2004 yýlýnda, Yüksek Planlama olurken, kimi zaman da enerji yapýnýn üst kademesinde olan çok

TÜRK ENERJÝ SEKTÖRÜNDE YAPILANMA SORUNLARI H.Caner ÖZDEMÝR Makina Yüksek Mühendisi 2004 yýlýnda, Yüksek Planlama olurken, kimi zaman da enerji yapýnýn üst kademesinde olan çok Kurulunun 17.03.2004 tarih ve yönetiminde kamusal bir anlayýþý parçalý bir karar verici mekanizma 2004/3 sayýlý Kararý'nýn eki olarak savunanlarýn çabalarý ve hukuki iptallerle bulunmaktadýr. Enerji ve Tabii yayýnlanan Elektrik Enerjisi Sektörü bir mücadele þeklinde devam etmiþtir. Kaynaklar Bakanlýðý (ETKB-Enerji Reformu ve Özelleþtirme Strateji Bu mücadele içerisinde, enerji Politika ve Stratejileri), Devlet Belgesi çerçevesinde TEDAÞ Genel sektöründe yapýlan ve/veya yapýlmasý Planlama Teþkilatý (DPT-Enerji Müdürlüðü'ne baðlý elektrik daðýtým istenen yeni yapýlanma çerçevesinde Yatýrýmlarýnýn Planlamasý) ve Enerji þirketlerinin özelleþtirilmesi özelleþtirmeler elektrik, doðal gaz ve Piyasasý Düzenleme Kurulu (EPDK- iþlemlerinin baþlanmasý sürecinin bir petrol baþta olmak üzere bütün Enerji Piyasalarýnýn Düzenlenmesi) uzantýsý olarak, uzun ve karýþýk-yerine alanlarda söz konusu tesislerin ve aslýnda birbirlerini tamamlayan unsurlar göre ciddi boyutlu hukuki aþamalar da verdikleri hizmetin niteliðine olarak belirlenmiþse de uygulamada bu içeren bir duraksamadan sonra; 2010 bakýlmaksýzýn, sadece ihale sonunda kuruluþlar zaman zaman karþý karþýya yýlý içerisinde söz konusu bölgeler için elde edilen ve bütçe açýklarýnýn gelebilmektedirler. ilgi gösteren özel teþebbüs firmalarýndan teklifler alýnmýþ ve daha kapatýlmasý için kullanýlan özelleþtirme Bu kuruluþlara ilaveten Maliye sonrasýnda açýk arttýrma metoduyla gelirleri, kamuoyu nezdinde öne Bakanlýðý, Hazine Müsteþarlýðý ile son sürecin tamamlanmasý yoluna gidilmiþ çýkarýlarak gerçekleþtirilmekte, ileride yýllarda Özelleþtirme Ýdaresi de olup son aþama ise Kasým 2010'da oluþabilecek ve belki de yýllar sürecek sektörde yön ve karar verici unsurlar tamamlanmýþtýr. hukuki süreçler sonrasýnda bile haline gelmiþ olup, özellikle Bakü- çözümlenemeyecek; ama öte yandan Ceyhan Boru Hattý'yla ilgili yoðun Aslýnda bütün bu olaylar dizisi Türkiye Türkiye Cumhuriyeti vatandaþlarýna faaliyetlerin baþlamasýyla birlikte Elektrik Kurumu Dýþýndaki Kuruluþlarýn aðýr bedeller getirmesi muhtemel Dýþiþleri Bakanlýðý da enerji sektörünün Elektrik Üretimi, Ýletimi, Daðýtýmý ve yapýlarýn oluþmasýna neden olabilecek her türlü dýþ temasýna yerine göre Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkýnda zeminleri yaratmaktadýr. sýkýntý yaratan boyutlara ulaþacak bir Kanun un 4 Aralýk 1984 tarihinde þekilde dahil olmaya baþlamýþtýr. TBMM'de kabul edilip, 19 Aralýk 1984 Bu çalýþmada Türkiye enerji sektöründe tarih ve 18610 sayýlý Resmi Gazete'de söz konusu özelleþtirmeler sonucu Ayrýca, her ne kadar hâlen yayýmlanmasýyla Türkiye gündemine ortaya çýkan yapý ile enerji sektörü gerçekleþememiþse de oluþacaðý iddia girmiþ olup, IMF, Dünya Bankasý, altýndaki alanlarda uygulamalar ortaya edilen liberal enerji piyasalarýnda, Avrupa Birliði gibi uluslar üstü konularak, oluþan ve/veya oluþmasý gerçek anlamda rekabet þartlarýnýn kuruluþlarýn Türkiye Enerji Sektörü'nün muhtemel riskler analiz edilecek olup, oluþmasý gerektiðinden Rekabet Kurulu Liberalleþtirilmesi/ Özelleþtirilmesi son bölümde sektör üzerine çeþitli (RK) da enerji sektöründe önemli bir amacýyla çeþitli tavsiye kisveli baskýlarý öneriler ve deðerlendirmelerde karar merkezi haline gelmiþtir. sonucu alýnan yeni kararlar ve çýkarýlan bulunulacaktýr. yeni yasalar çerçevesinde; kimi zaman Yapýnýn alt tarafýnda ise detaylarý enerji sektörünün yeniden aþaðýdaki bölümde verilecek olan farklý 1. YAPI yapýlandýrýlmasý adý altýnda, konuyla enerji konularýnda faaliyet gösteren ve 1 ilgisi olanlarý bile þaþýrtan bir 1.1 Genel Durum çoðu geçmiþteki büyük enerji organizasyon karmaþasýna neden Türkiye enerji sektöründe mevcut KÝT'lerinin, daha ziyade özelleþtirme 1 H.Caner Özdemir, Enerji Sektöründe Rekabet ve Muhtemel Tehlikeler 25 47

amaçlý bölünmesiyle ortaya çýkmýþ ettirilmektedir. Söz konusu kamu KHK nin 3.maddesine göre üçe merkezi idareye ve/veya yerel kuruluþlarýnýn 1980 sonrasý bölünmüþ ve Türkiye Elektrik Ýletim yönetimlere baðlý kuruluþlarla yapýlandýrmalarýný alansal olarak A.Þ. (TEÝAÞ), Elektrik Üretim A.Þ. bunlardan sermaye ve yapý olarak daha incelemek gerekirse; (EÜAÞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve küçük, ancak sayýca fazla olan özel 2 Taahhüt A.Þ (TETAÞ) unvanlarý altýnda a. Elektrik sektör þirketi bulunmaktadýr. üç ayrý iktisadi devlet teþekkülü olarak Elektrik alanýnda 1970 yýlýndan beri yapýlandýrýlmýþtýr. Hâlen enerji sektöründeki ulusal ve 1312 sayýlý Kanun'la faaliyetlerini uluslararasý þartlar ile geliþmeleri hiçbir sürdürmekte olan Türkiye Elektrik Daha önceki yýllarda elektrik daðýtýmý þekilde dikkate almadan devam eden ve Kurumu (TEK), sektörde özelleþtirme alanýnda deðiþik zamanlarda yapýlan, yerine göre tekeller oluþmasýna uygulamalarýnýn baþlatýlmasý amacýyla ancak sonuçlanamayan özelleþtirme sebebiyet veren/verebilecek derecede Bakanlar Kurulunun 12.08.1993 tarih denemelerinin son halkasý Özelleþtirme ideolojik dayatma haline gelmiþ olan Ýdaresi Baþkanlýðý tarafýndan 2004 tarihli ve 93/4789 sayýlý Kararý'yla, Türkiye liberalleþtirme/özelleþtirme politikalarý Strateji Belgesi doðrultusunda ülke Elektrik Üretim Ýletim A.