FEN BLMLER LABORATUVAR UYGULAMALARININ DEERLENDRLMES afak ULUÇINAR * Arzu CANSARAN** Aysun KARACA*** Özet Fen alan derslerindeki kavramlarn birçok örenci tarafndan anlalmasnn güç olduu bir gerçektir. Deneysel uygulamalar; örencide fen kavramlarn anlama, aklda tutma ve bilimsel düünme ile ilgili yetenekleri gelitirerek örenciyi iletiim ve ibirliine yöneltir. Fen eitimiyle ilgili yaplan birçok aratrma, laboratuvar destekli fen eitimi alan örencilerin daha baarl olduunu göstermitir. Bu çalma, Amasya il merkezindeki ilk ve ortaöretim okullarnda fen derslerinin (fizik-kimya-biyoloji ve fen bilgisi) ileniinde laboratuvar yönteminden ne ölçüde yararlanldn, uygulamalarn amacn ve örenmeye etkileri hakkndaki öretmen görülerini belirlemek amacyla yaplmtr. Daha önce yaplan aratrmalarda da görüldüü gibi bu aratrma sonucunda da, ankete katlan öretmenler; okullardaki laboratuvar koullarnn yetersizlii, snf mevcudunun kalabalk olmas vb. nedenlerden dolay derslerin ileniinde laboratuvarlardan tam anlamyla ve etkin bir ekilde yaralanlamadn belirtmilerdir. Örneklem öretmenlerin görülerine göre; laboratuvar uygulamalarndan yeterli verimin alnabilmesi için snf mevcutlar azaltlmal, haftalk programdaki fen dersi saatleri artrlmal, laboratuvarlar güvenlik konusunda gelitirilmeli ve müfredat yenilikleri hususunda öretmenlere zaman zaman hizmet içi kurslar verilmelidir. artlar Anahtar sözcükler: Fen laboratuvarlar, deerlendirme, öretmen görüleri, okullardaki laboratuvar Abstract It is clear that the concepts in science are too difficult for the students to understand. Experiments help them realize these concepts and keep them in mind as well as leading them to communicate and cooperate. Research has established that the science supported by laboratory applications make the students more successful. This study was carried out in the primary and secondary schools in the city center of Amasya to see how helpful the laboratory applications in the science (physics, chemistry and biology and science) are and to learn the views of the teachers about their objectives of applications and their effects on learning. As in the surveys previously carried out, at the end of the survey, the teachers participating in the questionnaire claim that the conditions in the laboratory are far from being satisfactory, and the classrooms are overcrowded and so forth, such that they cannot use the science laboratories effectively and meaningfully. The teachers participating Yazma Adresi: * Ar. Gör. afak Uluçnar, Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi #lkö retim Bölümü, safaku@omu.edu.tr. **Yard. Doç. Dr. Arzu Cansaran, On dokuz Mays Üniversitesi Amasya E itim Fakültesi #lkö retim Bölümü, arzucan@omu.edu.tr. ***Uzm. Aysun Karaca On dokuz Mays Üniversitesi Rektörlü ü, Amasya.
in the questionnaire demand that the population of the classrooms should be decreased, the number of science classes should be increased in the schedule, the security of the laboratories should be improved and in-service training should occasionally be given to the teachers for the curriculum changes to benefit from the laboratory applications. Key words: Science laboratories, evaluation, teacher's views, laboratory conditions in schools Günümüzde ülkeler e itim kurumlarn, kalknmann gereklerine uygun bilgi üreten insan hazrlayan kurulular olarak görmekte, ça dalk ve e itim düzeyleri arasnda iliki kurmaktadr. Ekonomik gelime fen ve teknolojide elde edilen baarlar ile sa lanmaktadr. Fen e itimi, düünce sanatnn ö retilmesi, deneyimlere dayanan net kavramlarn zihinde gelitirilmesi, sebep sonuç ilikisinin nasl irdelenip analiz edilebilece i yöntemlerinin ö retilmesini hedef almaktadr (Aydo du, 1999). Ülkemizde fen e itiminin ezbercili e dayanan, gereksiz kuru bilgiler veren içeri inin de itirilerek, bilimsel yöntemi kullanmay amaç edinen modern fen programlarnn uygulanmas gere i benimsenmitir (Özinönü, 1976). Fen bilgisi ö retiminde uygulanabilecek bilimsel ö retim yöntemleri arasnda laboratuvar, proje, soruturma, bulu