Ş EHİR TA ŞKINLARI ŞEHİR TAŞKINLARI VE İİSTANBUL STANBUL Prof. İR Prof. Dr. Dr. Ahmet Ahmet DEM DEMİR İİSKİ SKİ Genel üdürü Genel M Müdürü 22.03.2010 1
TAŞKIN NEDİR? Taşkınlar dünyada d sık s k görülen, g tahrip gücüg yüksek doğal afetlerdir. Su basmasıyla birlikte, çamur ve diğer kalınt ntıların akmasını da sağlad ladığından büyük b k problemlere neden olurlar. Rize Taşkını,2009 2
Taşkın,, "bir" akarsuyun muhtelif nedenlerle yatağı ğından taşarak, arak, çevresindeki arazilere, yerleşim yerlerine, altyapı tesislerine ve canlılara lara zarar vermek suretiyle, etki bölgesinde b normal sosyo - ekonomik faaliyeti kesintiye uğratacak u ölçüde bir akış büyüklüğü oluşturmas turması olayı" şeklinde ifade edilmektedir. 3
Taşkınlar dünyand nyanın n oluşumundan umundan beri kendilerini göstermekle beraber, asıl önemini insanların n su kıyılark larına yerleşmeleri ve buralardaki arazilerden faydalanmaya başlamalar lamalarıyla hissettirmiştir. tir. Tuna Nehri, Budapeşte, Macaristan 4
Ganj Nehri, Varanasi, Hindistan Tuna Nehri, Viyana, Avusturya Seine Nehri, Paris,Fransa Nil Nehri, Kahire, Mısır 5
Taşkınlar nları oluşturan başlıca sebepler; 1. Yağmur 2. Toprak kayması 3. Kar erimesi 4. Buz yığıy ığılması 5. Buz kırılmask lması 6. Baraj yıkılmasy lması 7. İnsan kaynaklı faktörler 6
İSTANBUL DA YAŞANAN TAŞKINLAR VE ALINAN TEDBİRLER 7
TAŞKIN SEBEPLERİ İstanbul bulunduğu u konum itibari ile oldukça a engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Şehirde yüksek y dağlar olmamasına rağmen, arazinin; % 74 ü plato ve yaylalardan, %16 sı dağlardan, %10 a a yakını da ovalardan oluşmaktad maktadır. 8
TAŞKIN SEBEPLERİ Arazinin coğrafi özellikleri; taşkın n riskinin temel unsurlarından ndan biridir. Engebeli bir arazi yapısına sahip şehrimizde artan kentleşmeye paralel olarak büyüyen b yen asfaltlaşma ve betonlaşma faaliyetleri sebebiyle İSTANBUL taşkın n oluşumuna umuna elverişli li bir yapıya sahiptir. 9
TAŞKIN SEBEPLERİ Büyükşehirlerde daha sık s k meydana gelen taşkın olaylarının n bir diğer sebebi ise hızlh zlı nüfus artışı ışı, kentleşme ve altyapı sorunlarıdır. r. Türkiye nüfusunun n %18 inin yaşad adığı İstanbul nüfusun en yüksek y olduğu şehirdir. 10
TAŞKIN SEBEPLERİ Geçmi mişte inşaa edilen dere kesitleri ve menfezler, günümüzde bulundukları bölgenin artan nufusu, betonlaşma ve asfaltlama faaliyetleri sebebiyle ihtiyaçlar ları karşı şılayamaz duruma gelmişlerdir. lerdir. 11
Eski Kesit Yeni Kesit 12
TAŞKIN SEBEPLERİ Taşkınlara sebep olan tehditlerin bir diğeri küresel iklim değişikli ikliğidir. İklim değişikli ikliği, i, Nedeni ne olursa olsun iklim koşullar ullarındaki büyük b ölçekli (küresel) ve önemli yerel etkileri bulunan, uzun süreli s ve yavaş gelişen en değişiklikler iklikler biçiminde iminde tanımlanabilir. 13
Sıcaklık k dalgaları,, kuraklık k ve seller gibi olağan anüstü hava olayları olarak gözlemlenen g iklim değişikli ikliğinin inin ileriki yıllarda y etkisini daha da artırmas rması beklenmektedir. 14
Tüm m dünya d ülkeleriyle birlikte ülkemiz de iklim değişikli ikliğinden inden payına düşeni d almış ış,, pek çok şehrimiz iklim değişikli ikliğine ine bağlı kısa süreli s ve ani yağış ğışlar sebebi ile sular altında kalmış ıştır. 15
