin farklı şekillere sahip olduğunu öğrenirler. Tasarımlarda şekiller objeleri tanımlar ve fikirlerle iletişime girer. Örneğin bir şirketin logosundaki çember dünyayı, evrenselliği simgeler. Sıra dışı şekiller dikkat çeker. İnsanların ilgisini çekmek için dörtgen bir şekilden çok farklı bir şekil, örneğin yıldız kullanılabilir. Yazıları da dörtgen sınırlardan ziyade farklı şekillerin içine yerleştirerek dikkat çekilebilir. 132

Modül 5, Şekil 19 İki boyutlu şekil örnekleri 5.3.3. Renk Renk, hayatımızda pek çok şey anlamına gelir. Objeleri tanımlamamızı(elma kırmızıdır.), nesneleri anlamamızı (yeşil git demektir), duyguları ifade etmemizi sağlar (Üzgünken duygumuzu mavi diye tanımlarız.). Tasarımlarımızda renklerle hisler uyandırır, objeleri tanımlar ve mesajımızı iletiriz. Yumuşak renklerle ılımlı ya da romantik bir atmosfer yaratırız. Bir grup fotoğrafı renkli bir kutuya yerleştirerek birlikte olduklarını vurgularız. Önemli bir uyarı için parlak kırmızı rengi kullanırız. Renkler tasarımlarımıza pek çok şey katar. Fakat bir renk seçerken bu renk ile ne yapmak istediğimizi dikkatlice düşünmeliyiz. Hangi renk en uygun, bir banka için yeşil mi yoksa altın rengi mi güvenilirliği daha iyi yansıtır? Benzer firmalar için hangi renkleri kullanmalıyız, bu renkler diğerleri ile benzer mi yoksa çok farklı mı olmalı? Renkleri kullanış şekliniz çalışmanın nihai görünümünde farklılıklar yaratacaktır. Tasarımın içinde yer alan resimden bir renk seçin ve arka plan rengi olarak kullanın, böylece kesin bir görüntü elde 133

edersiniz. Eğer gün batımı ile ilgili bir resminiz varsa bu rengi arka-planda kullanarak yumuşak bir görüntü elde edersiniz. Resimdekinden zıt bir rengi arka planda kullanırsanız farklı bir görüntü elde edersiniz. Çalışmayı güneşin batışı ve yanında koyu renklerle kullanırsanız dram oluşturursunuz. Ana Renkler: Kırmızı, Sarı Mavi İkincil Renkler: Portakal, Yeşil Mor Ara Renkler Modül 5, Şekil 20 Renkler Yazı rengi alt zemin rengi uyum şeması Modül 5, Şekil 21 Renk kullanımı 5.3.4. Yazı (Tipografi) Tipografi, yazıyı belli bir forma sokma tekniğidir. Yazı tasarımcıları tek bir yazı ailesi için bile uzun süre çalışırlar. Grafik tasarımda da tipografinin önemi elbetteki çok büyüktür. Tipografi sayfa üzerindeki temel elemanların başında gelir. Yazı hem içerik olarak hem de görsel olarak bir etkiye sahiptir. Resim, illüstrasyon ya da renk kullanmadan grafik tasarımlar oluşturmak mümkündür fakat yazı ve tipografi grafik tasarım ihtiyaçlarının karşılanmasında temel ögedir. Sadece tipografik elemanlarla da oldukça etkili tasarımlar elde etmek mümkündür. Grafik tasarımda tipografi ile ilgili bazı basit kuralları göz önünde bulundurmamız gerekir. Örneğin başlık, alt başlık ve metin sıralaması sayfa üzerinde yaratılmaya çalışılan bir öncelik sırası düzenidir. Bu hiyerarşik düzenin kurulması için: - Harf büyüklüklerini değiştirmek 134

- Yazı karakterlerinin farklılıkları ile ayrıştırma sağlamak - Aynı yazı karakterleri kullanılsa dahi koyu veya sağa yatık gibi değişkenleri kullanmak gerekir. OKUNABİLİRLİK İÇİN KÜÇÜK HARF KULLANIMINI TERCİH EDİN. YAZININ KÜÇÜK BİR BÖLÜMÜ BÜYÜK HARFLERLE YAZILABİLİR ANCAK CÜMLENİN TAMAMI VEYA ÜÇ KELİMEDEN DAHA UZUN YAZILAR KÜÇÜK HARFLER KULLANILARAK YAZILMALIDIR. Okunabilirlik için küçük harf kullanımını tercih edin. Yazının küçük bir bölümü büyük harflerle yazılabilir ancak cümlenin tamamı veya üç kelimeden daha uzun yazılar küçük harfler kullanılarak yazılmalıdır. 5.3.5. Boşluk - Alan Bir tasarımı oluştururken sadece şekil ve çizgilerin nereye yerleştirileceğini değil; aynı zamanda nerede bağlanacağını, etrafında ya da arasında ne kadar boşluk bulunacağını da düşünmek zorundasınız. Bu evi dekore etmeye benzer. Ne kadar alana sahip olduğunuzu düşünmek zorundasınız. Eğer her şeyi doldurursak yaşayacak alan ya da nesnelerin etkisi kalmaz. Yazıların ve resimlerin uyumunu düşünmek zorundayız. Çalışmayla ilgili çok sayıda materyalimiz olsa da yazısız ve resimsiz boşluklar oluşturmamız gerekir (beyaz alan). Bu boşluk gözün dinlenmesini ve görsellerin organizasyonunu sağlar. Sayfada yer alan yazı blokları arasındaki boşluk, okuyucunun bloklar arasında göz gezdirmesinde ona yardımcı olur. Sayfada yer alan şekillerin değeri ve yerleşimi uzamsal bir ilişki yaratarak odak noktası oluşturur. Büyük bir dünya resmini boşlukla çevrelediğinizde, etrafta başka dünya resimleri olsa da izleyicinin gözü büyük dünya resmine takılacaktır. H a r f l e r a r a s ı b o ş l u k Harfler arası boşluk Satırlar arası boşluk az olduğu zaman metinleri okumak zorlaşır. 135

