Eğitim Reformu Girişimi (ERG) çalışmalarını iki öncelikli amaç doğrultusunda sürdürüyor. Bunlardan ilki, kız ve erkek tüm çocukların hakları olan kaliteli eğitime erişimlerini güvence altına alacak ve Türkiye nin toplumsal ve ekonomik gelişimini üst düzeylere taşıyacak eğitim politikalarının oluşmasına katkıda bulunmaktır. ERG nin katkıda bulunduğu diğer başlıca alan ise eğitime ilişkin katılımcı, saydam ve yenilikçi politika üretme süreçlerinin yaygınlaşmasıdır. 2003 yılında Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi bünyesinde yaşama geçen ERG, bu amaçlara yönelik olarak araştırma, savunu ve eğitim çalışmalarını herkes için kaliteli eğitim vizyonu doğrultusunda sürdürüyor. ERG, Anne Çocuk Eğitim Vakfı, Aydın Doğan Vakfı, Bahçeşehir Üniversitesi, Borusan Kocabıyık Vakfı, Elginkan Vakfı, Enerji-Su, Enka Vakfı, Hedef Alliance, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul Kültür Üniversitesi, Kadir Has Vakfı, Mehmet Zorlu Vakfı, MV Holding, Nafi Güral Eğitim Vakfı, Sabancı Üniversitesi, The Marmara Hotels and Residences, Tüm Özel Eğitim Kurumları Derneği, Türkiye Vodafone Vakfı, Vehbi Koç Vakfı ve Yapı Merkezi tarafından desteklenmektedir. Aralık 2012 kurumsal destekçilerimiz Bu yayının tüm hakları Sabancı Üniversitesi ne aittir.
içindekiler ÖNSÖZ: PROF. DR. TOMRİS TÜRMEN 13 ÖZET DEĞERLENDİRME 17 GİRİŞ 39 YÖNETİŞİM VE FİNANSMAN 40 Bütüncül Strateji Eksikliği ve 4+4+4 Düzenlemesinin Yönetişimi 40 652 Sayılı KHK ve Eğitim Yönetişiminde Yeniden Yapılanma 41 İlköğretim Kurumları Standartları ve Yönetişim Yapısındaki Yerine ilişkin Değerlendirme 50 Eğitimin Finansmanı 54 EĞİTİMİN BİLEŞENLERİ: ÖĞRENCİ 61 Okulöncesi Eğitime Katılım 61 İlk ve Ortaöğretime Katılımda Durum ve Devamsızlığı Gidermeye Dönük Çalışmalar 66 Özel Eğitim Alanındaki Gelişmeler 71 EĞİTİMİN BİLEŞENLERİ: ÖĞRETMENLER VE ÖĞRENME SÜREÇLERİ 78 Öğretmen Politikalarında Değişim Rüzgarları 78 Öğretmen Atamalarının Bölgesel Dağılımı 83 Hayat Boyu Öğrenme ve Mesleki Gelişim 93 Öğretmenlerin Yaşam Halleri 102 EĞİTİMİN BİLEŞENLERİ: EĞİTİMİN İÇERİĞİ 104 Demokratik Yurttaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Alanındaki Çalışmalar 104 Din ve Eğitim 108 Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet 112 Ortaöğretim Rehberlik ve Yönlendirme Dersi Programları 113 Ortaöğretimde Genel Eğitim-Mesleki Eğitim Dengesi 114 EĞİTİMİN BİLEŞENLERİ: ÖĞRENME ORTAMLARI 123 Fatih Projesi ne ilişkin Değerlendirme 123 Afet Yönetimi ve Eğitim: Van Depreminin Etkileri 130 Okullar Hayat Olsun Projesi 139 EĞİTİMİN ÇIKTILARI: EĞİTİMİN GETİRİLERİNE İLİŞKİN KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ALANYAZIN TARAMASI 140 İktisatçıların Bakış Açısından Eğitim Kuramları 140 Emek Piyasasında Eğitimin Getirisi 143 Eğitimin Emek Piyasası Dışındaki Etkileri 145 Türkiye de Eğitimin Getirisi 149 SONSÖZ: PROF. DR. YÜKSEL KAVAK 152 EK: Eğitim İzleme Göstergeleri 157 Kaynaklar 203 e itim izleme raporu 2011 3
grafikler, haritalar, şekiller ve tablolar Grafikler Grafik 1: Kamu eğitim harcamalarının gelişimi (Milyar TL, 2011 fiyatlarıyla) 55 Grafik 2: Öğrenci başına yapılan kamu eğitim harcamaları (TL, 2011 fiyatlarıyla) 56 Grafik 3: Okulöncesi eğitimde okullulaşma oranları ve öğrenci sayıları, 1996-1997 ve 2011-2012 yılları arası 61 Grafik 4: Okulöncesi eğitimde yaş gruplarına göre okullulaşma oranları, 2010-2011 ve 2011-2012 62 Grafik 5: Okulöncesi eğitimde öğrencilerin yıllara göre kurumlar arasında dağılımı, 2006-2007 