ÖZEL BİR HASTANEDE HEMŞİRELİK HİZMETLERİNE BAĞLI ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN KENDİ KENDİNE MEME MUAYENESİ KONUSUNDA BİLGİ VE UYGULAMALARININ ARAŞTIRILMASI Uzm. Hem. Aysun ÇAKIR GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre her yıl 6 milyondan fazla kişi kansere yakalanmakta ve yaklaşık 5 milyon kişi kanserden ölmektedir. Meme kanseri birçok ülkede Kadınlarda en sık görülen kanser türü ve ölüm nedeni olmaya devam etmektedir. Yapılan araştırmalara göre, yaşam boyunca her on kadından biri meme kanseri olma, üçte biri ise meme kanserinden ölme tehlikesi ile karşı karşıyadır. Meme kanserinde birincil korunma mümkün olmadığı için ikincil korunma olan erken teşhis önemlidir. Meme kanseri erken tanı ve tedavisi, kolay tedavi edilebilen ve iyileşebilen bir kanser türü olması nedeniyle yaşam süresinin uzamasında ve mortilitenin azaltılmasında etkilidir. Literatürde meme kanserinin %90 ının ilk kez kişinin kendisi tarafından fark edildiğinden dolayı erken tanıda en önemli işlevlerden biri de hastaya düşmektedir. Meme kanseri erken teşhisinde kullanılan yöntemler kendi kendine meme muayenesi (KKMM), hekim tarafından yapılan fizik muayene ve mamografidir. KKMM basit, pahalı olmayan, invaziv girişim gerektirmeyen, tehlikesi olmayan ve herhangi bir alet gerektirmeyen bir uygulamadır. Bu bakımdan kadınların erken tanının önemini bilmeleri ve bu yönde bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi ülkemizde de meme kanseriyle ilgili olarak kadınların eğitiminde hemşirelere büyük görev düşmektedir. Bu nedenle hemşirelerin bilgi düzeylerinin belirlenmesi ve gerekli ise öncelikli olarak onların bilgi düzeylerinin yükseltilmesi önemlidir. Bu araştırmanın amacı özel bir hastane çalışan hemşirelerin kendi kendine meme muayenesi hakkında bilgi düzeylerinin ve uygulama durumlarının belirlenmesidir. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın tipi Araştırma; tanımlayıcı, kesitsel bir alan araştırmasıdır. Araştırmanın yeri, evreni ve örneklemi Araştırma özel bir hastanede 15 Mayıs-31 Mayıs 2012 tarihleri arasında tüm servilerde hemşire olarak çalışan kadınlar üzerinde uygulandı.
Verilerin toplanması Araştırmada veri toplama aracı olarak literatür doğrultusunda ve uzman görüşü alınarak araştırmacılar tarafından oluşturulan veri toplama formu kullanıldı. Tanılama formu; çalışanın demografik verilerini sorgulayan 5 soru, meme kanseri bilgisini sorgulayan 5 soru ve meme muayenesi yapma durumlarını sorgulayan 9 soru olmak üzere toplam 23 sorudan oluştu. Anket formları, ilgili kliniklerde hemşire sayısı kadar dağıtıldı ve çalışanların anketleri doldurabilmesi için bir hafta süre verildi. Araştırmada alınacak izinler Çalışmanın yapılması için öncelikle etik kurul izni alındı. BULGULAR Katılımcıların demografik özellikleri tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1: Demografik Özelliklerin