Satırlar aralıları fazla olduğu zaman ise metinler birbirinden kopuk görünür. 1,5 satır aralığı en rahat okumaya izin veren görünüme sahiptir. Modül 5, Şekil 22 Tasarımda boşluk kullanımı (http://www.pigme.com.tr/helezon/genel/207) 5.3.6. Doku Dokular çalışmalara zenginlik ve yoğunluk katsın diye kullanılabilir. Dokular hissedilir. (Kağıdın üzerindeki doku vb.) Tasarımlarda kullanılan dokular (pattern), aslında bir doku hissi uyandırmak için kullanılır. Işık ve gölgeler kullanılarak dokular elde edilebilir. Pattern bir görsel dokudur. Bir resim ya da çizgi tekrar tekrar kullanıldığında oluşan ışık ve karanlığın ritmi yüzeyde yoğunluk oluşturur. Patternlerin harika kenarlıklar veya arka planlar olmasının sebebi budur. Dokular hayalî ya da fiziksel iletişim kurar. Tekrar eden bir gül resmi zarafet hissi uyandırır. Yumuşak bir dokuya sahip kâğıda hafif pastel renkler incelik katar. Dokular vurgu için de kullanılır. Açık renkli bir kâğıdın üzerine siyah bir yazı yazmak yazının etkisini artıracaktır. 136

Modül 5, Şekil 23 Düz zemin ve granit dokusu verilmiş zemin Modül 5, Şekil 24 Doku uygulanmamış dişli ve üç boyut efekti verilmiş dişli. 5.3.7. Boyut Boyutun tasarımlarımızda önemli bir rolü vardır. Boyut fonksiyonel bir ögedir (Ailemizin boyutuna göre araba alırız). Çekicidir (Küçük çocuklar ve dev gökdelenler ilgimizi çeker). Organize edicidir (Çocukları boy sırasına sokarak bir süreci açıklarız). Tasarımlarımızın nihai boyutunu düşünerek çalışmamıza başlarız. Bu, bizim sınırlarımızı belirler. Bir karar vermek gerekir. Tasarım elementleri bu limitlere sadık kalınarak mı tasarlanacak, çekicilik mi önce gelecek? Fonksiyonel bir tasarım yapmak, hedef kitlenin belirlenen uzaklıkta tasarımı izleyebilmesi için gerekli büyüklükte yazı ve resim kullanılır. Örneğin emekliler için bir ev broşürü hazırlanacaksa kitlenin yaşına uygun boyuttaki elementlerin kullanımına dikkat edilmelidir. 137

Modül 5, Şekil 25 Ağacın parmaklar arasında durması, ağacın minyatür olduğu ya da ağacı tutanın dev olduğu hissini vermektedir. (http://moodle.midas.baskent.edu.tr/file.php/4/ders_notlari/gorsel_tasarim_ilkeleri_-_ders_notu.pdf) Nesnelerin büyüklüklerini değiştirerek (zıtlıklar oluşturarak) çekicik sağlanabilir. Tasarımları organize etmek için en önemli elementlerin en büyük, en önemsizinin de en küçük olmasına dikkat edilmelidir. Başlıklar diğer elementlerden genelde daha büyük olur. Büyük objeler kullanıcıya yakın gelir. Modül 5, Şekil 26 Yapılan araştırmanın büyüklüğü ifade edilmeye çalışılıyor. (http://moodle.midas.baskent.edu.tr/file.php/4/ders_notlari/gorsel_tasarim_ilkeleri_-_ders_notu.pdf) 138

5.4. Sunu Üzerinde Değişiklik Yapma Herhangi bir kazanıma ait materyal ararken bulunan sunular üzerinde değişiklik ve düzenleme yapma ihtiyacı doğmaktadır. Bu kısımda sunular üzerinde yazı karakteri ve büyüklüğü değiştirme, renk değiştirme, tema değiştirme, ses, video, resim ekleme ve düzenleme işlemleri, köprü, eylem ve animasyon ekleme işlemlerine değinilecektir. 5.4.1. Yazı Karakterini ve Büyüklüğünü Değiştirmek Tek bir paragraf, cümle veya kelimenin yazı tipi/boyutunu değiştirmek için istenilen metin seçilir. Eğer slaytın içindeki yer tutucuların içindeki metin değiştirmek isteniyorsa yer tutucuya sol tuşla tıklanarak yer tutucu seçilir. Giriş sekmesindeki yazı tipi alanından değiştirilmek istenen yazı tipi seçilir. 139