Þ. (TEAÞ) ve ise IMF, Dünya Bankasý (WB) ve genelinde 21 daðýtým bölgesi kurulmasý Türkiye Elektrik Daðýtým A.Þ. Avrupa Birliði gibi profesyonellikten ve buna göre Kayseri ili dýþýnda kalan 20 (TEDAÞ) unvanlý iki ayrý iktisadi devlet uzak, tecrübesiz kadrolara sahip olup, bölgenin TEDAÞ'ýn mevcut 64 müessese teþekkülü (ÝDT) halinde ikiye bölünerek aslýnda Türkiye þartlarýný bilmeyen, ve 8 baðlý ortaklýðý üzerinden yeniden yeniden teþkilatlandýrýlmýþtýr. daha ziyade teorik öngörülerle Türkiye yapýlandýrýlmasý olmuþtur. dýþýndan sürekli müdahalede bulunan ve 2001 yýlýnda ise Bakanlar Kurulunun Daha sonra Özelleþtirme Ýdaresi oluþacak menfi sonuçlardan hiçbir 05.02.2001 tarih ve 2001/2006 sayýlý Baþkanlýðý, 4046 sayýlý Kanun þekilde etkilenmeyecek olan yabancý Kararý'yla TEAÞ, 233 sayýlý Kamu kapsamýnda kamuya ait elektrik daðýtým unsurlarýn baskýsýyla ýsrarla devam Ýktisadi Teþebbüsleri Hakkýnda þirketlerinin yüzde 100 oranýndaki Daðýtým Þirketlerinin Özelleþtirme Süreci Grup Bölge Daðýtým Þirketi Ýhale Tarihi Nihai Pazarlýk Tarihi Rekabet Kurulu Kararý ÖYK Kararý (RG) Özel Þirkete Devir Tarihi Ýhale Edilen Firma Bedeli (Milyon $) 19 Aydem EDAÞ - (3 Ýl) 0 0 08.05.2008 0 15.08.2008 Aydem AÞ 110,00 9 Baþkent EDAÞ - (7 Ýl) 10.06.2010 01.07.2008 14.08.2008 23.09.2008 28.01.2009 Sabancý+Verbund 1.225,00 15 Sakarya EDAÞ - (4 Ýl) 10.06.2010 01.07.2008 14.08.2008 23.09.2008 11.02.2009 Akcez (Akenerji+CEZ) 600,00 18 Kayseri ve Civ. Elektrik TAÞ 0 0 0 0 15.07.2009 Kayseri ve Civarý Elk.TAÞ 0,00 8 Meram EDAÞ - (6 Ýl) 15.09.2010 25.09.2008 04.12.2008 02.05.2009 30.10.2009 Alcez (Alarko+Cengiz) 440,00 A 16 Osmangazi EDAÞ - (5 Ýl) 20.10.2010 06.11.2009 11.03.2010 24.04.2010 02.06.2010 Eti Gümüþ 485,00 12 Uludað EDAÞ - (4 Ýl) 12.02.2010 18.02.2010 08.04.2010 26.06.2010 03.09.2010 Limak+Kolin+Cengiz 940,00 6 Çamlýbel EDAÞ - (3 Ýl) 12.02.2010 18.02.2010 08.04.2010 31.07.2010 03.09.2010 Kolin+Limak+Cengiz 258,50 4 Çoruh EDAÞ - (5 Ýl) 20.10.2010 06.11.2009 11.03.2010 08.06.2010 01.10.2010 Aksa Elektrik 227,00 21 Yeþilýrmak EDAÞ - (5 Ýl) 20.10.2010 06.11.2009 11.03.2010 08.06.2010 30.12.2010 Çalýk Enerji 441,50 20 Göksu EDAÞ - (2 Ýl) 0 0 02.12.2010 0 31.12.2010 Akedaþ AÞ 60,00 5 Fýrat EDAÞ - (4 Ýl) 12.02.2010 18.02.2010 08.04.2010 05.10.2010 06.01.2011 Aksa Elektrik 230,25 2 Vangölü EDAÞ - (4 Ýl) 12.02.2010 18.02.2010 08.04.2010 03.11.2010 Aksa Elektrik 100,10 1 Dicle EDAÞ - (6 Ýl) 22.07.2010 09.08.2010 16.12.2010 Karavil+Ceylan 228,00 11 Gediz EDAÞ - (2 Ýl) 22.07.2010 09.08.2010 16.12.2010 Ýþ+Kaya+MMEKA 1.920,00 B 13 Trakya EDAÞ - (3 Ýl) 22.07.2010 09.08.2010 16.12.2010 Aksa Elektrik 622,00 17 Boðaziçi EDAÞ - (Avrupa Yaka) 22.07.2010 09.08.2010 16.12.2010 Ýþ+Kaya+MMEKA 2.990,00 7 Toroslar EDAÞ - (6 Ýl) 24.11.2010 07.12.2010 Yýldýzlar SSS Holding 2.075,00 10 Akdeniz EDAÞ - (3 Ýl) 24.11.2010 07.12.2010 Park Holding AÞ. 1.165,00 14 Ýstanbul A. Yakasý EDAÞ 24.11.2010 07.12.2010 MMEKA Mak.Ýth.Paz.Tic.AÞ 1.813,00 C 3 Aras EDAÞ - (7 Ýl) 15.09.2008 25.09.2008 04.12.2008 Kiler AÞ 128,50 TOPLAM 16.058,85 2 Aykut Baþçýl, Elektrik Daðýtým Þirketlerinin Özelleþtirilmesi-Öncesi ve Sonrasý Yükümlülükleri, s.13-47 48

hissesinin inin blok olarak ak satýþ yöntemiyle yle perakende satýþ olarak ak ayrýlmasý - TPAO bir Anonim Þirket özelleþtirilmesini, buna paralel olarak gerektiðini belirtmiþse de þu ana kadar statüsünden Ýktisadi Devlet da þirketlerin faaliyet alanýnda bulunan gerçek anlamda liberal piyasa Teþekkülü ne indirgenerek POAÞ, mevcut daðýtým hat ve tesisleriyle, kavramýný saðlayacak perakende satýþ DÝTAÞ (Denizcilik Ýþletmeciliði ve bunlarýn iþletilmesi için varlýðý zorunlu iþlemlerinin baþlatýlmasý sürekli olarak Ýþletmeciliði A.Þ.), BOTAÞ (Boru diðer taþýnmazlarýn mülkiyetinin ertelenmektedir. Halen belirtilen tarih Hatlarý ile Petrol Taþýma A.Þ.), TEDAÞ'ta býrakýlarak iþletme haklarýnýn 2016 yýlbaþýdýr. TÜPRAÞ ve ÝGSAÞ'ýn baðlý ortaklýklar ilgili özel sektör þirketlerine verilmesini haline getirilmesi saðlanýyordu. kararlaþtýrmýþtýr. Burada belirtilmesi gereken bir baþka husus da elektrik üretiminin, varsa Daha sonra TÜPRAÞ ve POAÞ 1990 Bu kapsamda, kamu þirketlerine ait söz perakende satýþýnýn, yoksa daðýtýmýnýn yýlýnda, DÝTAÞ 1993 ve ÝGSAÞ 1998 konusu taþýnmazlarýn mülkiyetlerinin kâr getiren faaliyetler olduðu; normal yýlýnda özelleþtirme kapsamýna alýnmýþ TEDAÞ'a devri 31 Mart 2006 tarihi þartlar altýnda elektrik þebekesi ve müteakiben özelleþtirilmiþ, BOTAÞ itibarýyla gerçekleþtirilmiþ ve Ýþletme iþletmeciliðinin kâr getirmeyen, ancak da 1995 yýlýnda baðlý ortaklýk statüsü Hakký Devir Sözleþmeleri 24 Temmuz bölgesel tekel yaratabilecek bir özellik dýþýna çýkarýlmýþ olup, TPAO'ya sadece 2006 tarihinde TEDAÞ ve þirket taþýdýðýdýr. pahalý ve yüksek risk taþýyan arama, yetkililerince karþýlýklý olarak 4 sondaj ile üretim faaliyetlerini yapmak imzalanmýþtýr. b. Petrol kalmýþ; rafinaj, taþýma ve pazarlama 1964 yýlýnda 6327 sayýlý Kanun'la Bütün bunlarýn ardýndan Özelleþtirme gibi kârlý ve riski az alanlar özel sektöre kurulan Türkiye Petrolleri A.O'nun Ýdaresi Baþkanlýðý tarafýndan 4046 transfer edilmiþtir. Burada dikkat (TPAO) o dönemdeki görevleri kýsaca; sayýlý Kanun hükümleri çerçevesinde edilmesi gereken husus, saðlanan her Türkiye'de petrol arama, sondaj, 