Nisan2016 N201611 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı DEĞERLENDİRME NOTU Vizesiz Seyahat İçin Gerekenler ve Türkiye nin Durumu (Metnin orijinali European Stability Initiative tarafından hazırlanmıştır.) AB ve Türkiye vize serbestliği sürecini 16 Aralık 2013 te başlattı. Yol haritası Türkiye nin tamamlaması gereken 72 koşul üzerine kurulu. Avrupa Komisyonu Türkiye nin bu koşullara uyumuna dair ilk raporunu 20 Ekim 201 te, ikinci raporunu (bir ana rapor ve bir ayrıntılı arka plan raporu olmak üzere) Mart 2016 da yayınladı. Komisyon bu raporlarda 72 koşula beşli bir sınıflandırma kullandı. Bu sınıflandırmayı beşli derecelendirmeye çevirdik (1: madde tamamlandı - 5: madde tamamlanmadı) ve ilerlemeyi görselleştirmek için 3 renk kullandık: yeşil, sarı, kırmızı. Yol haritasında kullanılan göstergeler (Tırnak içindeki ifadeler Komisyonun raporlarda kullandığı terimler): Şart tamamlandı : Derece 1 ve yeşil Şart neredeyse tamamlandı (yapılması gereken çok az işlem kaldı) : Derece 2 ve yeşil Şart kısmi olarak tamamlandı ancak geleceğe yönelik umut vaat ediyor (yapılması gereken çok iş var ancak Türk otoriteleri bu yönde önemli adımlar atıyor) ve Şart kısmi olarak tamamlandı ancak önemli ilerleme kaydedildi : Derece 3 ve sarı Şart kısmi olarak tamamlandı (yapılması gereken çok iş var, ancak bunları yerine getirmek için bir çaba harcandığı gözlenmiyor) : Derece ve kırmızı Şart tamamlanmadı (Türkiye şartı yerine getirmekten çok uzak) : Derece 5 ve kırmızı www.tepav.org.tr 1
FAALİYET ÖNCELİKLERİ (Mart 2016) Türkiye Ekim 201 ten beri vize serbestliği için gereken 72 şartı yerine getirmek ile ilgili ciddi ilerleme kaydetti. An itibariyle 37 şart yerine getirilmiş durumda ve 23 ü ile ilgili ciddi çalışmalar sürüyor. Ancak 12 maddede hiçbir ilerleme kaydedilmemiş veya çok az ilerleme gösterilmiş durumda. Ekim 201 Mart 2016 Yeşil Kategori 22 37 Sarı Kategori 23 Kırmızı Kategori 27 12 Kırmızı kategoride yer alan ve 18 Mart ta AB ve Türkiye varılan anlaşmada öngörüldüğü gibi Türkiye nin vize serbestliği için 2016 Haziran ın sonuna kadar tamamlamakla yükümlü olduğu 12 şart: Blok 1: Belge Güvenliği 6. Sahte belgelerle ilgili bütün pasaport örnekleri, vize formları ve belgelerle ilgili bilgi değişimi, AB ile doküman güvenliğinde işbirliği Blok 2: Göç İdaresi 22. Bütün AB üye ülkelerinin vatandaşlarına Türk topraklarına vizesiz giriş hakkı Blok 3: Kamu Düzeni ve Güvenliği 5. EUROPOL ile Operasyonel İşbirliği Anlaşmasının yapılması ve uygulanması 56. Kişisel verilerin korunmasına dair AB standartlarında yasa çıkarılması ve uygulanması 36. Organize suçlarla mücadele etme ve insani ve finansal kaynakları korumaya dair Ulusal Strateji ve Eylem Planına devam edilmesi ve tamamlanıp yürürlüğe konulması 2. Yolsuzlukla mücadeleye dair Ulusal Eylem Planının ve GRECO'nun (Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu) tavsiyelerinin (I., II. ve III.) uygulamaya konmaya devam edilmesi 5. EUROJUST (AB Hukuki İşbirliği Ünitesi) ile işlevsel ilişkilerin geliştirilmesi 6. Çocuk kaçırılmasına dair 1980 Lahey Anlaşmasının uygulanmasına devam edilmesi, ebeveyn sorumluluğu ve çocukların korunmasına dair 1996 ve 2007 Lahey Anlaşmalarının kabul edilmesi 7. AB üyesi ülkelere suçluların iadesi de dahil olmak üzere cezai meselelerde etkili hukuki işbirliği sağlanması 5 5 5 www.tepav.org.tr 2