Yazı boyutu için Giriş sekmesindeki yazı tipi boyutu alanından bir değer seçilir. Eğer bu alanda olmayan bir değer seçilmek isteniyorsa bu alana tıklanarak klavyeden değer girilir ve Enter tuşuna basılır. 5.4.2. Renklerini Değiştirmek Tek bir paragraf, cümle veya kelimenin yazı tipi/boyutunu değiştirmek için istenilen metin seçilir. Eğer slayttaki yer tutucuların içindeki metin değiştirilmek isteniyorsa yer tutucuya sol tuşla tıklanarak yer tutucu seçilir. Giriş sekmesindeki yazı tipi rengi alanından değiştirilmek istenilen renk seçilir. 140

Eğer bu alanda olmayan bir renk seçilmek isteniyorsa Tüm renkler menüsüne tıklanır. Açılan pencerede iki sekme vardır: Standart ve Özel. Standart alanında bulunan bir renk verilmek isteniyorsa istenen renge, ardından tamam seçeneğine tıklanır. Burada bulunmayan herhangi bir rengin istenen bir tonu seçilmek istenirse özel sekmesine tıklanır. 141

Açılan sekmede soldaki renklerden istenen renge tıklanıp ardından sağdaki skaladan yukarı aşağı doğru hareket ettirilerek istenen ton ayarlanabilir, ardından Tamam seçeneğine tıklanır. 5.4.3. Sunu Temasını Değiştirmek Sunu temasını değiştirmek için Tasarım sekmesine tıklanır. Tüm temaları görmek için Diğer seçeneğine tıklanır. Açılan pencereden istenen tema sol tuşla tıklanarak seçilir. Bu bölümden özel hazırlanan temalar, Geçerli Temayı Kaydet seçeneği ile kaydedilerek daha sonra kullanılabilir. 142

5.4.4. Resim Ekleme ve Düzenleme İşlemleri Resim eklemek için; Ekle sekmesinden Resim seçeneği ya da slayt üzerindeki metin çerçevesindeki simgelerden resim seçeneği seçilir. Bilgisayarda kayıtlı bir resim sunuya eklenir. Var olan bir resmi düzenlemek ve resim efekti vermek için: Resmin üzerine sol tuşla tıklanarak resim seçilir. Şeritte Resim Araçları grubu altındaki Biçim sekmesine tıklanır. Resim Stilleri bölümünden resme istenen stil uygulanır. Ayrıca Biçim sekmesindeki diğer seçenekler kullanılarak Arka Planı Kaldır, Düzeltmeler, Renk, Artistik Efektler vb. işlemler, var olan resme uygulanabilir. Tüm materyallerde olduğu gibi resimle ilgili bu işlemlerde varılmak istenen hedef ve öğrenci düzeyi dikkate alınmalı ve resmin karmaşık hâle gelmesinden kaçınılmalıdır. Var olan bir resim standart kırpma işlemleri haricinde şekle göre de kırpılabilir. Bunun için Kırp seçeneği altındaki oka tıklanır. Şekle Göre Kırp seçeneği seçilir. İstenilen şekil seçilerek resmin kırpılması sağlanır. 143

5.4.5. Ses, Video Ekleme ve Düzenleme İşlemleri Sunuya ses eklemek için: Sunuya ses eklemek için ses eklemek istenen sunuya tıklanır. Ardından Ekle sekmesinden Ses in altındaki oka tıklanır. Buraya tıklandığında PowerPoint e ses eklemek için yapılabilecek üç işlem görüntülenir: Dosyadan Ses seçeneğine tıklanırsa Ses Ekle penceresi açılır. Bu pencere aracılığıyla bilgisayara kayıtlı bir ses dosyası sunuya eklenebilir. Bunun için öncelikle Konum kısmından ses dosyasının bulunduğu konuma ulaşılır. Ardından dosya seçilerek Tamam seçeneğine tıklanır. Clip Organizer dan ses seçeneğine tıklanırsa ofis yazılımının kendi kütüphanesinde bulunan sesler sol kısımda görüntülenir. Burada küçük resim aramada olduğu gibi Küçük Resim görev bölmesinde Aranan kısmına anahtar kelime yazılarak ses dosyası aranabilir. İstenen ses klibi bulunduğunda ses dosyasının üzerine sol tuşla tıklanarak slayta eklenir. 144

Ses Kaydet seçeneğine tıklanırsa ses kaydetme penceresi açılır. Bu pencereden Kayıt düğmesine tıklanarak önce ses kaydedilir, ardından Tamam seçeneğine tıklanarak kaydedilen ses sunuya eklenir. Sunuya video eklemek için: Şeritte Ekle sekmesinden Video simgesi tıklanarak bilgisayarda var olan bir video sunuya eklenir. 145

Ayrıca Video seçeneği altındaki oka tıkladığımızda üç seçenek çıkar: Bilgisayara daha önce kayıtlı olan bir videoyu eklemek için Dosyadan Video, web sayfasındaki bir video bağlantısını eklemek için Web Sitesinden Video, galeriden video klibi eklemek için Küçük Resim Videosu seçeneği tıklanır. Dosyadan Video Ekleme seçeneği ile video ekleme işlemleri, ses dosyası ekleme işlemlerine benzer şekilde yapılır. Eklenen video simgesi tıklandığında şerit üzerinde Video Araçları grubu altında Biçim ve Kayıttan Yürüt sekmeleri çıkar. Bu sekmeler altında yapılacak işlemler ses dosyası üzerinde yapılan işlemlerle benzerlik göstermektedir. Bu şekilde video simgesi üzerinde stiller uygulama, videoya yer işareti ekleme ve video kırpma işlemleri yapılır. Web sitelerinde yayınlanan videoların katıştırma kodları kullanılarak sunuya bağlantı oluşturulur. Bunun için videonun bulunduğu web sayfası açılır. Sayfada var ise katıştırma kodu kopyalanır. Ekle sekmesinden Video seçeneği altındaki Web Sitesinden Video seçeneği seçilir. 146