ve ders gezileri yer almaktadr (Çilenti, 1985). En çok kullanlan yöntem laboratuvar yöntemidir. Laboratuvar, ö retilmek istenen bir konu veya kavramn ö renciye; birinci elden kendisinin yapmas eklinde veya gösteri yolu ile ö retildi i ortamdr (Ylmaz ve Morgil, 1999). E itimcilerin ço u laboratuvarn, bilimsel düünme sürecini anlamada ve ö renmede önemli araçlardan biri oldu unu öne sürmektedirler. Lucas a (1971) göre, ö renciler laboratuvar derslerinde bilim adamlarnn nasl çalt n, düündü ünü ve aratrmalar kullanarak yeni bilgiyi nasl elde ettiklerini anlayabilirler. Uygun laboratuvar aktiviteleri ö rencilerin, aratrma yapma, problem çözme ve mantk yürütme yeteneklerinin geliiminde etkilidir. Örne in el becerisi, gözleme dayanan yetene in gelimesi ve bilimsel kavramlar anlamada bu aktiviteler ö rencilere yardm edebilir. Ö renciyi iletiim ve i birli inde gayretlendirerek ö renci baarsn arttrc pozitif davranlar gelitirebilir. Fen laboratuvar uygulamalarnn verimlili ine laboratuvar ortam ve ö renciye ba l de ikenlerin etkisi vardr. Yaplan çalmalar laboratuvar ortamndaki önemli de ikenlerin; ö retmen tutum ve davranlar, laboratuvar aktivitelerinin içeri i, ö retim amaçlar, laboratuvar yönetimi ve ö renme çevresi oldu unu göstermitir (Hofstein ve Lunetta, 1982). #yi bir fen ö retiminde laboratuvar kullanmnn önemi pek çok aratrmada vurgulanm ve bu amaçla derslerde laboratuvar ile ilgili bilgilerin verilmesinin önemli oldu u ve bunun da ö rencinin laboratuvarda verimli bir ekilde çalmasna katk sa lad açklanmtr. Bu konuda ö retmene büyük görevler dütü ü ve ö retmenin ö rencisini hazrlarken ev ödevleri, snavlar ve laboratuvar çalmas eklinde bir yol izlemesinin gerekli oldu u saptanmtr (Lagowski, 1989). Fen ö retmeninin snftaki yeri, ders boyunca sessiz bir ekilde dersi dinleyen ve not alan ö rencilerin karsnda sürekli olarak konuan otoriter bir konumdan; uygun ö renme ortamlar hazrlayan, ö rencilerde ilgi ve merak uyandran, onlar aratrmaya yönlendiren, sonuçlara ö rencilerin kendilerinin ulamalarna yardmc olan, birlikte aratran ve ö renen konumuna de imitir (Gürses ve di erleri, 2003). Etkili bir fen ö retmeninin nitelikleri öyle belirtilebilir:
- Sözlü, yazl ve uygulamal fen etkinlikleri arasnda denge kurabilme yetene ine sahip olmaldr. - Deneysel aratrmalar plânlayabilme ve laboratuvarda güvenli bir ekilde çalabilme becerilerine sahip olmaldr. - Dersteki fen konularn snf dndaki di er olaylar ile ilikilendirebilme becerilerine sahip olmaldr (YÖK/Dünya Bankas, 1997). Yaplan aratrmalar incelendi inde, ö retmen adaylarnn kurumlarndan mezun olmadan önce ilk ve orta ö retim seviyesinde yaptracaklar deneyleri kendilerinin bizzat uygulam olmalar, deneylerde karlaacaklar zorluklar ve kullanlacak olan düzeneklerin kullanlma yöntemleri hakknda bilgi sahibi olmalar gerekti i saptanmtr (MEB, 1995). Birçok aratrmada ö retmenlerin derslerinde laboratuvar çok etkin biçimde kullanmadklar belirtilmitir. Fizikî koullarn yetersizli i (Nakibo lu ve Sarkaya, 1999; Akgün,1995) e itimleri srasnda uygulamal fen e itimine yönelik yetitirilmemeleri, orta ö retim seviyesindeki deneyleri nasl uygulayacaklar ve laboratuvar yönetimini nasl sa layacaklar konusunda e itim almamalar (Nakibo lu ve Sarkaya, 2000; MEB Ölçme De erlendirme ubesi, 1995) hizmet içi kurslarn yetersizli i (Nakibo lu ve Sarkaya, 1999) ö retmenlerin laboratuvar kullanmn engelleyen balca nedenler olarak sralanmaktadr. Bu aratrmada amaç, ilk ve orta ö retimde fen alan derslerinde laboratuvar etkinlikleri ile ilgili ö retmen görülerini alarak konudaki eksiklikleri ortaya çkarp çözüm önerileri sunmaktr. Bu amaçla aa daki sorulara cevap aranmtr. - Aratrmann yapld okullarda laboratuvarlar hangi sklkta kullanlmaktadr? - Bu okullardaki laboratuvar koullar nelerdir? - Laboratuvar uygulamalarnn amaçlar hakknda ö retmen görüleri nelerdir? - Laboratuvar uygulamalar esnasnda gözlenen ö renme davranlar hakkndaki ö retmen görüleri nelerdir? - Laboratuvar uygulamalarndaki snrllklar hakknda ö retmen görüleri nelerdir?