01.09.2006 tarih ve 26276 sayýlý Resmi türlü teþvike raðmen özel sektörün Gazete'de yayýnlanan ilanla kalan üretim, rafinaj, taþýma iþleri ile petrol arama alanýyla çok düþük bölgelerin ihale süreçleri, hazýrlýk gerektiðinde petrol ve petrol ürünlerinin düzeyde ilgilenmesidir. çalýþmalarý tamamlandýkça devam alým, satým ve daðýtýmýný yapmak ve bu Petrol alanýndaki ilk önemli ettirilmiþ olup, en son 7 Aralýk 2010 faaliyetlere baðlý iþler için her türlü özelleþtirme POAÞ'ýn 3 Mart 2000 tarihinde son üç bölgenin de ihalesi ticari iþlere girmek olarak özetlenmiþti. tarihinde 1 milyar 260 milyon dolara tamamlanarak ihalesel sürecin sonuna Ancak 20 Mayýs 1983 tarihinde 60 satýlmasýdýr. Yeniden kurulmasýnýn 8 gelinmiþti. sayýlý Ýktisadi Devlet Teþekkülleri ve milyar dolarlýk bir yatýrýmla Kamu Ýktisadi Kuruluþlarý Hakkýnda 5 Söz konusu ihaleleri kazanan firmalar, gerçekleþebileceði hesaplanan POAÞ, KHK yla TPAO, kurulmasý öngörülen teklif ettikleri bedel (US$), ihale tarihi, 1999 yýlýnda kârýný yüzde 104 arttýrmýþ, Türkiye Petrol Kurumu na baðlý bir bölgelerdeki iller ve toplam abone vergilerini ödemiþ ve kasasýnda 379 ortaklýk haline getirilirken, bünyesinde sayýsý tabloda listelenmiþ milyon dolar nakit para biriktirmiþti. bulunan çeþitli görevler yeni kurulan 3 Ayrýca POAÞ, son on yýl içinde yýllýk bulunmaktadýr. TÜPRAÞ (Türkiye Petrol Rafinerileri olarak ortalama yüzde 102 kâr artýþý Ancak tablodan da görüleceði üzere A.Þ.) ve POAÞ (Petrol Ofisi A.Þ.)'a saðlamýþ ve bütün masraflar ile görev Aras Bölgesi'ndeki ihale sonucu iptal devrediliyor, ayrýca TPAO'nun ana zararlarý düþüldükten sonra yýlda 180 edilmiþ olup, Dicle, Gediz, Trakya, hissedarý olduðu PETKÝM (Petrokimya trilyon lira, yani 315 milyon dolar kâr Boðaziçi, Ayedaþ, Toroslar, Akdeniz Holding A.Þ.) ve ÝGSAÞ (Ýstanbul etmiþti. elektrik daðýtým þirketlerini devralmasý Gübre Sanayi A.Þ)'taki hisseleri elinden alýnýyordu. Bir yýl sonra, 18 Haziran TÜPRAÞ konusunda ise kuruluþun söz konusu olan þirketlerin finansman 1984'te ise daha önce de zikredilen 233 yüzde 51'lik hissesinin bulabilmeleri için süre uzatýmý özelleþtirilmesine olanak tanýyan 6 verilmiþtir. sayýlý KHK çerçevesinde; Nisan 2005 tarihli Özelleþtirme Yüksek Elektrik alanýnda öngörülen yapý; - Türkiye Petrol Kurumunun varlýðý Kurulu (ÖYK) kararýnýn, ihale elektriðin üretimi, iletimi, daðýtýmý ve sona erdiriliyor, þartnamesinin ve ihaleyi sonuçlandýran 3 4 5 http://www.oib.gov.tr/tedas/tedas.htm Çaðdaþ Acar, vd., Petrol ve Doðalgaz, s.56-58. Özelleþtirilmesi sýrasýndaki borsa deðerinin 4 milyar 521 milyon dolar olduðu açýklanmýþtýr. 25 49

12 Eylül 2005 tarihli ihale komisyonu BOTAÞ, 1995 yýlýnda bir kamu iktisadi Ayrýca yerel yönetimlere ait iki önemli kararýnýn iptali istemiyle Danýþtay'da teþekkülü olarak yeniden doðal gaz þebekesinin (Ankara-Baþkent dava açýlmýþ, ancak Danýþtay 13. yapýlandýrýlmýþ; 1987 yýlýna kadar Doðal gaz ve Ýstanbul-ÝGDAÞ) Dairesi ÖYK kararý, ihale þartnamesi ve sadece boru hattý yoluyla petrol özelleþtirilmesi için Özelleþtirme ihale komisyonu kararýnýn iptal taþýmacýlýðý olan faaliyetine ayný yýldan Ýdaresi çalýþmalarýna devam etmektedir. istemlerini reddetmiþti. Kararlarý temyiz itibaren doðal gaz taþýmacýlýðý ve Bu çerçevede, Özelleþtirme Ýdaresi etmesi üzerine Danýþtay Ýdari Dava ticareti de eklenmiþtir. 09.02.1990 tarih Baþkanlýðý tarafýndan daha önce Daireleri Kurulu, daire kararlarýný ve 397 sayýlý Doðalgazýn Kullanýmý gerçekleþtirilen Baþkent Doðalgaz'ýn onamýþtý. Son olarak karar düzeltme ile ilgili KHK'yla doðal gazýn ithali, özelleþtirilmesi yargý aþamasýndayken isteminde bulunulmuþ ise de Danýþtay þehir içi daðýtýmý, satýþý ve Karamehmet-Kazancý ortaklýðýnýn Ýdari Dava Daireleri Kurulu karar fiyatlandýrýlmasý hususunda yükümlülüklerini yerine getirmemesi düzeltme istemlerinin süresinde yetkilendirilen BOTAÞ'ýn bu yetkisi, 2 sonrasý iptal edilmiþtir. yapýlmadýðý gerekçesiyle talebi Mayýs 2001 tarihinde yasalaþan 4646 Bu iptali müteakip, Maliye Bakanlýðý reddetmiþti. TÜPRAÞ'ýn yüzde 51'lik sayýlý Doðalgaz Piyasasý Kanunu ile tarafýndan Özelleþtirme Ýdaresi hissesinin Koç-Shell ortak giriþim kaldýrýlmýþtýr. Baþkanlýðýna 2011 yýlýnýn Haziran veya grubuna satýþýna iliþkin Hisse Satýþ Temmuz aylarý içerisinde ihalenin Sözleþmesi 26 Ocak 2006'da Halen doðal gaz sektöründe büyük tekrarlanmasý ve yýl sonuna kadar da imzalanmýþ, ihale bedeli olan 4 milyar boyutlu bir özelleþtirme sürecin tamamlanmasý þeklinde bir 140 milyon dolar özelleþtirme fonu gerçekleþtirilmemiþ olup, talimat verilmiþtir. hesabýna aktarýlmýþtý. gerçekleþtirilenler Bursa ve Eskiþehir'de BOTAÞ tarafýndan ifa edilen daðýtým 1.2 Enerji Piyasasý Düzenleme 6 Halen TÜPRAÞ'ýn tek parça halinde 8 hizmetlerinin özelleþtirilmesidir. Kurumu (EPDK) özelleþtirilmesi, mevcut devlet tekelinin Türkiye genelinde doðal gaz daðýtým bir özel sektör tekeline dönüþmesine Bu noktada gerek IMF gerekse Avrupa sistemleri henüz yeni inþa edildiðinden sebebiyet verdiðinden, bu durum Birliði tarafýndan Türkiye'de ve bu görev tamamen özel sektör Rekabet Kurulunca uygun bulunmuþsa oluþturulmasý zamanýnda çok talep tarafýndan gerçekleþtirildiðinden da son dönemde Türkiye Akaryakýt edilen ve hâlen Türkiye enerji özelleþtirmeden ziyade EPDK Piyasasý'nda, dünyadaki petrol piyasalarýndaki en önemli aktör olarak tarafýndan lisans verme