VETERĐNER HALK SAĞLIĞI AÇISINDAN EKOSĐSTEM SAĞLIĞININ ÖNEMĐ [ Sağlık Dünyası Dergisinin 1 Ocak 2009, Yıl:1, Sayı:1 de yayınlanmıştır. ] Adnan SERPEN Veteriner Hekim ĐZMĐR Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Sekreterya Görevlisi E-Mail: adnanserpen@ttmail.com -adnanserpen@hotmail.com-adnanserpen@mynet.com-adnanserpen@yahoo.com Giriş: II.dünya savaşı ve onu takip eden kritik süreçte hayvan sağlığının,veteriner hekimlik mesleğinin önemli çekirdek yetki ve sorumluluklarından olduğunu hesaba katan hükümetler uyguladıkları politika lara bağlı olarak tarım ın içinde değerlendirmeleri sonucunda veterinerler istemedikleri halde halk sağlı ğı hizmetlerinden uzak kalmağa devam etmişler,ta ki savaşı izleyen yıllarda ortaya çıkan Halk Sağlı ğı anlayışı,diğer bazı meslekler yanında veteriner hekimliğinde,insan sağlığı konusundaki önemini or taya çıkarmıştır.ii.dünya Savaşı sonrasında,1946 yılında DSÖ tü kurulmuş ve 1948 yılında kendi ana yasasında sağlığı; Sağlık,yalnız hastalık ve sakatlığın olmaması değil bedence,ruhça ve toplumsal yön den tam bir iyilik durumudur şeklinde tarif ederek işe başlamıştır.halk Sağlığı Yönetimi Konusun da D.S.Ö uzman komitesince 1952 yılında yapılan Halk Sağlığı tarifinin Winslow un tanımından pek far kı yoktu.veterinerlik ve halk sağlığı arasındaki ilişkinin farkına varılması ve bu ilişkiye bağlı sıkı çalış ma ortamının yaratılması dikkate alınarak o tarihlerde ABD de Amerikan Halk Sağlığı Hizmetleri Đleti şilebilir Hastalık Merkezi olarak bilinen bu kuruluşun ismi, Hastalık Kontrol ve Önleme Merke zi [Center For Disease Control and Prevention (CDC)] olarak değiştirilmiş ve bir veteriner hekim virolog olan Prof.Dr.Martin.M.Kaplan dünyada ve USA de ilk VHSÜ ( Veteriner Halk Sağlığı Ünitesi ) ni bu kuruluşun bünyesinde kurmuştur.2006 yılı itibariyle CDC de 88 tane veteriner hekim çalışmak tadır. VHS nın ortaya çıkışı ve Çevre Sağlığı ile ilişkisi: Veterinerlik ve halk sağlığı arasındaki sıkı çalışma ortamının yaratılmasına olan ihtiyaç çizelge- 1 de detayları görüldüğü üzere sektörel ilişkiler çerçevesinde veterinerliğin ; a- WHO [ DSÖ ( Dünya Sağlık Örgütü )] nde yer alan uzman gruplar ve ulusal gıda kontrol stan dartları, b- Beslenme ve salgın hastalıklar, c- Kuduz hastalığının kontrolu, d- Kırsal alanda yapılan halk sağlığı çalışmaları, e- Laboratuvar hizmetleri ve insan hastalıklarına yönelik araştırmalar ın halk sağlığına olan etkile ri,zamanın tüm özel kuruluşlarınca defalarca gündeme getirilmesi sonucunda kabul görür.bu yaklaşı mın sonucunda II.Dünya Savaşı ve onu takip eden kritik zaman zarfında veterinerlik ve halk sağlığı ara sındaki sıkı çalışma ortamının yaratılmasına olan ihtiyaç ile diğer halk sağlığı kuruluşları arasında müş terek bir çalışma ortamının yaratılmasının önemi anlaşılması üzerine Prof.Dr.Vet.Hekim Martin M.Kap lan 1948 yılında DSÖ de halk sağlığı anlayışının hayata geçirilebilmesi amacıyla altyapısını hazırla mak üzere görevlendirilir.günümüzdeki çağdaş halk sağlığının alt yapısını hazırlamasının yanında vete rinerlik hizmetlerinin halk sağlığına olan katkılarını da dikkate alarak,insan sağlığının en iyi şekilde ko runabilmesi ve halk sağlığı hizmetlerinin daha etkin hale getirilebilmesi için VHS ( Veteriner Halk Sağ lığı ) nı organize ederek ilk VHS programını oluşturarak ayni zamanda VHS nın direktörlük görevine getirilir.đşte VHS böyle bir süreçle dünyada başlamış ve genel halk sağlığı (GHS) içindeki yerini almış tır.kaynağını epidemiyolojik inceleme ve kontrol metotlarından alarak ilk bakışta genel olarak hayvan 1