Blok : Temel Haklar 65. Organize suçlar ve terörizm, bunların mahkemelerce, güvenlik ve kolluk kuvvetlerince yorumlanmasına dair hukuki çerçevenin özgürlük ve güvenlik, adil yargılanma, ifade özgürlüğü ve toplanma haklarını garanti altına alacak şekilde - AİHM, AİHM içtihatı, AB müktesebatı ve AB üye ülkeleri uygulamaları ile uyumlu olarak - revize edilmesi. Blok 5: Düzensiz Göçmenlerin Geri Kabulü 66. Üye ülkelerle var olan geri kabul anlaşmalarının gerekliliklerinin 68. AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşmasının tüm hükümleriyle uygulamaya konulması SKOR TABLOSUNUN TAMAMI Blok 1: Belge Güvenliği 6. Sahte belgelerle ilgili bütün pasaport örnekleri, vize formları ve belgelerle ilgili bilgi değişimi, AB ile doküman güvenliğinde işbirliği 1. AB ve ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı) standartlarıyla uyumlu olacak şekilde makinede okunabilir biyometrik seyahat belgelerinin kullanımına devam edilmesi ve AB standartlarına uygun olacak şekilde biyometrik pasaportların kullanılması 5. Kimlik kartlarının güvenliğin yüksek seviyede sağlanması, başvuru ve verilişlerine dair net prosedürlerin tanımlanması 2. Kimlik belgelerinin ve pasaportların kişiselleştirilmesi, dağıtımı ve onaylanmasının entegrasyon ve güvenliğinin temin edilmesi 3. Kimlik, pasaport ve vizelerle ilgilenen memurlar için yolsuzluğa karşı eğitim programları ve etik kodların sağlanması. Kayıp ve çalıntı pasaportlarla ilgili Interpol/LASP veri tabanına rapor edilmesi. 7. Medeni durumun ve kayıt sürecinin entegresi ve güvenliğinin temin edilmesi ile ilgili adımların atılması ve uygulamaya koyulması Blok 2: Göç İdaresi 22. Bütün AB üye ülkelerinin vatandaşlarına Türk topraklarına vizesiz giriş hakkı 9. Türkiye'nin 2006 IBM stratejisi ve Schengen Sınır Kodu ve Schengen Kataloğu prensipleriyle uyumlu olacak şekilde dış sınırlarda insanların hareketine ve sınırlardan sorumlu kurumların organizasyonuna dair mevzuat çıkarılması ve uygulanması 15. Komşu AB üyeleriyle, özellikle sınır kontrolünde, iş birliği sağlanması 201 Ekim 2016 Mart 2 1 5 5 3 www.tepav.org.tr 3
8. Özellikle AB üyeleriyle olan sınırlarda sınır kontrolü yapılması ve yasadışı geçişlerin önüne geçilmesi 21. AB'ye yasadışı göçün ana kaynağı olan ülkelere karşı Türk vize politikasının AB Müktesebatına uydurulması 29. Göç akımlarını (hem düzenli hem yasadışı) gözlemek ve yasadışı göç ve bunun kaynaklandığı ülkelere dair durum raporu geliştirmek üzere bir mekanizma kurulması 31. Türkiye'ye ve AB'ye yönelik yasadışı göçün kaynağını oluşturan ülkelerle iade anlaşması yapmaya çalışmak ve yürürlüğe koymak 10. Sınırlarda bulunan bütün kontrol noktalarında, özellikle AB üyeleriyle sınır olan noktalarda, iyi eğitimli görevlilerin, altyapının, ekipmanın ve teknolojik gerekliliklerin teminini sağlamak üzere bütçesel ve gerekli diğer adımların atılması 12. Sınır idaresinde görevli personele yönelik yolsuzluğa karşı eğitim programlarının hazırlanması ve etik kodların oluşturulması 20. Yasadışı göçün kaynağı olan ülkelerin vatandaşlarına Türkiye'ye gelişin zorlaştırılması 2. Geri Göndermeme İlkesi ne, AİHS e, sığınma talep etme ve koruma edinebilme ilkelerine saygı duyulmasını sağlamak ve BMMYK mandasının Türkiye sınırları içerisinde kısıtlama olmaksızın yerine getirilebilmesi için, AB Müktesebatı ve 1951 Mülteci Anlaşması nın ve coğrafi sınırları kaldıran Protokol ünün mevzuatlarının benimsenmesi ve 26. Sığınmacı ve mültecilerin uygun bir şekilde alınması ve korunması için gerekli altyapı ve kaynakların sağlanması 3. Sınır dışı edilen üçüncü ülke vatandaşlarının gönüllü olarak dönmesine müsaade etme 35. Hukuki yardım ve destek, adil şekilde gözaltına alma şartları ve çıkarma işlemleri sunarken, yasadışı yollarla ülkeye giren veya ülkede yaşayan üçüncü ülke vatandaşlarının sınır dışı edilmesinin uygun bir şekilde yapılabilmesi için altyapı (ıslahevleri dahil) temin etmek ve bunlardan sorumlu organların güçlenmesinin sağlanması 