Dağılımı Ortalama Yaş 26,79 ±6,39 Meslekteki çalışma yılı 6,24±6,25 Özellikler n % Lise 57 51,8 Eğitim durumunuz Ön lisans 12 10,9 Lisans 40 36,3 Klinik eğitim hemşiresi 12 10,9 Göreviniz: Servis hemşiresi 83 75,4 Sorumlu hemşire 11 10 Ekip lideri 1 0,9 Servis 34 30,9 Ameliyathane 20 18,1 Çalıştığınız birim: Poliklinik 18 16,3 Doğumhane 4 3,6 Acil 7 6,3 Yoğun Bakım 26 23,6 Medeni durum Evli 52 47,2 Bekar 58 52,7 Çocuk sayısı Çocuğu yok 80 72,7 1-2 çocuk 30 27,2 Kan bağınız olan Evet 14 12,7
başka akrabanızda 94 85,4 meme kanseri var Hayır mı? Toplam 110 100 Katılımcıların %52,7 si bekar, %72,7 sinin çocuğu bulunmadığı ve kan bağı olan akrabalarında %85,4 ünde meme kanseri olmadığı belirlendi. Tablo 2: Katılımcıların Meme Kanseri İle İlgili Bilgi ve Uygulamalarının Dağılımı Özellikler n % Anneniz ya da kardeşlerinizden birinde meme kanseri varsa, sizin meme kanserine yakalanma olasılığınız artar mı? Sizce meme kanseri hangi yaş grubunda daha sık görülür? Menopoza girmiş bir kadının meme kanserine yakalanma riski azalır mı? Sizce mammografi hangi sıklıkta çektirilmelidir? Sizce mammografi çektirmek zararlı mıdır? Evet 80 72,7 Hayır 30 27,2 Her yaşta kadında 28 25,4 20-30 yaş arası 5 4,5 30-40 yaş arası 38 34,5 40 yaşından sonra 39 35,4 Evet 21 19,09 Hayır 83 75,4 3 ayda bir 1 0,9 6 ayda bir 18 16,3 Yılda bir 73 66,3 2 yılda bir 8 7,2 5 yılda bir 5 4,5 Gerektikçe 3 2,7 Evet 13 11,8 Hayır 95 86,3 Memede ağrı 78 70,9 Memede ele gelen şişlik 105 95,4 Koltuk altında ele gelen şişlik 98 89,09 Meme başında içeri çekilme 68 61,8 Sizce meme kanserinin belirtileri hangileridir? (Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz) Meme başından kanlı akıntı 69 62,7 Meme başından sarı-beyaz akıntı 46 41,8 Tek memede şekil bozukluğu 71 64,5 Meme derisinde buruşukluk 39 35,4 Memede gerginlik hissi 43 39,09 Memede yara 38 34,5 Memede sıcaklık hissi 38 34,5 Hiçbir belirti olmayabilir 34 30,9 Toplam 110 100
Katılımcıların %72,7 si anne ve kardeşlerde meme kanserinin varlığında kişide meme kanseri olma olasılığı artar, %35,4 ü 40 yaşından sonra meme kanseri riski artar, %66,3 ü yılda bir mamografi çekilmeli, %86,3 ü mammografi çektirmenin zararlı olmadığını belirtti. Ayrıca meme kanseri belirtileri ile ilgili ifadeler ilk üç sırada %95,4 ü memede ele gelen şişlik, %89,09 u koltuk altında ele gelen şişlik, %70,9 u memede ağrı olarak cevaplandı. Tablo 3: Katılımcıların Meme Muayenesi İle İlgili Bilgi ve Uygulamalarının Dağılımı Özellikler n % Bir kadın Kendi Kendine Meme Muayenesine kaç yaşında başlamalıdır? 