hastalıklarının muayene ve kontrol edilerek gıda üretimi ile olan ilişkisinden hareketle başlamış,gittikçe gelişerek hayvan popülasyonlarına karşı oluşturulan oryantasyon sonucunda ortaya çıkarak günümüze kadar süre gelmiş olup bugün geldiği nokta Tek Tıp Tek Sağlık konsepti ( One Medicine, One Health Concept ) dir. VHS, DSÖ ne göre; veterinerlik biliminin insanın mantıksal,fiziksel ve sosyal yapısına o lan katkıların tümüdür şeklinde tanımlanarak ifade edilmektedir.1948 yılında DSÖ deki bu yapı lanma üzerine ülkelerin çoğu veterinerlik ile diğer halk sağlığı kuruluşları arasında sektörler arası ortak bir çalışma ortamının yaratılmasının önemini anlamaları üzerine harekete geçerek kendi ülkeleri bünyesinde gerekli yapılanmayı ve örgütlenmeyi gerçekleştirirler.vhs nın faaliyet ve ilgi alanı içinde ekosis tem sağlığı önemli bir yere sahiptir.çünkü DSÖ nün sağlık tanımına baktığımızda; bir birey ya da grubu,bir yandan ilgi ve ihtiyaçlarını belirleyerek bunları tatmin edebilme,diğer taraftan da çevreyi de ğiştirme ve onunla baş edebilme yetisi olarak tarif etmektedir.dolayısıyla sağlık,günlük hayatın amacı olarak değil aracı olarak görülmekte olup,fiziksel yeterliliğin yanı sıra sosyal ve kişisel kaynak ları da önemseyen pozitif bir kavramdır.sağlık kavramının çevreyi de içine alacak şekilde genişletil mesi demek,eğer insan ilişkilerini yönlendirmede de faydalanılmak isteniyorsa,öznel ve insanlar tarafın dan değer atfedilen unsurlarında buna dahil edilmesi anlamını taşımaktadır.o nedenle çevresel karar lar;biyofiziksel ve çevresel,etik,sosyo-ekonomik ve politik,genetik ve biyolojik,ekolojik,yaban hayat ve estetik v.s faktörleri de göz önünde bulundurmayı gerektirmektedir.sağlık paradigmasını çevreye uygu larken zamansal ve uzamsal konularda esnek olmayı gerektirmektedir.bu bağlamda DSÖ nün sağlıkla ilgili yapmış olduğu tespit ve değerlendirmesinden yola çıkarak sağlığı çevre açısından ele aldığımızda, çevre sağlığı:belli bir ekosistem ve onun ilgili unsurlarının insan faaliyetlerini destekleyen ve tüm organizmaların popülasyonlarının sürdürülebilirliğini koruyabilir olmasını kapsamaktadır.dolayısıyla çevre sağlığı;ekosistemin insan kaynaklı müdahalelere karşı baş edebilme yeterliliğini içermekte dir.bu baş edebilmenin amacı sadece koruma ile sınırlı kalmayıp yukarıda bahsedildiği gibi sosyal,etik, biyolojik ve estetik v.s edinimler arasında belli bir denge oluşturmaktır. Ekosistem Sağlığı Konsepti neden VHS ile ilişkilidir?: Çevre sağlığı konsepti toplumun pek çok kesiminde ciddiyetle alınsa da,tarım konseptini oluştu ran bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetlerinden biri ile uğraşan yetiştirici ve üreticilerin bu konuda bi linçli olduklarını ve ciddiye aldıklarını söylemek çok zor.o nedenle şekil-1 de görüldüğü gibi tarım kon septini oluşturan hayvansal üretim faaliyet alanında,gerek hayvan hastalıkları,gerek ise hayvan hastalık larından kaynaklanabilecek halk sağlığı sorunları ekosistem ile doğrudan ilgili olduğu