ve 2011-2012 yılları arası 64 Grafik 6: Resmi kurumlarda okulöncesi öğrencilerinin dağılımı, 2011-2012 64 Grafik 7: 60-72 ay yaş grubu için 2011-2012 ve 2010-2011 okullulaşma oranları farkının, 2010-2011 60-72 ve 48-60 ay yaş grupları okullulaşma oranları farkına göre değişimi 65 Grafik 8: İlköğretimde ve ortaöğretimde kaynaştırma yoluyla eğitim alan öğrenci sayıları, 2002-2003 ve 2011-2012 yılları arası 72 Grafik 9: Seçilmiş ülkelerde öğretmen başına düşen öğrenci sayıları, 2009 84 Grafik 10: Bölgelere göre ilköğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayıları, 1997-2011 yılları arası 84 Grafik 11: TIMSS 1999 ve 2007 de Türkiye ve TIMSS ülkeleri 86 Grafik 12: Öğretmenlerin deneyim düzeyine göre, devlet okullarında üniversite mezunu olan velilerin oranı 88 Grafik 13: Seçilmiş öğrenci davranışlarının eğitim-öğretim sürecini önemli ölçüde aksattığı okullar 89 Grafik 14: Öğretmenlerin öğrencilerden düşük beklenti içerisinde olmalarının öğretim kapasitesini çok etkilediği belirtilen okulların oranı 89 Grafik 15: Öğretmen-öğrenci ilişkisinin zayıflığının öğretim kapasitesini çok etkilediği belirtilen okulların oranı 90 Grafik 16: Öğretmenlerin öğrencilerin gereksinimlerine yanıt vermemesinin öğretim kapasitesini çok etkilediği belirtilen okulların oranı 90 Grafik 17: Öğrencilerin öğretmenlere saygı duymamasının öğretim kapasitesini çok etkilediği belirtilen okulların oranı 91 Grafik 18: Öğrenci devamsızlığının öğretim kapasitesini çok etkilediği belirtilen okulların oranı 92 Grafik 19: Öğretmen devamsızlığının öğretim kapasitesini çok etkilediği belirtilen okulların oranı 92 Grafik 20: Devlet okulları ve özel okullarda öğretmen kalitesi 94 Grafik 21: Yerleşim birimine göre öğretmen kalitesi 94 Grafik 22: Matematik, Fen Bilimleri ve Türkçe alanlarında nitelikli öğretmen açığının öğretim kapasitesini çok etkilediği belirtilen okulların oranı 95 Grafik 23: Son iki yılda hizmetiçi eğitim etkinliklerine katılmayan öğretmenlerin payı 98 Grafik 24: Göreve başlayan öğretmenlerin hazırlık amaçlı resmi bir eğitime tabi tutulduğu belirtilen okulların oranı 98 Grafik 25: Göreve başlayan öğretmenlerin rehberlik amacıyla daha deneyimli öğretmenlerle birlikte çalışmasını öngören bir programa/politikaya sahip olduğu belirtilen okulların oranı 99 Grafik 26: Örgün ortaöğretimde öğrencilerin devam ettikleri okul türlerine göre dağılımı, 2008-2009 ve 2011-2012 yılları arası 115 Grafik 27: Ortaöğretimde cinsiyete göre farklı okul türlerine dağılım, 2011-2012 115 4 e itim reformu giri imi
Grafik 28: Seçilmiş ülkelerde üst ortaöğretimde mesleki ve teknik programların ağırlığı 117 Grafik 29: Kız teknik ve meslek liseleri okul ve öğrenci oranları, 2008-2009 ve 2011-2012 yılları arası 120 Grafik 30: Van da ilköğretim ve ortaöğretimde okullulaşma oranları, 2010-2011 ve 2011-2012 131 Grafik 31: Van da eğitim kademelerine göre öğretmen başına düşen öğrenci sayıları, 2010-2011 ve 2011-2012 132 Grafik 32: Van da eğitim kademelerine göre derslik başına düşen öğrenci sayıları, 2010-2011 ve 2011-2012 132 Grafik 33: Dezavantajlı çocuklar için eğitimin getirisi 144 Haritalar Harita 1: 60-72 ay yaş grubu okullulaşma oranında artış yaşanan iller, 2011-2012 63 Harita 2: Ortaöğretimde illere göre net okullulaşma oranları, 2011-2012 66 Şekiller Şekil 1: 652 Sayılı KHK dan önce Milli Eğitim Bakanlığı teşkilatı 44 Şekil 2: 652 Sayılı KHK sonrasında Milli Eğitim Bakanlığı teşkilatı 45 Tablolar Tablo 1: İlköğretim Kurumları