15 yaşında 25 22,7 20 yaşında 33 30 30 yaşında 19 17,2 İlk adeti gördükten sonra 33 30 Erişkin tüm kadınlar 104 94,5 Sizce kimler kendi kendine meme muayenesi yapmalı? Kendi kendinize meme muayenesi yapıyor musunuz? Yanıtınız "evet" ise, ne sıklıkta bu işlemi yapıyorsunuz? Kendi kendine meme muayenesini ayın hangi döneminde uygulamak gerekir? Kendi kendine meme muayenesi yapmıyorsanız; yapmama nedeninizi nedir? Ailesinde meme kanseri olanlar 1 0,9 40 yaşından sonra her kadın 1 0,9 Şikayeti olanlar 2 1,8 Diğer 1 0,9 Evet 85 74,2 Hayır 25 22,7 Her banyo yapışımda 34 30,9 Ayda bir 27 24,5 6 ayda bir 2 1,8 Yılda bir 0 0 Aklıma geldikçe 23 20,9 Her hangi bir gün 19 17,2 Adet bitiminden 5-7 gün sonra 71 64,5 Adet başlamasından 5-7 gün sonra 16 14,5 Adetin 1. günü 3 2,7 Bilmiyor olmanız 3 2,7 Zamanınızın olmaması 3 2,7 Meme kanserinin size olacağını düşünmemeniz 5 4,5 Meme kanserinin yaşlı hastalarda olacağını düşünmeniz 0 0 İhtiyaç duymamanız 7 6,3 Düşünmemeniz 19 17,2 Uğraşmak istememeniz 7 6,3 Sağlığınıza yeterli özeni göstermemeniz 11 10 Memelerinizin büyük olması 1 0,9
Daha önemli sorunlarınızın olması 2 1,8 Yandaki seçeneklerden doğru olanları işaretleyiniz? (birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz) Kendi Kendine Meme Muayenesini uygularken en uygun el tekniği nedir? Ailenizde ve yakın çevrenizde meme kanseri tanısı alan kişilerin olmaması 11 10 Unutmanız 16 14,5 Korkmanız 2 1,8 Erken olduğunu düşünmeniz 5 4,5 Ayna karşısında göğüsleri büyüklük ve eşitlik açısından incelemek ve değerlendirmek gerekir. 100 90,9 Her iki memenin gözle muayenesi yerlidir, elle muayeneye gerek yoktur. 11 10 Her iki memenin, düzenli olarak her ay, bir ayna karşısında gözle incelenmesi ve elle dokunulması 84 76,3 en doğru muayene şeklidir. Muayeneyi hem yatarak hem de ayakta ayna karşısında uygulamak gerekir. 68 61,8 Meme başında içeri doğru çökelme olması normal bir bulgudur 13 11,8 Meme başında içe doğru bir çökelme varlığı oluşursa hekime muayene olunmalıdır. 81 73,6 Göğüsün rengini ve meme dokusunu, göğüsten gelen akıntı varlığını değerlendirmek gereklidir. 94 85,4 Muayeneyi parmakların iç yüzeyleri ile memeyi kavrayarak, yumuşak hareketlerle yapmak gerekir 73 66,3 Muayeneyi el ile batırarak iyiye sıkarak yapmalı ve kitlenin varlığını anlamamız gerekir. 13 11,8 Yalnızca memeyi değil koltuk altını da elle muayene etmek gereklidir. 99 86,3 Gözle görülen, elle hissedilen herhangi bir değişikliği kontrol etmek ve gerektiğinde hekime başvurmak gerekir. 102 92,7 Elin ayası ile dairesel bir hareket 19 17,2 İki parmak ile yatay bir hareket 20 18,1 Birkaç parmak ile dairesel bir hareket 68 61,8 Elin ayası ile dikey bir hareket 1 0,9 Kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bir eğitime katılmak istermisiniz? Evet 80 72,7 Hayır 30 27,2 Toplam 110 100 Katılımcıların %30 u meme muayenesine 20 yaşında başlanması gerektiğini, %94,5 i erişkin tüm kadınların kendi kendine meme muayenesi yapması gerektiğini, %74,2 si kendi kendine meme muayenesi yaptığını, %30,9 u meme muayenesini her banyo yapışında yaptıklarını,