için ekosistem sağlığını gündeme getirmektedir.ekosistem konsepti bütünsellik içinde ele alınmayı gerektirmektedir. Bu bütünsellik iç ve dış baskılara karşı kendi kendini düzenleyebilen dinamik,istikrarlı olabilme kapasi tesini içermekte olup ayni zamanda sağlıklı ekosistemi ifade eder.tarım konseptini oluşturan bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetleriyle uğraşanlara baktığımızda sürdürülebilirlik daha çok şekilsel ve for mel bir sorun olarak algılandığından, sürdürülebilir bir gelişme ve sürdürülebilir tarım gibi kav ramların anlaşılmazlığı ancak sağlık paradigmasının bu kavramlara bilinçli bir şekilde uygulanmasıyla önlenebilir.çünkü sürdürülebilir tarıma yönelik amaçlar doğal kaynakları ve üretkenliği arttırmaya,ne gatif çevresel etkileri azaltmaya,minimum girdi kullanarak üretimi optimal duruma getirmeye,çiftçilere makul ekonomik dönütler sunmaya,insanların yiyecek ihtiyacını karşılamaya,çiftçi ailelerinin,işçilerin ve toplulukların sosyal gereksinimlerini karşılamaya,etik ve estetik olarak çiftçilik uygulamalarını geliş tirmeye yönelik amaç ve hedeflerdir.bu amaçların entegrasyonu bir ekosistem yaklaşımını gerektirmek tedir.đşte bu noktadan hareketle,hayvansal üretim faaliyeti veterinerlikle doğrudan ilişki içinde olmasın dan dolayı çizelge-1 de görüldüğü üzere veteriner halk sağlığını yakından ilgilendirmektedir.ekosistem sağlığının ne olduğunu açıklamadan önce ekosistemin ne olduğuna bakmamız gerekmektedir. Günümüz dünyasında tahminen bir milyar dolayında canlı yaşamaktadır.dünya üzerindeki bu canlı topluluğunda türlerin birbirleriyle ve çevreleriyle olan komplike ve karmaşık ilişkileri ekoloji kav ramı içinde ele alınmaktadır.çevre biliminin ana kavramı olan ekoloji,canlıların yaşam temellerini,dola yısıyla doğayı korumanın ilkelerini öğreten disiplinler arası bilim dalı olmakla birlikte ekosistem bili 2
mini de kapsar.ekoloji sözcüğü ilk defa Alman Biyoloji Uzmanı Ernst Haecskel tarafından 1869 da kul lanılmıştır.ernst Haeckel,organizmaları ve çevrelerine ait karşılıklı ilişkileri bir kavram olarak ele almış ve tanımlamıştır.bu ekolojik ilişkiler ağı yalnız düşündüğümüz gibi olmayıp,düşünebildiğimizden de çok karışıktır.bu karmaşıklık,geniş ve kapsamlı konuların incelenme zorunluluğunun doğması üzerine ekoloji bilim dalının günümüzde alt bilim dalları oluşturacak şekilde genişlemesine neden olmuştur. Bunların başlıcaları;hayvan ekolojisi,bitki ekolojisi,insan ekolojisi,tıbbi ekoloji,karasal ekoloji,deniz ekolojisi,toplum ekolojisi,kent ekolojisi v.s dir.ekolojinin birtakım alt dallara ayrılması, ekolojiyi disip linler arası bir bilim dalı haline gelmesini sağlamıştır. 1935 ler de ki klasik ekoloji tanımı dahilinde ki Yerel Toplumun Gelişmesi Ulusal Planlama Uluslar arası Đşbirliği Programları Eğitim Tarım ve Halk Sağlığı arasındaki veteriner irtibatı Halk Sağlığı Yönetimi Araştırma Tarım ve Biyoloji Enstitülerinde Ve teriner çalışmaları Veteriner uygulayıcılar tarafın dan, kırsal halk topluluklarına kırsal halk sağlığı ve tarımsal uygulamaları Acil Tıbbi Servis Hizmetleri Güçlü Ekonomi Yeterli Đnsan Beslenmesi Hayvansal Protein Üretimi Evcil hayvanlara yönelik vahşi hayvan hastalıkla rıyla mücadele Hayvancılık Endüstrisinde verimlilik Tarım Bilimleri Hayvan Hastalıklarının