Standartları ndan bir örnek: Velilerin Okul Yönetimine Katılımı alt standardı ve göstergeleri 51 Tablo 2: KHK dan önce (2011) ve sonra (2012) Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinin genel müdürlüklere dağılımı 58 Tablo 3: Özel eğitim sınıfları ve kaynaştırma eğitiminde öğrenci sayıları, 2010-2011 ve 2011-2012 72 Tablo 4: Kaynaştırma öğrencilerinin cinsiyet ve özel gereksinim türüne göre dağılımı, 2011-2012 73 Tablo 5: Türkiye de Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim: Politika ve Uygulama Önerileri raporunda sunulan öneriler ve hizmet ettikleri hedefler 76 Tablo 6: Gelir gruplarına göre ülkeler, bölgeler ve cinsiyetler temelinde farklı eğitim kademelerinin getirisi 144 Tablo 7: Liseyi tamamlama oranını % 1 artırmanın toplumsal faydası 147 e itim izleme raporu 2011 5
k saltmalar AB ABD AÇEV ADEY AFAD A.g.e. AGİT AİHM AİHS AKP AR-GE BEP BM BT ÇHK ÇHS ÇOÇA DB DKAB DPT DVİHE EARGED EBA EĞİTEK Eğitim-Sen EİR ERG ESKHUS ETÖGM FATİH GB GM GSYH HIV IFRC Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Anne Çocuk Eğitim Vakfı Aşamalı Devamsızlık Yönetimi Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Adı geçen eser Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Adalet ve Kalkınma Partisi Araştırma geliştirme Bireyselleştirilmiş eğitim programı/planı Birleşmiş Milletler Bilgi teknolojileri Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi Daire başkanlığı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Devlet Planlama Teşkilatı Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı Eğitim Bilişim Ağı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası Eğitim İzleme Raporu Eğitim Reformu Girişimi Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi Grup başkanlığı Genel müdürlük Gayrisafi yurtiçi hasıla Human Immunodeficiency Virus (İnsan bağışıklık yetmezlik virüsü) International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu) 6 e itim reformu giri imi
INEE İDB İFK İKS KHK KMS Koç SPM KPSS KTML KTÖGM MEB MEBBİS MEBGEP MEGEP MTE MUKADDER OECD OGYE OÖGM OTMG ÖBBS ÖRAV ÖRGM ÖSS ÖSYM ÖYEGM ÖYGGM ÖZEGEP PAYE PIRLS PISA RİDEF SBS SEÇBİR SGK SİDB Inter-Agency Network for Education in Emergencies (Olağanüstü Durumlarda Eğitim için Kurumlararası Ağ) İç Denetim Birimi Başkanlığı İstanbul Feminist Kolektif İlköğretim Kurumları Standartları Kanun hükmünde kararname Kamu Kurumları için Merkezi Eleme Sınavı Koç Üniversitesi Sosyal Politikalar Merkezi Kamu Personeli Seçme Sınavı Kız Teknik ve Meslek Lisesi Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Milli Eğitim Bakanlığı Milli Eğitim Bakanlığı Bilişim Sistemleri Projesi Milli Eğitim Bakanlığı nın Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi Mesleki Eğitimi Geliştirme Projesi Mesleki ve Teknik Eğitim Muş Kadın Derneği Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü) Okul Gelişim Yönetim Ekipleri Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Okul Temelli Mesleki Gelişim Modeli Öğrenci Başarılarının Belirlenmesi Sınavı Öğretmen Akademisi Vakfı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Öğrenci Seçme Sınavı Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Özel Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi Psikolojik Travma ve Krize Müdahale, Araştırma ve Eğitim Derneği Progress in International Reading Literacy Study (Uluslararası Okuma Becerilerinde Gelişim Araştırması) Program for International Student Assessment (Uluslararası Öğrenci Başarısı Değerlendirme Programı) Risk İhtiyaç Değerlendirme Formu Seviye Belirleme Sınavı Bilgi Üniversitesi Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Birimi Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık İşleri Daire Başkanlığı e itim izleme raporu 2011 7