faaliyeti piyasalarýnda meydana gelen büyük tanýmlanan Enerji Piyasasý Düzenleme gerçekleþtirilmektedir. düþüþlere raðmen ýsrarla artmaya devam Kurumunun (EPDK) görevleri eden fiyatlarýn bir sebebi de doðrudan açýsýndan irdelenmesi yerinde bir Ancak siyasi iktidar BOTAÞ'ý ikiye böyle bir yapýlaþmanýn oluþmasýna göz davranýþ olacaktýr. bölmeyi, daðýtým ve ticaret alanýnda yumulmasýdýr. faaliyet gösterecek þirketi Türkiye enerji piyasalarý hâlâ gerçek Her ne kadar olayýn taraflarý (devlet ve özelleþtirmeyi, iletim þirketinin ise bir anlamda faaliyete geçememiþ olmasýna süre daha kamuda faaliyet göstermesini raðmen bu piyasalarý regüle edecek olan akaryakýt bayileri) karþýlýklý olarak öngören yasa deðiþiklikleri hazýrlýðý yapý 2001 yýlýndan beri EPDK adý suçlamalar getirseler de temelde 2006 içindedir. BOTAÞ'ýn mevcut doðal gaz altýnda faaliyet göstermektedir. Daha yýlýnda gerçekleþtirilen kamuya ait alým sözleþmelerinin daha önce 4 önce de belirtildiði üzere dünyadaki rafinerilerin özelleþtirmesinde söz 3 milyar m lük bölümü özel sektöre benzerlerinden çok daha geniþ bir konusu kamu kuruluþunun, o dönemde devredilmiþ olup, Mavi Akým hattýndan faaliyet sahasýnda (elektrik, doðal gaz, yapýlan çeþitli uyarýlara raðmen bir 3 ithal edilen 6 milyar m lük diðer bir petrol ve LNG) düzenleme ve denetleme bütün olarak satýlmasý temel unsur dilimin de özel sektöre devri için faaliyetleri, bu organizasyonun ukdesine olarak ortaya çýkmakta; o dönemde ihaleye çýkýlmýþtýr. Öte yanda Batý býrakýlmýþ ve sonuçta çok dar bir iddia edildiðinin tersine oluþan özel 3 hattýndan yapýlan yýllýk 6 milyar m lük kadroya çok büyük sorumluluk tekelin varlýðý devam ettiði sürece iddia bir ithalat sözleþmesinin süresi verilmiþtir. edilen alansal liberalleþme bir türlü tesis edilememektedir. bittiðinde BOTAÞ tarafýndan EPDK'nýn elektrik, doðal gaz ve petrol yenilenmemesi ve sözleþmenin nerede 7 alanlarýnda gerçekleþtirdiði görevler c. Doðal Gaz ise adrese teslim þeklinde tanýmlanan kýsaca; Faaliyetlerini 1995 yýlýna kadar bir özel sektör þirketine devri de söz - Ýkincil mevzuatý oluþturmak ve TPAO'ya baðlý bir konumda sürdüren konusudur. geliþtirmek, 6 7 8 Türkiye içi piyasa büyüklüðü yaklaþýk olarak %86'dýr. Çaðdaþ Acar, vd., a.g.k., s.58-64. EPDK Resmi web sitesi, http://www.epdk.gov.tr/ 50

- Piyasaya giriþ-çýkýþ izinlerini vermek lisansý iþlevsiz hale getirebilmektedir. yükselen deðerler haline gelen Yeni - Fiyat düzenlemesi yapmak ve Kamu Yönetimi, Yeni Kamu EPDK'nýn önemli addedilen diðer bir tarifeleri onaylamak, Ýþletmeciliði, Yönetiþim gibi görevi ise; petrol piyasasý çerçevesinde - Oluþtuðu iddia edilen piyasayý ve kaçak yollardan ülke hudutlarý içerisine yaklaþýmlar çerçevesinde Türkiye'de de piyasa katýlýmcýlarýný izlemek, sokulan kaçak akaryakýtýn gerek sadece elektrik üretiminin deðil, ayný yönlendirmek ve denetlemek olarak vergisel gerekse tarife açýsýndan adli zamanda elektrik ve doðal gaz tanýmlanmaktadýr. takibatý için gerekli altyapýyý daðýtýmýyla petrol alanýndaki kamu oluþturmak ve normal þartlarda kuruluþlarýnýn da özelleþtirilmesi kararý Bütün bu yükümlülükler arasýnda en kendisine tabi olmayan resmi birimler alýnmýþ ve daha sonra Beþinci Beþ öncelikli görevi, sorumlu olduðu kanalýyla gerekli süreci gerçekleþtirmek Yýllýk Kalkýnma Planý'nda (1985-89), alanlarýn tamamýnda tarife, yani fiyat olarak ifade edilmektedir. Altýncý Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý'nda belirlemek olan EPDK'nýn diðer bir (1990-94), 5 Nisan 1994 tarihli öncelikli görevi de yeni oluþan enerji Aslýnda bu görevi yapmasý gereken Ekonomik Önlemler Uygulama piyasalarýnda uygun niteliðe sahip Maliye Bakanlýðý, Ýçiþleri Bakanlýðý, Planý'nda, 1995 yýlý Geçiþ Programý Ýcra kuruluþlara lisans vermektir. Gümrük Müsteþarlýðý gibi birimler Planý'nda ve hükümet programlarýnda mevcutken, zaten halen mevcut EPDK, enerji üretim santrali kurmak için sürekli olarak TEK'in özelleþtirilmesi çalýþmalarýný tam anlamýyla yapýlan baþvurular sýrasýnda planlanan öngörülmüþ, bu hedef ve strateji gerçekleþtirmekte zorlanan EPDK'nýn tesis için katalog bilgisi dýþýnda teknik doðrultusunda elektrik sektöründe böyle bir yükün altýna sokulmasý çok olarak nitelendirilebilecek hiçbir belge; özelleþtirme çalýþmalarýnýn tartýþmalý bir karar olarak ortada yakýt tedariði konusunda yakýt temininin sürdürülmesi, kamu ve özel kesim durmaktadýr. saðlanacaðýnýn garanti edilmesinin firmalarýnýn bir arada faaliyet bürokratik formata uygun belgelenmesi gösterebileceði yeni bir yapýlanmaya dýþýnda baþkaca bir bilgi; müracaat 2. YASAL DÜZENLEMELER geçiþ amacýyla çeþitli yasal 9 edilen projenin teknik ve ekonomik 2.1 Ýlk Adýmlar düzenlemelerin gerçekleþtirilmesi için 10 yapýlabilirliðiyle ilgili hiçbir etüt talep 1980'lerden bu yana deðiþik gereken hazýrlýklara baþlanýlmýþtýr. etmemekte olup, ayrýca bu büyüklükte platformlarda, mevcut enerji Bu baðlamda, daha önce de belirtildiði teknolojik aðýrlýðý olan bir yatýrýmda piyasalarýnda faaliyet göstermekte olan üzere, sektörde özelleþtirme hiçbir mühendislik çalýþmasýný kontrol kamu kuruluþlarýnýn liberal yapýya ters ve onay için istememektedir. uygulamalarýnýn baþlatýlmasý amacýyla düþtüðü, özel kiþi ve kuruluþlarýn bu Bakanlar Kurulu'nun 12.08.1993 tarih Müracaatý yapan firma ortaklarýnýn, þahsi alana yapacaðý yatýrýmlara karþý bir ve 93/4789 tarihli Kararý'yla TEK, mali durumlarý kontrol edilmekte, ancak mania teþkil ettiði þeklinde beyanlarýn Türkiye Elektrik Üretim Ýletim A.