eradikasyon ve kontrolu,koruma Đnsanlara yönelik evcil hayvan hastalıklarıyla mücadele VETERĐNER HEKĐMLĐK GIDA HĐJYENĐ Hayvan Hastalıkları ve Zoonozların Bildirilmesi Đnsan Hastalıklarının Kontrolu ve Koruma Halk Sağlığı Đnsan Hastalıklarının Epidemiyolojik incelenmesi Tıp ve Halk Sağlığı kurumlarında veteriner uygulamaları Eğitim Hayvan Sağlığı Araştırma Askeri Hekimlik Araştırma Çevre Sağlığı Halk Sağlığının Gelişmesi Çizelge-1: Veteriner Hekimlik mesleğinin tarım,çevre ve sağlık arasındaki ilişkisi,veteriner hizmetlerinin bu ilişkideki yeri ( SCHWABE 1969 ) ki çevre anlayışı,günümüzde ekolojik ortamda geriye dönüşümü olmayacak şekilde yaşanan akıl almaz tahribata bağlı olarak ortaya çıkan çevre sorunları nedeniyle değişmiştir.bu nedenledir ki,dünyada çev 3
re sorunlarının çözümüne yönelik gelişen çevre bilimi interdisipliner bütünlük içinde ele alınarak Sa yın Prof.Dr. W. H. Matthevs in UNEP (Birleşmiş Milletler Uluslararası Çevre Programlama Grubu ) tarafından 1976 yılın da yayınlanan Resource Materials or Environmental Management and Educa tion adlı yayınında da belirttiği gibi yalnız Çevre Mühendisliği ni değil bu interdisiplin içine; tıp, ve terinerlik, eczacı, kimya, fizikçi, ormancı, ziraatçi, biyolog, hukuk, çeşitlik, mühendislik dallarını, mi mar, jeolog,mimar,öğretmen,hatta işletmeci ve sosyolog v.s lar da dahil olmuş ve olmaktadır.o neden le çevre konusunda bu interdisiplinlere mensup mesleklerden hangi lisansı bitirmiş olursa olsunlar te melde ve her şeyden önce,insanı da içine alandır.çevre biliminin araştırma alanı,doğanın yapısı ve işle yişini kapsar. Veterinerlik ve Ekosistem: Veterinerlik açısından baktığımızda veteriner hekimler görevlerini yaparken zaten meslekleri gereği çevrede biyolojik ilişkilere ait bilgilerin yer aldığı Çevre Biyolojisi ni bilmek zorunluluğu bu lunmaktadır.çünkü veterinerlik mesleği sürekli doğa şartları,insan ve hayvanla yüz yüze,iç içe çalışma yı gerektirmektedir.bu beraberlik hem kırsal,hem kentsel,hem de yaban hayat alanlarında olmaktadır. Ekolojik sistemde geriye dönüşü olmayacak şekilde ortaya çıkan çevresel sorunlar,hayvanlarda veya hayvanlardan kaynaklanan insanlardaki sağlık sorunlarının veya oluşabilecek sağlık veya ekoloji sağlı ğı sorunlarının bertaraf edilip çözülebilmesi açısından veterinerlik mesleğine almış oldukları eğitimleri gereği önemli rol düşmektedir.çünkü şekil-1 de görüldüğü gibi ekosistem içinde adeta birbiriyle iç içe olan interdisipliner kapsam içindeki bu alanları insan ve hayvan;çevreyi,besin i ve su yu ortak bir şekil de paylaşarak kullanmaktadır.bu paylaşım sırasında çıkabilecek istenmeyen,insan ve çevrenin korun ması dahil çevresel toksikasyon a veya çevresel biyolojik bulaşlara bağlı ekosistem sağlığının bozulma Halk Sağlığı Veterinerlik (Hay.Sağlığı) Ekosistem Besin Üretim Sistemleri Şekil-1:Veteriner Hekimliğin diğer interdisipliner alanlarla ilişkisi ( KING,2004 ) sı sonucunda oluşabilecek genel halk sağlığı problemlerin çözümünde,veteriner hekimler,veteriner bili mi doğrultusunda veteriner halk sağlığı çerçevesinde kendilerine tanınan uluslararası evrensel kurallar, 4