Yöntem Örneklem: M.E.B. e ba l Amasya il merkezindeki, 20 ilkö retim ve 10 orta ö retim okulunda görev yapmakta olan 72 Fen Bilimleri (Fizik/Kimya/Biyoloji ve Fen Bilgisi) ö retmeni, çalmann örneklemini oluturmaktadr. Veri Toplama Arac.: Aratrmann amac belirlendikten sonra anket oluturulmutur. Anketin ilk ksm bireysel bilgileri (cinsiyet, bran, deneyim) içermektedir. 7 sorudan oluan ikinci ksmda ö retmenlerin bulunduklar okullardaki laboratuvardan yararlanma durumlar aratrlmtr. Üçüncü bölümde okullardaki laboratuvar artlar, laboratuvar uygulamalarnn amaçlar, laboratuvar uygulamalarnda ö renci davranlar ve laboratuvar uygulamalarndaki snrllklar hakknda ö retmen görüleri alnmtr. Hazrlanan anketin içerik geçerlili i fen e itiminde uzman kiiler tarafndan onaylanmtr. Gelitirilen anketle ilgili güvenirlik çalmas yaplmtr. Laboratuvar artlar ile ilgili bölüm için 0,8260, deneysel çalmann amaçlar için 0,9236, ö renci davranlar ile ilgili bölüm için 0,5658 olarak, laboratuvar uygulamalarndaki snrllklar için 0,7770 olarak güvenirlik katsays ve anketin tamam için coranbach-alfa katsays 0,7827 olarak bulunmutur. Verilerin De/erlendirilmesi: SPSS program ile de erlendirilen veri sonuçlar frekans da lm ve yüzde olarak tablolar hâlinde verilmitir. Tablolarda kullanlan ksaltmalar aa daki ekildedir. yüzde f: Frekans - %: yüzde - % tablo: #lgili bölüm içindeki yüzde % örneklem: Örneklem içindeki toplam Bulgular Ankete katlan 31 bayan ve 40 erkek ö retmenin %26,8 i fizik, %32,4 ü kimya, %26,8 i biyoloji ve %14,1 i fen bilgisi branlarndandr. Meslekî deneyimleri incelendi inde % 11,3 ünün 1-5 yl, %29,6 snn 6-10 yl, %16,9 unun 11-15 yl, %11,3 ünün 16-20 yl ve %31,0 nn 21 yl ve üzerinde görev yapmakta oldu u belirlenmitir. Örneklemdeki ö retmenlerin %43,7 si ilkö retim ikinci kademede, % 56,3 ü orta ö retim okullarnda çalmaktadr. Anketin ikinci bölümünde sorulan Okulunuzda fen bilgisi (F/K/B) laboratuvarndan istenilen düzeyde yararlanyor musunuz? sorusuna ö retmenlerin %36,6 evet, %49,3 ksmen, %14,1 hayr cevabn vermilerdir. Laboratuvarda en çok hangi tekni i kullanrsnz? sorusuna ö retmenler %33,8 gösteri deneyi yaparm, %4,2 deneyi ö rencinin kendine yaptrrm ve %62,0 her ikisini de kullanrm eklinde cevap vermilerdir. Daha önce biyoloji laboratuvar uygulamalar için yaplan çalmada (Nakibo lu ve #bilir, 2001) ve fizik laboratuvar uygulamalar için yaplan çalmada (Akdeniz ve di erleri, 1998) da ö retmenlerin daha çok gösteri tekni inden faydalandklar tespit edilmitir. Tanish (1984) aratrmasnda, ö retmenlerin neden gösteri deneyi yapt n açklam, deneylerin teori ile hayat arasndaki ba oluturdu unu, buna karn grup deneylerinden daha az masrafl oldu u, daha az zaman harcand için gösteri deneyinin tercih edildi ini belirtmitir. Ö retmenler fen derslerinin laboratuvar ortamnda ilenmesinin önemine inanp inanmadklar hakkndaki
soruya ise %87,3 evet ve %12,7 ksmen demilerdir. Tezcan ve Günay (2003) benzer çalmalarnda kimya laboratuvarnn kullanm ve gere ine inanmann okul türüne ba l oldu unu tespit etmilerdir. Haftalk ders programnda fen derslerine ayrlan süre laboratuvar çalmas yapmak için yeterli midir? sorusuna ö retmenlerin cevab %14,1 evet, %14,1 ksmen ve %71,8 hayr eklindedir. Deneysel çalma için ideal snf mevcudu soruldu unda ö retmenlerin %67,6 s 10-20 kii ve %32,4 ü 21-30 kii, derse girdikleri snflarn mevcudunun ise %5,6 s 10-20 kii, %42,3 ü 21-30 kii, %36,6 s 31-40 kii aras ve %15,5 i 41 ve üzeri oldu unu belirtmilerdir. Dersinizin ileniinde hangi sklkla laboratuvardan yararlanrsnz? sorusuna örneklemdeki ö retmenlerin %81,7 si konu ileniinde yeri geldikçe, %16,9 u gerekli gördü ümde ve %1,4 ü hiçbir zaman cevabn vermilerdir. Anketin üçüncü bölümünde görevli olduklar okullardaki laboratuvar artlar hakknda ö retmen görüleri istenmi ve sonuçlar Tablo 1 de verilmitir. Tablo 1. Görevli Olduklar. Okullardaki Laboratuvar artlar. Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri No Madde 1 Deney yapmak için laboratuvar vardr. 2 Laboratuvarda havalandrma sistemi yeterlidir. 3 Laboratuvarda ilkyardm malzemeleri vardr. 4 Laboratuvarda yangn söndürücü vardr. 5 Deney yapabilecek yeterli malzeme vardr. 