Þ. projenin nasýl finanse edileceði verildiði Türkiye'de, özel sektörün Türk (TEAÞ) ve Türkiye Elektrik Daðýtým konusunda hiçbir çalýþma ve belge talep Enerji Sektörü'ndeki ilk faaliyetleri A.Þ. (TEDAÞ) unvanlý iki ayrý iktisadi edilmemektedir. Kýsacasý lisanslama mevcut devlet kaynaklarýyla yatýrým devlet teþekkülü (ÝDT) halinde yeniden süreci teknik ve mali konularýn esaslýca yapmakta zorlanýlmasý üzerine gerekli teþkilatlandýrýlmýþtýr. Takip eden dönem incelenmesi yerine tüzel kiþiliðin idari ve finansmanýn saðlanmasý amacýyla 1984 içerisinde elektrik daðýtým bölgelerinin hukuki yapýsýnýn belgelenmesinden yýlýnda kabul edilen 3096 sayýlý 3096 sayýlý Kanun çerçevesinde ibarettir. Türkiye Elektrik Kurumu Dýþýndaki Kuruluþlarýn Elektrik Üretimi, Ýletimi, özelleþtirilmesi amacýyla mülkiyet satýþý Ayrýca, öngörülen tesisin yakýt türünün, Daðýtýmý ve Ticareti ile yoluna gidilmiþse de iþlemin iptaline yatýrým yerinin makro hedeflere Görevlendirilmesi Hakkýndaki Kanun yönelik hukuki süreçlerin sonunda uyumunun kontrol edildiði bir çerçevesinde ortaya konulan Yap-Ýþletmekanizma da yoktur. Bütün bunlarýn muvaffak olunamamýþtýr. Devret modeliyle çeþitli enerji 20.02.2001 tarih ve 4628 sayýlý Elektrik ötesinde, aslýnda EPDK tarafýndan santrallerinin özel sektöre yaptýrýlmasý lisans verilmesiyle iþlemler sona Piyasasý Kanunu, 03.03.2001 tarih ve þeklinde baþlamýþ, daha sonraki ermemekte, Sistem Kullaným 24335 sayýlý Resmi Gazete'de dönemde bu model 8.6.1994 tarih ve Anlaþmasý ve ÇED Raporuyla ilgili yayýnlanarak yürürlüðe girmiþtir. 3996 sayýlý Kanun'la,Yap-Ýþlet baþka bir süreç baþlamakta olup, bu iki Yapýlan açýklamalarda Kanun ile Modeli'ne dönüþtürülmüþtür. konuda yaþanabilecek olumsuzluklar elektriðin yeterli, kaliteli, sürekli, düþük yerine göre EPDK tarafýndan verilen 1980'ler ve 90'larda, bütün dünyada maliyetli ve çevreye uyumlu bir þekilde 9 10 H.Caner Özdemir, a.g.k. T.C. Baþbakanlýk Yüksek Denetleme Kurumu, TEDAÞ 2008 yýlý raporu, s.vii 25 51

tüketicilerin kullanýmýna sunulmasý için karþý özellikle þebeke türü enerji bulunduðu üretim þirketi veya rekabet ortamýnda özel hukuk altyapýlarýnda fiziki bir engelleme þirketlerinden ülke ortalama elektrik hükümlerine göre faaliyet saðlamak amacýyla 4628 sayýlý toptan satýþ fiyatýný geçmeyecek fiyattan gösterebilecek, mali açýdan güçlü, Kanun'un 2. maddesine göre özel sektör elektrik enerjisi satýn alabilir. istikrarlý ve þeffaf bir elektrik enerjisi üretim þirketlerine piyasadaki bir önceki Bölgelerinde, mevcut sözleþmeleri piyasasýnýn oluþturulmasý ve bu yýla ait toplam kurulu güç deðerinin kapsamýnda iþletme hakký devri yoluyla piyasada baðýmsýz bir düzenleme ve yüzde 20'si, bölgelerde faaliyet daðýtým hizmeti yapma hakký elde etmiþ denetimin saðlanmasýnýn amaçlandýðý gösterecek özel sektör toptan satýþ özel sektör daðýtým þirketleri bu belirtilmiþtir. Ardýndan 3 Eylül 2002 þirketlerine ise bir önceki yýl piyasada Kanun'da belirlenmiþ ve daðýtým tarihinde Elektrik Enerjisi Piyasasý tüketilen toplam enerji miktarýnýn yüzde þirketlerinin tabi olduðu serbest rekabet açýlmýþ ve bu piyasadaki her faaliyet 10'u sýnýr olarak getirilmiþti. koþullarýný saðlayacak þekilde için lisans alýnmasý zorunlu hâle sözleþmelerini tadil edip, yeni Yine ayný Yasa'nýn 3. maddesinde getirilmiþtir. düzenlemelere geçmedikleri sürece, Üretim Þirketleri, Daðýtým Þirketleri üretim lisansý alarak üretim tesisi kurma Bu Kanun'la hem elektrik piyasasý ile kontrol oluþturmaksýzýn iþtirak hakkýndan yararlanamaz ve üretim oluþturulmasý için gerekli çerçeve ortaya iliþkisine girebilir ifadesi faaliyetiyle iþtigal eden tüzel kiþilerle konmuþ hem de elektrik piyasasýnda kullanýlmakta ve daðýtým þirketlerine kontrol oluþturup oluþturmadýðýna regülasyonun saðlanmasý gibi oldukça kendi bölgelerinde bir önceki yýldaki bakýlmaksýzýn iþtirak iliþkisine önemli bir görevi icra etmesi düþülen toplam arz edilen enerjinin yüzde giremez. Elektrik Piyasasý Düzenleme Kurumu 20'sine denk düþen bir seviyede üretim tesisi kurma hakký verilmekte olup, Mevcut düzenlemeyle eski sýnýrlamalar tesis edilmiþtir. Ardýndan 18 Nisan 2001 sahibi veya iþtirak sahibi olduðu üretim kaldýrýlmýþ olup, yerine hesaplarýn ayrý tarihinde çýkarýlan 4646 sayýlý Doðal þirketlerinden, bölgelerinde bir önceki tutulmasý ve belirli bir fiyat tavaný Gaz Piyasasý Kanunu ile Elektrik yýl daðýtýmýný yaptýklarý enerji konulmakla yetinilmiþtir. 