yasallıklar ve antlaşmalar çerçevesinde bulundukları ülkenin ulusal iç hukukuna göre düzenlenmiş ya sal sorumluluklar çerçevesinde doğrudan etkili,yetkili ve görevlidir. Ekosistemler,kapladığı alanın genişliği,içindeki canlılar topluluğunun özelliği,enerji kaynakları, insan etkisinin derecesine,egemen yaşam ortamına ve işlevlerine göre büyük farklılıklar gösterir.bir e kosistemde,özellikle insan tarafından yapılan müdahaleler,o ekosistemin sahip olduğu doğal etkenler ta rafından yok edilemez ise sistem doğal dengesini kaybeder,ekosistem sağlığı bozulur ve tümüyle farklı bir bio-ekosistem ortaya çıkar ki buna antropojen ekosistemi denir.örneğin;insan ve hayvan için elzem olan su ve besin maddelerinin üretim alanlarındaki temizlikle ilgili besin güvenliği özelliklerinin kay bolması,bazı istenmeyen hastalık hallerinin ortaya çıkması v.s.antropojenik ekosistem içinde kırsal, kentsel ve yaban hayat ekosistemi yer alır.đnsan yerleşim alanlarının bulunduğu kentsel ekosistem;insa nın içinde yaşadığı ve çalıştığı ekosistemi içerir.kentlerde yaşayan insanlar bu ekosistem içinde yer al maktadır.đnsanın yer aldığı başta şehir,kasaba ve köyler kırsal ve kentsel ekosistem içinde beraberinde (evinde,işinde,sokakta,tarlada) hayvan veya hayvanlarla birlikte yaşadığı için hayvan ekolojisiyle de doğrudan ilişki halindedir.tüm bu ekosistemler içinde ister hayvan,ister insan ve hatta ister bitki olsun her canlı belli bir ortam içinde hayatını sürdürmek zorundadır.bu ise beraberinde canlının bulunduğu ortamı ve çevresi ile temel ilişkilerinin prensiplerini ve şartlarını oluşturur.her canlı ortam ve çevresi ile uyum sağlayabildiği,ahenk kurabildiği oranda,o ortamda canlılığını ve hayatını sürdürebilir.böyle ce,günümüzün çevre sorunları uygulamalı ekolojinin ana konuları arasına girmiştir.özellikle 1960 lı yıllardan itibaren çevre sorunları ekolojik konular için de gittikçe artan oranlarda yer alarak ağırlığını hissettirmesi sonucunda bugün ekolojik sorunlar çevre sorunlarıyla özdeşleşmiştir.bugün bir ekosiste min sağlığının ve bütünlüğünün en önemli göstergesi vahşi ve evcil hayvanların sağlığıdır.dolayısıyla veterinerlik hayvanın sağlığı ile ilgilenen bir meslek grubu olması nedeniyle ekosistem sağlığının gös tergesini oluşturan hayvanların sağlıklılık halinin sağlanmasını sağladığı için çevre sağlığının sürdürüle bilirliğine çok önemli katkılar da bulunabilmektedir.çünkü veterinerler hastalığı sadece hayvan sağlığı açısından değil ekosistem sağlığı ve bütünlüğü bakımından da ele alarak VHS açısından değerlendir mektedir.örneğin:kuş Gribi (AI), Kuduz,Şarbon ( Anthrax ) ve KK KA na karşı yapılan mücadelelerin de olduğu gibi vahşi yaşam hastalıklarıyla ilgilenen veterinerlerin topluma sağlığına katkıları VHS açısından çok büyüktür.ekosistem sağlığı deyince:ekosistem hizmetleriyle ilişkili olan,yapısal ve işlev sel entegrasyonu sağlamaya odaklanmış bir disiplin akla gelmektedir.ekosistem sağlığı aynı zamanda ekosistemlerin,çevresel direncine (Populasyonları kontrol altında tutan ekosistemin bütün biyotik ve abiyotik iç dinamikleri) rağmen ve pahalı insan müdahaleleri olmaksızın hizmetleri sağlamak için bol miktarda çeşitliliğe ve yoğunluğa sahip organizmaları içermesini hedeflediği bir durumdur.bu tanımla malar bilinçli olarak değiştirilmiş bölgeler ile sınırlar arası bölgeler kadar yer yüzünün doğal alanlarına ve su kaynaklarına da uygulanabilir.ekosistem sağlığı ile ilgili