6 Laboratuvarn elektrik donanm her ö retim yl banda yetkili tarafndan kontrol edilmektedir. 7 Tehlikeli maddelerin bulundu u dolaplar kilit altndadr. 8 Kimyasal maddelerin depoland dolaplar güvenli bir ekilde sabitlenmitir. 9 Deney malzemelerinin depoland dolaplar güvenli bir ekilde sabitlenmitir. Kesinlikle Kat.l.yorum Kat.l.yorum Fikrim yok Kat.lm.yorum Kesinlikle Kat.lm.yorum f % f % f % f % f % 42 59,2 21 29,6 0 0 7 9,9 1 1,4 10 14,1 26 36,6 2 2,8 23 32,4 10 14,1 6 8,5 12 16,9 7 9,9 21 29,6 25 35,2 13 18,3 15 21,1 8 11,3 17 23,9 18 25,4 20 28,2 23 32,4 5 7,0 20 28,2 3 4,2 15 21,1 13 18,3 23 32,4 13 18,3 7 9,9 26 36,6 23 32,4 1 1,4 12 16,9 9 12,7 23 32,4 20 28,2 4 5,6 19 26,8 5 7,0 25 35,2 17 23,9 1 1,4 23 32,4 5 7,0 Ankete katlan ö retmenlerin %88,8 i deney yapmak için okulda laboratuvar oldu unu belirtmilerdir. Örneklemdeki ö retmenlerin %69 u tehlikeli maddelerin kilitli dolaplarda bulundu unu, %60,6 s kimyasal maddelerin ve % 59,1 i deney malzemelerinin güvenli bir ekilde sabit dolaplarda depoland n belirtmilerdir. Laboratuvarn havalandrma sisteminin yeterli oldu unu düünen ve elektrik donanmnn kontrolü hakknda fikri olmayan ö retmenler örneklemin yarsn olutururken %64,8 i ilkyardm malzemelerinin ve %49,3 ü
yangn söndürücü varl na katlmamlardr. Nakibo lu (2001) çalmasnda okullarda laboratuvar oldu u fakat durumlarnn donanm, araç-gereç ve güvenlik açsndan ksmen yeterli oldu unu tespit etmitir. #lkö retim ve orta ö retim okullarnda laboratuvar artlarnn benzerlik gösterdi i tespit edilmitir. Deney yapabilecek malzemenin yeterlili i konusunda ilkö retim okullarnda görevli ö retmenlerin %77,4 ü, orta ö retimde görevli ö retmenlerin %47,5 i olumlu yant vermilerdir. #lkö retim 2. kademede görevli ö retmenlerin %77,4 ü orta ö retimdekilerin ise %55,0 ilk yardm malzemelerinin bulunmad n, ilkö retimde görevli ö retmenlerin %67,8 i ve orta ö retimdekilerin %35,0 yangn söndürücü olmad n belirtmilerdir. Kimyasal malzeme ve deney malzemesinin güvenli depolanmas konusunda her iki grup ö retmen de büyük ço unlukla olumlu görü belirtmilerdir. Ankete katlan ö retmenlerin branlarna göre laboratuvar artlarnn de iimi incelendi inde, laboratuvarn havalandrlmasn; fen bilgisi ö retmenlerinin %70 i, kimya ö retmenlerinin %52,2 si yetersiz bulmaktadr. Ö retmenlerin büyük ksm laboratuvarda ilkyardm malzemelerinin olmad n, kimya ve fen bilgisi ö retmenlerinin %60 yangn söndürücünün olmad n ve fizik ö retmenlerinin %60,2 si yeterli deney malzemesinin olmad n belirtmilerdir. Laboratuvar uygulamasnn amaçlarna yönelik ö retmen görüleri Tablo 2 de verilmitir. Tablo 2. Laboratuvar Uygulamalar.n.n Amaçlar. Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri No Madde 1 Deneysel çalma yapmak problem çözmek için çeitli frsatlar sunar. 2 Düzenli laboratuvar çalmas bilimsel olaylar ö retmek için gereklidir. 3 Laboratuvarda çalma yapmak yaratc olma ansn artrr. 4 Laboratuvar çalmas kavramsal anlamay gelitirmede yararldr. 5 Laboratuvar çalmas teorik bilginin kavranmasna yardmc olur. 6 Deneysel çalma el becerilerini gelitirir. Kesinlikle Katlyorum Katlyorum Fikrim yok Katlmyorum Kesinlikle Katlmyorum f % f % f % f % f % 41 57,7 25 35,2 3 4,2 0 0 2 2,8 40 56,6 26 36,6 2 2,8 2 2,8 1 1,4 41 57,7 26 36,6 2 2,8 1 1,4 1 1,4 42 59,2 24 33,8 3 4,2 1 1,4 1 1,4 38 53,5 26 36,6 5 7,0 1 1,4 1 1,4 36 50,7 28 39,4 6 8,5 1 1,4 0 0 Laboratuvar uygulamalarnn problem çözmek için frsatlar sundu una, bilimsel olaylar ö retmek için gereklili ine, yaratc olma ansn arttrd na, teorik bilginin kavranmasn, kavramsal anlamay ve el becerilerini gelitirdi ine ö retmenlerin ortalama % 92,3 ü katldklarn belirtmilerdir. Kocakülah (2001) çalmasnda, ö retmenlerin ço unlu u tarafndan laboratuvar uygulamasnn bilimsel olaylar ö retmek için
