SİGARA BIRAKMA POLİKLİNİKLERİ ALT YAPISI, ANKETLER Doç. Dr. Şule Akçay Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD 8 Nisan 2009
Hastasının sigarayı bırakmasını sağlamak her hekimin görevi değil midir? EVET! Ülkemizde yaklaşık 20 milyon sigara içen Yılda 100.000 sigaraya bağlı erken ölüm Dünyada 5 milyon/yıl ölüm
Hekimlerin %15 inden azı sigarayı bırakma konusunda destek oluyor MG Goldstein, Arch Intern Med 1997;157
Sigara bağımlılığı, tedavi edilebilir, kronik, hekim yönetimi gerektiren bir hastalıktır Sigara bırakmada etkili farmakolojik tedaviler bulunmaktadır JE Anderson CHEST 2002;121:923
Sigara Bırakma Polikliniği (SBP) adı ile bir yapılanma gerekli midir? KESİNLİKLE EVET!
Sigara bırakma uzlaşıları JAMA 2000 Fiore et al. (USA) Thorax 2000 West et al. (UK) Chest 2002 Anderson et al. (USA-ACCP) US Public Health Service 1996, 2000, 2008 Clinical Practice Guideline
Uzlaşılarda davranış tedavisi ile birlikte farmakolojik tedavinin uygulanacağı özelleşmiş sigara polikliniklerinin her merkezde kurulması önerilmekte Sigara bırakma polikliniklerine başvurularla bırakma oranları yükselmekte West R, Thorax 2000;55:987 US 2008 Report
SİGARA POLİKLİNİKLERİNİN ROLÜ Sigaranın bıraktırılması bir çok hastalık için mortalite ve morbiditeyi azaltmakta Sigaraya başlama potansiyeli olan gençler için çevredeki model sayısını azaltmakta Topluma sigaranın bırakılması vermekte gerektiği mesajını Ayrıca sigara poliklinikleri sigara mücadelesinin de odak noktaları, simgeleri olmakta
Davranış değişikliği 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 Yüz yüze görüşmenin sigara bırakmada etkileri Burling 2001 Molyneux 2003 Ockene 1992 Windsor 1998 Fiore 2004 Total 6 aydan uzun bırakan olgular: biyokimyasal konfirmasyon R.West World Conf.on Tobacco, Washington 2006
Grup görüşmelerinin sigara bırakmada etkileri Davranış değişikliği 40 35 30 25 20 15 10 5 0-5 -10 Curry 1988 DePaul 1989 DePaul 1994 Nevid 1997 Bakkevig 2000 Hall 2002 Romand 2005 Total 12 aydan uzun süreli bırakma, biyokimyasal konfirmasyon R.West World Conf.on Tobacco, Washington 2006
EUROPEAN RESPİRATORY MONOGRAPH SON SAYI
NELER GEREKLİ? Bir sigara polikliniğinin kurulabilmesi için çok büyük kaynağa gerek yoktur! ("low resource-low budget") Nardini S. Monaldi Arch Chest Dis 2000;55
POLİKLİNİK ÇALIŞMA ŞEMASI Randevu (Telefon ya da şahsen) İlk Görüşme Eğitim Anamnez, FM İstenecek Tetkikler Broşür, kitapçık, görsel vb Fagerström testi CO, EKG, SFT, Akc grafi, Biyokimya 2.Görüşme Tedavi İzlem
EKİP Gönüllü eleman Sigara mücadelesine inanan Sigara içmeyen Hekim, tercihen bir psikolog ve bir yardımcı sağlık personeli
HEKİM Çalışacak hekimin herhangi bir uzmanlık alanından olma zorunluluğu yoktur Pratisyen- uzman hekim, ama mutlaka gönüllü olmalı
Ülkemizde durum Ülkemizde en sık Göğüs Hastalıkları Uzmanları Halk Sağlığı Uzmanı Pratisyen Hekim Psikiyatrist
Yardımcı Sağlık Personeli Yardımcı sağlık personeli olarak da genellikle hemşire Görevi; randevuları ayarlamak, hastaların ilk başvuruda bilgilendirilmesini sağlamak ve daha sonraları telefon görüşmelerini yürütmek
MEKAN Sigara polikliniklerinin diğer polikliniklerden ayrılmış özel ve ferah alanlarda olmalı Arşiv, dosyalar ulaşılabilir olmalı Hastaların bekleyecekleri bir salonun olması, afiş, TV-video gibi görsel yayınlarla sigara konusunda eğitim yapılmalı
TEKNİK OLANAKLAR Bir sigara polikliniği için ileri teknolojik düzen bulunması gerekli değil! CO ölçüm aleti P-A akciğer grafisi SFT EKG Tam kan sayımı Kolesterol paneli, KcFT
