Özel Bir Hastanede Diyabet Polikliniğine Başvuran Hastalarda İnsülin Direncini Etkileyen Faktörlerin Araştırılması 20-23 Mayıs 2009 da 45. Ulusal Diyabet Kongresi nde Poster olarak sunuldu. Özlem Serenli, Aysun Çakır, Kader Koç, Evrim Demirel, Adnan Gökçel Acıbadem Kadıköy Hastanesi ÖZET Amaç: Bu araştırmada, özel bir hastanede diyabet polikliniğine başvuran hastalarda insülin direncini etkileyen faktörleri araştırmak amacıyla planlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Araştırma, tanımlayıcı, kesitsel ve retrospektif tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evreni ve örneklemini, özel bir hastanede Diyabet Polikliniğine 2008 Haziran- 2008 Aralık tarihleri arasında başvuran BKİ>25kg/m2 üzerinde, 11-65 yaş aralığında, diyabeti olmayan ve prediyabetik olan 175 kişi oluşturdu. Veriler retrospektif olarak hasta kayıtları kullanılarak elde edilmiştir. Veriler, SPSS veri tabanında independent samles test, HOMA-IR, yüzdelik testleri kullanılarak analiz edilmiştir.çalışmanın yapılabilmesi için araştırmanın yapıldığı kurumdan, kurum izni ve etik izni alınmıştır. Bulgular: Araştırmaya katılanların %58 (n=102) 'i kadın, %42 (n=73)'si erkektir. BKİ' ne göre katılımcıların %41 (n=72)' i pre-obez, %50 (n= 88)'si obez ve %9 (n= 15)' u morbid obez olduğu saptanmıştır. Kadın olguların bel çevresi ortalamasının >=84cm, erkek olguların bel çevresi ortalamasının ise >=87,5 cm olduğu belirlenmiştir. Kadınlarda bel çevresi genişliği arttıkça insülin direncindeki artış (p=0.2, t=2.3), erkeklere oranla (p=0.65, t=0.45) daha anlamlı bulunmuştur. İnsülin direnci (HOMA-IR puanı >=2.24 olanlar) ile bel çevresi arasındaki anlamlılık istatitiksel olarak karşılaştırılmış olup, bel çevresi artıkça insülin direncinde artış saptanmıştır (p=0.01, t=2.66). BKİ ile insülin direnci arasında istatiksel olarak karşılaştırılmış olup, anlamlı fark bulunmuştur. BKİ artıkça insilin direncide artmaktadır (p=0.026, t=2.24). Ailede diyabet öyküsü olan kadın sayısı %57,1, erkek sayısı %42,9 olarak belirlenmiştir. Erkek (p=0.44, t=- 0.77) ve kadınlarda (p=0.54, t=-0.60 ) ailelerinde diyabet öyküsü olanlarda insülin direnci arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Bozulmuş açlık kan şekeri ve cinsiyet ile insülin direnci karşılaştırılmış olup, istatiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. Erkeklerde bozulmuş açlık şekeri artıkça (p=0.01, t=2.68) insülin direncideki artış, kadınlara göre (p=0.02, t=2.36) daha anlamlı bulunmuştur. İnsülin direnci ile trigliserit düzeyi karşılaştırılmış olup anlamlı fark saptanmamıştır (p=0.58, t=0.54). Trigliserit düzeyinin insülin direncini etkilemediği belirlenmiştir. Sonuç: Çalışmamızda; Hiptezi destekler nitelikte; Beden Kitle İndeksi>=25 kg/m2, bel çevresi yüksek olanlar, kan şekeri düzeyi insülin direncini arttırmaktadır.