gerekti ini belirtirken, ayn ekilde Akdeniz ve di erleri (1998) çalmalarnda ö retmenlerin, yeni kavramlarn ö renilmesi için laboratuvar uygulamalarnn yaplmas gerekti ini düündüklerini belirtmitir. Örneklemdeki ö retmenlerinin laboratuvar uygulamalarnn amaçlar hakkndaki görüleri incelendi inde cinsiyetlerine göre farkllk olmad görülmütür. Benzer çalmada Tezcan ve Günay (2003) ise kalc ö retimin laboratuvar uygulamalar ile gerçekleece i düüncesine bayanlarn daha çok katldklarn, bayanlara göre erkeklerin laboratuvarda deney yapmay zaman kayb olarak gördüklerini belirtmitir. Meslekî deneyimlerine göre laboratuvar uygulamalarnn amaçlar hakknda ö retmen görülerinin de iimi incelendi inde 21 yl ve üzerinde görev yapmakta olan ö retmenlerin toplamda daha düük yüzdelerle amaçlara katld, verilen maddelerle ilgili olarak fikrim yok ve katlmyorum eklinde görü belirtenlerin ço unun bu gruptan oldu u saptanmtr. Bunun nedeni; ö retmenlerin meslekî deneyimleri arttkça ö retim faaliyetlerinde laboratuvardan çok fazla faydalanmamalar ve uygulamalarn gereklili ine olan inançlarnn azalmas olabilir. Laboratuvarda gözlenen ö renci davranlar konusunda ö retmen görüleri Tablo 3 te verilmitir. Tablo 3. Laboratuvar Uygulamalar.nda Gözlenen Ö/renci Davran.8lar. Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri Kesinlikle Katlyorum Fikrim Katlmyor Kesinlikle No Madde Katlyorum yok um Katlmyorum f % f % f % f % f % 1 Laboratuvarda ö renciler 32 45,1 33 46,5 0 0 5 7,0 1 1,4 ö renmeye daha istekli olur. 2 Laboratuvarda ö rendiklerini 5 7,0 2 2,8 1 1,4 27 38,0 36 50,7 çabuk unuturlar. 3 Laboratuvar çalmas zaman 7 9,9 23 32,4 5 7,0 19 26,8 17 23,9 alcdr. 4 Kalem ve kâ da dayal 5 7,0 8 11,3 9 12,7 29 40,8 20 28,2 çalmalar daha ö reticidir. 5 Ö renciler grup hâlinde 17 23,9 37 52,1 4 5,6 13 18,3 0 0 yaplan deneylerle daha ilgilidir. 6 Grup çalmasnda ö renciler 31 43,7 32 45,1 3 4,2 3 4,2 2 2,8 arasnda i birli i ve yardmlama geliir. 7 Deneyin her ö renci 40 56,3 23 32,4 4 5,6 3 4,2 1 1,4 tarafndan yaplmas ö renmede daha etkilidir. 8 Kalem ve kâ da dayal 6 8,5 28 39,4 9 12,7 18 25,4 10 14,1 çalmalar daha kolaydr. 9 Deneyi kendi yapan 40 56,3 26 36,6 3 4,2 0 0 2 2,8 ö rencinin kendine güveni artar. 10 Laboratuvarda çalma 5 7,0 19 26,8 6 8,5 31 43,7 10 14,1 yapmak tehlikeli olabilir. Ö retmenlerin %91,6 s ö rencilerin laboratuvarda ö renmeye daha istekli oldu unu, %92,9 u deneyi kendi yapan ö rencinin kendine güveninin artt n belirtmilerdir. Ö retmenlerin büyük ço unlu u, grup çalmasnn ö renciler arasnda i birli i ve yardmlamay gelitirdi ini (%88,8) ve deneyin her ö renci
tarafndan yaplmasnn ö renmede daha etkili oldu unu (%86,7) düünmektedir. Ö rencilerin grupla yaplan deneylerde daha ilgili olduklar, laboratuvarda ö rendiklerini çabuk unutmadklar, laboratuvar çalmas yapmann zaman alc ve tehlikeli olmad, kalem ve kâ da dayal çalmalarn daha kolay oldu u fakat daha ö retici olmad ; ö retmenlerin ço unlu u tarafndan belirtilmitir. Kocakülah (2001) da yapt aratrmada ö retmenlerin laboratuvar çalmasnn zaman alc ve tehlikeli oldu una, gereksiz tekrarlardan ibaret oldu una katlmadklarn belirtmitir. Okul türüne göre gözlenen ö renci davranlar hakknda orta ö retimde görevli ö retmenlerin %62,5 i, ilkö retimdekilerin %77,4 ü kalem ve kâ da dayal çalmalarn daha ö retici olmad n düünmektedir. #lkö retim 2. kademede görevli ö retmenlerin %84 ü ö rencilerin grup hâlindeki deneylerde daha ilgili olduklarn, %96,7 si grup çalmas ile ö renciler arasnda i birli i ve yardmlamann geliti ini belirtmilerdir. Orta ö retimdeki ö retmenlerin büyük ço unlu u kâ t ve kaleme dayal çalmann daha kolay oldu unu ve laboratuvar çalmas yapmann tehlikeli olmad n belirtmilerdir. Ö retmenlerin laboratuvar uygulamalarndaki snrllklar ilgili görüleri Tablo 4 te verilmitir. Tablo 4. Laboratuvar Uygulamalar.ndaki S.n.rl.l.klar Hakk.nda Ö/retmen Görü8leri No Madde Kesinlikle Kat.l.yorum Kat.l.yorum Fikrim yok Kat.lm.yorum Kesinlikle Kat.lm.yorum f % f % f % f % f % 1 Malzemenin yetersizli i deney yapmay güçletirir. 2 Bir deney için malzeme yetersizse daha ucuz ve basit malzemelerle deney yapmak mümkündür. 3 Okul yönetiminin ilgisizli i laboratuvar çalmalarn aksatmaktadr. 4 Araç-gereç ve donanma zarar verme kaygs deney verimini azaltmaktadr. 5 Okulda uygun bir laboratuvar olmay deney yapmay zorlatrmaktadr. 6 Derste ilenmesi gereken konularn fazla olmas laboratuvara ayrlacak süreyi ksaltr. 7 Haftalk programdaki fen dersleri (F/K/B) saysnn az olmas laboratuvar için ayrlacak süreyi ksaltmaktadr. 8 Hizmet öncesi e itimde alnan bilgilerin yetersizli i ö retmeni deney yapmaya kar isteksiz klmaktadr. 