27. Mülteci statüsü verilen kişilere kendilerine yetebilecek durumda olma, kamu hizmetlerinden yararlanma, sosyal haklara sahip olma ve Türkiye'ye entegre olma olanağı verilmesi 28. AB nin ve Avrupa Konseyi nin göç idaresi standartları ile uyumlu olarak yabancılar için giriş, kalış ve çıkış kuralları ve yasadışı yollar ile ülkeye giren veya ülkede yaşayan yabancıların kabul, geri dönme kurallarının ve haklarının benimsenmesi ve 30. Türkiye'ye yasadışı göçü kolaylaştıran faktörlerin hedef alınması, organize edilmiş veya kolaylaştırılmış yasadışı göçe karşı mücadelede kapasitenin artırılması 16. Türkiye'nin konsolosluk ve sınırlarında çalışan personele belge güvenliği için eğitim verilmesi ve Türk Vize Bilgi Sisteminin geliştirilmesi 3 3 3 www.tepav.org.tr
8. Sınırlarda ve gümrüklerde görevli personel ve kolluk kuvvetleri arasında işbirliği ve bilgi paylaşımının güçlendirilmesi 17. AB açısından güvenlik ve göç etme riski taşıyan ülke vatandaşlarına sınırlarda vize verme uygulamasının kaldırılması 18. Damga vizelerin kullanımının durdurulması ve yüksek güvenlik özellikleri taşıyan yeni Türk yapışkan tip vizelerin kullanılmaya başlanması 23. Taşıyıcı firmaların yaptırım (yasa ihlali sonucunda verecekleri cezaların) sorumluluklarını tanımlayan yasaların benimsenmesi ve 25. Mülteci statüsünün belirlenmesi için bir kurumun kurulması, mahkemede hukuki bir çözüm olanağının sağlanması ve sığınmacı ve mültecilere güvenlik ve yardım sağlanması 32. Eğitim programları da dahil olmak üzere göç idaresi için yeterli kaynakların sağlanması 19. Havaalanlarında transit vizelerin kullanımının uygulamaya konulması 33. Yasadışı olarak ikamet eden üçüncü ülke vatandaşlarının etkili bir şekilde sınır dışı edilmesinin sağlanması 13. FRONTEX ile imzalanan Mutabakat Antlaşmasının yürürlüğe konması 1. Sınır kontrolünün Uluslararası Mülteci Hukukuna uygun olarak gerçekleştirilmesi Blok 3: Kamu Düzeni ve Güvenliği 5. EUROPOL ile Operasyonel İşbirliği Anlaşmasının yapılması ve uygulanması 56. Kişisel verilerin korunmasına dair AB standartlarında yasa çıkarılması ve uygulanması 36. Organize suçlarla mücadele etme ve insani ve finansal kaynakları korumaya dair Ulusal Strateji ve Eylem Planına devam edilmesi ve tamamlanıp yürürlüğe konulması 2. Yolsuzlukla mücadeleye dair Ulusal Eylem Planının ve GRECO'nun (Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu) tavsiyelerinin (I., II. ve III.) uygulamaya konmaya devam edilmesi 5. EUROJUST (AB Hukuki İşbirliği Ünitesi) ile işlevsel ilişkilerin geliştirilmesi 6. Çocuk kaçırılmasına dair 1980 Lahey Anlaşmasının uygulanmasına devam edilmesi, ebeveyn sorumluluğu ve çocukların korunmasına dair 1996 ve 2007 Lahey Anlaşmalarının kabul edilmesi 7. AB üyesi ülkelere suçluların iadesi de dahil olmak üzere cezai meselelerde etkili hukuki işbirliği sağlanması 55. İlgili uluslararası veri güvenliği anlaşmalarının imzalanması, onaylanması ve yürürlüğe konulması 2 3 1 3 1 3 1 2 1 5 5 5 5 www.tepav.org.tr 5
38. İnsan ticareti mağdurlarının uygun bir şekilde alınması ve korunmasını sağlamak için gerekli altyapı ve kaynakların tedarik edilmesi ve sosyal ve mesleki entegrasyonlarının desteklenmesi 3. Önemli meselelerdeki hukuki işbirliğine dair uluslararası anlaşmaların yürürlüğe konulması ve uygulanması. Hakimlerin ve savcıların AB üyesi ülkeler ve bölge ülkeleriyle cezai meselelerde işbirliğini güçlendirecek adımların atılması 37. Avrupa Konseyi'nin İnsan Kaçakçılığına Karşı Avrupa Konvansiyonu'nun imzalanması ve onaylanması; bununla ve AB Müktesebatının insan kaçakçılığına dair olan kısımlarıyla uyumlu mevzuat çıkarılması ve uygulanması; kaçakçıların cezalandırılması ve