Kopyalanan katıştırma kodu yapıştırılır. Aşağıda Youtube sitesinde yayınlanan bir videonun katıştırma kodu bölümü örnek olarak gösterilmiştir. (Yayınlanan videoların kopyalanması, yayınlanması ve dağıtılması vb. konularda telif haklarına riayet edilmelidir.) Ms Office PowerPoint 2010 İle Ses Ve Video Düzenleme İşlemleri PowerPoint 2010 ile sunum dosyaları hazırlarken, sunum içerisine eklediğimiz ses, müzik ve video dosyaları üzerinde başka bir programa ihtiyaç duymaksızın düzenleme yapılabilir. Sunuya bir ses dosyası eklemek için: 1- Ekle sekmesinin sonunda bulunan Ses seçeneğine tıklanır. 147

2- Açılan pencerede bilgisayarda bulunan klasörler görüntülenmektedir. Burada, sunuya eklenmek istenen ses dosyası tıklanır. 3- Ekle seçeneğine tıklandığında seçilen ses dosyası sunuya eklenir. Eklenen ses dosyası üzerinde değişiklikler yapılabilir. Örneğin müziğin başından ve sonundan belli kısımları çıkarıp sadece ortadaki kısmını sunumda dinletmek istiyoruz. Bunun için sunudaki eklenen sesin simgesi seçildiğinde üst menüye eklenen Ses Araçları grubunu kullanılır. 1- Üst menüye eklenen Ses Araçları grubunda bulunan Kayıttan Yürüt sekmesine tıklanır. Bu kısımda ses dosyası ile ilgili değişiklik yapılacak menü açılacaktır. 2- Menüde bulunan Sesi Kırp seçeneğine tıklanır. Böylece, sesin istenilen kısımlarını çıkarıp istenilen kısımlarının kalmasını sağlayacak düzenleme penceresi açılacaktır. 1- Bu kısımda görülen yeşil çubuk fare ile ileri geri sürüklenerek sesin başlangıç noktası belirlenmiş olur. Bunun yerine Başlangıç Saati yazan kısma istenilen süre doğrudan yazılabilir. 2- Bu kısımda görülen kırmızı çubuk ise bitiş noktasını belirtmektedir. Bu çubuk da fare ile sürüklenerek istenilen noktaya getirildiğinde sesin bitiş noktası belirlenmiş olur. Bir önceki kısımda olduğu gibi Bitiş Saati yazan yere istenilen saati yazarak da süre belirlenebilir. 3- Son olarak Tamam seçeneğine tıklandığında düzenlenmiş olunan ses dosyası kaydedilecektir. 148

Sunum esnasında sesin çalması ile ilgili düzenlemeler de yine Ses Araçları grubundaki Kayıttan Yürüt sekmesinden yapılabilir. 1- Burada bulunan Başlangıç bölümünde, sesin sunumda nasıl başlayacağı belirlenebilir. Süresi bittikten sonra tekrarlayıp tekrarlamayacağı vb. düzenlemeler bu kısımdan yapılabilir. Ses dosyası üzerinde yer işaretleri belirlenebilir. Alt+Home ve Alt+End tuş kombinasyonları ile yer işaretleri arasında geçiş yapılabilir. Bunun için, ses simgesi üzerindeki yürütme çubuğu kullanılarak yer işareti eklenecek yere tıklanır. Kayıttan Yürüt sekmesinden Yer İşareti Ekle seçeneği kullanılır. Yer işaretlerini kaldırmak için, yer işareti tıklanır ve Kayıttan Yürüt sekmesinden Yer İşaretini Kaldır seçeneği kullanılır. 149

Ses Araçları grubundaki Biçim sekmesi kullanılarak ses simgesi üzerinde, resim işlemlerinde olduğu gibi düzenleme işlemleri, stil uygulama vb. işlemler uygulanabilir. Bu işlemin ses dosyasına bir etkisi olmayıp sadece ses simgesinde görsel değişiklik yapılmasına etkisi vardır. 5.4.6. Sunuya Eylem, Bağlantı ve Köprüler Eklemek Eylem Düğmesi Eklemek Eylem düğmeleri sunuda ilk slayta gitmek, son slayta gitmek, ses çalma vb. işlemleri yapmak için köprü verilebilecek hazır seçeneklerdir. Eylem düğmesi eklemek için Ekle sekmesinden Şekiller in altındaki ok tıklanır. Açılan liste kutusunun en altında eylem düğmeleri vardır. 150

Eylem düğmelerinden, eklemek istediğiniz düğmeyi tıklayın. Slayt üzerinde bir yeri tıklayın ve düğmeyi sol üst köşeden sağ üst köşeye doğru elinizi farenin sol tuşundan kaldırmadan çizin. Farenin sol tuşunu bıraktığınızda karşınıza çizdiğiniz düğme ile ilgili ayarlamaları yapacağınız Eylem Ayarları penceresi gelir. 151