Hipotezimin aksine ise; trigliserit düeyi ve ailde diyabet öyküsünün varlığı insülin düzeyini etkilememektedir. Anahtar Kelime: İnsülin direnci, diyabet, obesite Giriş Diabetes Mellitus; insülin üretiminin yetersizliği, insülin eksikliği veya her ikisinin sonucunda ortaya çıkan hiperglisemi ile karakterize metabolik bir hastalıktır (1). Prediyabet ise; bozulumuş açlık glikozu (açlık plazma şekeri 100-125 mg/dl) veya bozulmuş glukoz toleransını (75 gramlık Oral Glikoz Tolerans Testinde ikinci saatte plazma şekerinin 140-199 mg/dl arasında olması) kapsamaktadır (2). İnsülin direnci; belirli bir konsantrasyondaki insüline subnormal bir biyolojik yanıt alınması veya insülinin beklenen etkisinin bozulması ve insüline verilen yanıtta eksiklik olmasıdır (3). İnsülin direncini etkileyen risk faktörleri Tablo1'de yer almaktadır (8, 9). Tablo1. Cinsiyete Göre İnsülin Direncini Etkileyen Risk Faktörler CİNSİYET Kadın Erkek Bel Çevresi >=80 cm >=94 cm Beden Kitle İndeksi >=25 kg/m2 >=25 kg/m2 Trigliserit >=150 mg/dl >=150 mg/dl İnsülin Direncindeki Etkileyen Risk Faktörleri Kan Şekeri <=100 mg/dl >=101-126 mg/dl >=126 mg/dl <=100 mg/dl >=101-126 mg/dl >=126 mg/dl Ailede Diyabet Öyküsü var var Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ' ne göre bel çevresi ölçülerine bakınca kadınlarda 80 santimetre (cm), erkeklerde 94 cm üzeri olması önerilmemektedir (13). Günümüz insanın en önemli sağlık sorunlarından biri haline gelen obezite, dünyadaki hızlı prevalans artışı ve beraberinde getirdiği hastalık riskleri nedeniyle güncelliğini korumakta olan bir konudur (5, 6). WHO tarafından çeşitli Avrupa epidemiyolojistlerince obesitenin değerlendirilmesinde çeşitli yöntemler kullanılarak uluslararası sınıflandırma geliştirmiştir. Beden Kitle İndeksi (BKI) en yaygın kullanılan ve ençok önerilen yöntemlerin başında gelmektedir (3). BKI; 25 29 kg/m2 arası fazla kilolu, 30 39,9 kg/m2 arası obez, 40 kg/m2 ve daha üstü olanlar morbid obezite olarak tanımlanmaktadır (8, 9). Yağ hücrelerindeki insülin direnci, depolanmış trigliseritlerin serbest kalmasına ve kan plazmasındaki yağ asidi miktarının artmasına sebep olurken, kas hücrelerine girmesi ve karaciğer hücrelerinde depolanması zorlaştığından kandaki şeker oranıda artar (13). Trigliserit düzeyinin >=150 mg/dl 'den fazla oluşu bunu sağlamaktadır (16). Bozulmuş açlık kan şekeri (glikozu), pankreas insülin direnciyle başa çıkmak için yeterli insülin üretemediği için oluşur. Bozulmuş kan şekeri insülin direncini artırır (15). Matthews ve arkadaşlar insülin ve glukozun, insülin direncine etkisinin değerlendirilmesinde HOMA-IR (homeostatik modelleri) tekniği kullanılmasını önermektedir. Bu tekniğe göre HOMA-IR puanı >=2,24
üzerinde olan kişilerde insülin direncinde artma saptanmıştır (4, 12). Amaç Bu araştırmada, özel bir hastanede diyabet polikliniğine başvuran hastalarda insülin direncini etkileyen faktörleri araştırmak amacıyla planlanmıştır. Hipotez Beden Kitle İndeksi>=25 kg/m2, bel çevresi yüksek olanlar, trigliserit >=150 mg/dl, kan şekeri düzeyi ve ailede diyabet öyküsü varlığı insülin direncini arttırmaktadır. Gereç ve Yöntem Araştırma, tanımlayıcı, kesitsel ve retrospektif tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evreni ve örneklemini, özel bir hastanede Diyabet Polikliniğine 2008 Haziran- 2008 Aralık tarihleri arasında başvuran BKİ>25kg/m2 üzerinde, 11-65 yaş aralığında, diyabeti olmayan ve prediyabetik olan 175 kişi oluşturdu. Veriler retrospektif olarak hasta kayıtları kullanılarak elde edilmiştir. Veriler, SPSS veri tabanında independent samles test, HOMA-IR, yüzdelik testleri kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmanın yapılabilmesi için araştırmanın yapıldığı kurumdan, kurum izni ve etik izni alınmıştır. Bulgular Araştırmaya katılanların %58 (n=102) 'i kadın, %42 (n=73)'si erkektir. BKİ' ne göre katılımcıların %41 (n=72)' i pre-obez, %50 (n= 88)'si obez ve %9 (n= 15)' u morbid obez olduğu saptanmıştır. Tablo 2. Cinsiyetlere Göre Bel çevresi Ortalaması Özellik Cinsiyet Kadın Bel Çevresi Ortalaması Erkek >=84 cm >=87.5 cm Kadın olguların bel çevresi ortalamasının >=84cm, erkek olguların bel çevresi ortalamasının ise >=87,5 cm olduğu belirlenmiştir. Cinsiyet ve bel çevresi ile insülin direnci arasındaki anlamlılık istatiksel olarak karşılaştırılmıştır. Kadınlarda bel çevresi genişliği arttıkça insülin direncindeki artış (p=0.2, t=2.3), erkeklere oranla (p=0.65, t=0.45) daha anlamlı bulunmuştur. İnsülin direnci (HOMA-IR puanı >=2.24 olanlar) ile bel çevresi arasındaki anlamlılık istatitiksel olarak karşılaştırılmış olup, bel çevresi artıkça insülin direncinde artış saptanmıştır (p=0.01, t=2.66). Tablo 3.Beden Kitle İndeksinin İnsülin Direnciyle İlişkisi Özellik Kişi HOMA-IR 109 >=2.24 Beden Kitle İndeksi 66 >=2.24 BKİ ile insülin direnci arasında istatiksel olarak karşılaştırılmış olup, anlamlı fark bulunmuştur. BKİ artıkça insilin direncide artmaktadır (p=0.026, t=2.24).