RİZE GİRESUN EDİRNE 16
İklim değişikli ikliğinin inin her iki etkisini kısa k süre s içerisinde i tecrübe eden İstanbul da, ardarda yaşanan anan kuraklık k ve sellerle durum daha da ciddi boyutlara ulaşmış ıştır. İSTANBUL KURAKLIK TAŞKIN Alibeyköy Barajı, 2007 İkitelli, 2009 17
2006-2009 YILLARI ARASI İSTANBUL A DÜŞEN AYLIK ORTALAMA YAĞIŞLAR (mm) 18
İstanbul 2007 nin yaz aylarında yaşad adığı kuraklıktan ktan sonra; 2007 Ekim ayında Tavukçu u Deresi son 100 yılıny 2008 Eylül l ayında Anadolu Yakası son 50 yılıny 2009 Eylül l ayında Ayamama Deresi ise son 500 yılıny üzerinde yağış almış ış, İstanbul can ve mal güvenlig venliğini ini tehlikeye düşüren d sonuçlarla karşı şılaşmıştır. 19
9 Eylül 2009 Ayamama Deresine Yağan Yağış Miktarı Tarih Saat Miktar (mm) 09.09.09 2:00 8.2 09.09.09 3:00 8.8 09.09.09 4:00 4.4 09.09.09 5:00 9.8 09.09.09 6:00 11.4 09.09.09 7:00 88.4 09.09.09 8:00 17.6 09.09.09 9:00 2.4 09.09.09 20:00 6 09.09.09 21:00 0.4 09.09.09 22:00 10.6 09.09.09 23:00 7.2 09.09.09 0:00 6 Toplam 181,2 9 Eylül 2009 tarihinde Ayamama Deresi nde m 2 ye düşen yağış miktarı 500 yıllık ortalamanın üzerindedir. 20
İstanbul da Önemli Taşkın Bölgeleri Çarpık kentleşme ve elverişsiz yağmursuyu sistemi sebebiyle, her şiddetli yağışta taşkınlar oluşmakta ev, işyeri ve yollar sular altında kalmakta, maddi ve manevi zararlar meydana gelmektedir. 21
22
İstanbul da özellikle; Kasımpaşa, Alibeyköy, Küçükköy, Maltepe, Kartal, Bağcılar (Otocenter Bölgesi), Esenler Çinçin Deresi, Bayrampaşa, Zeytinburnu, Sarıyer Tarabya, Beşiktaş Ihlamur bölgeleri ve Bahçelievler (Tavukçu Deresi) bölgeleri sağanak yağışlardan en çok etkilenen ve taşkın oluşan bölgelerdir. 23
Kasımpaşa Yağmursuyu Tüneli Dolapdere ve Baruthane Dereleri Dere Islahı İle Atıksu Ayırımcı Kanalı 1.758 m. Yağmursuyu kanalı, 743 m. Yağmursuyu tüneli 5.292 m. Atıksu kanalı ve 1.628 m. dere ıslahı yapıldı. Hizmete alına bu yatırımla Kasımpaşa nın düşük kottaki yerleşim yerleri sel baskınından kurtarılmıştır. 24
Alibeyköy de Sel Baskınları Eski Kesit Yeni Kesit 40 yıl önce Gaziosmanpaşa, Küçükköy ve Eyüp bölgeleri nin yağmur sularını toplamak için inşa edilen 5,4 m taban genişliğinde ve 2,6 m yüksekliğindeki tonoz, yıllardır her yağmurda taşarak sel baskınlarına sebep olmakta, dere yatağına planlı veya plansız inşa edilen yapılar sular altında kalmaktaydı. 25
Küçükköy Deresi Islahı (I.Kısım) Küçükköy Deresi nin 680 m. kapalı, 66 m açık olmak üzere 746 m lik kısmı I.kısım dere ıslahı çalışmaları kapsamında yapılmıştır. 26
Küçükköy Deresi Islahı (II.Kısım) Eski Kesit Tonoz Yeni Kesit Kapalı Kutu Kesit Küçükköy Deresi II. Kısımda 872 m. kapalı kesit ve 175 m. açık kesit dere ıslahı, 165 m. Kapalı dere ıslahı ve 1.000 m. Derenin taşperesi tamamlanmıştır. Ayrıca G.O.Paşa 50.Yıl Mah. Hoca Ahmet Yesevi Caddesindeki 735 m. lik derenin ıslahı ile birlikte toplamda 3.947 m. dere ıslahı yapılmıştır. Küçükköy deresinde yapılan ıslah çalışmaları Bölgesindeyaşanan sel baskınları son bulmuştur. neticesinde Alibeyköy 27