Eylem düğmesinin, fare ile tıklatıldığı zamanki davranışını seçmek için, Fareyi Tıklatma sekmesi, fare üzerinde tutulduğu zamanki davranışını seçmek için, Fareyi Üzerinde Tutma sekmesi seçilir. Sunu içindeki başka bir slayta ya da bir web sayfasına bağlantı vermek için Köprü ögesi tıklanır. Ardından köprünün hedefi seçilir (Örneğin Son Slayt). Bir programı çalıştırmak için, Programı çalıştır ögesini tıklanır. Ardından Gözat düğmesine tıklanarak çalıştırılmak istenen program seçilir. Bir makro çalıştırmak için, Makroyu çalıştır ögesi tıklanır. Ardından çalıştırılmak istenen makro seçilir. Son olarak Tamam seçeneğine tıklanır. Bağlantı Eklemek Bağlantı eklenecek nesne (yazı, resim) seçilir. Ekle menüsünden köprü seçilir. Köprü Ekle penceresi açılır. 152

Bilgisayarda kayıtlı bir dosyaya bağlantı vermek için bu pencerede soldaki Bağla kısmından ilk seçenek olan Varolan Dosya veya Web Sayfası seçeneğine tıklanır. Sağdaki Konum kısmından bağlantı verilecek dosyanın konumu seçilir. Ardından dosya seçilerek Tamam seçeneğine tıklanır. Eğer web sayfasına link verilecekse yine aynı seçeneğin en altındaki adres kısmına bağlantı verilecek web sitesinin adresi yazılır ve Tamam seçeneğine tıklanır. Eğer aynı sunu içindeki başka bir sunuya bağlantı verilecekse Bağla kısmından Bu Belgeye Yerleştir seçeneği tıklanır. Sağ kısmında bağlantı verilecek slayt seçilir ve Tamam seçeneğine tıklanır. Eğer henüz bilgisayarda var olmayan yeni bir dosya oluşturularak bu dosyaya bağlantı verilecekse Bağla kısmından Yeni Belge seçeneğine tıklanır. Bir e-posta adresine bağlantı verilecekse de son seçenek seçilerek bağlantı verilecek e-posta adresi yazılır ve Tamam seçeneğine tıklanır. 153

5.4.7. Animasyon Efektleri Eklemek Slaytlara Geçiş Efektleri Ekleme Bir slayttan diğerine geçerken efek vermek için: Geçişler sekmesi tıklanır. İstenilen efekt seçilir. Zamanlama grubundan slayt geçişinde kullanılacak ses, süre vb. ayarlar yapılır. Yapılan ayarlar mevcut slayt içindir. Seçilen efekt ve ayarları tüm slaytlara uygulamak içini Zamanlama grubundan Tümüne Uygula seçeneği seçilir. Slayt üzerindeki herhangi bir metin veya nesneye animasyon uygulamak için Animasyonlar sekmesi kullanılır. Gelişmiş Animasyon grubundan Animasyon Ekle seçeneği ile her bir metin veya nesne için giriş (nesnenin sahneye giriş yaparken uygulayacağı efekt), vurgu (nesnenin sahnede bulunduğu sürece uygulayacağı efekt), çıkış ( nesnenin sahneden çıkarken uygulayacağı efekt) efektleri verilebilir. Animasyon Bölmesi seçeneği kullanılarak nesnelere kullanılan efeklerle ilgili gelişmiş ayarlar yapılabilir. Sunuda kullanılacak aşırı animasyon ve efektlerin öğrenciyi konudan uzaklaştırabileceği ve dikkati konu yerine efektlere odaklandırabileceği unutulmamalı ve gereğinden fazla animasyon kullanılmamalıdır. 154

5.4.8. Sunuya Ekran Görüntüsü Eklemek Slaytlara bilgisayardaki bir görüntüyü eklemek için Ekle menüsünden Ekran Görüntüsü seçeneğine tıklanır. Bu seçeneğe tıklandığında Kullanılabilir Pencereler ve Ekran Kırpma şeklinde iki seçenek listelenir. Kullanılabilir pencereler seçeneği ile bilgisayarda o an açık olan pencerelerdeki ekran görünümleri bütün olarak yakalanabilir ve slayta resim olarak eklenebilir. Örneğin Kullanılabilir Pencereler kısmındaki ilk seçeneğe tıklandığında slayta diğer pencerede açık olan görüntü eklenir. 155

Eğer Ekran Kırpma seçeneğine tıklanırsa PowerPoint programına geçmeden önce açık olan diğer pencere açılır. Bu ekranda istenen kısım seçildiğinde, seçilen kısım yakalanır ve slayta resim olarak eklenir. 156

5.5. Resim İşlemleri İnternet üzerinden bulunan resimler üzerinde değişiklik yapma ya da yeni bir resim kompozisyonu oluşturmaya ihtiyaç duyulabilir. MS Windows işletim sistemi kullanılan bir bilgisayarda sistemle birlikten gelen Paint yazılımı ve ofis yazılımı ile birlikte yüklenen MS Office Picture Manager kullanılabilir. Ayrıca Pardus işletim sistemi kullanılan bilgisayarlarda Gimp yazılımı ile resim düzenleme işlemleri yapılabilir. Daha profosyonel resim uygulamaları için Adobe Photoshop, Adobe Fireworks yazılımları kullanılabilir. Adobe Photoshop programı hakkında daha çok bilgi almak ve nasıl kullanılacağı ile ilgili Türkçe videolu anlatımlardan faydalanmak için http://kursiyernet.meb.gov.tr adresine başvurabilirsiniz. 5.5.1. Bir Resmin Formatını Değiştirme 1. Formatını değiştirmek istediğiniz resmin üzerine farenin sağ tuşu ile tıklayınız. 2. Açılan menüde Birlikte Aç ve buradan da Microsoft Office 2010 seçeneğini tıklayınız. 3. Microsoft Office Picture Manager programında formatını değiştirmek istediğiniz resim açılacaktır. 4. Dosya menüsünden Ver komutunu seçiniz. 5. Ekranın sağ tarafında Ver komutu ile ilgili seçeneklerin yer aldığı bir panel açılacaktır. 157