Tablo 4. Ailede Diyabet Öyküsü Olanlar ve Cinsiyet ile İnsülin Direnci Karşılaştırması Özellik Cinsiyet n % Ailede Diyabet Öyküsü Kadın 40 57,1 Olan (N=170) Erkek 30 42,9 Ailede diyabet öyküsü olan kadın sayısı %57,1, erkek sayısı %42,9 olarak belirlenmiştir. Ailede diyabet öyküsü olanlar ve cinsiyet ile insülin direnci arasındaki anlamlılık istatitiksel olarak karşılaştırılmıştır. Erkek (p=0.44, t=-0.77) ve kadınlarda (p=0.54, t=-0.60 ) ailelerinde diyabet öyküsü olanlarda insülin direnci arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Tablo 5. Bozulmuş Açlık Kanşekerinin, Cinsiyet ve İnsülin Direnci Karşılaştırması Özellik Cinsiyet n % Bozulmuş Açlık Kanşekeri Kadın 32 51,6 (N=62) Erkek 30 48,4 Bozulmuş açlık kan şekeri ve cinsiyet ile insülin direnci karşılaştırılmış olup, istatiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. Erkeklerde bozulmuş açlık şekeri artıkça (p=0.01, t=2.68) insülin direncideki artış, kadınlara göre (p=0.02, t=2.36) daha anlamlı bulunmuştur. İnsülin direnci ile trigliserit düzeyi karşılaştırılmış olup anlamlı fark saptanmamıştır (p=0.58, t=0.54). Trigliserit düzeyinin insülin direncini etkilemediği belirlenmiştir. Tartışma Çalışmada, BKİ>=25 kg/m2 olan ve bel çevresi artan kişilerdeki insülin direnci arasındaki artış anlamlı bulunmuştur (Tablo 2, Tablo 3). Yapılan çalışmalarda da benzer olarak obez ve morbid obez olgularda insülin sensitivesinin kadınlarda erkeklere oranla ileri derecede artış gösterdiği belirtilmektedir (10, 11, 12, 13). Ailede diyabet öyküsü olanlar ve cinsiyet ile insülin direnci arasındaki anlamlılık istatitiksel olarak karşılaştırılmıştır. Erkek (p=0.44, t=-0.77) ve kadınlarda (p=0.54, t=-0.60 ) ailelerinde diyabet öyküsü olanlarda insülin direnci arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (Tablo 4). Ancak yapılan çalışmalarda bulgularımızın aksine insülin direncini etkileyen faktörler arasında ailede diyabet öyküsü varlığı yer almaktadır (13, 16). Bozulmuş açlık kan şekeri ve cinsiyet ile insülin direnci karşılaştırılmış olup, istatiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. Erkeklerde bozulmuş açlık şekeri artıkça (p=0.01, t=2.68) insülin direncideki artış, kadınlara göre (p=0.02, t=2.36) daha anlamlı bulunmuştur. (Tablo 5). Açlık kan şekeri bozukluğu erkeklerde kadınlara göre 1,5-3 kat daha fazla görüldüğü ve insülin direncini artırdığı belirtilmektedir (14). İnsülin direnci ile trigliserit düzeyi karşılaştırılmış olup anlamlı fark saptanmamıştır (p=0.58, t=0.54). Trigliserit düzeyinin insülin direncini etkilemediği belirlenmiştir. Ancak yapılan çalışmalarda bulgularımızın aksine insülin direncini etkileyen faktörler arasında trigliserit düzeyi yer almaktadır (13, 16).