4628 sayýlý Piyasasý Düzenleme Kurumu nun adý miktarýnýn yüzde 20'sini geçmeyecek Elektrik Piyasasý Kanunu'nda bir baþka Enerji Piyasasý Düzenleme Kurumu þekilde alým yapmalarýna izin düzenleme de 2. maddenin 3. fýkrasýnda olarak deðiþtirilmiþ ve oluþturulmasý 12 14 verilmekteydi. gerçekleþtirilmiþtir: düþünülen doðal gaz piyasasýnýn regülasyonu görevi de bu kuruma 2.2 Özelleþtirme Süreci Piyasada faaliyet gösterebilecek özel verilmiþtir. Ancak özelleþtirme sürecinin hukuk hükümlerine tabi tüzel kiþilerin, ilerlemesiyle birlikte bazý yeni yasal 6762 sayýlý Türk Ticaret Kanunu Daha sonra 20 Aralýk 2003 tarihinde düzenlemeler yapýlmýþtýr. Ýlk olarak, hükümlerine göre anonim þirket veya çýkarýlan 5015 sayýlý Petrol Piyasasý daha önce fiziki tekelleþme tedbiri limited þirket olarak kurulmasý ve Kanunu yla birlikte petrol piyasalarýnýn 11 olarak 4628 sayýlý Yasa'nýn 3. anonim þirketlerin sermaye piyasasý iþleyiþi yeniden düzenlenmiþ olup, bu maddesinde yer alan ve zaten doðal mevzuatýna göre borsada iþlem görenler sahadaki regülasyon görevi de tekel konumunda bulunan daðýtým dýþýndaki hisselerinin nama yazýlý bünyesinde çeþitli düzenlemeler þirketlerine yönelik üretim þirketi kurma olmasý þarttýr. Bu þirketlerin ana yapýlarak söz konusu kuruma tevdi ve bu þirketten alacaðý elektrik miktarý sözleþmelerinde bulunmasý gereken edilmiþ olup, en son 24 Haziran 2005 konularýndaki sýnýrlama ortadan hususlar yönetmelikle düzenlenir. tarihinde çýkarýlan 5374 sayýlý Kanun'la, 13 2 Mart 2005 tarihli ve 5307 sayýlý kaldýrýlmýþtýr. Maddenin eski hali ise þu þekildeydi: Sývýlaþtýrýlmýþ Petrol Gazlarý (LPG) Söz konusu maddenin deðiþiklikten Piyasada faaliyet gösterecek özel Piyasasý Kanunu'yla mevcut Elektrik sonraki yürürlükte olan þekli þöyledir; hukuk hükümlerine tabi tüzel kiþilerin Piyasasý Kanunu'nda yapýlan Özel sektör daðýtým þirketleri, daðýtým 6762 sayýlý Türk Ticaret Kanunu deðiþikliklerle LPG piyasalarýnýn veya perakende satýþ faaliyeti dýþýnda hükümleri doðrultusunda anonim þirket regülasyonu da EPDK'ya býrakýlmýþtýr. üretim lisansý almak ve hesaplarý ayrý ya da limited þirket olarak kurulmalarý Oluþturulmasý düþünülen enerji tutulmak kaydýyla üretim tesisi kurabilir ve anonim þirket olarak kurulmalarý piyasalarýnda oluþabilecek tekellere ve sahibi olduðu veya iþtirak iliþkisinde halinde, hisselerinin tamamýnýn nama 11 12 13 14 T.C. Baþbakanlýk Yüksek Denetleme Kurumu, a.g.k, s.vii Ayný amaçla; 4646 sayýlý Kanun'un 4. maddesinde doðal gaz ithalatçýlarýnýn ithal edebilecekleri yýllýk miktarýn, kurumca belirlenecek yýllýk ulusal gaz tüketiminin yüzde 20'sini aþamayacaðý ifade edilmekte olup; doðal gaz toptan satýþ þirketlerinin yapabileceði yýllýk satýþ miktarý da ayný þekilde yýllýk ulusal tüketimin yüzde 20'siyle sýnýrlandýrýlmýþtýr. Doðal gaz üretim þirketlerine yönelik bir sýnýrlama ise mevcut deðildir. 5398 sayýlý Kanun'la yapýlan deðiþiklik sonucunda 24.05.2006 tarih ve 26177 sayýlý Resmi Gazete'de yayýmlanan 5496 sayýlý Kanun'un 2. maddesiyle 52

yazýlý olmasý þarttýr. Bu þirketlerin olacaðý da (ABD ve Avrupa ülkeleri 233 sayýlý KHK'nýn, Türkiye asgari sermayeleri ile ana örneklerinde yaþandýðý gibi) bilinen bir Cumhuriyeti hükümetiyle Dünya sözleþmelerinde bulunmasý gereken sair gerçektir. Bankasý arasýnda 1985 yýlýnda hususlar yönetmelikle düzenlenir. imzalanan Enerji SECAL- Sektörel 4628 sayýlý Yasa'nýn 2. maddesinin eski Yapýsal Uyarlama Kredisi yle 4628 sayýlý Yasa'nýn eski halinde halinde bulunan anonim þirketlerin doðrudan baðlantýlý olduðu ve elektrik piyasasýnda faaliyet gösteren hisselerinin nama yazýlý olmasý kuralý, anonim þirketlerin hisselerinin arzulanan hedefin sektörün yeniden dolaylý yoldan piyasa üzerinde kontrol tamamýnýn nama yazýlý olmasý koþulu düzenlenmesi adý altýnda kamu iktisadi oluþturulmasýna engel olma amacýný bulunmaktaydý. Bu kural þirket teþebbüslerinin Yönetimi taþýmaktadýr. Deðiþiklik sonrasýndaki hisselerinin el deðiþtirmesine ve Geliþtirmek adý altýnda düzenlemeyle, borsada iþlem gören dolayýsýyla borsada iþlem görmesine özelleþtirilmesi olduðu açýkça þirketlere ait hisselerin kimin elinde olanak tanýmamak suretiyle bazý görülebilir. olduðu bilinemeyecek ve bu hisselerin kamusal önlemlerin alýnmasýný piyasada faaliyet gösteren þirket ve Burada dikkati çeken bir baþka husus amaçlamakta olup, elektrik piyasasýnda gruplarca toplanarak bir tekelleþmenin ise; bütün bu yapýlandýrmalarýn tekelleþmenin önlenerek rekabetçi bir ortaya çýkmasý olanaðýný doðuracaktýr. bedelinin Türk tüketicilerinden yapýnýn kurulmasýydý. alýnmasýna dayanan bir Enerji Fiyat Diðer yandan, hisseleri satýlan daðýtým Enerji alanýnda gizli bir tekelleþmenin Politikasý uygulanmasý gerektiðinin þirketlerinin bir kýsým hisselerinin yaþanmamasý için faaliyet gösteren Dünya Bankasý raporlarýnda borsada iþlem görmesi, halka arz gibi 16 þirketlerin ve bu þirketlerin pay belirtilmesidir. yöntemlerle küçük tasarruf sahipleri sahiplerinin izlenmesi gerekir. Alana dahil olmak üzere baþkaca ellere Türkiye'nin 1 Ocak 1996 tarihinde giriþlerde ve tüm el deðiþtirmelerde devredilmesi durumunda çeþitli Gümrük Birliði'ne girdiði, 2005 yýlýnda bildirim yapýlmalý ve izin alýnmalýdýr. ekonomik ve sosyal sorunlarýn doðmasý ise katýlma müzakerelerine baþladýðý Bu þekilde tekelleþmenin önüne ihtimali de bulunmaktadýr. ÇEAÞ ve Avrupa Birliði (AB) ise Türk enerji geçecek önlemlerin alýnmasý söz konusu KEPEZ örneðinde yaþanan maðduriyete sektörüyle ilgili olarak arz güvenliði, olabilir. Dolayýsýyla, Kanun'un önceki hâlâ bir çözüm bulunamamýþken, ileride enerji iç güvenliði, enerji verimliliði ve halinde olduðu gibi faaliyet gösterecek böylesi bir sonuç doðurabilecek þekilde nükleer enerji konularýný sürekli olarak þirketlerin hisselerinin nama yazýlý daðýtým þirketlerinin hisselerinin takip etmekte olup, her yýl çýkardýðý olmasý zorunluluðu doðmaktadýr. devrinin önü açýk tutulmaktadýr. Ýlerleme Raporlarý yla bu konularda 17 Kanun'un önceki þeklindeki kuralýn Daðýtým hizmetini yürüten bu ciddi bir baský gücü yaratmaktadýr. Anayasa'nýn 167. maddesinde yer alan þirketlerin olasý herhangi bir nedenle Bütün bu dýþsal faaliyetler