9 Hizmet içi e itimin yetersizli i ö retmeni laboratuvar çalmasndan uzak tutar. 10 Snf mevcudunun fazla olmas laboratuvarda çalmay güçletirmektedir. 11 Deney uygulama klavuzunun olmamas ö retmeni zorlar. 12 Ö rencilerin deneylere ilgisizli i deney yapmay güçletirmektedir. 13 Ö rencilerin bilinçsiz olmalar deney yapmay güçletirmektedir. 14 Laboratuvarda ö renciyi kontrol etmek zordur. 15 Fizik, kimya ve biyoloji laboratuvarlarnn ayn olmas deney yaplmasn engellemektedir. 16 Fen alan derslerinin haftalk programda çakmas laboratuvarda çalmay engellemektedir. 41 57,7 24 33,8 0 0 1 1,4 5 7,0 13 18,3 35 49,3 5 7,0 15 21,1 3 4,2 14 19,7 18 25,4 12 16,9 18 25,4 9 12,7 8 11,3 26 36,6 4 5,6 21 29,6 12 16,9 16 22,5 34 47,9 3 4,2 7 9,9 11 15,5 26 36,6 33 46,5 2 2,8 7 9,9 3 4,2 34 47,9 22 31,0 1 1,4 10 14,1 4 5,6 15 21,1 24 33,8 11 15,5 16 22,5 5 7,0 8 11,3 24 33,8 9 12,7 22 31,0 8 11,3 27 38,0 34 47,9 3 4,2 2 2,8 5 7,0 7 9,9 37 52,1 3 4,2 18 25,4 6 8,5 22 31,0 32 45,1 6 8,5 9 12,7 2 2,8 20 28,2 36 50,7 4 5,6 9 12,7 2 2,8 12 16,9 24 33,8 6 8,5 19 26,8 10 14,1 15 21,1 26 36,6 7 9,9 13 18,3 10 14,1 14 19,7 27 38,0 8 11,3 14 19,7 8 11,3
Malzemelerin yetersizli i, derste ilenmesi gereken konularn fazla oluu, haftalk programndaki fen dersi (fen bilgisi-fizik-kimya-biyoloji) saatinin az olmas, snf mevcutlarnn fazla oluu, ö rencilerin deneye ilgisizli i ve bilinçsiz olmalar deneysel çalma yapmay zorlatran balca sebepler olarak vurgulanmtr. Ayrca ö retmen görülerine göre hizmet öncesi e itimde alnan bilgilerin ve hizmet içi e itimin yetersizli i, deney uygulama klavuzunun olmamas, uygun laboratuvar olmamas, okul yönetiminin ilgisizli i, laboratuvarlarn kullanmyla ilgili sorunlar yaanmas ö retmenleri laboratuvar çalmasna kar isteksiz yapmaktadr. Kocakülah (2001) çalmasnda benzer sonuçlar elde etmitir. Ö retmenlerin görev yaptklar okul türüne göre laboratuvar uygulamalarnda karlalan snrllklar hakknda ilkö retim 2. kademede görevli ö retmenlerin %80,6 s deney malzemesinin yetersiz olmas durumunda deneyin daha ucuz ve basit malzeme ile yaplabilece ini belirtirken, orta ö retimde görev yapan ö retmenlerin % 57,5 i de bu görütedir. #lkö retimde görevli ö retmenlerin yardan fazlas okul yönetiminin ilgisizli inin laboratuvar çalmalarn aksatmayaca n düünmektedir. Orta ö retimde görevli ö retmenler ise tam tersi görüte olup bu ö retmenlerin %87,5 ine göre ö rencilerin ilgisizli i ve %85 ine göre ö rencilerin deneyler konusunda bilinçsiz olmalar deney yapmay güçletirmektedir. Deney uygulama klavuzunun olmaynn ö retmeni zorlad n belirten ilkö retim 2. kademe ö retmenleri % 54,9 orannda iken orta ö retimde görevli ö retmenlerin oran %67,5 tir. Laboratuvar uygulamalarndaki güçlüklerin de iimi incelendi inde ö retmen görüleri arasnda anlaml fark görülmezken baz maddelerde fizik ve fen bilgisi ö retmenlerinin yantlar dikkat çekmektedir. Fizik ö retmenlerinin %63,1 i okul yönetiminin ilgisizli inin, %68,1 i araç-gereç ve donanma zarar verme kaygsnn deney yapmay zorlatrd n belirtmilerdir. Fen bilgisi ö retmenlerinin %90 uygun laboratuvar olmay, %90 deney uygulama klavuzunun olmay, %80 i fen derslerinin haftalk programda çakmasnn laboratuvar çalmasn engelledi ini belirtmilerdir. Sonuç ve Öneriler Fen alan derslerinde laboratuvar uygulamalarndan yeterli düzeyde yararlanlp yararlanlmad n inceleyen aratrmaya katlan ö retmenlerin %49,3 ü ksmen yararlandklarn belirtmilerdir. Örneklem içerisinde gösteri deneyi yapanlarn ço unlu u oluturdu u, ders programnda fen derslerine ayrlan sürenin yeterli olmad, ideal snf mevcudunun 10-20 kii oldu u fakat derse girilen snflarn mevcutlarnn 20 kiinin üzerinde oldu u belirlenmitir. Snf mevcutlarnn azaltlmas ve haftalk programda fen dersi saatinin artrlmas laboratuvar uygulamalarn daha verimli hâle getirebilir. Aratrmann yapld okullarda laboratuvarlarn; malzeme, havalandrma, kimyasal madde ve deney malzemesinin depolanmas konusunda yeterli oldu u; ilkyardm malzemesi ve yangn söndürücü gibi güvenli i ilgilendiren konularda ise yetersiz kaldklar görülmütür. Bu bakmdan güvenlik konusunda laboratuvarlarn gelitirilmesi ve okul idarecileri tarafndan bu konuya a rlk verilmesi gerekmektedir.