%64,5 i meme muayenesini adet bitiminden 5-7 gün sonra yaptıklarını, %17,2 si meme muyenesini neden yapmadıklarını düşünmediklerini belirtti. %61,8 i kendi kendine meme muayeninin el tekniğini doğru olarak yanıtladı ve %72,7 si bu konuda eğitim almak istediklerini belirtti. SONUÇ Katılımcıların çoğunun meme muayenesi yaptığı, meme muayenesi yapılması gereken zamanı ve tekniği doğru bildiği belirlendi. Ancak bu oranın hemşire olarak çalışan kişilerde artırılması gerektiği düşünüldü ve hizmet içi eğitim yapılması önerildi. KAYNAKLAR 1. Güner İ.C, Tetik A, Gönener HD. (2007). Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi ile İlgili Bilgi, Tutum ve Davranışların Belirlenmesi. Gaziantep Tıp Dergisi, 55-60. 2. Uzun Ö, Karabulut N, Karaman Z. (2004) Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesi İle İlgili Bilgi Ve Uygulamaları, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:7, Sayı: 1. 3. Kılıç S, Uçar S, Seymen E, İnce S, Ergüvenli Ö, Yıldırım A, Portakal, Kuru N (2006). Kendi Kendine Meme Muayenesi Bilgi Ve Uygulamasının GATA Eğitim Hastanesinde Görevli Hemşire, Hemşirelik Öğrencileri Ve Hastaneye Müracaat Eden Kadın Hastalarda Araştırılması, Gülhane Tıp Dergisi; 48: 200 204. 4. Beydağ Taşcı KD, Karaoğlan H (2007). Kendi Kendine Meme Muayenesi Eğitiminin Öğrencilerin Bilgi ve Tutumlarına Etkisi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (2). 5. Kum S., Göksu Alp U., Kelkitli E., Yücel İ (2004). Orta Karadeniz Bölgesinde Kendi Kendine Meme Muayene Sıklığı ve Etki Eden Faktörler Türk Onkoloji Dergisi, Cilt 19, Sayı 1, 24-27. 6. Dişcigil G, Şensoy N, Tekin N, Söylemez A (2007). Meme Sağlığı: Ege Bölgesinde Yaşayan Bir Grup Kadının Bilgi, Davranış Ve Uygulamaları, Marmara Medical Journal, 20 (1);29-36. 7. Koç Z, Sağlam Z (2009). Kadınların Meme Kanseri, Koruyucu Önlemler Ve Kendi Kendine Meme Muayenesi İle İlgili Bilgi Ve Uygulamalarının Belirlenmesi Ve Eğitimin Etkinliği, Meme Sağlığı Dergisi, Cilt: 5 Sayı: 1, 25-33. 8. Uzun Ö, Karabulut N, Karaman Z. (2004). Hemşirelik Öğrencilerinin Kendi Kendine Meme Muayenesi İle İlgili Bilgi ve Uygulamaları, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:7, Sayı: 1.
9. Dişcigil G, Şensoy N, Tekin N, Söylemez A (2007). Meme Sağlığı: Ege Bölgesinde Yaşayan Bir Grup Kadının Bilgi, Davranış Ve Uygulamaları, Marmara Medical Journal, 20(1); 29-36. 10. Dolgun E, Solak Kabataş M, Ertem G (2009). 20 Yaş ve Üzeri Kadınlara Kendi Kendine Meme Muayenesi Hakkında Verilen Planlı Eğitimin Etkinliğinin İncelenmesi, Meme Sağlığı Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 3. 11. Gölbaşı Z, Çetin R, Kalkan S, Durmuş T (2010). Üniversite Öğrencisi Kızların Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesi İle İlgili Bilgi Ve Davranışları, Meme Sağlığı Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2. 12. Aydın Avcı İ, Atasoy A, Sabah E (2007). Video İle Eğitimin Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesine Yönelik İnanç, Bilgi ve Uygulamalarına Etkisi, İ.Ü.F.N. Hem. Dergisi, Cilt 15 - Sayı 60: 119-128.
8