STÖ SYDGM SYDTF TALIS TBMM TED TEFBİS TEGV TEPAV TIMSS TOKİ TTKB TTÖGM TÜBİTAK TÜİK TÜİK-ADNKS t.y. UNESCO UNICEF VAKAD YEĞİTEK YGS YİBO YÖK YSÖP Sivil toplum örgütü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Teaching and Learning International Survey (Uluslararası Öğretme ve Öğrenme Anketi) Türkiye Büyük Millet Meclisi Türk Eğitim Derneği Türkiye de Eğitimin Finansmanı ve Eğitim Harcamaları Bilgi Yönetim Sistemi Projesi Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Trends in International Mathematics and Science Study (Uluslararası Matematik ve Fen Araştırması) Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Tarih yok United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) United Nations International Children s Emergency Fund (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) Van Kadın Derneği Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Yükseköğretime Geçiş Sınavı Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Yükseköğretim Kurulu Yetiştirici Sınıf Öğretim Programı 8 e itim reformu giri imi
teşekkürler Eğitim İzleme Raporu 2011, çeşitli kurum ve kişilerin katkılarıyla hazırlanmıştır. Raporda kullanılan verilerin paylaşımı için Milli Eğitim Bakanlığı na; Aşamalı Devamsızlık Yönetimi ve İlköğretim Kurumları Standartları uygulamasının değerlendirilmesi için gerçekleştirilen odak grup görüşmesine katılan Baran Oğur, Beyhan Köksal, Çisem Demirci, Hadice Erdoğmuş, Ufuk Balcı ve Ünal Imış a; FATİH Projesi süreçlerine ilişkin görüşlerini bizlerle paylaşan pilot okul yetkililerine ve Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü yetkililerine, Rapora hazırladıkladıkları arka plan belgeleri ile katkı sunan Doç. Dr. Kenan Çayır, Mine Yıldırım, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği İstanbul Şubesi ve İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi ne; İstanbul da düzenlenen danışma toplantısına katılan ve/veya bu toplantının ardından görüşlerini bizlerle paylaşan Adele Stewart, Fikret Toksöz, Gülay Kayacan, Gülcan Erçetin, Hamit İvgin, Hilal Kuşcul, Suat Kardaş, Uğur Gülderer ve Yalçın Özkan a; Ankara da düzenlenen danışma toplantısına katılan ve/veya bu toplantının ardından görüşlerini bizlerle paylaşan Dr. Ali Yılmaz, Berna Aslan, Burcu Parlak, Cevdet Vural, Ebru Batur Musaoğlu, Ertan Karabıyık, Evren Aydoğan, Ferhat Sert, Filiz Mete, H. Kübra Akçam, Hülya Yalçınkaya, İbrahim Nail Bural, İpek Coşkun, Kamil Topçu, M. Akif Ertürkmen, M. Ali Soytürk, Mehmet Özcan, Mehmet Polat, Meltem Kutlu, Metin Çakır, Murat Günel, Ömer Fırat, Seher Ulutaş, Seda Arıcan, Senem Bengü, Serdar Polat, Serkan Yurdakul, Sevinç Aksay Albuz, Süleyman Kaplan, Şener Gönülaçar, Uğur Karaman ve Zehra Adıyaman a; Tüm süreçlerde toplantılara katılarak görüş ve önerilerini bizimle paylaşan UNICEF Türkiye Ofisi Eğitim Programı çalışanlarına çok teşekkür ederiz. Ayrıca, raporun önsözünü ve sonsözünü kaleme alarak değerlendirmelerini bizlerle paylaşan Prof. Dr. Tomris Türmen ve Prof. Dr. Yüksel Kavak a teşekkürü bir borç biliriz. Ana rapordaki görüş ve önerilerin tüm sorumluluğu ERG proje ekibine aittir. eğitim reformu girişimi proje ekibi e itim izleme raporu 2011 9
10 e itim reformu giri imi