devletin piyasalarda fiili veya anlaþma lisanslarýnýn iptal edilmesi ve iþletme çerçevesinde, halen Türk enerji sonucu doðacak tekelleþme ve hakký devir sözleþmelerinin geçersiz sektörünün faaliyetlerini düzenleyen kartelleþmeyi önleme görevinin yerine 18 kýlýnmasýyla içi boþ þirketler ve bu hukuki düzenlemeler aþaðýdaki gibidir: getirilmesi amacýyla yapýldýðý þirketlere yatýrým yapmýþ yeni bilinmekte olan bir gerçek iken; 4628-4628 sayýlý Elektrik Piyasasý Kanunu maðdurlar doðacaktýr. sayýlý Kanun'daki zaten belirsiz olan 20.02.2001 piyasa yapýsýnda, ayný þirket ya da 2.3 Transfer Kanunlar - 4646 sayýlý Doðal Gaz Piyasasý gruplarýn, üretim ve daðýtým alanlarýnda Türk enerji sektörünün 1980 sonrasý Kanunu -02.05.2001 faaliyet göstererek tekel yapýlanmasýnda daha önce de ifade - 4686 sayýlý Milletlerarasý Tahkim oluþturmalarýnýn ve dikey edildiði üzere gerek IMF/Dünya Kanunu 05.07.2001 15 bütünleþmenin önüne geçilebilmesi için Bankasý'nýn gerekse Avrupa getirilecek kurallarýn dolaylý yollardan - 5015 sayýlý Petrol Piyasasý Kanunu Birliði'nin ciddi boyutlu etkileri olduðu aþýlmak istendiði açýktýr. Diðer yandan 20.12.2003 bugün artýk bilinen bir gerçektir. doðal tekel oluþturan elektrik üretim ve Sektörle doðrudan veya dolaylý olarak - 5307 sayýlý Sývýlaþtýrýlmýþ Petrol daðýtým faaliyetlerinde yer alacak gerçekleþtirilen her türlü düzenleme Gazlarý (LPG) Piyasasý Kanunu unsurlarýn piyasaya hâkim olma daha önceden bir þekilde empoze 02.03.2005 yönünde eðilimlerinin daha baþtan var edilmiþtir. Daha önce de çok belirtilen - 5346 sayýlý Yenilenebilir Enerji 15 16 17 18 IMF Niyet Mektuplarý 1999-2002-2005, http://www.treasury.gov.tr Birgül Ayman Güler, Yeni Sað ve Devletin Deðiþimi, s.164-166. Türkiye 2000-2005-2010 Yýllarýna Ait Ýlerleme Raporlarý, http://www.abgs.gov.tr MMO; a.g.k. 25 53

Kaynaklarýnýn Elektrik Enerjisi uygulamaya konulmasý için gerekli Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý, Üretimi Amaçlý Kullanýmýna Ýliþkin kararlarýn alýnacaðý eþgüdüm amaçlý Gümrük Müsteþarlýðý gibi kamu 19 Kanun 18.05.2005 bir platforma ihtiyaç göstermektedir. idaresinde zaten mevcut olan bazý - 5627 sayýlý Enerji Verimliliði ETKB, DPT ve EPDK bu kuruluþlarýn gerçekleþtirmesi Kanunu -02.05.2007 platformun doðal üyeleri olmalý; gereken ve kolluk kuvvetleri öngörülen icraatlarla ilgili - 5686 sayýlý Jeotermal Kaynaklar ve tarafýndan ifa edilenlere benzer olabilecek Maliye Bakanlýðý, Hazine Doðal Mineralli Sular Kanunu nitelikte olduðu görülen bazý Müsteþarlýðý, Çevre Bakanlýðý, 13.06.2007 faaliyetler de mevcut olup, ayrýca kamu kuruluþu niteliðindeki meslek piyasada faaliyet gösteren çok - 5710 sayýlý Nükleer Güç kuruluþlarý, uzmanlýk kuruluþlarý sayýda akaryakýt istasyonunun Santrallerinin Kurulmasý ve gibi unsurlar faaliyet sahalarýna lisanslama ve denetim iþleri de Ýþletilmesi ile Enerji Satýþýna Ýliþkin giren konularda doðrudan katýlma bizzat EPDK tarafýndan Kanun 21.11.2007 hakkýna sahip olmalýdýr. Alýnacak gerçekleþtirilmektedir. Bu derecede kararlarsa bütün enerji piyasalarý geniþ bir sorumluluk yükü 3. SONUÇ VE ÖNERÝLER için baðlayýcý nitelikte olmalýdýr. EPDK'nýn zaten çok geniþ olan esas Enerji, etkileþim açýsýndan bir altyapý Türk enerji sektörünün bütün dýþ sorumluluklarýndan uzaklaþmasýna sektörü olduðu için burada temaslarý üzerinde aslýnda bir sebebiyet verebileceðinden dolayý, gerçekleþtirilen her türlü düzenleme koordinasyon merkezi olmasý bu görevlerin bazýlarýnýn yukarýda sadece bu sektörü deðil, ülkenin pek gereken Dýþiþleri Bakanlýðý söz belirtilen kuruluþlarca ifa edilmesi çok farklý alanýný da etkilemekte olup, söyleyen bir durumda ve ayrýca zaten farklý piyasa þu ana kadar yapýlan bu bulunmaktadýr. Daha önce de ifade özelliklerine sahip petrol ve LNG deðerlendirmenin ortaya koyduðu en edildiði üzere bu alanda ETKB gibi konularýnýn yeni kurulacak bir önemli husus; ister elektrik, isterse uzman bir icracý bakanlýk olmasýna yapýya devredilmesiyle EPDK'nýn petrol veya doðal gaz alaný olsun, raðmen, böyle çarpýk bir tamamen elektrik ve doðal gaz gibi Türkiye'de enerji fiyatlarýnýn arttýðý ve yaklaþýmýn devam ettirilmesi þebekesel konularda piyasa daha da artacaðý gerçeði ve daha en anlaþýlabilir bir durum deðildir. faaliyetlerinin denetimi alanýnda baþýndan bu durumun bilinmesine Dolayýsýyla enerjinin çok önemli bir faaliyet göstermesi daha doðru raðmen ýsrarla bu konunun hiç gündeme unsur haline geldiði bu devirde, yaklaþým olarak mütalaa getirilmemesidir. Her ne kadar ülke ETKB adýna yabancý ülkelerde edilmektedir. menfaatleri ön plana çýkarýlmýþ ve hâlâ görev yapacak, o ülkedeki Türk çýkarýlmaktaysa da her türlü Artýk herkesçe bilinen bir baþka diplomatik misyonunun baþýndaki düzenlemenin performansýnýn gerçek de bütün dünya genelinde büyükelçiye doðrudan baðlý ve ekonomik deðerlerle ölçüldüðü özerk statüye sahip kamu ETKB'yle sürekli temas içerisinde Kapitalist Sistem de bile sürekli artan firmalarýnýn da enerji piyasalarýnda, olacak Enerji Ataþelikleri tesis maliyet ve fiyatlarýn, her þeyin yolunda edilerek, bu ülkelerde enerji özel sektör kuruluþlarýyla ayný gittiði þeklinde yorumlanmasý amiyane alanýndaki her türlü geliþme yanlýþ þartlarda faaliyet gösterdikleri tabiriyle ya saflýk ya da kötü niyetten bilgilendirmelerden arýndýrýlmýþ bir gerçeðidir. Türkiye'de de bu tür baþka bir þey deðildir. þekilde