kurumlar,günümüzde hasta odaklı tıptan ziyade popülasyon tıbbına daha yakındır.veterinerlik biliminin ve mesleğinin yaklaşımı da bu yönde dir.veterinerlik mesleği çevre sağlığına ve sürdürülebilirliğine VHS çerçevesinde şu şekilde katkıda bu lunması mümkündür: Sağlık paradigmasını VHS çerçevesinde çevresel sağlığı korumada kullanılabilir pratik ekosis tem bağlantılı prensiplere dönüştürülmesinde, Evcil ve vahşi hayvanların sağlık durumlarını kontrol etmek,denetlemek suretiyle,ki bunlar eko sistem sağlığının en önemli göstergeleridir. Epidemiyolojik metotları ekosistem sağlığı uygulamalarında kullanarak, Veteriner toksikoloji bilgisini ve bu alandaki birikimlerini çevresel meselelerde kullanarak, Çevre sağlığı konusunda özel eğitimli porfesyonellerin temin edilmesinde katkıda bulunarak, Çevre sağlığında,hastanın ekolojik karşılığı,ekosistemin önemli bir parçası olarak tanımlanabi len Ecounit ( Ekobirim ),örneğin:çiftlik,mera ya da park v.s dir.toplum sağlığının bir parçasını oluş turan birey ve grupların sağlıkları bu şekilde izlenmektedir.çevre sağlığı ve hastalıklarının anlaşılma sının kolaylığı açısından konuyla ilgili bilim adamı ve görevliler klinik araştırma ve alan incelemelerin de daha çok özen göstermek zorundadırlar.yine çevre sağlığı alanında başarı sağlanması isteniyorsa, 5
toprak,su,atmosfer,bitki örtüsü,hayvan,mikrop ve bunların besin zinciri,birincil üretgenliği,türlerin çeşit liliği,enerji döngüsü,olumsuz değişiklikler gibi etkileşimlerin ve temel çevre birimlerinin incelenmesi ve ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesi gerekir.günümüzde pek çok çevre projesi devlet eliyle yürütül mekte ve raporlar hazırlanmakta fakat çok yönlü,interdisipliner anlamda değerlendirilmemektedir. Bu da çevre sağlığına yönelik sorunların çözümünü zorlaştırmaktadır.bunun yanı sıra ekosistem ve ekobi rim hekimliği uygulamaları veteriner hekimliği de içine almakta olup bu hekimlik uygulamalarına yö nelik henüz sistematik bir metodoloji ortaya koyulamadığından geleneksel hekimlik hizmetleriyle karşı laştırmak çok zor.bunun gerçekleşebilmesi için ekosistem ve ekobirimlerin (çevre sağlığında hastanın ekolojik karşılığı);yapıları,fizyolojileri,patolojileri ve iyileştirme potansiyellerinin daha ayrıntılı olarak araştırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.ekobirim hastalığının ya da ekosistem sağlığının bozulmasının nedenlerine bakacak olursak iki nedeni olduğunu görürüz,bunlar; Popülasyonları kontrol altında tutan ekosistemin bütün biyotik ve abiyotik iç dinamiklerine karşı yapılan müdahalelere karşı gösterilen tepki,çevresel direnç Belli bir birimin karakteristik tepkisidir. Her iki durum içinde hayvan hastalığı bir gösterge olabilir.günümüzde henüz ekobirim ve ekosistem hastalıklarının taksonomisine yönelik bilimsel bir çalışmadan bahsetmek çok zor,çünkü özel çalışmayı gerektirmektedir.fakat epidemiyolojik ilkeler çevre sağlığına uygulanabilir nitelikte olması nedeniyle sürdürülebilirlik ve sağlık nerdeyse eşanlamlı olarak kullanıldığından,kurumlar ekobirimlerin ve eko sistemlerin sağlığını ve ardından da buna bağlı olarak sürdürülebilirliğini gerçekleştirebilir.sürdürülebi lirlik açısından tarım biraz ayrı tutulabilir ise de veterinerlik hem bilim,hem meslek olarak sürdürülebi lirliği