Randevu Hasta yığılmalarını önler Ciddiyeti sağlar Randevu süresinde hastaların kararlılıklarının pekişmesi, kararsızların elenmesi
Yoğun Klinik Görüşmeler Sigarayı bırakmak isteyen tüm sigara içicilere yoğun bir tedavi programı uygulanmalı Klinisyen, hastalık riskleri ve bırakmanın yararları konusunda bilgi vermeli, gerektiğinde farmakoterapi uygulamalı Hekim dışı sağlık personeli ise psikososyal yardım veya davranış eğitimi açısından yardımcı olmalı
Programın Yoğunluğu Program 4 veya daha fazla seanstan oluşmalı Görüşme süreleri 10 dakikadan az olmamalı Toplam görüşme süresi 30 dakikanın üstünde olmalı
Programın Formatı Görüşmeler, hem bireysel hem de grup görüşmeleri şeklinde yapılabilir Ayrıca telefon görüşmeleri etkili bir uygulama
İZLEM Hastalar bırakma gününden sonraki ilk 15 gün içinde en az bir kez İzleyen 3 ay, ayda bir kez görülmeli Daha sonra 3 ayda bir görüşmelerle 1 yıllık izlem tamamlanmalı
ANKETLER Fagerström DSM: Diagnostic Interview Schedule TDS: Tobacco Dependence Screener CDS: Cigarette Dependence Scale EMASH: European Medical Association Smoking or Health NIDDS: Nicotine Dependence Sydrome Scale WISDM-68: Wisconsin Inventory of Smoking Dependence Motives
Bağımlılık Ölçütü Tolerans Yoksunluk Relaps
ANKETLER Yöntem Yapı Çalışmalar Güvenirlik Ağırlık Çekilme Relaps FTQ, 1978 8 soru Sayısız 0.41-0.58 Evet Hayır Bilinmiyor FTND, 1991 6 soru Sayısız 0.56-0.70 Evet Hayır Evet DIS, 1981 Klinik görüşme Sayısız K=0.78 Evet Hayır Bilinmiyor TDS, 1999 10 soru 2 çalışma 0.74-0.81 Evet Hayır Bilinmiyor CDS-5, 2003 5 soru 2 çalışma 0.77-0.84 Evet Bilinmiyor Hayır CDS-12, 2003 12 soru 2 çalışma 0.90-0.91 Evet Bilinmiyor Bilinmiyor NIDSS, 2004 19 soru 3 çalışma Evet Evet Evet WISDM-68, 2004 68 soru 1 çalışma Evet Bilinmiyor Evet
Fagerström 6 soruluk anket 1. Günde ne kadar sigara içiyorsunuz? o < 10 0 o 11-20 1 o 21-30 2 o 31> 3 2. İlk sigaranızı sabah kalktıktan ne kadar sonra içersiniz? o İlk 5 dk içinde 3 o 6-30 dk 2 o 31-60 dk 1 o 1 saatten > 0
3. Sigara içme yasağı olan yerlerde zorlanıyor musunuz? o Evet 1 o Hayır 0 4. En fazla vazgeçmek istemediğiniz sigara hangisi? o Sabah ilk sigara 1 o Diğerleri 0 5. Günün ilk saatlerinde daha sonraki saatlere göre daha sık mı içiyorsunuz? o Evet 1 o Hayır 0 6. Günün büyük bölümünü yatakta geçirmenize yol açan bir hastalığınız olsa da içer misiniz? o Evet 1 o Hayır 0
SKORLAMA 0-2 3-4 5 6-7 8-10 Çok düşük Düşük Orta Yüksek Çok yüksek
Fagerström Skor İçici oranı (%) 0-1 %20 2-3 %30 4-5 %30 6-7 %15 8-10 %5 Fagerström, Eur Respir Mon 2008; 42: 44-50
EMASH: European Medical Association Smoking or Health, 1997 Günde ne kadar sigara içiyorsunuz? > 15 adet İlk sigaranızı sabah kalktıktan ne kadar sonra içersiniz? Uyandıktan sonra 30 dk içinde
SORUNLAR Sigara bırakma poliklinikleri son 10 yılda artıyor, ancak yeterli değil! Sağlıklı kişinin SBP ne gelmesi olanaklı, ancak diğer kliniklerden de refere edilebilecek bir sistem kurulmalı Tıp fakültelerinde hekim eğitiminin zorunlu bir komponenti olmalı Yardımcı sağlık elemanı bulmak zor Enfeksiyon kontrol komitesi gibi bir sigara kontrol komitesi kurulabilir mi? Birinci basamakta sigara bıraktırma hizmetleri yaygınlaşabilmeli, performans sisteminde yeri olmalı Sorun kısıtlı olanaklar değil, kısıtlı ilgi Sigara bıraktırmada kullanılan ilaçlar geri ödeme kapsamına alınmalı Sigara bıraktırma poliklinikleri standardize edilmeli, denetlenmeli