Sonuç; Çalışmamızda; Hiptezi destekler nitelikte; Beden Kitle İndeksi>=25 kg/m2, bel çevresi yüksek olanlar, kan şekeri düzeyi insülin direncini arttırmaktadır. Hipotezimin aksine ise; trigliserit düeyi ve ailde diyabet öyküsünün varlığı insülin düzeyini etkilememektedir. KAYNAKLAR 1. Kartal A, Çağırgan MG, Tığlı H, Güngör Y, Karakuş N, Gelen M.(2008). Tip 2 Diyabetli Hastaların Bakım ve Tedaviye Yönelik Tutumları ve Tutumu Etkileyen Faktörler, TAF Prev Med Bull, 7(3): 223-230. 2. Çorakçı A (2008). Metabolik Sendrom, TAF Prev Med Bul, 7(3):223-230. 3...:Obezite nasıl saptanır, www.beslenme.saglik.gov.tr, Erişim tarihi:23/03/2009. 4. (yazar isimler) (2003). Metabolik Sendromlu Hastalarda İnsülin Direnci ve Metabolik Sendrom Komponentleriyle Arasındaki İlişki, Diyabet ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi; 4(2). 5. Işıldak M, Güven SG, Gürlek A.(2004). Metabolik Sendrom ve İnsülin Direnci, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı, Hacettepe Tıp Dergisi; 35:96-99. 6. Başaran D. (2005). Obez Olgularda Bozulmuş Açlık Glukozu ve Lökosit Sayısı İlişkisi,Uzmanlık Tezi, İstanbul. 7. Siva Oşar Z. Kadınlarda insülin Direnci Zayıflamayı Sabote Ediyormu?, www.sağlıkplatformu.com, Erişim:23/03/2009. 8. İnci A. (2007). Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi 1.Dahiliye Kliniği Tip 2 Diyabeti Olan ve Olmayan Obezlerde Adiponektin Düzeyinin İnsülin Direnciyle İlişkisi, Uzmanlık Tezi, İzmir. 9. Uysal A. (2005). Taksim Eğirtim ve Araştırma Hastanesi İç Hastalıkları Servisi.Obez Olgularda Obezite ile Karaciğer Fonksiyon Testleri Arasındaki Korelasyonun İncelenmesi, Uzmanlık tezi, İstanbul. 10.Türker H. ( 2006). Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi.Hipertansif ve Normotansif Tip2 Diyabet Hastalarında İnsülin Direnci Karşilaştırması, Uzmanlık tezi, İstanbul 2006. 11. Koyuer Yorgancı E. (2005). Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Biokimya Laboratuvarı. Obez,Tip II Diyabetli Hastalarda İnsülin Direnci ile IL-6,CRP ve Fibrinojen İlişkisi, Uzmanlık Tezi, İstanbul. 12. Top C, Cingözbay BY, Keskin Ö, Terekeci H, Önde ME (2002). Gata Haydarpaşa Eğitim Hastanesi İç Hastalıkları Servisi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 28(3):85-87 13.Kadınlarda İnsülin Direnci Zayıflamayı Sabote Ediyormu. www.sağlıcaklakal.com./.erişim:23/03/2009 12.Gökçel A,Baltali M,Tarım E,bAGİS T,Gumurdulu Y,Karakose H,Yalçın.Başkent Üniversitesi İç Hastalıkları ve Endokrinoloji Servisi.www.pubmed.com.Erişi:20/03/2009 13...;www.ansiklopedi.turkcebilgi.com,Erişim Tarihi: 08/04/2009 14...;www.tavsiyeediyorum.com,Erişim Tarihi :09/04/2009.Pof.Dr.Metin Özata(Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları) 15...;www.realage.com.tr,Erişim Tarihi: 10/04/2009.Sağlık Ansikloopedisi 16.Funda Gülcü,Arzu Parmaksız,Mehtap Kıdır,M. Ferit Gürsu (2006). Metabolik Sendrom. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi Cilt:1, Sayı :3 17.Murat Berna (2004). Pre-Diyaliz, Hemodiyaliz, Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi Hastalarında İnsülin
Direncinin Karşılaştırılması. Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi 2. Dahiliye Kliniği 18. Sönmez Kenan,Akçakoyun Mustafa,Demir Durmuş,Akçay Ahmet,Pala Selçuk,Duran Ekşi Nilüfer,Bakal Bengi Ruken,Gençbay Murat,Değertekin Muzaffer,Turan Fikret.Koroner Arter Hastalığı Bulunan Olgularda Obezite Derecelerinin Diğer Risk Faktörleriyle ilişkisi.anadolu Kardiyoloji Dergisi.Cilt:3,Sayı:3 Eylül 2002.www.anakarder.com.Erişim:20/03/2009. 19. TC.Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktivite ler Daire Başkanlığı.Türkiye Obezite ile Mücadele Programı ve Ulusal Eylem Planı Taslağı.(2008-2012).www.sağlıkplatformu.com.tr.Erişim:29/03/2009 20. Kokino Siranuş, Özdemir Ferda, Zateri Çoşkun (2006). Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı.Edirne.Obezite ve Fiziksel Tıp Yöntemleri.Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. Cilt 23,Sayı 1: (47-54)