kurbanlara yardım ve koruma sağlanması 39. Avrupa Konseyi'nin Aklama, Arama, El Koyma ve Terör Finansmanıyla ilgili Anlaşmasının onaylanması ve bununla ilgili mevzuat çıkarılarak uygulanması ve Mali Eylem Görev Gücü'nün önerilerini yürürlüğe koyacak düzenlemenin gerçekleştirilmesi 0. Avrupa Konseyi'nin Siber Suçlarla ilgili Anlaşması'nın onaylanması ve yasalaştırılması 1. Uyuşturucu ve uyuşturucu bağımlılığına karşı Ulusal Strateji ve Eylem Planlarının uygulanmalarına devam edilmesi; EMCDDA (Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı Gözlem Merkezi) ile işbirliği 52. MASAK'ın (Mali Suçları Araştırma Kurulu) kapasitesinin güçlendirilmesi ve kurumun AB üyelerindeki mali istihbarat birimleriyle işbirliğinin geliştirilmesi 8. İlgili kolluk kuvvetleri -sınır muhafızları, polis, gümrük memurlarıve hukuki otoritelerin işbirliğinin sağlanması 9. Kolluk kuvvetlerinin bölgesel işbirliğinin güçlendirilmesi, ikili ve çoklu operasyonel işbirliği anlaşmalarının yürürlüğe konması, AB üye ülkelerinin kurumlarıyla bilgi paylaşımı 53. EUROPOL ile yapılan Stratejik Anlaşmanın yürürlüğüne devam edilmesi 3 2 50. Kolluk kuvvetlerinin sınır aşan suçlarla, seyahat belgesi sahteciliği de dahil olmak üzere, daha etkili mücadele edebilmesi için operasyonel ve soruşturma kapasitesinin güçlendirilmesi 51. OLAF ve EUROPOL ile Euro'da sahteciliğe karşı işbirliği Blok : Temel Haklar 65. Organize suçlar ve terörizm, bunların mahkemelerce, güvenlik ve kolluk kuvvetlerince yorumlanmasına dair hukuki çerçevenin özgürlük ve güvenlik, adil yargılanma, ifade özgürlüğü ve toplanma haklarını garanti altına alacak şekilde - AİHM, AİHM içtihadı, AB müktesebatı ve AB üye ülkeleri uygulamaları ile uyumlu olarak - revize edilmesi www.tepav.org.tr 6
63. Romanların eğitimde, sağlık hizmetlerinde, kimliklerinde, barınmalarında, istihdamında ve sosyal hayata katılımında marjinalleşmelerini ve dışlanmalarını ortadan kaldırmayı hedefleyen 3 politikaların geliştirilmesi ve uygulamaya koyulması 6. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ve 7 numaralı ek protokollerinin onaylanması 3 61. Türkiye'de ikamet eden mültecilerin ve devletsiz insanların kimlik sahibi olmalarının kolaylaştırılması 2 1 57. Türk vatandaşlarının hareket özgürlüğünün hukuksuz ve ayrımcı kısıtlamalara maruz kalmamasının sağlanması ve gerektiğinde kapsamlı soruşturma yürütülmesi 58. Türk vatandaşlığına geçişin şartlarına dair bilgi sağlanması 59. Kişisel bilgi değişimi şartlarına dair bilgi sağlanması 60. Tüm vatandaşlara seyahat ve kimlik belgelerine ulaşımın temin edilmesi 62. Türkiye'de ikamet etmek isteyen yabancılara kayıt için gerekli bilgilerin sağlanması ve ilgili yasaların eşit ve şeffaf bir şekilde uygulanmasının sağlanması Blok 5: Düzensiz Göçmenlerin Geri Kabulü 66. Üye ülkelerle var olan geri kabul anlaşmalarının gerekliliklerinin 68. AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşmasının tüm hükümleriyle 70. Geri kabul işlemleriyle ilgilenecek otoritenin kapasitesinin güçlendirilmesi 71. Geri kabul işlemlerinin iç hukuk ve AB kişisel veri koruma gereklilikleri doğrultusunda gerçekleştirilmesi 72. Geri kabul istatistiklerinin derlenmesi ve üye ülkelerle ve Avrupa Komisyonuyla paylaşılması 69. AB üye ülkelerinde yasadışı olarak ikamet eden Türk vatandaşlarının, üçüncü ülke vatandaşlarının ve devletsiz insanların belirlenmesi ve geri gönderilmesi için gerekli iç düzenlemelerin yapılması ve yürürlüğe konulması; başka ülkelere geri gönderilen insanların geçişinin kolaylaştırılması 67. 21 Haziran 2012'de parafe edilen AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşması'nın onaylanması 5 5 2 www.tepav.org.tr 7