Tavukçu Deresi Islahı (Bağcılar Oto Center Bölgesi) Eski Kesit Yeni Kesit Avrupa Yakası 2.Kısım Atıksu Kanalı, Yağmursuyu Kanalı ve Dere Islahı İnşaatı işi kapsamında Prefabrik yöntemle 13 m2 kesitinde (5 x 2,6 m) dere ıslahı yapımı uygulanarak kısa sürede Tavukçu Deresi Oto Center ve Matbaacılar Sitesi bölgelerinde 1.030 m. dere ıslahı yapılarak bu bölgelerde yaşanan sel baskınlarına son verilmiştir. 28
Tavukçu Deresi Islahı (Bahçelievler Şirinevler Bölgesi) Avrupa Yakası 3.Kısım Atıksu Kanalı, Yağmursuyu Kanalı ve Dere Islahı İnşaatı ve Avrupa Yakası 2006 Yılı 3.Kısım Atıksu Kanalı, Yağmursuyu Kanalı ve Dere Islahı İnşaatı işleri kapsamında Prefabrik yöntemle 23,4 m2 kesitinde (2 x 4,5 x 2,6 m) dere ıslahı yapımı uygulanarak kısa sürede Tavukçu Deresi E-5 üstünde Bahçelievler İlçesi Şirinevler bölgesinde 2.350 m. Dere ıslahı yapılarak bölgede yaşanan sel baskınlarına son verilmiştir. 29
Tavukçu Deresi Islahı Köprü Kesit Alanı : 8x1,3 = 10,4 m 2 Dere Kesiti Alanı :4,2 x3,5 = 14,7 m 2 Yeni Kesit Alanı (Köprü ve Dere): 9 x 2,9 = 26,1 m 2 Bağcılar Çiftlik Köprüsünün dar olan mevcut kesiti sebebiyle bu bölge sürekli sel baskınlarına maruz kalmaktadır. Yapılan çalışma ile mevcut kesit genişletilmiştir. Bağcılarda yine aynı şekilde problem yaşayan Yunus Emre kavşağında (Papaz Köprüsü) inşaat çalışmaları tamamlanmak üzeredir. 30
Yapılan Dere Islahları Toplam Dere Uzunluğu (5216 sayılı kanundan önceki) Toplam Dere Uzunluğu (5216 sayılı kanundan sonraki) 600 km 1.855 km Toplam Islah Edilen Dere Uzunluğu 335 km 31
AYAMAMA DERESİ ISLAH ÇALIŞMALARI Ayamama Deresi İstanbul un giriş kapılarından birisi olan Atatürk Havalimanı nın hemen yanında İstanbul Metropolünün taşkın riski taşıyan derelerinden biridir. Esenler, Bağcılar, Başakşehir, Bahçelievler, Küçükçekmece ve Bakırköy ilçelerinden geçerek Marmara Denizi ne dökülmektedir. 32
AYAMAMA DERESİ Toplam Drenaj Alanı : 6676 ha. Dere Uzunluğu:21 km
D TAVUKÇU DERESİ 13+395.7 km 10+781.0 km 10+3000.0 km E F H LU CA KO R A N KAY ) (4.03km KADIYAKUPLU KOLU (14.8km) 21+000.0 km B 8+ 4440.0 km 3+ 827.4 km C G 11+992.0 km 0+ 000.0 km A ) AM.0km AM (21 AY ESİ R DE 7+ 44024 km AYAMAMA DERESİ ISLAH ÇALIŞMASI I A A - B (Marmara Denizi- E/5) : Dere ıslahı İdaremiz tarafından ihale edilmiş olup çalışmalar halen devam etmektedir. B - C (E/5 Milli Gazete Önü) : Planlanan dere ıslah kesiti 24 x 4 m. bu güzergahta olimpiyat yolu ve Yenisiad bölgesi (İmar plansız alan) bulunmaktadır. Fidanlık bölgesinde yaklaşık 1,2 km., 11-14 x 2,5 m. taş pare kesit mevcuttur. C - D (Milli Gazete Önü - Güneşli Kavşağı arası: İBB. ce yaklaşık 1 km. 16 x 4 m kesitli ıslah tamamlandı. D E (Güneşli İkitelli Kavşağı arası): Planlanan dere ıslah kesiti 16 x 4 m. güzergah tamamen Küçükçekmece ilçesi sınırlarında kalmaktadır. İmar planları onaylı, dere güzergahında olimpiyat yolu planlanıyor. E- F ( İkitelli Kavşağı- Kaynarca Kolu katılımı arası): İBB. ce yaklaşık 265 m. 12 x 3,5 m. kesitli ıslah 34 tamamlandı. F- G (Kaynarca Kolu - TEM arası): Planlanan dere ıslah kesiti 11.5 x 4 m. G- H ( TEM - Kadıyakuplu Kolu arası): İBB. ce yaklaşık 1,4 km., 9 x 2,75 m. kesitli ıslah tamamlandı.