ETKB ve diðer ilgili kuruluþlarýn özel sektör firmalarýyla Þu ana kadar reform adýyla yapýlan birimlere doðrudan aktarýlmalýdýr. ayný þartlarda faaliyet göstermeleri yapýlandýrmanýn, bir noktadan sonra amacýyla özerkleþtirilmeleri ve Son yýllarda gerçekleþen bir dizi geri dönülemez bir aþamada olduðu da çalýþanlarýn yönetim ve denetimde yasal düzenlemeyle EPDK'nýn dikkate alýnacak olursa þu ana kadar söz ve karar sahibi olduðu bir faaliyet gösterdiði alanlar (elektrik, yapýlan tespitler doðrultusunda Türk yapýya kavuþturulmalarý doðal gaz, petrol, LNG) çok artmýþ enerji sektöründe gerçekleþtirilmesinin gerekmektedir. olup, ortaya ABD'de ve AB üyesi uygun olacaðý düþünülen düzenlemeler ülkelerde bulunan benzerlerinden Türk enerji sektöründe Ex-Ante kýsaca þunlardýr: daha büyük sorumluluklara sahip görevleri üstlenecek EPDK ve Ex- Türkiye enerji sektörünün üst bir organizasyon çýkmýþtýr. Post görevlerle rekabet unsurunu yapýsýndaki çok baþlý görünüm, EPDK'ya verilen bazý görevler takip edecek Rekabet Kurulunun belirli bir stratejinin belirlenip arasýnda gerçekte Maliye Bakanlýðý, arasýndaki iliþkilerin daha 19 6094 sayýlý Kanun'la 08.01.2011'de deðiþtirildi. 54

20 yoðunlaþtýrýlmasý þarttýr. Bunun bir daðýtýmý ve bunlara ilaveten büyük yapýlan her türlü düzenleme her zaman adým ötesinde EPDK ile Rekabet ölçekli depolama alanlarý ile ülkeye riskler taþýr ve düzgün uygulanmadýðý Kurulunun; BDDK, SPK ve RTÜK ana LNG giriþ noktasý olacak LNG sürece bedelini bütün bir ülke ödemek diðer üst kurullarla da iþ birliðini terminalleri tekelleþme riskine karþý zorunda kalýr. arttýrmasý uygun olup, bütün bu kamu elinde tutulmalý; kamu organizasyonlarýn temsilcilerinin de þirket(ler)iyle özel sektör KAYNAKÇA içinde yer aldýðý kamusal kimlikli firmalarýnýn yer alacaðý doðal gaz 1. Güler, B.A. 2005. Yeni Sað ve Devletin bir Enerji Þirketleri Takip tedariði ile bir an önce oluþturulacak Deðiþimi, Ýmge Kitabevi, Ankara. Merkezi nin oluþturulmasý yerinde perakendecilik alanlarýnda rekabetle 2. Baþçýl, A. 2008. Elektrik Daðýtým bir adým olarak mütalaa ilgili kurallar katý bir þekilde Þirketlerinin Özelleþtirilmesi-Öncesi ve edilmektedir. uygulanmalýdýr. Sonrasý Yükümlülükleri, Babýali Kültür Gelecekte elektrik üretimi alanýnda Akaryakýt alanýnda meydana gelen Yayýncýlýk, Ýstanbul. arz açýklarýndan kaynaklanan kilitlenmenin çözümü petrol 3. Acar, Ç., Bülbül, S., Gümrah, F., krizlere sebebiyet vermemek rafineciliðinde rekabet eksikliðini Metin, Ç. Parlaktuna M. 2007. Petrol ve Doðalgaz, ODTÜ Yayýncýlýk, Ankara. amacýyla elektrik üretim sektöründe bir kere daha gündeme getirmekte özelleþtirmelerin durdurulmasý, olup, yeni rafinerilerin kurulmasýna 4. T.C. Baþbakanlýk Yüksek Denetleme piyasalardaki toplam kurulu güç ilave olarak bu alanda faaliyet Kurumu, TEDAÞ 2008 Yýlý Raporu. kapasitesinin önceden belirlenmiþ gösteren mevcut yapýnýn da rekabet 5. T.C. Hazine Müsteþarlýðý, IMF Niyet bir yüzdesine denk gelecek bir unsurunu tesis edecek þekilde Mektuplarý 1999-2002-2005, yeniden düzenlenmesi uygun olarak http://www.treasury.gov.tr/, son ereþim seviyede kurulu güce sahip olacak tarihi: 19.05.2011. kamu þirket(ler)inin faaliyetlerini mütalaa edilmektedir. sürdürmeleri ve yenilerinin 6. Avrupa Komisyonu, Türkiye 2000-2005- Yukarýdaki önerilerle kýsmen de olsa 2010 Yýllarýna Ait Ýlerleme Raporlarý, oluþturulmasý/kurulmasý gerekli Türkiye enerji piyasalarýndaki mevcut http://www.abgs.gov.tr/, 19.05.2011. görülmektedir. yapýsal problemlerin bir dereceye kadar 7. T.C. Baþbakanlýk, Resmi Gazete; Elektrik iletim ve daðýtým þebekeleri önüne geçmek mümkün olabilecek ise 24.05.2006 tarih ve 26177 sayýlý, piyasalarda kontrol edilmesi zor, de gelecekte ortaya çýkacak yeni http://www.resmigazete,gov.tr/, son yerine göre imkânsýz tekeller koþullara uygun ilave kararlarýn eriþim tarihi: 19.05.2011. oluþmamasý için kamu elinde belirlenmesi ve uygulamaya konulmasý 8. Özdemir, H. C. 2004. Enerji tutulmalý; öte yandan hâlen mevcut da þimdiden öngörülmesi gereken bir Sektöründe Rekabet ve Muhtemel olan elektrik üretimi ile en nihayet olgudur. Önemli olan bu tür Tehlikeler, (2004 Türkiye Ýktisat 2016 yýlýndan itibaren problemlerin zamanýnda tespitiyle Kongresi), baþlatýlmasýna karar verilen elektrik gerekli önlemlerin en kýsa sürede http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/tik2004/ perakendeciliðinde ise rekabet alýnmasý olup, bu husus son derece cilt4.pdf, son eriþim tarihi: 19.05.2011. þartlarýnýn saðlanmasý ve yerine deðiþken ve diðer ekonomik piyasalarý 9. Özelleþtirme Ýdaresi Baþkanlýðý; TEDAÞ göre sert yaptýrýmlar uygulanmasý da etkileyebilecek bir niteliðe haiz olan Elektrik Daðýtým Ýhaleleri; enerji piyasalarýndaki þartlarýn http://www.oib.gov.tr/tedas/tedas.htm, öncelikli bir unsur olarak kabul son eriþim tarihi: 19.05.2011. edilmelidir. getireceði risklere göre bir süreklilik arz etmektedir. 10. EPDK resmi web sitesi, Doðal gazda da elektrik sektöründe http://www.epdk.gov.tr/, son eriþim tarihi: önerildiði gibi doðal gaz iletimi ile Unutulmamalýdýr ki, reform adý altýnda 19.05.2011 20 Ex-Ante istenilen olayýn gerçekleþmesinden önceki, Ex-Post ise gerçekleþen olaydan sonraki durumu ifade etmektedir. Örnek olarak bu metinde Ex-Ante lisans verilmesinden önceki, Ex-Post talep ise lisans verilmesinden sonraki süreci tanýmlamaktadýr. 25 55