Örneklem ö retmen görülerine göre; deneysel çalmann amaçlarnn ö retmenler tarafndan genelde kavranld görülmektedir. 20 yl akn süredir çalmakta olan ö retmenlerin ise bu amaçlar tam olarak alglayamadklar veya konuyla ilgili fikir sahibi olmadklar görülmütür. Bu durumun; 20 yldan fazla görev yapmakta olan ö retmenlerin meslekten usanmalaryla ve uygulanan ankete kar duyarszlklaryla ilikili oldu u düünülmektedir. Gözlenen ö renci davranlarnda ilkö retimdeki ve orta ö retimdeki ö retmenlerin ço unlu u; kâ tkaleme dayal çalmalarn kolay oldu unu fakat daha ö retici olmad n belirtmiler, ö rencilerin laboratuvarda ö renmeye daha istekli olduklarn ve kalc bilgi edindiklerini vurgulamlardr. Buradan deneysel çalmann amaçlarnn gerçekleti i yönünde davranlar gözlendi i görülmektedir. Deneysel çalma yapmadaki snrllklar hakknda ö retmen görüleri Kocakülah (2001), Akdeniz ve di erleri (1998) ile Nakibo lu ve #bilir in (2001) bulgularna paraleldir. Di erlerinin yannda daha çok fen bilgisi ve fizik ö retmenleri hizmet öncesinde alnan bilgilerin yetersizli inin deney yapmada isteksizli e yol açt n belirtmilerdir. Hizmet öncesi e itim sürecinde; laboratuvar uygulamas için gerekli bilgi ve beceriyi kazanamayan ö retmenler görevlerinde yetersiz bir laboratuvar ortamyla karlatklarnda deney yapmada zorluk çekmektedir. Yine örneklemdeki ö retmenlerin belirtti ine göre; hizmet içi e itimin yetersizli i, müfredattaki de iiklikler ve yenilikler ö retmenlerin laboratuvar çalmalar yapmalarn güçletirmektedir. Ö retmenler için; belirli periyotlarda laboratuvar malzemelerinin kullanm, programdaki deneylerin uygulanmas ve kolay bulunabilecek malzemelerle bu deneylerin tasarlanp uygulanmas için hizmet-içi e itim kurslarn düzenlemesi ve bu kurslara ö retmenlerin katlmlarnn sa lanmas gerekmektedir. Ayrca deneylerde ö retmene yardmc olacak, kolay anlalr ve uygulanabilir nitelikte, deneylerde karlaabilecekleri sorunlar ve çözüm yollarn anlatan, güvenlikle ilgili bilgileri içeren bir deney uygulama klavuzuna ihtiyaç duyulmaktadr. Ö rencilerin laboratuvar çalmalarna kar ilgisizli i orta ö retimdeki ö retmenlerin ço u tarafndan belirtilen bir husustur. Bunun nedeni; ö rencilere bireysel deney yapabilme olana nn verilememesi ve laboratuvardaki hareketlerinin kstlanmas olabilir. Fen alan derslerinin sevdirilebilmesi için, ö rencilerin derslere motive edilmeleri zorunludur. Laboratuvar uygulamalarnn ö renmeye katksn göstermek için; okullardaki laboratuvar artlarnn düzeltilerek, ö retmen denetiminde bireysel deneyler yaptrlmas ve ö renme sonuçlarnn ayn ortamda de erlendirilmesi gerekmektedir. Duyarsam unuturum, görürsem hatrlarm, yaparsam ö renirim. sözüyle kalc ve anlaml ö renmenin yaparak yaayarak mümkün oldu u vurgulanmaldr. Uygulamalar kolaylatrmak amacyla snflardaki ö renci yo unlu u azaltlamyorsa laboratuvarda ö retmene yardmc olacak teknisyenlerin görevlendirilmesi, fizik kimya ve biyoloji laboratuvarlarnn ayrlmas ve laboratuvar artlarnn iyiletirilmesi önerilmektedir.