AYAMAMA DERESİ (Marmara Denizi- E-5 5 Otoyolu Arası) Atatürk Havaalanı E 5 Otoyolu Marmara Denizi Marmara Denizi ile E-5 karayolu arasında 3,8 km lik dere ıslahı İSKİ tarafından yapılmaktadır. 35
Ayamama Deresinde Devam Eden Islah Çalışmasıalışışmas A Ayamama Deresinde 2.200 mm atıksu kollektörü yapıldı. 36
Ayamama Deresi (E 5 TEM Otoyolu Arası) TEM Otoyolu E 5 E-5 ile TEM Otoyolu arası 8,2 km lik kısım Olimpiyat Köy Yolu projesi ile paralel yürütülen proje kapsamında ıslah edilecektir. 37
AYAMAMA DERESİ (TEM Otoyolu- Memba Arası) Başakşehir TEM Otoyolu Memba Askeri Bölge TEM Otoyolu ile Başakşehir arası ıslah edilmiştir. Memba ile TEM Otoyolu arası 9 km lik kısım yerleşimin olmadığı askeri bölgeden geçmektedir. 38
Sel Felaketi Ya şanan T ır Garajlar Yaşanan Tır Garajlarıı Daralan Kesit Ayamama Dere Kesiti 10 m. 24 m. m. 24 10 m.
Ayamama Deresi Eski Kesit (6 m) Yeni Kesit (12 m)
Ayamama Deresinde Taşkın n Risk Haritası Çıkarılıyor Ayamama Deresinde imar planlarına yönelik dere taşkın risk haritaları çalışmaları 2010 Mart ayında tamamlanmıştır. 41
Ataköy İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Kapasite 390.000 m 3 /gün Ayamama Deresi ve Kolları ile Tavukçudere ve Kolları vasıtasıyla Marmara Denizine akan atıksular ciddi şekilde kirliliğe sebebiyet vermektedir. Yaşanan bu kirliliği önlemek amacıyla Ataköy İleri Biyolojik Arıtma Tesisi tamamlanmış olup; işletmeye alma çalışmaları devam etmektedir. 42
DERE TEMİZLİĞİ PENDİK DERESİ Dere kesitlerini daraltan atıkların ve çöplerin bertarafına yönelik olarak vatandaşların bilinçsiz bir şekilde dereleri kirletmelerinin önüne geçilmelidir. 43
Yapılan İş DERE TEMİZLİĞİ Temizlik Yapılan Uzunluk (metre) Çıkarılan Malzeme (m 3 ) Maliyet (milyon TL) 2004 23.725 210.375 9,6 2005 36.167 260.408 11,9 2006 70.984 610.255 27,9 2007 97.034 333.830 15,3 2008 143.786 1.730.624 79,2 2009 226.656 1.094.492 44.9 Toplam 598.352 4.239.984 188.8 Eski Hali Yeni Hali 44
DERE TEMİZLİĞİ Hasanoğlu Deresi Eski Hali Hasanoğlu Deresi Yeni Hali Haramidere Eski Hali Haramidire Yeni Hali 45
TAŞKIN KONTROLÜ Taşkın kontrolü, taşkın zararlarını azaltmak veya tamamıyla önlemek için yapılan çalışmaların bütünüdür. Taşkın zararları, taşkın sularının ve bunların taşıdığı katı maddelerin can, mal ve hizmetlerde doğrudan veya dolaylı verdikleri zararlardır. 46
TAŞKIN KONTROLÜ Taşkın zararlarını azaltmak ve önlemek için alınacak yapısız ve yapılı birçok önlem mevcuttur. Taşkın Risk Haritalarının hazırlanması taşkın zararlarını azaltmak için alınması gereken önlemlerden biridir. Her bir dere için imar planlarına görüş teşkil edecek taşkın sınırının belirtildiği ve taşkın anında alınacak önlemlerle ilgili bilgileri içeren taşkın risk haritalarının hazırlanması gerekmektedir. 47
İSKİ, İstanbul daki tüm derelerin taşkın risk haritalarını hazırlamaya başlamıştır. Belediyelerce taşkın sınırı ve dere mutlak koruma alanlarında izinsiz, projesiz her türlü yapılaşmanın, dolguların, hafriyat dökümlerinin önlenmesi önem arz etmektedir. Taşkın Durumu Taşkın Risk Sınırı Taşkın Risk Kademelendirilmesi: Mutlak, 1. Kademe ve 2. Kademe Önlemli Yapılaşma Alanları 48