6. Bu panelde dosyanın nereye verileceği, adının ne olacağı ile ilgili ayarları da yapmak mümkündür. 7. Panelde yer alan Bu dosya biçimiyle ver bölümünün altındaki açılır menüde dosyanızı dönüştürebileceğiniz seçenekler yer almaktadır. Bu seçenekler: JPG, PNG, TIFF, GIF ve BMP dir. Bunlardan dönüştürmek istediğiniz formatı seçiniz. 8. Panelin altında yer alan Tamam seçeneğine tıkladığınızda resminiz istediğiniz formata dönüştürülecektir. 5.5.2. Bir Resmin Boyutunu Değiştirme 1. Boyutu değiştirilmek istenen dosyayı Picture Manager ile açınız. 2. Resim menüsünden Yeniden boyutlandır seçeneğini seçiniz. 158

3. Ekranın sağında yeniden boyutlandırma ile ilgili ayarları yapabileceğiniz Yeniden Boyutlandır paneli açılacaktır. 4. Bu panelde yer alan Önceden tanımlanmış genişlik X yükseklik radyo seçeneğine tıklayarak hemen altında yer alan açılır menüde önceden belirlenmiş hazır boyutlardan birini seçerek ve ardından Tamam tuşuna tıklayarak belge boyutunu değiştirebilirsiniz. 5. Özel genişlik X yükseklik radyo seçeneğine tıklayarak istediğiniz boyutları (Genişlik X Yükseklik sırası ile) girip Tamam tuşuna tıklayarak belge boyutunu değiştirebilirsiniz. 159

6. Özgün genişlik X yüksekliğin yüzdesi radyo seçeneğine tıklayıp altında yer alan yüzde kutucuğuna yüzde değer girerek (Örneğin resmin boyutunu yarısı kadar azaltmak için 50%) ve ardından Tamam tuşuna tıklayarak belge boyutunu değiştirebilirsiniz. 5.5.3. Picture Manager ile Bir Resmi Kırpmak 1. Kırpmak istediğiniz bir resmi Microsoft Picture Manager programı ile açınız. 2. Karşınıza aşağıdaki gibi bir ekran gelecektir. 3. Bu ekranda resminizin tüm köşe ve kenarlarında siyah renkli tutamaçlar oluşacaktır. İstediğiniz tutamacın üzerine fare ile gelip farenin sol tuşuna tıklayıp resmin içinde doğru 160

sürükleyerek kırpmak istediğiniz alanı belirleyebilirsiniz. Bu işlemi yaparken tutamaçların dışında kalan resim bölgelerinin soluklaştığına dikkat ediniz. 4. Resimde kalmasını istediğiniz alanı tutamaçlarla belirledikten sonra ekranın sağında yer alan Kırp panelinin altındaki Tamam seçeneğine tıkladığınızda, kırpma işlemi tamamlanacaktır. Not: Eğer tutamaçları fare ile seçmek istemiyorsanız ekranın sağında yer alan Kırp panelindeki sol, sağ, üst, alt kutularına istediğiniz değerleri girerek de kırpma alanını belirleyebilirsiniz. 5.5.4. Bir Resmin Üzerine Çizimler ya da Şekiller Eklemek/Çıkarmak Microsoft Office Picture Manager programı ile bir resmin üzerine çizimler ya da şekiller eklemek ya da resmin üzerinde yer alan çizimleri ya da şekilleri resimden çıkarmak mümkün değildir. İşletim sistemi ile birlikte gelen Paint yazılımı ile bu tür uygulamalar yapılabilir. Paint ile boş bir alana çizimler yapılabileceği gibi var olan resim üzerine de çizimler yapılabilir. Paint yazılımı ile resim düzenlemeleri yapmak için: Başlat - Tüm Programlar Donatılar Paint (Windows 7 için) adımları ile uygulama açılır. Açılan boş çizim alanına aşağıdaki araçları kullanarak istenilen görsel oluşturulur: 161

Araçları kullanarak: o Çizgi çizme o Metin ekleme o Fırçalarla çizim yapma o Şekil ekleme o Şekil ve çizgileri renklendirme işlemleri o Var olan bir çizim veya resimde silme işlemleri yapılabilir. Giriş sekmesi resim grubunu kullanarak resmi seçme, kırpma, boyutlandırma ve döndürme işlemleri yapılabilir. Çizilen veya resimlerle oluşturulan resim kompozisyonu farklı resim formatlarında kaydedilebilir. 162