işlevsel bir hale dönüştürme olanağına sahiptir.bunun için hayvan çiftliklerinin standart sağlık ve verimlilik ölçütlerine göre denetlenerek bu bilgilerin bilgisayarlara kaydedilip analiz edilerek sağlık ku ruluşunca temel bilgi kaynağı olarak kullanılması mümkündür.böyle bir uygulama,sürdürülebilir ve sağlıklı bir ekobirim açısından çiftlik bazında yapılması gereken uygulamalar olarak değerlendirilebilir. Uygulamanın başarılı olması ekobirim sağlığı;parametrelerini belirlenmesine,düzenli denetlenmesine, gerekli izlemelerin yapılmasına ve anlamlı analizlere ulaşmaya bağlıdır.parametreler oluşturmak özel likle çok önemlidir.örneğin besin döngüsünü gözlemleme teknikleri bir çiftlikte çok faydalı olabilir. Sonuç: Đnsan odaklı sağlık sistemlerinde problemleri çözmek ve sağlığı iyileştirmek için eğitilmiş olan pratisyen hekim ( generalist ) sistemin temelini oluşturur.doğal olarak bu kişi sağlık amaçlarını belir ler,sorunları tanımlar,teşhislerde bulunur,tedavi eder,reçete yazar ve gerektiğinde problemi bir uzmana yön lendirir.ekosistem sağlığında da problemleri çözecek ya da uygun uzmana yönlendirecek bir yöne ticiye ihtiyaç vardır.bu şekilde bir yönetici problem oluştuğunda bu problemin çözümü için ilgili ekobi rimin ilgili sorumlu kişisiyle birlikte durumu iyileştirme yoluna gider.çevre sağlığı uzmanları yada çevre doktorları yetiştirmek için özel programların uygulamaya konması gerekmektedir.ancak çok çeşitli çevre sağlığı programları mevcut olmasına rağmen genel anlamda kabul görmüş bir standart bulunma maktadır.bir ekosistem sağlığı uzmanının,genel fen bilimlerini,ilgili sosyal bilimleri,insan hak ları,hastalıkları anlayacak kadar yeterli tıp eğitimini,ekoloji bilgisini,çevre sağlığını ve ekosistem sağlık problemlerini çözmede klinik bir eğitimi kapsayan bir eğitimden geçmesi gerekmektedir.günümüzde yaşanmakta olan küresel ısınma ve çevre kirliliğine bağlı ortaya çıkan sorunları dikkate aldığımızda,bu sorunların çözümü için yakın gelecekte veterinerlik,çevre sağlığı,mühendislik vs. okuyan öğrencilerin lisans programlarını tamamladıktan sonra ekosistem sağlığı ile ilgili çiftlik işletmeciliğindeki sorun ları çözmeye odaklanan 2 (iki) yıllık yüksek lisans programına yönlenmeleri kaçınılmaz olacak tır.bu nun için Türkiye de mevcut veteriner fakültelerinde,tıpkı ABD deki veteriner okul,kollej ve fakültele rinde olduğu gibi bünyelerinde Çevre ve Halk Sağlığı ana bilim dalı açılmasının şart ve gerekli oldu ğunu ortaya koymaktadır.böyle bir eğitimin yanı sıra çevre sorunlarının nasıl çözüleceği konusunda eğitim vermekte son derece önemlidir.bunun için,uygun üniversitelerin çevre sorunları klinikleri adı verilen bölümlerinde böyle bir eğitim verilebilir.bu toplum yararına çok önemli bir ihtiyacı gidermekle 6
kalmayıp daha da önemlisi,ekosistem sağlığı uzmanı olmak isteyen öğrencilere problem odaklı eğitim alma fırsatı tanırken diğer taraftan da araştırma için gerekli klinik uygulama alanları da sağlayacaktır. Sağlık paradigması çevresel bozulmaya yönelik konularda topluma güçlü ve sağlam bir yaklaşım kazan dırmaktadır.bu potansiyeli gerçeğe dönüştürmede veteriner halk sağlığı açısından veterinerler çok ö nemli rol oynayabilirler.nüfus artışındaki,ekonomik büyümedeki,kentselleşmedeki,çevresel sürdürüle bilirlikteki