DERE MUTLAK KORUMA ALANLARINDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 49
KIRMIZI BANT İÇERİSİNDEKİ MUTLAK KORUMA ALANLARINDA; 1- Dere yatakları, vadi tabanları ve dere koruma bantlarında; kazı, hafriyat, dolgu, döküm, malzeme depolama vb. faaliyetleri kamu, çevre sağlığı ve dere taşkın riski bakımından kesinlikle yasaktır. 50
Ayrıca dere ya da vadi kesitinin daraltılmaması, dere yatağının doğal halinin korunması, arazinin eş yükselti eğrilerinin değiştirilmemesi, dere yatakları ve koruma bantları dahilinde, sedde, topuk, duvar vb. yüzeysel suların akışını engelleyecek yapıların kesinlikle yapılmaması gerekmektedir. 51
52
2-Taşkın kontrolü amacıyla derelerin üzeri kesinlikle kapatılmamalıdır. Akarsu ve derelerin yatakları yol olarak kullanılmamalıdır. Daha önce inşa edilmiş taşkın kontrol tesislerinin üzerlerinin kapatılarak açık mecralar kapalı mecralara dönüştürülmemelidir. 53
54
3- Dere kenarları geçmişten günümüze halka açık yerler olarak hizmet vermiş, Osmanlı Dönemi nde mesire yerleri olarak kullanılmış, kavak ve çınar ağaçları ile süslenerek çeşitli eğlencelere ve gösterilere ev sahipliği yapmıştır. Kağıthane Deresi, Osmanlı Dönemi 55
Günümüzde de Dere Mutlak Koruma Bandı olarak belirlenen bu alanlar imar planlarında dere ıslahı, servis yolları ve yeşil alan olarak mutlak ayrılmalıdır. Afete maruz kalabilecek bu bant içerisinde yapılaşmaya izin verilmemeli, derenin doğal akışını engelleyecek, arazi topografyasını değiştirecek herhangi bir çalışma kesinlikle yapılmamalıdır. 56 Kağıthane Deresi, Mevcut Hali 56
MAVİ BANT İÇERİSİNDEKİ MUTLAK KORUMA ALANLARINDA; 1- İmar parsellerinde, bodrum katına izin verilmemelidir. Ancak, zemin ve inşaat teknikleri açısından bodrum kat yapılması zorunlu olan hallerde, yüksek taşkın riskine maruz bu katlar; konut, depo, otopark vb. her türlü ticari veya diğer riskli faaliyetler amacıyla kullanılmaması gerekmektedir. 57
2- Yağışlı havalarda yağmursularının atıksu kanalizasyon hatlarına karışması sonucu yaşanan geri tepme olaylarının önlenebilmesi için, taşkın riski taşıyan Dere Mutlak Koruma Bandına komşu yapılarda, bina atıksu tesisat çıkışı zemin kat seviyesinden yapılacak, parsel bacası çıkışı mümkün olan en yüksek eğim ve kot'ta atıksu kanalizasyon şebeke hattına bağlanacaktır. Varsa bina bodrum katlarından atıksu parsel bağlantıları (terfi sistemliler hariç) yapılmayacak ve iptal edilecektir. 58
3- Herhangi bir noktada su basman kotu, bu noktadan dere kesitine dik ve en yakın mesafedeki dere kenar duvar (kret) kotundan +1.50 m. yüksekte olması zorunludur. 4- Binaların zemin ve (varsa) bodrum katlarının taşkın zararlarına karşı sigortalanması zorunludur. 59
5- Kimyasal tesisler, hastaneler, bakım evleri ve öğretim kurumları, Jandarma ve polis karakolu, yangın istasyonu ve taşkın esnasında müdahalede bulunacak personelin bulunduğu ve ekipmanların depolandığı tesislere ait yapı grubuna Dere Mutlak Koruma Bandına komşu imar parsellerinde izin verilmemesi önerilmektedir. 60
BEYAZ BANT İÇERİSİNDEKİ MUTLAK KORUMA ALANLARINDA; Mavi Bant için belirlenen imar hususları geçerli olup, bu bant dahilindeki binaların bodrum ve zemin katlarının taşkın riskine karşı sigortalanması zorunlu değildir. 61