5.6. Video ve Ses Düzenleme 5.6.1. Video İşlemleri 5.6.1.1. Genel Bakış Öncelikle video düzenleme aracımız olan Windows Live Movie Maker ı çalıştırıyorsunuz. 1- Üst kısımda menü çubuğu ve seçenekler bulunmaktadır. 2- Sol tarafta bir video oynatıcı bulunmaktadır. Burada bir ya da daha fazla videoyu düzenlerken her aşamada videonuzu izleyebilirsiniz. 3- Sağ kısım ise video düzenlemede size yardımcı olacak olan alandır. Movie Maker a aktardığınız video, ses ve resim dosyaları bu kısımda bölümler halinde görülebilmektedir. Bu kısımda fare yardımıyla videoyu bölme, bölümlerin yerini değiştirme gibi işlemler yapılabilir. 5.6.1.2. Video ya Yazı, Ses ve Geçişler Ekleme Derste öğretimsel amaçla kullanacağınız bir videonun başına ya da istediğiniz bir yerine yazı ekleyebilir, videomuz ses içermiyorsa ya da farklı bir ses dosyası kullanmak istiyorsanız bir ses dosyası ekleyebilir, farklı videolar arasına geçişler ekleyerek videoyu görsel açıdan daha izlenebilir hâle getirebilirsiniz. Şimdi bu işlemleri ekran görüntüleri yardımıyla sırasıyla yapalım: Öncelikle video düzenleme programımıza bir video ekliyoruz. 1- Video ve Fotoğraf Ekleme ye tıklayarak açılan pencereden videonuzun olduğu konumu, ardından videoyu seçiyorsunuz. 2- Aç seçeneğine tıkladığınızda video sağ tarafta bulunan düzenleme alanına alınacaktır. 163

Videonuza yazı eklemek için Giriş sekmesinde Başlık, Açıklama ve Jenerik olmak üzere üç seçenek bulunmaktadır. Başlık ile videonun başlangıcına bir başlık yazılabilir, Açıklama ile videoda istediğiniz herhangi bir yere yazı ekleyebilirsiniz. Jenerikte ise videonun son kısmına yazı eklenir. Biraz önce eklediğiniz videonun başlangıcına örnek bir yazı ekleyelim. 1- Bunun için Başlık seçeneğine tıkladığınızda sol tarafta bulunan oynatıcı üzerinde bir yazı alanı belirir. 2- Buraya istediğiniz başlığı yazabilirsiniz. 3- Aynı zamanda yazı zaman çizelgesine de eklenir. 4- Üstte bulunan Menü sekmesine de Metin Araçları diye yeni bir sekme eklenir. Buradan yazı tipi, yazı rengi, arka plan rengi gibi değişiklikleri ayarlayabilirsiniz. Videonuz ses içermeyen bir kayıt ise ya da sesi olduğu hâlde dışarıdan başka bir ses dosyası eklemek istiyorsanız: 1- Giriş sekmesinde bulunan Müzik Ekle seçeneğinden yararlanın. 164

2- Açılan pencerede istediğiniz ses dosyasını seçerek Al seçeneğine tıkladığınızda ses dosyası sağ kısımda bulunan videonun üst kısmına eklenir. Sesin nerede başlaması gerektiğine fareyle ses dosyasını zaman çizelgesinde sürükleyerek karar verebilirsiniz. Videolar arası geçişlerin görsel açıdan daha güzel olması için animasyonlar bulunmaktadır. Üst menüde bulunan Animasyonlar sekmesinden videolar arasına geçişler ekleyebilirsiniz. Şimdi eklediğiniz başlık yazısı ile videonun arasına bir animasyon ekleyelim: 1- Önce başlık yazısı ile videonuzun arasındaki kısma tıklıyorsunuz. Böylece oraya animasyon ekleyebileceksiniz. 2- Daha sonra Animasyonlar menüsünü tıkladığınızda Geçişler yazan kısımda bir çok geçiş şekli görebilirsiniz. Buradan herhangi birini tıkladığınızda seçtiğiniz alana otomatik olarak eklenir. Daha sonra oynatıcınızdan nasıl göründüğüne bakabilirsiniz. 165

5.6.1.3. Bir Video Filmin Düzenlenmesi Videonun Belirli Bölümlerinin Alınıp Yeni Bir Video Dosyası Olarak Kaydedilmesi Bazen elinizde olan bir videonun tamamına ihtiyaç duymayabilirsiniz. Çok yer kaplaması, uzun olması gibi sebeplerden gereksiz kısımlarını çıkarıp sadece işinize yarayacak olan kısmı ayrı bir video dosyası hâline getirebilirsiniz. Bunun için üzerinde düzenleme yapacağınız otuz saniye uzunluğunda olan Video 2 dosyasını Live Movie Maker programına alıyoruz. 1- Videonun alındığı zaman çizelgesinde video üzerinde siyah bir çizgi görünmektedir. Bu çizgiyi fare ile tutup sürükleyerek videonun herhangi bir yerine geçebilirsiniz. Videonun ilk 5-10 saniyeleri arası ile son 5 saniyesinin gerekli olduğunu, diğer kısımların gereksiz olduğu için çıkarılacağını varsayalım. Bunun için Bölme işlemini kullanabilirsiniz. Yukarıda belirtilen siyah çizgiyi 5. saniyeye getirin. 2- Burada Video araçları menüsünde bulunan Böl seçeneğine tıklayın. Video, zaman çizelgesinde ilk 5 saniye ve devamı olarak iki parça hâlinde görülecektir. 3- Zamanı oynatıcının sağ alt köşesinden görebilirsiniz. Gerekli 5-10. saniyeler olduğu için siyah çizgiyi fareyle 10. saniyeye çekerek aynı Bölme işlemini tekrarlayın. Son 5 saniyeyi alabilmek için de 30 saniye olan videonuzun 25.saniyesinde Bölme işlemini tekrarlın. 1- Elimizde 0-5 sn, 5-10 sn, 10-25 sn ve 25-30 sn olmak üzere 4 parça video oluştu. 2- Gereksiz olan yani 0-5 sn ve 10-25 sn kısımları çıkarmak için her bir parça üzerine sağ tıklayarak Kaldır komutunu veriniz. 166