ve teknoloji transferindeki farklı oranlar;kimin maksimum faydayı elde edeceği konusunda belirleyici olacaktır.terörizmden ziyade,gıdadaki kürsel arz-talep trendi,hayvan ve insan sağlığı hizmet lerinin geleceğini belirleyecektir.o nedenle ekosistem sağlığını yakından ilgilendirmesi nedeniyle ya ban hayat ve evcil hayvanlar,insan ve çevre için çaba sarf etmemiz gereken en önemli husus Tek Sağ lık Tek Tıp ( One Health One Medicine ) söz konusudur.böylece evreni ve hayvan sağlığını koruma ya çalışmak suretiyle insan sağlığını,insan sağlığını korumaya çalışmak suretiyle de tüm evreni ve hay van sağlığını korumuş oluyoruz.bunun için özellikle tarıma ve tarımsal alanda özlemi çekilen sürdürüle bilirliğe ulaşmak için veterinerlerin çok önemli görevler üstlenebileceği yadsınamaz bir gerçektir. Kaynaklar: BAŞARAN,Đ. (2007) Kent,Kentleşme ve Kentlileşme. http://www.yerelsiyaset.com/v2/index.php?goster=ayrinti&id=466 BAŞARAN,Đ. (2008) Kentsel Güvenlik Đçin Kent Sağlığı. http://www.yerelsiyaset.com/v2/index.php?goster=ayrinti&id=952 BEASLEY,V.(2005) Ecosystem Concepts and Practice from the Veterinary Hygiene Point of View. ISAH-2005,Warsaw, POLAND CEYLAN,S.(1980) Veteriner Toksikoloji Ders Notları.F.Ü.Veteriner Fakültesi-ELAZIĞ ÇEPEL,N. ( 1992 ) Doğa Çevre Ekolojisi ve Đnsanlığın Ekolojik Sorunları.1.inci Baskı,Altın Kitaplar Yayınevi-ĐSTANBUL EVCĐ,E,D.(2004 ) Şehir Sağlığında Halk Sağlığı Yaklaşımı.03-06 Kasım 2004,IX.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi,Ankara. http://www.top lumsagligi.org/pagecontentspopup.aspx?id=164 KING,L,J.(2004) Veterinary Medicine s Opportunity Horizon.AAVMC Corporate Veterinary Medi cine Meeting, Atlanta, Georgia, June22,2004, USA KING,L,J.(2006) Veterinary Medicine and Public Health at CDC.60 Years oa Public Health Science at CDC. Morbidity and Mortality Weekly Report(MMWR),December 22,2006/Vol.55,USA KOÇ,S,A.(2008) Çeviri:Ekosistem Sağlığı ve Veteriner Hekimlik.( Nielson, N.O; Ecosystem health and veterinary medicine. Canada Vet. Journal,Volume:33, January 1992-KANADA, ile ilgili olarak An talya Vet.Hekimler Odası Başkanı M.Muammer Saygılının 19.11.2008 tarihinde veterinerhekim@ go ogle groups.com a gönderdiği e-posta. ) MCINTYRE,N,E.et al.,(2000) Urban ecology as an interdisciplinary field:differences in the use of ur ban between the social and natural sciences.urban Ecosystems,4,5-24,2000 -NETHERLAND SCHAEFFER,D,J.et al.(1988) Ecosystem Health:I.Measuring Ecosystem Health.Environmental Mana gement,vol:2,no:4, pp 445-455,Springer-Verlag New York Inc.USA ŞANLI,Y. ( 2002 ) Veteriner Klinik Toksikoloji. Medipres-MALATYA SCHWABE,W,C.(1969) Veterinary Medicine and Human Health.- 1 -,The Implications of Veterinar Practice. Sayfa:3-8. The Williams and Wilkins Compa ny, Baltimore, USA TEMĐZYÜREK,A.(2008) Çeviri:Hayvansal Orijinli Biyolojik Felaketlerde Veteriner ve Halk Sağlığı Hizmetlerinin Rolleri ve Hazırlıkları.( The role and preparedness of veterinary and public health servi ces), Biological disasters of animal origin.rev.sci.tech.off.int.epiz.2006,25 (1),O.I.E,12 rue de Prony - 75017 Paris FRANCE ).Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu. VARDAR,Y (1978 ) Çevre Biyolojisine Giriş.E.Ü.Müh. Bilimleri Fakültesi Yayınları No:26,E.Ü.Ba sımevi,bornova-đzmđr 7