Kaynaklar Akdeniz, A.R.; Çepni, S.; Azar, A. (1998). Fizik Ö retmen Adaylarnn Laboratuvar Kullanm Becerilerini Gelitirmek #çin Bir Yaklam. III. Ulusal Fen Bilimleri Eitimi Sempozyumu.Trabzon. Akgün,. (1995). Fen Bilgisi Öretimi (5. Bask). Ankara. Aydo du, C. (1999). Kimya Laboratuvar Uygulamalarnda Karlalan Güçlüklerin Saptanmas. Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi. 15. (30-35). Çilenti, K. (1985). Fen Eitimi Teknolojisi. Ankara: Kado lu Matbaas. Gürses, A.; Yalçn, M.; Do ar, Ç. (2003). Fen Snflarnda Ö retmenin Yeri. Millî Eitim Dergisi. Say: 157.Cilt 2. (1-3). Hofstein, A.; Lunetta, N.V. (1982). The Role Of The Laboratuvary In Science Teaching: Neglected Aspects Of Research. Review Of Educational Research. 52. 2. (201-217). Kocakülah, M.S.; Kocakülah, A. (2001). #lkö retimde Fen E itiminde Yaplan Deneysel Çalmalar #le #lgili Ö retmen Görüleri. Maltepe Üniversitesi Fen Bilimleri Eitimi Sempozyumu. #stanbul. Lagowski, J.J. (1989). Reformating The Laboratory. Journal Of Chemical Education. 66. 1. (12-14). Lucas, A.M. (1971). Creativity, Discovery And Inquiry In Science Education. The Australian Journal Of Education. 15. (185-196). MEB E itim Aratrma ve Gelitirme Dairesi Bakanl, Ölçme ve De erlendirme ubesi. (1995). Millî Eitimi Gelitirme Projesi Kapsamnda Örenci Baarsnn Tespit Program Çalmalar ve Fen Bilgisi DurumTespit Raporu. Ankara. MEB E itimi Aratrma ve Gelitirme Dairesi Bakanl. (1995). Gösterim @çin Fen Laboratuvarlar. Ankara Nakibo lu, C.; Sarkaya,. (2000). Kimya Ö retmenlerinin Derslerinde Laboratuvar Kullanmna Mezun Olduklar Programn Etkisi. Kastamonu Eitim Dergisi. Cilt:8. Say:1. (95-106). Nakibo lu, C.; #bilir, A. (2001). Orta ö retim Kurumlarnda Biyoloji Derslerinde Görevli Ö retmenlerin Laboratuvardan Yararlanma Durumlarnn De erlendirilmesi. Maltepe Üniversitesi Fen Bilimleri Eitimi Sempozyumu. #stanbul. Nakibo lu, C.; Sarkaya,. (1999). Orta ö retim Kurularnda Kimya Derslerinde Görevli Ö retmenlerin Laboratuvardan Yararlanma Durumlarnn De erlendirilmesi. D.E.Ü. Buca E itim Fakültesi Dergisi Özel Say. 11. (395-405). Özinönü, K. (1976). Innovatioans And Changes In Secondary School Science Curricula. Ankara: Kalite Matbaas. Tanish, D. O. (1984). Why I Do Demonstrations, Journal of Chemical Education, 61:11. (1010-1011). Tezcan, H.; Günay S. (2003). Lise Kimya Ö retiminde Laboratuvar Kullanmna #likin Ö retmen Görüleri. Millî Eitim Dergisi. Say:159. (195-202). Ylmaz, A.; Morgil, F.#. (1999). Kimya Ö retmenli i Ö rencilerinin Laboratuvar Uygulamalarnda Kullandklar Laboratuvarn imdiki Durumu ve Güvenli Çalmaya #likin Ö renci Görüleri. Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi. 15. (104-109). YÖK/ Dünya Bankas. (1997). Kimya Öretimi. Ankara.
Summary THE EVALUATION OF LABORATORY STUDIES IN SCIENCE afak ULUÇINAR * Arzu CANSARAN** Aysun KARACA*** It is obvious that the teacher and his method is crucial for effective learning and instruction. Laboratory applications are very important in science for the effective and meaningful learning. As suitable laboratory activities improve students to make research, solve problems and propose logic as well as lead them to communicate and cooperate. Students are eager to learn more in laboratories and have long term-learning. The success of the students increases when laboratories are used. However, teachers have an important role for the effective laboratory learning. Teachers should create suitable learning conditions, arise interest and curiosity in students, lead them to make research and attend in-service training related to the subject. On the other hand, the teacher should find or prepare a quality laboratory handbook which helps him and which can be used and applied easily, describing the problems and ways of solutions encountered in the experiments. The purpose of this study is to confirm the facilities of teachers using laboratories and the problems they face during the applications for physics, chemistry, biology and science. To this end, a questionnaire was administered to the 71 teachers working in the 30 state schools in Amasya. The findings indicate that the laboratories are not used effectively. All laboratories are lack of security measures. It is also found out that the purpose of the experimental study is well understood by the teachers and the students are eager to make experiments effectively. The negative factors which affect the learning can be summarized as overcrowded classrooms, lack of materials, the insufficiency of the time for the application and the lack of knowledge and ability of the teachers. That's why, great importance should be attached to the rehabilitation of the laboratory conditions and the training of the teachers before and during the school year. It is clear that decreasing the number of students in the classrooms, increasing the science hours in the schedule and ensuring a technician in the laboratories to help the teacher can increase the efficiency of the applications. In this way, students should be motivated to increase their interest towards science and nature and the establishing of their knowledge. Besides all these, science teachers should be supported by the school management to make use Address for Correspondence: * Ar. Gör. afak Uluçnar, Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi #lkö retim Bölümü, safaku@omu.edu.tr. **Yard. Doç. Dr. Arzu Cansaran, On dokuz Mays Üniversitesi Amasya E itim Fakültesi #lkö retim Bölümü, arzucan@omu.edu.tr. ***Uzm. Aysun Karaca On dokuz Mays Üniversitesi Rektörlü ü, Amasya.
of teaching techniques and materials in the laboratories. It is also possible to increase the quality and efficiency in education by taking the measures mentioned above into account. Today, education level and being up-to-date are closely connected. The economic improvement is obtained with the success in science and technology. Thus, an efficient and qualified science education enriched by laboratory applications help us reach latest technological developments.