1- Kalan kısımları birleştirip yeni bir video dosyası yapmak için Giriş sekmesinde bulunan Filmi Kaydet seçeneğine tıklayın. Movie Maker yeni videoyu bilgisayarınıza en uygun formatta kaydeder. 2- Videonuza yeni bir isim verdikten sonra istediğiniz yere kaydedebilirsiniz. 5.6.1.4. Birden Fazla Videonun Birleştirilmesi Birden Fazla Videonun Tamamının Alınıp Yeni Bir Video Olarak Kaydedilmesi İki ya da daha fazla videoyu tek bir video dosyası hâline dönüştürmek için programınızdan yararlanabilirsiniz. Bunun için örnek olarak bilgisayarda bulunan Video 1 ve Video 2 isimli dosyaları alarak tek bir video dosyası hâline getirelim. Önce videolarınızı sırayla Movie Maker programımıza alın. Videolar aldığınız sıraya göre zaman çizelgesine eklenecektir. 167

Videoların arasında ani geçişlerin olmasını önlemek için daha önce öğrendiğiniz şekilde geçişler ekleyebilirsiniz. 1- Filminizi kaydetmek için Movie Maker menüsünde bulunan Filmi Kaydet seçeneğine tıklayın. 2- Yeni bir isim verip Kaydet e tıkladığınızda filminiz bilgisayarınız için en iyi ayarda kaydedilir. 5.6.1.5. Birden Fazla Videonun Düzenlenmesi Birden Fazla Videonun Belirli Bölümlerinin Alınıp Yeni Bir Video Olarak Kaydedilmesi Birden fazla videonun belirli bölümlerinin alınabilmesi için yapılması gereken daha önce gösterildiği şekilde kullanılacak videoların tümünün Movie Maker programına alınmasıdır. Videolar aldığınız sıraya göre zaman çizelgesine eklenecektir. Siyah renkli kaydırma çubuğu ile her video üzerinde hangi kısımlar alınmak isteniyorsa o bölümler için Bölme işlemi yapılır, gereksiz olan kısımlar Kaldır komutu ile kaldırılır ve kalan kısımlar Filmi Kaydet komutu ile bilgisayarınıza tek bir video dosyası olarak kaydedilir. 168

5.6.2. Ses İşlemleri 5.6.2.1. Genel Bakış Ses düzenleme aracı olarak; dünya çapında gönüllü uyarlamacıların oluşturduğu bir grup tarafından Şekil 1 yazılan ücretsiz bir program olan Audacity yazılımı kullanılacaktır. Yazılımı http://audacity.sourceforge.net İnternet adresinden indirilebilirsiniz. Programın bölümleri aşağıdaki gibidir: 1- Menü çubuğu 2- Araç çubukları 3- Sesin düzenlendiği çalışma alanı 5.6.2.2. Ses Kaydı Taşınabilir bilgisayarların üzerinde genellikle tümleşik mikrofon bulunmaktadır. Bunun yanında bilgisayarlara harici mikrofon da takılabilir. Ses kaydına başlamadan önce, aşağıdaki resimde birinci kutucukta gösterilen bölümden; ses kaydının tek kanal mı (mono), çift kanal mı (stereo) olacağı ve kaydın hangi mikrofon ile yapılacağı seçilir. Daha sonra iki numaralı kutucuktaki Kayıt simgesine tıklanarak kayıt işlemi başlatılır. Audacity yazılımı ile konuşma, müzik, dış ortam vb. sesler kolayca kaydedilebilir. Kayıt işlemini bitirmek için üç numaralı kutucuktaki Durdur simgesine tıklanır. 169

Şekil 2 5.6.2.3. Ses Düzenleme Şekil 3 Audacity yazılımı ile düzenlenecek ses dosyası Dosya\Aç menü sırasıyla açılır. Açılan ses dosyası çalışma alanında ses dalgası şeklinde görünür (Şekil 3). Ses dosyası üzerinde kesme, kopyalama, ekleme vb. işlemlerin yanında; Etki menüsünün altında bulunan efektler de uygulanabilir. Ses 170

dosyasının belli bir bölümü üzerinde işlem yapılacaksa, Seçim aracı ile o bölüm, tamamı üzerinde işlem yapılacaksa, Düzenle\Seç\Tüm menü sırasıyla veya Şekil 4 de kırmızı kutucukla gösterilen bölüme tıklanarak sesin tamamı seçilir. Seçimden sonra yapılacak işlem ses dosyasına uygulanır. 1 2 Şekil 4 Ses dosyasının fazla kısımlarını silmek: Şekil 4 de gösterilen ses dosyasının başındaki ve sonundaki fazla kısımları silmek için; seçim aracı ile önce birinci bölüm seçilir ve Düzenle\Sil menü sırasıyla bu bölüm silinir, daha sonra aynı işlem ikinci bölüm için yapılır. 5.6.2.4. Birden Çok Ses Dosyası İle Çalışma Audacity yazılımı ile birden çok ses dosyası üzerinde işlem yapılabilmektedir. Dosya\Aç menü sırasıyla ilk ses dosyası açılır, diğer ses dosyaları Dosya\İçe Aktar\Ses menü sırasıyla çalışma alanına Şekil 5 171